Y Cymro - Medi 2023

More documents

Recommendations

Info

10 ‘ ‘Roedd yr Eisteddfod yn gyfle i ni ail-gysylltu ag aelodau nad oedden ni wedi eu gweld ers tro, ac yn gyfle i gyflwyno’n hymgyrchoedd i bobl o’r newydd’ Oeddech chi ymysg y miloedd a dyrrodd i Foduan i’r Eisteddfod Genedlaethol eleni? Yr achlysur honno lle gawn drochi ein hunain am un wythnos mewn blwyddyn mewn môr o Gymreictod cynnes. Ac oedd, yr oedd y croeso ym Moduan yn eithriadol, a phriodol yw cydnabod cyfraniad yr ardal arbennig hon i ddiwylliant Cymru. Y cwestiwn mawr yw am ba hyd y gall Llŷn ac Eifionydd gynnal y gymdeithas lle mae’r Gymraeg yn iaith hyfyw yn wyneb yr holl fygythiadau cyfoes? Bygythiadau sy’n bodoli ers cenedlaethau bellach, ond eu bod wedi troi yn argyfyngus. Gwyddoch, wrth gwrs, am y problemau - mewnlifiad sy’n boddi ardaloedd ac yn eu troi o fod yn naturiol Gymreig i fod yn gopïau o ardaloedd yn Lloegr, anallu llawer o bobl i gadw to uwch eu pennau a cholli gwaed ifanc sy’n gadael yn eu cannoedd. Mae Cymdeithas yr Iaith yn ymgyrchu yn yr holl feysydd hyn, sy’n barhad o waith ymgyrchu y trigain mlynedd diwethaf. Roedd yr Eisteddfod yn gyfle i ni ail-gysylltu ag aelodau nad oedden ni wedi eu gweld ers tro, ac yn gyfle i gyflwyno’n hymgyrchoedd i bobl o’r newydd. Mae cyfleoedd i sgwrsio a thrafod yn bwysig, i greu cyswllt a magu perthynas, ond hefyd i gael safbwynt wahanol ar ymgyrchoedd. Felly beth oedd digwyddiadau’r Gymdeithas yn yr Eisteddfod? Dydd Llun - trafod cyfrol ‘Merched Peryglus’ (golygyddion: Tamsin Cathan Davies ac Angharad Tomos) sy’n talu teyrnged i ferched a fu mor eofn yn brwydro dros y Gymraeg. Bydd hi ar gael yn eich siop lyfrau leol cyn hir! Dydd Mawrth - trafod ein halbwm ‘Nid Yw Cymru Ar Werth’ a’r cysylltiad rhwng celf a phrotest dan arweiniad Toni Schiavone. Iwan Bala sydd wedi dylunio’r clawr, a chyfrannodd yr elw o’i waith celf i’r Gymdeithas. Diolch Iwan! Mae’r albwm yn gasgliad o ganeuon hen a newydd yn ymwneud â thai a chymunedau - ac ar gael ar wefan y Gymdeithas! Mae caneuon gan Gwenno, Omaloma, Elis Derby, Catrin O’Neill, Endaf Emlyn, Cynefin, Rogue Jones, Bwca, Steve Eaves, Elidyr Glyn a Lowri Evans. Dydd Mercher - rali Deddf Eiddo. Mae’r ymgyrch am Ddeddf Eiddo mor berthnasol ag erioed, a chawsom areithiau arbennig ar y stondin cyn gorymdeithio ar draws y maes at babell y Llywodraeth, lle y cafwyd cyfle i ddiolch i Ffred Ffransis a oedd wedi ymprydio am 75 awr i dynnu sylw at yr argyfwng cartrefi. Braf oedd gweld Ffred yn gorffen ei ympryd efo hufen iâ! Bydd yr ymgyrch yn parhau mewn seminar ar arferion a mesurau i fynd i’r Trochi unwaith eto mewn môr o Gymreictod cynnes ...ond roedd digon i’w wneud afael â phroblemau tai mewn gwledydd eraill yn Ewrop. Yn ôl astudiaeth gan un o bwyllgorau y Senedd Ewropeaidd ar fforddiadwyedd tai yn yr Undeb Ewropeaidd, un o’r ffactorau allweddol y tu ôl i gostau tai cynyddol a’r gostyngiad yn fforddiadwyedd tai yn Ewrop yw’r hyn a elwir yn ‘ariannoli’ tai, sef trawsnewid tai yn ased neu nwydd ariannol. ‘Mae cyfleoedd i sgwrsio a thrafod yn bwysig, i greu cyswllt a magu perthynas, ond hefyd i gael safbwynt wahanol ar ymgyrchoedd’ Mae enghreifftiau da o fynd i’r afael â