PŁOMJO 5/2023

lětnik
2023
5

Wuspytaj so
w kreatiwnym
dźěle!
Nowostka „Šijemy
ze Štefi“ za was
w LND wušła!
„Do it yourself! – Čiń to sam/a!“ To njeje kuzłarske
hrónčko, ale pohon za wšěch, kiž su
rady kreatiwni a so za samozhotowjene wěcy
horja. Štefi Hanušowa, młoda serbska designerka
a šwalča, je nimale 30 wudźěłkow z płata
zhotowiła a wopisuje w swojej knize jednotliwe
dźěłowe kroki z tekstom a wobrazami. To
zdokonješ tež ty, maš-li lóšt k tomu! Shortsy za
nana, tobołka za kosmetiku za mać, utensilo za
sotru, krawata za bratra a móšnička za tebje –
za kóždeho je něšto pódla. Nowačk započnje
z rubiškom abo loopom, pokročeny pak móže
brjušnu tobołku abo samo křestničku zešić.
Wězo ći kniha tež najwažniše informacije wo
dźěle ze šijawu, wo płaće, jehličkach, přitřihu
atd. posrědkuje. A šijemy serbsce! Serbske mustry
a motiwy, ale tež serbske zapřijeća kołowokoło
šića sčinja knihu jónkrótnu.
tekst: LND, fota: Š. Hanuš

N O W A K N I H A
3
Z wobsaha
12 Interview
24 Prašenje měsaca
Powědančko
8 Rubježnik
Rumbo
30 Beat-banda
Kniha wobsahuje
přitřihowe mustry, ma
144 stronow a płaći
18,90 €
Zajimawostki
10 Policija –
pomhać a škitać
15 Dyrdomdej
w Japanskej
titulny wobraz: Addictive Stock tekst: / photocase.de
XXX / rys.: XXX

Witaj, 1. lětniko!
la
ka
ław
łu
brě
ka
mic
ka
cyb
za
tekst: ]. Pa[ka / rys.: Christin Lukašowa

W U M O L U J E M Y S A M I !
5
rys.: Isa Bryccyna

6 I T A J A W U K æ
Wo pilnych – lud≤och
„Moja mać je frizerka. Wona třiha (schneidet) ludźom włosy. Druhdy ludźom tež włosy
barbi. Dźěło so jej lubi, dokelž zhoni tež wjele nowosćow“, powěda Daniel. „Snano
budu pozdźišo tež frizerka“, wotmołwi Tanja. „Naš nan je třěchikryjer (Dachdecker).
To je ćežke dźěło. W lěću dźěła rady wysoko nad zemju. Z třěchow ma krasny wid (Ausblick)
přez města a wjeski. Ale tež při zymnym wjedrje abo dešću dźěła nan wonka.
Potom dyrbi so porjadnje zdrasćić, zo njeby so nazymnił.“
„Tak ma najskerje kóžde powołanje swoje lěpšiny (Vorteile) a njelěpšiny (Nachteile).
Mój dźěd je cyłe žiwjenje jako wučer dźěłał. To je so jemu jara lubiło, dokelž ma dźěći
jara rady. Druhdy pak je tež swarjeł, zo šulerjo na njeho njesłuchaja abo wučbu dosć
chutnje (ernst) njebjeru“, powěda Sylwana.
1. Wotmołw na prašenja a napisaj sadu!
Što dźěła Danielowa mać?
Čehodla bě Sylwaniny dźěd rady z wučerjom?
Dźěła třěchikryjer jenož při rjanym wjedrje na třěše?
2. Zwjazaj činitosće (Tätigkeiten) z prawym powołanjom!
wjaza a předawa kwěćele a kwětki
pječe chlěb a całty
slědźi a pisa wědomostne (wissenschaftliche) knihi
wobdźěłuje drjewo a twari meble
čita a koriguje teksty
reparuje a instaluje elektriske nastroje (Geräte)
naćisnje (entwerfen) twarjenja a kontroluje twarske
wotběhi (Abläufe)
stara so wo chorych w chorowni
architektka
chorobna sotra
pjekar
floristka
wědomostnik
lektorka
blidar
elektrikar

I T A J A W U K æ
7
3. Přirjaduj k dźěłowym gratam (Werkzeug) prawe powołanja!
rěznik • sekretarka • kuchar • zamkar • awtowy mechanikar • policistka
wuměłča (Künstlerin) • žurnalistka • pilot
4. Što by rady jónu dźěłał/a?
Čehodla? Napisaj tři sady!
5. Wumysli sej njewšědne powołanje a wopisaj je swojim sobušulerjam.
Štó wuhóda prěni, wo kotre powołanje so jedna?
tekst: P. ]. tekst: / rys.: XXX Uwe / rys.: Häntsch XXX

Rubjeznik
rumbo
Lute wobrazy
obotu rano čapnyštaj so Jan a Rejzka
S na wujězd před Wagnerec garažu. Jan
bě sej kapucu přez hłowu sćahnył, Rejzka
pak wuzwoli sej krydy we wšěch móžnych
barbach a poča wobraz na beton molować.
Rubježnik Rumbo chowaše so mjeztym w
kerkach a čakaše, što so stanje. Rejzka molowaše
kwětkowu zahrodu z fantastiskimi
zwěrjatami, a Jan smědźeše kćenjowe łopješka
wumolować.
Nadobo wočinichu so chěžine durje z wotmachom
a Wagnerec mandźelskaj wujědźeštaj
rozhněwanaj.
„Što to dyrbi?“, zawoła knjez Wagner. Tola
jako wuhladaštaj rjany wobraz, so nablaku
změrowaštaj a wobkedźbowaštaj, kak Rejzka
runje jednorohača před jich garažowymi
durjemi rysuje.
„To sym sej hižo dawno přała“, zdychny knjeni
Wagnerowa.
Rejzka rysowaše měrnje dale a pytny zboka,
kak so Rumbo zminje. Molowaše woměrje
a mjelčicy přichodne zwěrjata a rostliny,
doniž njebě wobraz hotowy.
„Dyrbju jón fotografować“, praji knjez Wagner.
„Přichodny dešć jón zaso wotmyje.“
Wón wućahny swoje šmóratko a fotografowaše
rysowanku ze wšěch směrow.
Potom so Rejzka a Jan rozžohnowaštaj
a dźěštaj k přichodnemu domej.
tekst: Lubina Hajduk-Veljkoviåowa / rys.: Eva Gaeding

R U B J E Ž N I K R U M B O
9
Rumbo jimaj skradźu sćěhowaše. Tu rysowaše
Rejzka podmórski swět z mórskimi konikami
a hwězdami, pisanymi rybami a mytiskimi
stworjenjemi. Jan molowaše korale
a skały pod wodu.
Póstownik a jeho žona přińdźeštaj z domu
a zadźiwanaj dźěsći wobkedźbowaštaj. Wona
fotografowaše wobraz a sćeleše jón hnydom
swojim susodkam.
Rumbo so mjeztym tajnje zhubi, a hdyž steješe
wón na dróze, bě wobraz hotowy.
„Póńdźemy domoj“, wón praji.
„Čehodla?“, wopraša so Jan. „Njejsy ničo namakał?“
„Ně, woni maja jenož luty čapor w garaži a
w pincy. To nichtó njetrjeba, tohodla to tam
wokoło steji.“
„Potom bě wša próca podarmo“, praji Rejzka
zrudna.
„To nic, staj Krumpotecy chětro porjeńšiłoj“,
chwaleše jeju Rumbo. „Nětko pak sym
hłódny!“
Tola město wobjeda wočakowaše jich pola
Glorije překwapjenka.
„Mam tři dalše skazanki, a stajnje přichadźeja
nowe“, wona jim hižo na zahrodźe
napřećo přińdźe.
„Ale nan njeje docyła ničo pokradnył“, měnješe
Rejzka.
„Nic tola někajke wěcy. Ně, wobrazy. Mam
dwě skazance za krydowe rysowanki na
dróze. Bórze je měšćanski swjedźeń, a to
chcedźa wšitcy rjane dwory měć. A …“, Glorija
činješe wažnu přestawku. „Měšćanosta
přeje sej napryskanu rysowanku na sćěnje
swojeje garaže.“
„Grafiti pola měšćanosty?“, dźiwaše so Jan.
„Tak wón to mjenował njeje, ale haj.“
„A što nam za to dadźa?“, chcyše Rumbo
wědźeć.
„Wšitcy chcedźa něšto za to zapłaćić,
a barby wězo tež dóstanjeće. Ale dyrbiće
je w Krumpotecach kupić.“
Rumbo so wótře směješe. „Swjata Kata,
štó by sej to myslił. Rejzka, maš cyle
wosebity talent!“
„Trjebam pomocnika“, zwěsći Rejzka,
„kiž wšitko porjadnje wumoluje.“
„Jeli je to grafiti, činju sobu“, poskići
Jan.
„A ja?“, wopraša so Rumbo.
„Ty činiš fota a sadźiš je do syće.
A njestupiš wjace do žanoho domu,
je to jasne?“, praji Glorija
kruće.
prašeni:
* Kak su Rumbo a dźěći
chcyli pjenjezy zasłužić?
* Čehodla Glorija Rumbej na
kóncu zakaza, zo njesmě
wjace do domow hić?

1 0 Z A J I M A W O S T K I
Wobchadni policisća
dohladuja, hač dodźerža
wšitcy wobchadne
předpisy.
Pomjenowanje policija přińdźe
wot grjekskeho słowa politeia,
štož woznamjenja zarjadnistwo
stata. Potajkim je to něchtó,
kiž stara so wo dodźerženje
prawidłow w staće.
POLICIJA –
pomhać a škitać
Wšojedne, hač je na dróze wrjesnyło,
hač bu něchtó nadpadnjeny abo wurubjeny
abo hač je něchtó w nuzy. Hdyž zazwoniš
nuzowe čisło 110 – přijědźe policija.
Ludźo su staty załožili, zo bychu w měrje
hromadźe žiwi byli. Tola zo by so dorěčany
porjad scyła dodźeržał, je něchtó trěbny,
kiž so wo to stara.
Škitna policija
W Němskej rozeznawamy mjez škitnej policiju
a kriminalnej policiju. Škitna policija
ma patruljowu słužbu – pěši, na kolesu, na
konju abo w policajskim awće. Woni su bjez
přestawki po puću a so rozhladuja.
Jednotki škitneje policije su wobchadna policija,
wodoškitna policija a hotowostna policija.
Wobchadni policisća
Woni rjaduja wobchad, přińdu při wobchadnych
njezbožach pomhać a njezboža přepytuja.
Pruwuja wodźerjow awtow, hač su alkohol
pili abo drogi brali. Kontroluja jich
jězbnu dowolnosć a papjery awtow kaž tež
spěšnosć, z kotrejž wodźerjo jězdźa. Nimo
toho wopytuja pěstowarnje a šule, zo bychu
dźěćom wobchadne prawidła wujasnili
abo z nimi prawe zadźerženje we wobchadźe
zwučowali.
Policija ma za zasadźenje
pod wodu tež nurjakowe
stafle. Woni pytaja na přikład
za zatepjenymi abo za
rubiznu.

Hotowostna policija zasadźi so na koncertach,
wulkich zarjadowanjach abo demonstracijach,
zo by wukročenjam zadźěwała. ▼
Z A J I M A W O S T K I
1 1
Kriminalna policija
Za rozrisanje ćežkich njeskutkow, hdyž bu
na přikład něšto rubjene abo něchtó morjeny,
je kriminalna policija zamołwita. Jeje
nadawk je, skućićela wotkryć a jemu njeskutk
dopokazać, tak zo móže sudnistwo
jeho zasudźić. Wažni su při hromadźenju
dopokazow specialisća, kiž zamóža slědy
zawěsćeć. Woni bjeru na městnje njeskutka
wotćišće porstow a stopow abo pytaja
za slědami kreje abo tkaniny. Nimo toho
pytaja za pokiwami, kotre brónje abo graty
buchu wužiwane. Zastojnicy kriminalneje
policije zaběraja so tež z wobšudnistwom,
seksualnymi njeskutkami abo drogowymi
deliktami. Mjeztym su tež wojowanje přećiwo
hospodarskej kriminaliće, kriminalnym
bandam a nadpadam hackerow w interneće
wažne.
Specialne komanda
Za wosebje strašne a naročne policiske nadawki
eksistuja wosebite jednotki. Tak dźěłaja
wosebite zasadźenske komanda (Mobiles
Einsatzkommando) na tym, powołanskich
skućićelow wuskušować abo jich při
wikowanju z drogami zajeć. Woni su na to
trenowani, tajnje a njenapadnje postupować.
Wodoškitna policija dohladuje wěstotu
a dodźerženje prawidłow na jězorach
a na přibrjohach.
▲
Specialne zasadźenske komando (SEK)
zasadźi so přećiwo teroristam, ćežkim kriminelnym
abo namócnym skućićelam. Woni pomhaja
zastajencam (Geiseln) abo wuchowaja
ludźi z wosebje strašnych situacijow.
Policisća škitneje policije maja
zwjetša uniformu. K jich normalnemu
wuhotowanju słušeja pistola,
gumijowy retl, ručne puta, škričkowanski
nastroj a noticny blok.
▲
Za zasadźenje na demonstracijach maja hotowostni
policisća wuhotowanje, kiž dopomina na
ryćerske brónidło z plasty: k tomu słušeja škitny
nahłownik z wizěrom, škitna dychanska maska
a škitne nawoči přećiwo nadpadam ze sylzowym
płunom, škitne lacy, škit za ruce a noze, krute
škórnje, dołhi rumowanski kij a přewidna škitna
tarč.
tekst: Lubina Hajduk-Veljkovićowa, fota: t—h—s, Dirk Vorderstraße/wikipedia;
StockSnap/pixabay