phroblemau mewn sawl gwlad. Ar Ynysoedd y Sianel ac yn Fienna, Awstria, er enghraifft mae pobl leol neu â chyswllt lleol yn cael blaenoriaeth ar ganran sylweddol o’r stoc tai; ac yng Nghatalwnia mae Cynllun Hawl i Dai 2016-2025 wedi ei seilio ar y cysyniad mai hanfod yw tŷ yn hytrach nag ased. Yno mae’r buddsoddi a strategaethau eisoes yn gwneud gwahaniaeth. Dydd Iau - ar y stondin fe wnaethon ni a Chyngres Undebau Llafur Cymru (TUC Cymru) arwyddo cytundeb cyd-ddealltwriaeth cyn mynd ymlaen i sesiwn drafod ar hawliau gweithwyr i ddefnyddio’r Gymraeg. Mae hyn yn creu cyfle gwych i ymestyn at, a chydweithio â, miloedd o bobl sy’n aelodau o undebau. Byddwn ni’n mynd ati i gynllunio digwyddiadau ac ymgyrchoedd hyrwyddo ar y cyd â nhw. Mae’r cytundeb yn adlewyrchu’r gwerthoedd creiddiol mae’r Gymdeithas a’r Gyngres Undebau Llafur yn eu rhannu - sef cyfiawnder a hawliau. Colofn CYI gan Robat Idris, Cadeirydd Cymdeithas yr Iaith Diolch i Siân Gale, Llywydd Etholedig TUC Cymru, am arwyddo’r cytundeb ar ran yr undebau, ac am lywio’r drafodaeth a ddilynodd. Dydd Gwener - sgwrs am addysg Gymraeg i bawb. Cyhoeddodd y llywodraeth gynigion ar gyfer bil addysg Gymraeg rai misoedd yn ôl felly wrth iddyn nhw baratoi i greu deddf roedd hi’n gyfle i ni gloriannu’r cynigion, gan edrych ymlaen i’r cyfnod lle y bydd cyfle i ddylanwadu ymhellach ar y llywodraeth. Mae’r cynigion gyhoeddodd y llywodraeth yn gynharach eleni yn gosod targed bod hyd at 60% o blant Cymru yn derbyn addysg Gymraeg. Bydd hynny’n dal i amddifadu o leia 40% o blant o’r gallu i siarad y Gymraeg yn rhugl. Byddwn ni’n dal ati i bwyso am addysg Gymraeg i bob plentyn wedi i’r llywodraeth ail-ddechrau wedi toriad yr haf. Gadawodd Banc Barclays, a’i arwyddion uniaith Saesneg, wedi i rai o’n haelodau osod posteri yn gofyn ‘Ble Mae’r Gymraeg? Doedd dim rheswm pam bod posteri dros-dro tu mewn i’r bws yn uniaith Saesneg, ond mae’r mater yn fwy nag arwyddion ar fws yn yr Eisteddfod - mae pob banc yn cau canghennau ac yn gorfodi pobl i ddefnyddio gwasanaethau bancio ar-lein neu dros y ffôn, ond does yr un banc yn cynnig unrhyw ddarpariaeth Gymraeg ar-lein a phrin iawn yw’r gwasanaeth ffôn yn Gymraeg gan fanciau. Does dim rheidrwydd ar gwmnïau preifat i roi unrhyw wasanaeth Cymraeg, ac mae’n gwbl glir na fyddan nhw’n gwneud nes bod rhaid. Mae hon eto yn ymgyrch arall i ni fod yn ei brwydro ers sawl blwyddyn, ac y byddwn ni’n parhau â hi felly. A ninnau yn troi ein golygon at Bontypridd ar gyfer Eisteddfod 2024, gwyddom y bydd y croeso yr un mor dwymgalon gan bobl fyrlymus y Cymoedd. Bydd yn bwysig i ni gofio mai ychydig dros 12% o boblogaeth Rhondda Cynon Taf sy’n siarad Cymraeg ar hyn o bryd - mae digon o waith gan y Gymdeithas i gefnogi yr ymdrechion glew sy’n ceisio gwrthdroi y sefyllfa yna. A mae yna rybudd i ni yn yr ardaloedd Cymraeg eu hiaith pan ystyriwn mai’r Gymraeg oedd iaith miloedd ar filoedd o bobl yng nghymoedd y de pan oedd y diwydiant glo yn ei fri, a Chymraeg oedd iaith llawer o’r trafod gwleidyddol, megis ‘...yr oedd y croeso ym Moduan yn eithriadol’ yn y papur wythnosol ‘Tarian y Gweithwyr’ a gyhoeddwyd yn Aberdâr rhwng 1875 a 1934, oedd â chylchrediad o 15,000 ar ei anterth. Mae’r Gymraeg yn eiddo i bobl y Cymoedd fel y mae’n eiddo i bawb arall yng Nghymru. Byddai ei hadfer yno yn tanseilio’r grymoedd sydd am i’r iaith ein gwahanu, ac yn rhan o’r gwrthsafiad yn erbyn y grymoedd didostur sy’n chwalu cymunedau. Am ragor o wybodaeth: cymdeithas.cymru / @cymdeithas arlein - YCymro.Cymru