1 2 I N T E R V I E W
„Kałnjenje pčołki
tyje strowoće!“
Pětr Brězan dźěła pola Domowiny
a wěnuje so w swobodnym času jako
pčołar swojim pčołkam. Składnostnje
„Swětoweho dnja pčołkow“, kotryž
woswjećimy 20. meje, sym z nim raz
dokładnišo do jeho kołćow pohladał
a so tróšku za was wuwoprašował.
Knježe Brězano,
kak husto je was hižo
pčołka kałnyła?
Jako sym započinał pčołarić, je mje woprawdźe
časćišo pčołka kałnyła. Po času
sym nawuknył, na čo mam dźiwać a kak
mam so při pčołkach zadźeržeć. Wjedro
a přiroda matej wulki wliw na pčoły.
Jeli je wonka zyma abo jeli budźe so
dešćować, potom su pčołki njeměrne.
Hdyž na polach a łukach wšitko kćěje
a rostliny „mjedźa“ (kćenja su połne
nektara), potom wěm, zo móžu sej kołće
woměrje wobhladać. Najwažniše při
tym je, zo wostanu sam přeco měrny.
Dźensa so samo w lěću bjez přidatneho
škita k pčołkam podam. Ale tež ja přeco
njekedźbuju a tak mje tola dwójce abo
trójce wob lěto pčołka kałnje.
Kak sće so poprawom
z pčołarjom stał?
Pčołarjenje leži pola nas w swójbje. Naš
dźěd běše pčołar a tež naš nan ma pčołki.
Jako sym w Drježdźanach bydlił, smój z mojim
tamnišim šefom na třěše hotela z pčołarjenjom
započałoj. Wot 2017 sem mam
swójske ludy doma na wsy. Aktualnje mam
pjeć ludow.

I N T E R V I E W
1 3
Što su poprawom
najwažniše dźěła
pčołarja w běhu lěta?
W nazymje staram so wo to, zo ludy derje
zymu přetraja. Mjedowy kołć njeje wjac
trěbny a tak jón zaso wottwarju. Zo njebychu
ludy zahłódnili, picuju je z wosebitym
sirupom. Přidatnje přepruwuju ludy na roztoče
(Milben) a je po potrjebje lěkuju.
Najradšo pak přisydnu so ke
kołćam a
wobkedźbuju,
kak moje
pčołki po přiro-
dźe zynča.
Dźěła pčołarja su chětro wotměnjace.
W zymje njejsym pola pčołkow, ale staram
so skerje wo dźěłowy material a graty.
Spřihotuju sej nowe ramiki za mjedowy
kołć, rozškrěju stary wósk abo barbju kołće.
W nalěću, hdyž přiroda wotuća, přepruwuju
ludy, hač maja hišće dosć picy.
Přechod wot nalěća do zažneho lěća je prawy
wokomik, zo mjedowy kołć (Honigraum)
na kołć z lehnidłami (Brut)
staju. Wón wobsteji z prózdnych,
zdźěla njewutwarjenych ramikow. W
tutym času wosebje rěpik a sadowcy
kćěja. Pčołkace ludy so w tutym
času wosebje derje wuwiwaja.
Wot zažneho lěća hač do kónca lěća
ma pčołar wosebje wjele dźěła.
Přepruwuju wuwiće pčołkow, kontroluju
lehnidła na twar matwišćow
(z tutych so nowa matka (Bienenkönigin)
wuwije), wutworju po potrjebje
nowe ludy a wězo žněju tež
hižo měd.

1 4 I N T E R V I E W
Kotry měd
wy najradšo jěsće?
Wosobinsce lubuju měd z nalětnich kćenjow.
Tutón je rjenje kremowy a so tohodla
derje na pomazku maza.
Dawaja nam pčołki
nimo mjedu hišće
dalše „produkty“?
Wězo, njerěka wšak podarmo
„Pilny być, kaž pčołka“! Čłowjek na wjele
polach wot produktow pčołkow profituje.
Hižo w egyptowskich pyramidach su powostanki
pčólnych produktow namakali. Tak
su tehdy na přikład starych kralow z wóskom
balsamowali.
Pčołki wšak su tež
chětro wohrožene. Što
móže kóždy z nas činić,
zo bychu so wuměnjenja
za tute pilne insekty
snano zaso polěpšili?
Nimo domjacych pčołkow (wo kotrež so
pčołar stara) mamy w přirodźe tež dźiwje
pčołki. Je wosebje wažne, zo so tež
wo tute staramy. Je wažne, zo wostanjemy
dźiwje rostliny stejo a zo naš trawnik
kóždy tydźeń njeposyčemy. Kóžde kćenje
pomha k přežiwjenju pčołkow a wšitkich insektow.
Snano pomhatej wam staršej při
twarje insektoweje chěžki abo při wusyću
symješkow za „dźiwju“ kwětkacu łuku abo
znajmjeńša mały róžk.
Dźensa wužiwa so wósk za swěčki, jako
produkt w kosmetice, jako alternatiwna
móžnosć za zapakowanje abo jako politura
za drjewo.
Měd wužiwa so k jědźi, jako słódki element
při warjenju a pječenju, jako domjaca cina wosebje při nazymnjenju abo
medi-
při infekcijach a jako přidawk při
kupanju abo w kosmetice.
Nimo nektara hromadźa pčołki
tež kćenjowy próšk (Pollen) rostlinow.
Tutón wužiwa pčołka za
swoje lehnidła. Próšk wobsteji w
prěnim rjedźe z bělkowinow a je
tak wosebje woblubowany pola
sportowcow a wegetariarow. Dalšej
pčolacej produktaj stej propolis
a gelee royale. Tutej so wosebje
w medicinje wužiwatej.
Sy hižo wědźał/a, zo je jěd pčołki
strowy? Je wědomostnje dopokazane,
zo pomha tutón wosebje
při hłowybolenju abo hdyž
maš akny.
prašał so: P. Š., fota: P. Brězan / rys.: freepik

P U ∂ O W A N J E
1 5
Dyrdomdej
w Japanskej
Mjez krasnej krajinu
a wulkim městom
J
apanska je znata jako kraj „schadźaceho
słónca“. Ze swojej rjanosću a kaž tež ze swo-
jimi zajimawostkami přićahuje zajim mnoho
ludźi. Snano sy tež ty hižo jónu něšto wo Japanskej
abo tamnišej kulturje słyšał/a. Hladaš
rady animěrowane serije kaž na přikład „Naruto“
abo hraješ hdys a hdys Super Mario abo
Pokémon hru na swojej konsoli? Abo snadź sy
raz rjany wobraz japanskeje krajiny widźał/a?
Mje Japanska hižo z časa dźěćatstwa sem zajimuje.
Tehdy zdaše so mi japanšćina kaž potajna
rěč, kiž wjele ludźi njezrozumi a běch přeco
hižo wćipna, kajke je žiwjenje w tutym kraju.
Tuž sym so hnydom po zakónčenju swojeho
studija w oktobrje 2022 z wulkim wačokom na
chribjeće do Japanskeje podała, zo bych sej
skónčnje swój són spjelniła. Po puću w kraju
sym mjeztym hižo tójšto njewšědnych zajimawostkow
dožiwiła, kiž do toho hišće njeznajach.
Tak hromadźu tu wšědnje tójšto nowych
zaćišćow, wo kotrychž chcu wam rady tróšku
rozprawjeć.
Je to spodźiwne začuće, z lětadłom w běhu
20 hodźin nadobo na druhim kóncu swěta,
w cyle njeznatym kraju być. Krajina, jědź a
wašnja ludźi su cyle hinaše, hač to z Europy
znaješ. Nimo toho njepřińdźeš z jendźelšćinu
předaloko, kaž je to w druhich krajach
swěta móžno. Ludźo hustodosć jenož japansce
rozumja a napisy wuhladaš nimale
wšudźe jenož w japanskim pismje. Ale jako
Serb móžeš znajmjeńša hižo jedne słowo
prajić: „Haj“ w serbšćinje wostanje cy tež „hai“ w mjenuj-
japanšćinje.
Dla wulkeho kulturneho rozdźěla dyrbjach so
na spočatku najprjedy jónu na wšitko tróšku
zwučić. Wašnje ludźi tu je jara zdwórliwe a tuž
so prócuju, so tež po wašnjach a regulach zadźeržeć.
Tak běžu na přikład stajnje na lěwym
boku puća a so přeco porjadnje do rynka nastupju,
hdyž na ćah čakam. Při postrowjenju,
podźakowanju abo zamołwjenju so pokłonju,
a Sumimasen (Wodajće prošu!) je wažne słowo,
kotrež jara husto wužiwam.
Nimo wašnja ludźi je wězo tež jědź w Japanskej
cyle hinaša hač w Europje. Wot nudloweje
poliwki ramen přez z čornicu (Tintenfisch)
pjelnjene ćěstowe kulki takoyaki hač k pola
nas tež znatym sushi dawa tu tójšto dobrych a
zajimawych jědźow. Ale tež słódkosćow je tu
njeskónčnje wjele. Kóžda kónčina w Japanskej
produkuje swójske placki, kiž móžeš jako darik
někomu na wopyt sobu přinjesć. Moja najlubša
słódkosć je taiyaki. To je tykančk w formje
ryby, kiž je ze słódkimi čerwjenymi bunami
pjelnjeny. Pola Japančanow su wosebje
placki ze słodom zeleneho
čaja jara woblubowane.
1

1 6 P U ∂ O W A N J E
2
Wokomiknje bydlu w měsće Osaka. Hdyž so tu
wobhladuju, wuhladam hoberske wysokodomy
ze 40 poschodami a pisane swěcy reklamowych
znamješkow w japanšćinje. Chěže steja
wusko hromadźe a pućiki mjez nimi su
tohorunja chětro wuske. Při tym so mi jara
lubi, zo ma kóžda chěža hinaše wonkowne
wuhotowanje. Tak je přeco jara zajimawe, so
po dróhach wuchodźować a něšto nowe wuhladać.
Osaka ma něhdźe 2,7 milionow wobydlerjow.
To je pjeć króć telko wobydlerjow hač
w Drježdźanach. Tak je stajnje wšudźe w měsće
tójšto ludźi runja mrowičkam po puću na
dźěło abo do šule. Dokelž je město tak nje-
směrnje wulke, je tu wjele kolijow, přez
kotrež kóžde tři mjeńšiny ćah jědźe. Toideje.
Tak sym tu lute zajimawe a zdobom
wrótne wěcki nadešła: W metro staciji
Tokija je roboter jako „pomocnik“ po puću,
kiž ći na prašenja wotmołwja, jeli
pytaš na přikład prawy ćah abo nastupišćo.
W sushi hosćencach přijědźe jědź
hodla su tež dwórnišća tu jara wulke,
tak zo so nimale kóždy dźeń znowa zaběžu.
Napřećiwk k modernemu swětej tworja
rjane stare drjewowe domy, kotrež hdys
a hdys mjez nowymi namakaš. Přeco
zaso wuhladam tež čerwjene wrota
k małym Shinto-křinjam (Schrein) na
róžku puća, při kotrymž móža so ludźi
k šintoistiskim boham modlić. Šintoizm
(Shintoismus) je mjenujcy ludowa
nabožina Japanskeje. Ale tež měšćanski
hród z časa samuraj-ryćerjow hišće
dźensa krasnje a hobersce skutkuje.
W tajkich wožiwjenych městach kaž
Osaka abo tež we hłownym měsće Tokiju
je wězo tež dosć městna za kreatiwne