£9.99 £9.99 £19.99 .com Y Cymro... ar gael i’r byd i gyd yn grwn! Rydym yn falch o ddatgan fod Y Cymro bellach ar gael i’w ddarllen ar safle - y papur Cymraeg cyntaf erioed ar y platfform. Pressreader yw un o’r platfformau newyddion mwyaf yn y byd, mae’n dosbarthu fersiynau digidol o dros 7,000 o bapurau a chylchgronau mewn dros 60 o ieithoedd i fwy na 12 miliwn o ddefnyddwyr ar draws y byd. I weld mwy ewch i safle we Pressreader.com a chwilio am Y Cymro. 11 ‘Mae’n calonnau ni gyd yn gwaedu dros golledion y teuluoedd druan’ Colofn Cadi gan Cadi Gwyn Edwards ‘Sut na chafodd hi ei dal ynghynt? Mae’n ennyn llawer o gwestiynau ynglŷn ag effeithiolrwydd uwch-dimau rheoli o fewn y GiG’ Fysech chi’n adnabod bwystfil wrth edrych i fyw ei lygaid? Fysech chi’n sylwi ar anghenfil wrth iddo gerdded i lawr y stryd? Weithiau dwi’n dychmygu y byswn i’n gwybod yn iawn pe bawn yn cerdded ochr yn ochr hefo’r diafol. Ond y gwirionedd ydi, ’sa gennai’m clem. Oes ffasiwn beth â delwedd ‘person drwg’? Mae gennym i gyd ragfarn yn ein pennau ynghlwm â sut mae ‘person drwg’ yn edrych, a rhan amlaf, sori dynion, ond dyn sydd yn dod i’r meddwl. Rhyw ddyn ag iddo lygaid creulon, wyneb pigog, a rhyw naws annisgrifiadwy. Rhyw ddyn sydd yn gwneud i’r blew ar eich breichiau sefyll yn syth, a’ch corff weiddi arnoch i gamu, ac yna rhedeg, mor bell â phosib oddi wrtho. Mae realiti’n wahanol, a’r bwganod yn cuddio tu ôl i fygydau cyffredin. Does neb yn wir yn adnabod neb ar ddiwedd y dydd… Oes yna air yn y Gymraeg sydd yn cwmpasu’r gair Saesneg ‘evil’? Mi ydw i wedi defnyddio’r ansoddair ‘drwg’ ddwywaith eisoes yn y golofn yma, a tydi o ddim cweit yn dod i’r afael â gwir ystyr beth rwyf yn ceisio’i ddweud. ‘Evil’ yw’r gair dwi’n ceisio’i gyfleu, pan mae cnewyllyn ysbryd yr unigolyn hwnnw’n ddu fel hunllef. Pan welsom ni, fel cenedl, wyneb ifanc, benywaidd, yn syllu arnom drwy sgrîn y teledu a chlywed llais undonog y newyddiadurwr yn dweud, ‘Dyma Lucy Letby…’ ni ‘Peidiwch â fy melltithio ond a oes rhesymau ariannol da erbyn hyn i ddod â diwedd i’n Steddfod symudol’ - Dafydd Iwan - tud 6 Awst 2023 Papur Cenedlaethol Cymru £1.50 53% o Gymry 18 i 24 oed rŵan yn dweud y byddent yn pleidleisio dros annibyniaeth HANNER YR IFANC O BLAID CYMRU RYDD ‘Mae’n bryd edrych ar ddyfodol mwy disglair, gwe l a mwy beiddgar fel cenedl annibynnol’ - tud 17 ‘Yn araf bach, yn ddiarwybod i ni bron, cawn ein Seisnigo’ - Heledd Gwyndaf Beth am gynnau tân... ‘Dêtio yn 2023.... wy’n sengl am y tro cynta’ ers 15 mlynedd’ - Esyllt Sears - tud 7 - tud 4 Barddoniaeth a ‘Thân yn Llŷn’ yn dod â’r Eisteddfod i uchafbwynt dramatig - tud 3 Lluniau o ddeuddydd cyntaf y Brifwyl ym Moduan - tud 2 a 12 Newydd i’r Steddfod ddychmygon ni fyth beth fyddai ei throseddau… Roedd y llygaid glas, y gwallt melynfrown a’r wisg nyrs yn ddigon i dwyllo pawb, a neb yn disgwyl i amgylchedd o ofal droi’n gae