P U ∂ O W A N J E
1 7
1 Taiyaki tykančk
2 Shinto-křinja
3 Gača-gača awtomaty
4 Klony z čerwjenymi
łopjenami
na běžatym pasu hač
k mojemu blidu a nakładne awta na
dróze piskaja husto wjesołu melodiju,
zo bychu na so skedźbnili. Tohorunja
maja tu tež wjele zajimawych
zabawnych aktiwitow. Wulki trend
su losowe awtomaty, japansce gačagača,
z kotrychž móžeš sej mału hrajku
wudobyć, podobnje losowym awtomatam
na našich kermušach.
Druhdy widźu tež ludźi w Mario-kart
awtach přez město
jěć a so mjez sobu wubědźować.
Ale wosebje karaoke-spěwanje
je woblubowana japanska
wunamakanka, kotruž rady zhromadnje
z přećelemi wuspytam.
Tam móžeš spěwy najlubšeho spěwarja abo
spěwarki z playback hudźbu w pozadku a z
tekstom na wobrazowce z cyłeje šije wótře sobu
spěwać.
Zo bych sej druhdy chětro hektiskemu žiwjenju
w měsće wućekła, dojědu sej hdys
a hdys z ćahom do přirody. Krasna horinata
krajina a morjo wabitej mje přeco zaso do
pućowanja. Tak sym sej mjez druhim w nazymje
čerwjene łopjena japanskeho klona
wobhladała a nětko w nalěću wjeselu so hižo
na napohlad wišnjowych kćenjow, kiž w běłej
a róžojtej barbje po cyłym kraju kćěja.
Byrnjež sym sej hižo njesměrnje wjele zaćišćow
nahromadźiła, njeje moja jězba dawno
hišće zakónčena. Zawěsće čaka na mnje hišće
tójšto dalšich dožiwjenjow, prjedy hač so potom
bórze zaso do Łužicy nawróću.
3 4
tekst a fota: J. Pawlikec

Lube pilne pčołki,
dźensa sym wam cyle wosebitu paslenku sobu přinjesła. Z tutej móžeće nětko w niku cyle wosebiteho čłowjeka zwjeselić. Na druhej njedźeli meje je mjenujcy dźeń
róžowmaćerjow
a na dnju Božeho spěća swjećimy dźeń mužow/nanow! Snano pak chceće
tež wašu wowku, dźěda abo druheho lubeho čłowjeka zwjeselić? Z małym pisanym
kamjenjom, na kotryž móžeće swójski molowany wobraz, foto abo dobropis (na přikład
za zhromadny lód) připinyć, budźeće wašim lubym zawěsće wulke wjeselo
wobradźić. Tuž do črijow a won do zahrody abo lěsa – najprjedy pytamy mjenujcy
za rjanym kamjenjom ...
Paslimy:
Pisane kamjenje
Za jedyn kamjeń trjebaš: kamjeń (něhdźe tak
wulki kaž twoja pjasć), paslenski groćik
(srjedźo-sylny), nožicy za grót, seršćowc,
acrylowe barby, nopašk za wodu, jeli maš,
acrylowe pisaki a snano hišće pisane parlički.
Prěni krok: pomolowanje kamjenja
Ï Najprjedy pomoluju cyły kamjeń ze
seršćowcom z mojej (najlubšej)
Ï Potom pomoluju kamjeń
barbu.
z wšelakimi
barbami ...
1.
2.
trěbne materialije
3.
Ï
... a z pisanym
mustrom!

Ï Moluj po swojej fantaziji!
Ï
8.
4.
Třeći Treći ´i krok:
groćik za wobraz
Ï Zwjerću zbytk groćika
wokoło kiješka
seršćowca, tak zo
nastanje rjana spirala.
9.
Nětko tykam
pisane parlički na
groćik.
Ï Ze zwostawaceho
zbytka
sformuju
wutrobičku.
10.
7.
5.
P A S L I M Y
1 9
Druhi krok:
groćik z parličkami
Ï Wottřiham z nožicami něhdźe
15 cm groćika a połožu jón
wokoło kamjenja. Zasukam
kónc tak, kaž je na wobrazu
widźeć.
Ï Jeli chcu na wutrobičku wobraz, foto
abo rjany dobropis přityknyć: Formuju
wutrobičku, ale wostaju něhdźe 5 cm
groćika wyše. Z tutoho zbytka sformuju
spiralu (kaž na wobrazu), tak zo
móžu mjez wutrobičku a spiralu
wobraz tyknyć.
6.
KEDŹBU: Při formowanju kedźbuju
wosebje na kóncaj groćika, kotrejž stej jara
wótrej! Najlěpje je, hdyž dźěłam tu přeco
z pomocnym srědkom kaž na př. drjewjanym
štabikom.
Nano, rady tebje mam -
maći, hubku tebi dam!
K tomu rjanu paslenku,
tajku prawu pisanu!
Hdyž na kamjeń ty pohladaš,
wěš, zo lubuška tu maš!
tekst a fota: M. K. / rys.: Karin Konrad
Wjele wjesela při paslenju
přeje wam
waša Pawlina

2 0 C O M I C
Wulět do njebjes
Ach – meja!
Mój najlubši
měsac!
Kaž w paradizu.
Wobhladaj sej raz
tute mróčele.
Hdyž bych
ja Bóh był, bych
w mróčelach
bydlił.
Woprawdźe?
Haj, direktnje nad Mount Everestom,
najwyšej horu swěta. Tam bych krosnowarjow
nastróžił, kotrež na wjeršku swoje wotpadki
ležo wostaja. A z tamnymi bych selfieje činił.
A w swobodnym času
bych billard z planetami hrał,
abo frisbee z rynku Saturna.

C O M I C
2 1
Ja bych radšo w njewjedrowej
mróčeli bydlił a w swobodnym
času z błyskami třělał.
A tankownju za rakety na puću
do swětnišća wjedł.
A za njebjeske nadawki
bych twoju wowku přistajił,
dokelž wona kóždemu
pomha a kóždy
problem tak rozrisa, zo
su wšitcy zbožowni.
Za to je wowka
woprawdźe přeluba – wona
by samo złóstnikam swoje
super słódne specialplincy
napjekła!
Haj, to klinči
za perfektnym
swětom.
Hmm ... to mam ideju: Bych
jej našeho wučerja Šmita
poboku stajił – tón by njeplechow
z cyle nješwarnymi
domjacymi nadawkami
dračował.
A za perfektnymi
njebjesami, hihi!
Haha!
kΩœc kónc
awtor: ]å|pan Hanu[

2 2 R E C E P T
Wariå z
Toma[om
l te
lo
a solo
ej
t j
te
* * * Čóčkowa solotej * * *
**
Přidawki:
1 kórku
1 łžičku křižneje
*
500 ml howjazoweje
* 1 čerwjenu papriku * kimjelčki
1–2 stwjelcy
1–2 łžičce citronoweje
abo zeleninoweje juški žerdkateho selerija * brěčki
50 g Beluga-čóčkow (Staudensellerie)
50 g Paradina-čóčkow
*
50 g róžojtych
*
něšto natruhaneje
pětršilku
citronoweje bělizki
½ čerwjeneje cyble
(čerwjenych) čóčkow
*
100 g Quinoa (čorny) 4–5 łžičkow wolija
* cyblink
* sel
1 łžičku kurkuma
Čóčkowa
solotej hodźi so jara
derje jako přikusk při
grilowanju, ale tež prosće při
kóždej druhej hosćinje. A hdyž
njejsće hnydom wšitko zjědli,
tež njeje tak zlě: Solotej so
wjacore dny w chłódźaku
dźerži.

R E C E P T
2 3
Kotre čóčki so najlěpje za tajku solotej hodźa?
Najznaćiše drje su po zdaću tak mjenowane
talerjowe čóčki. Tute so najhusćišo za čóčkowu
poliwku wužiwaja. Za solotej pak so
tak derje njehodźa, dokelž wobsahuja wjele
škroba a při warjenju spěšnje rozpadnu.
Za solotej hodźa so skerje hórske čóčki
(Berglinsen), Puy-čóčki abo Beluga-čóčki.
Ja najradšo rozdźělne čóčki měšam, tak zo
dóstanu rjanu pisanu solotej. Ale kedźbu:
Njekupuj titki z hotowymi naměšanymi
čóčkami, dokelž dyrbiš jednotliwe družiny
rozdźělnje dołho warić, zo njebychu so rozwarili
abo překrute wostali.
Hdyž připrawiš sej solotej, maš móžnosć,
tak prawje kreatiwny / kreatiwna być. Najwažniše
je, zo wužiwaš čerstwu zeleninu
kaž kórku, papriku, radiski abo tomaty.
Sćěhowacy recept sym tež skerje „po začuću“
zestajił. Snano to tež raz wuspytaš,
wšako dyrbi přihotowanje jědźe runje tak
wjeselo činić kaž zhromadnje jěsć.
Jako prěnje dyrbiš wězo čóčki zwarić. Kaž
horjeka hižo naspomnjene, su warjenske
časy jednotliwych družinow jara rozdźělne.
Tohodla trjebaš za wšelake čóčki tež wjacore
horncy. Do horncow daj přeco něhdźe
dwójce tak wjele (howjazoweje abo zeleninoweje)
juški abo wody za warjenje hač
čóčkow. Jeli njejsu čóčki po podatym času
hišće mjechke dosć, ale juška/woda je so
hižo wuwariła, přidaj prosće hišće něšto
wody/juški do hornca.
K orientaciji podam ći tu warjenske
časy družinow, kotrež wužiwam w tutym
recepće:
róžojte (čerwjene) čóčki: 3–4 mjeńšiny
Beluga-čóčki: 20–25 mjeńšinow
Paradina-čóčki: 20–25 mjeńšinow
Quinoa: 10 mjeńšinow warić a dalše
10 mjeńšinow w horcej wodźe ćahnyć dać
Dołhož so čóčki warja, nakraj zeleninu na
małe kuski.
Tež pětršilku nakraj a daj
wšitko do wjetšeje šklě.
Nětko wosłodź wšitko
z kurkuma, křižnej kimjelčku,
citronowej brěčku,
wolijom, selu, prizu cokora (po słodźe) a přeměšej
solotej porjadnje. Štóž chce, móže tež
hišće cyblink abo něšto natruhaneje bělizki
citrony přidać. Naposledk daj tež hišće
wochłódnjene čóčki do šklě a přeměšej solotej
hišće raz porjadnje.
Jeli ći
čóčkowa solotej
słodźi, móžeš sej ju
w tyzce tež sobu do šule
wzać a w přestawce
k pomazce zesłodźeć
dać.
tekst a fota: T. Luka[ / rys.: ]å|pan Hanu[

2 4 P R A Š E N J E M µ S A C A
W měrcu wopytach dźěći
na zakładnej šuli w Radworju,
a tamniši šulerjo
prěnjeho a druheho
lětnika su mi swoje
wotmołwy na prašenje
měsaca napisali.
„Što móžeš lěpje
hač dorosćeni?“
Paul: „Rysować.“
Lars: „Pecować
a Lego-twarić.“
Mia: „Móžu spěšnišo
w pěsku při mórskim
přibrjoze běžeć hač mojej
staršej.“
Jonathan:
„Sym lěpši při
hraću na
kompjuteru.“
Mara: „Móžu rjeńšo
pisać a lěpje kolesować.“
Ben K.: „Ja lěpje rumuju
a sej lěpje hrajkam hač
dorosćeni.“
Adrian: „Jězdźu
lěpje na sněhakach
hač mojej staršej.“

P R A Š E N J E M µ S X A X C AX
2 5
Matilda: „Sym
lěpša w sporće.“
Smilla: „Na
klawěrje hrać!“
Bruno Sch.:
„Hraju lěpje
kopańcu hač
staršej.“
Vincent: „Móžu
lěpje trawu syc hač
dźěd a wowka.“
Lina: „Šelhać
(schielen) a spěwy
zynčeć.“
Theo: „Móžu lěpje
šokolodu jěsć.“
Marta: „Móžu spěšnišo hač
mama běhać a lěpje hač wona
na pišćałce a klawěrje hrać.“
prašał so: P. Š. / ]å|pan Hanu[