chwarae erchylltra. Os byddech yn gofyn ym mhle mae pobl yn teimlo’n ddiogel, rhan amlaf, yr ateb byddai unai yn eu cartrefi, neu mewn ysbyty. Pan mae rhywun rydych yn ei garu fwy na bywyd ei hun yn sâl, i ble ydych yn mynd? I’r ysbyty. Fe gafodd yr addewid sanctaidd rhwng claf ac ysbyty ei dorri’n rhacs wrth i Lucy Letby chwarae Duw, gan ddwyn o’r ddaear yr eneidiau mwyaf pur a diniwed. Mae’n calonnau ni gyd yn gwaedu dros golledion y teuluoedd druan sydd wedi cael eu heffeithio gan weithredoedd annirnadwy Lucy Letby. Roedd absenoldeb Letby o’i dyfarniad fel ergyd i’r genedl, yn halen i friw ‘Fel merch o ogledd Cymru, dwi’n ’nabod pobl a gafodd eu geni yn yr ysbyty hwnnw yng Nghaer’ tragwyddol. Mae’r rhieni’n gorfod wynebu realiti penderfyniadau Letby pob un diwrnod o’u bywydau, felly pam nad oedd rhaid iddi hithau wynebu canlyniadau ei phechodau yn y cwrt? Pam gafodd hi’r dewis i osgoi dyfarniad y barnwr, pan na chafodd yr un rhiant y dewis i osgoi’r boen, i osgoi’r hunllef ddyddiol, y golled ddiangen? Mae rhai yn dweud mai achos hawliau dynol oedd y rheswm am ei habsenoldeb… eironig bod pryder am ei hawliau bywyd hi, pan gipiodd yr hawl i fyw gan gymaint o fabanod diniwed. Fel merch o ogledd Cymru, dwi’n ’nabod pobl a gafodd eu geni yn yr ysbyty hwnnw yng Nghaer, ac mae’n frawychus meddwl bod y fath greulondeb wedi digwydd ar ein stepan drws, ond hefyd, bod y fath esgeulustod wedi bodoli o fewn yr ysbyty. Sut na chafodd hi ei dal ynghynt? Mae’n ennyn llawer o gwestiynau ynglŷn ag effeithiolrwydd uwch-dimau rheoli o fewn y GiG a’r amgylchedd sydd wedi cael ei feithrin yno. Oes tueddiad o fewn y mudiad i ddiystyru pobl rhag codi pryderon am gyd-weithwyr? Peryg iawn yw perthyn i weithle ble mae ofn arnoch leisio gofidion, rhag cael eich esgeuluso. Mae ‘pam’ yr holl beth wedi bod yn llenwi fy mhen ers wythnosau bellach… Pam fod merch ifanc ag iddi ei bywyd cyfan o’i blaen wedi bod mor ddidrugaredd? Ydych chi’n deffro un bore ac yn penderfynu eich bod am ddinistrio bywydau neu ydi o’n rhywbeth mae’ch isymwybod yn cynllunio am amser maith? Efallai roedd yn teimlo rhyw fwynhad, neu’n ysu am y rheolaeth o ddal bywyd rhywun yng nghledr ei llaw. Bydd y teuluoedd druan yma’n gofyn ‘pam’ am weddill eu hoes, a does dim byd mwy creulon na hynny. Tanysgrifiwch am flwyddyn i bapur cenedlaethol Cymru - tud 29 £9.99 £9.99 £5.99 Cefnogwch eich siop leol
Page 1 and 2: Am fyw mewn tragwyddoldeb ‘ yngng
Page 3 and 4: - tud 10 - tud 2 - tud 15 Hysbys Cy
Page 5 and 6: 5 Un i’w chofio ...yn sicr ‘Amh
Page 7 and 8: 7 NID BARN Y CYMRO Esyllt Sears fu
Page 9: Pryder Plaid Cymru ynglŷn â dyfod
Page 13 and 14: Adeiladau hynafol yn cael grantiau
Page 15 and 16: 15 Ar y cyfryngau - gan Dylan Wyn W
Page 17 and 18: d aur wedi ? r y bryn s ‘ Y c h e
Page 19 and 20: ‘Mae’n help mawr’ - grantiau
Page 21 and 22: Lluniau Y Cymro gan Laura Nunez @sh
Page 23 and 24: LLYFRAU Nofel i’r arddegau cynnar
Page 25 and 26: Er ei ddrain mae ei dyfiant talsyth
Page 27 and 28: 27 Be’ sy’n rhoi gwên ar eich
Page 29 and 30: Mai 2019 Papur Cenedlaethol Cymru
Page 31 and 32: Cyhoeddi cynlluniau i helpu creu sw

Y Cymro - Medi 2023

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?