2 6 XW XU XZ N A M N E } O N Y
Hdyž bychu naše stawizny njeskónčne módre
njebjo byli, su wone jasne hwězdy, kotrež nam
něštožkuli wuswětluja: wuznamne žony, kotrež
běchu a su druhim ze swojimi idejemi, zamóžnosćemi,
swojej sylnej wolu a zapalom z přikładom
a kotrež maja po cyłym swěće wulki
wuznam za stawizny swojeho kraja. Nažel žnějachu
mnohe z nich za čas swojeho žiwjenja
jeno zrědka připóznaće za swoje skutki a stejachu
často w sćinje podobnje wuznamnych muži.
Tohodla w tutej seriji kóždy měsac jednu
tajku wuznamnu a sylnu žonu předstaju, kotraž
běše mnohim druhim ludźom z inspiraciju
a kaž hwězda na ćmowym njebju ...
Wuznamne žony
ŽONA MĚSACA
ELSA
BRÄNDSTRÖM
„Najwjetše brojenje našeho
žiwjenja je lubosć, kotruž
njedawamy.“
(E. Brändström)
... JAKO DŹĚĆO:
Elsa Brändström narodźi so
26. měrca 1888 w ruskim Pětrohrodźe
(Sankt Petersburg). Jeje nan bě šwedski oficěr Per
Henrik Edvard Brändström a jeje mać Anna Wilhelmina
Eschelsson. Jako dźowka wyšeho oficěra přežiwi Elsa
dźěćatstwo na dworje
ruskeho carja.
... JAKO ŠULERKA
A STUDENTKA:
Po zakónčenju šule wopyta
Elsa hač do lěta 1908
wučerski seminar w šwedskim
Stockholmje. Po tym
nawróći so do domizny a
wjedźeše měrne žiwjenje
jako dama wyšeje klasy
towaršnosće. 1913 zemrě
mać Elsy, štož ju hłuboko
zrudźi.
... JAKO CHOROBNA
SOTRA:
1914 dožiwi Elsa spočatk Prěnjeje
swětoweje wójny w Pětrohrodźe.
Chorownje pjelnichu
so spěšnje z ruskimi,
němskimi a awstriskimi wojakami,
kotřiž poćerpichu w
bitwach zranjenja. Tuž přizjewi
so Elsa dobrowólnje jako
chorobna sotra pola ruskeho
wójska, zo by pomhała
jatych zranjenych sobu zastarać.
WUZNAMJENJENJA /
WOPOMNJEĆE:
• 1920: Slěborna plaketa
Němskeho mócnarstwa
• Uniwersity Tübingen,
Uppsala (Šwedska)
a Königsberg: Čestne
doktorstwo
• 1922 do 1929: pjeć nominowanjow
za Měrowe
Nobelowe myto
• 1948: pomjenowanje
sotrowstwa Čerwjeneho
křiža z „Elsa Brändström“
• 2014: poswjećenje pomnika
před hrodom Neusorge
(bywši dom za syroty)
• 4. měrca: wopomnjenski
dźeń po ewangelskej
protyce
tekst: M. K., foće: Tnemtsoni/ wikipedia

... W SIBIRSKEJ:
Wot lěta 1915 skutkowaše Elsa za Čerwjeny křiž
a poda so do Sibirskeje. Tam prócowaše so wo to,
potrěbnych w lěhwach za jatych medicinisce zastarać.
Poměry w lěhwach běchu katastrofalne:
pobrachowace łoža, woda a lěki polěkowachu rozšěrjenju
chorosćow. Elsa so pod tutymi wobstejnosćemi
sama ćežko z blakatej zymicu (Fleckfieber)
natykny a hakle poněčim so zaso wustrowi.
Po wuhojenju zasadźowaše so nětko zhromadnje
z přećelku za lěpše hygieniske poměry a zastaranje
zranjenych wojakow. Elsa zaruči sej podpěru
ruskich zarjadow kaž tež němskeho, awstriskeho
a šwedskeho Čerwjeneho křiža. Tak poradźi so na
přikład w lěhwje za jatych w Krasnojarsku smjertnosć
wot 80 % na 18 % znižić.
Jako nawróći so Elsa 1916 do Pětrohroda, pomhaše
při natwarje pomocneje organizacije, kotraž
podpěraše wuhojenym wojakam při nawróće do
domizny. Dźěło Elsy bu přez oktobersku rewoluciju
1917 jara wobćežowane. Jej bu samo dźěłowe
přizwolenje sćazane. Najebać toho poda so
Elsa 1919 a 1920 wospjet tajnje do Sibirskeje. Po
6-tydźenskej jatbje w Omsku nastaji so wona na
dompuć do Šwedskeje, hdźež staraše so wo choreho
nana hač do jeho smjerće 1921. W tutym
času zwěčni Elsa swoje dožiwjenja w knize „Unter
Kriegsgefangenen in Rußland und Sibirien 1914–
1920“, kotraž wuńdźe 1922. Z jeje woporniwosću
a prócowanjom w Sibirskej zdoby wuznamna
žona přimjeno „jandźel Sibirskeje“.
W U Z N A M N E } OX X N X
Y
2 7
Wopomnjenska tafla we Wurzenje
... JAKO ŽONA A MAĆ:
1929 zmandźeli so Elsa Brändström w
Smječkecach z ministerialnym zastojnikom
a profesorom Robertom Ulichom
a přećahny z nim do Drježdźan. 1932 narodźi
so mandźelskimaj dźowka Brita.
W samsnym času spytaštaj Adolf Hitler
a jeho minister za propagandu jeju za
ideje nacionalsocialistow zdobyć. Mandźelskaj
pak tole kruće wotpokazaštaj.
Ze strachom před NS-režimom přesydli
so swójba 1933 do USA. Tam staraše so
Elsa wo pomoc za ćěkańcow z Němskeje
a Awstriskeje. W lěće 1939 załoži wona
w Cambridge „Window Shop“ – hosćenc,
kotryž skićeše ćěkańcam dźěło.
... POSLEDNJE LĚTA:
... W NĚMSKEJ:
Dobytk z předatych knihow wužiwaše Elsa
za to, zo by w Smječkecach dźěłowy sanatorij
za bywšich wójnskich jatych „Bad Marienborn“
załožiła. Tam staraše so z druhimi pomocnikami
wo němskich wojakow, kotřiž so
z wójny nawróćichu. Nimo toho załoži Elsa
z dochodow, kotrež je sej z přednoškami
w USA a Šwedskej nadźěłała, domy za wójnske
syroty w Lychen (Uckermark) a Mittweida,
hdźež tež někotre lěta sama na městnje
skutkowaše.
Z kóncom Druheje swětoweje wójny 1945
wěnowaše so Elsa Brändström pomocnym
akcijam za potrěbne dźěći w Němskej. Z tutoho
dźěła wurosćeštej organizaciji CARE
International a CRALOG, kotrejž staraštej
so wo nuzu tradace dźěći. W samsnym lěće
poda so pomocliwa žona posledni raz na
přednoškowe pućowanje po Europje. Jeje
doskónčnu poslednju planowanu jězbu do
Němskeje njemóžeše Elsa hižo nastupić.
Wona zemrě 1948 w starobje 59 lět w Cambridge
na sćěhi raka. Pochowana bu Elsa
Brändström na Sewjernym kěrchowje
w Solna w Šwedskej.
tekst: XXX / rys.: XXX

2 8 D I G I T A L N Y S W µ T
DIGITALNY
SWĚT (18)
Składowanje
datow – swójbny archiw
MICHAŁ
Z elena ta meja, wšudźe kwětki
kćěja, słónčko rjenje
swěći a šmóratka so žehla: lamy wonka w přirodźe jedyn
Třěfoto
za druhim a dźělimy je pil-
nje z našimi přećelemi. Abo dalši scenarijo:
W běhu šulskich lět nahromadźi so wjele digitalnych
domjacych nadawkow, dokumentow,
kreatiwnych wudźěłkow. Što da z nimi po
šulskim času započinamy? Kak wobchadźamy
poprawom z našim małym abo wjetšim „digitalnym
herbstwom“, kotrež je so w běhu časa
nahromadźiło? Moja wotmołwa na to: słapołnje, wěsće a dołhodobnje składować.
zmy-
Wšitko štož wam nětko radźu, bazuje na podawkach
ze zašłych 20 lět, kotrež dyrbjach
w tutym zwisku bolostnje nazhonić abo wobkedźbować.
Tam běše raz młody zadwělowa-
ny nan, kotryž wopyta nas nimale płakajo
w studiju, dokelž bě so jemu swójbny laptop
Recovery: To je wosebity program, kotryž
pyta za zbytnymi dźělemi (fragmentami) zničenych
datajow a tute zaso hromadźe puzzluje.
To traje zwjetša jara dołho. Dźiwam so
přeco zaso, kak lochce hodźa so před lětdźesatkami
zničene dataje zaso wróćo zwołać.
Jeli raz někomu swój stary ličak přewostajiće,
wutwarće do toho krutu tačel a
klepńće 10 króć z ćežkim hamorom na nju.
To je relatiwnje wěsta metoda za to, zo su
daty potom woprawdźe zničene.
USB-stick je
špatny składowak!
Kedźbu! Štóž sej mysli,
zo je USB-stick wěsty
składowanski medium,
so jara myli. Problem
zatwarjeneho chipa je, zo funguje jenož jako
cyłk a zo ma wobmjezowane mnóstwo pisanskich
procesow (wokoło 100 000). To rěka,
zo so kóždy USB-stick bjez wuwzaća
něhdy jónu skóncuje. Mój wosobinski rekord
leži dotal pola jeničkeho tydźenja! Wot toho
časa mam přeco dwaj wobsahowje identiskej
stickaj mojich projektow při sebi.
skóncował, na kotrymž běchu wšitke fota
swójby zašłych pjeć lět składowane. Běše samo
zwólniwy tomu wjacore tysac eurow zapłaćić,
kotremuž so poradźi, swójbny archiw
rewitalizować. To pak njeběše mechaniskeho
wobškodźenja dla móžne. Laptop běše
k čertu a pjeć lět swójbneho žiwjenja wostanje
bjez fotografijow ...
Dalši pad: Maturant chcyše so za studij wuměłstwa
požadać a wobdźěli so na kreatiwnej
dźěłarničce za fotografiju. W běhu tydźenja
nastachu tysacy fotow, kotrež składowachu
so w projektowym archiwje z tak mjenowanym
RAID-systemom. Na poslednim dnju – po
prezentaciji – kliknje wobdźělnik z wukraja,
kotryž njemóžeše němsce, na wopačny přikaz
w kompjuteru a wudrapa (löschen) wulki

D I G D I T ¥ A µ L ∂N I Y S S W W µ Tµ AT
2 9
3. Składujće wjacore razy – kopije na
separatnym systemje
Wšitke wažne wěcy měli so znajmjeńša dwójce wotpołožić,
pak na přidatnej mobilnej tačeli abo samo
z wosebitym RAID-systemom. Jeli chceće 100 % wěstotu,
dyrbjeli přidatnje hišće dalšu kopiju pola přećela,
potajkim zwonka wašeho bydlenja, zapołožić.
Za tón pad, zo so waš ličak wotpali, pokradnje abo sylneho
dešća dla podnuri ...
dźěl archiwa. Zasadnje žadyn problem, wšako
wobchowaja so wšitke fragmenty datow dale
na krutych tačelach. Přez RECOVERY-program
hodźi so wulki dźěl wudrapanych datow
bjez problema zaso hromadźe spaslić,
byrnjež hižo lěta dołho „w papjerniku“ leželi.
Jenički problem při tym zwjetša je, zo
njehodźi so struktura rjadowakow (Ordner)
wróćo zwołać. Dóstanješ takrjec tysacy jednotliwych
reaktiwizowanych datajow – ale
kóždu dyrbiš sej separatnje wobhladać, zo by
wědźał/a, što so w njej chowa. To je dźěło
wjacorych dnjow a tydźenjow ...
Što nětko z tuteju podawkow wuknjemy?
Tule někotre pokiwy za was:
1. Nawučće sej prošu wšitke dataje na wašim
ličaku pomjenować a/abo w separatnych
rjadowakach składować!
To čini so na př. z lětoličbu, městnosću, mjenom zarjadowanja
abo podobnje. Naše projekty w studiju po-
mjenuja so wšitke po sćěhowacym šemje: „2023 –
05 – Płomjo přinošk – daty archiw – MiC“ (lěto – měsac
– mjeno / wobsah dataje – mjeno zarjadowarja).
Kóždy projekt dóstanje swójski rjadowak z podob-
nym pomjenowanjow. W mejlkach, dokumentach, na
wšitkich ličakach a wězo tež w archiwje so tute pomjenowanje
dale wjedu. Dyrbjeli raz wjacore wersije
samsneho dokumenta eksistować, přida so hišće
mjeno wobdźěłarja abo skrótšenka za wersiju.
2. Meta-daty – noticy za pytansku funkciju
Maće-li raz tysacy fotow jednoho podawka, móžeće
z wěstymi programami awtomatisce hesła a sowanje podawka (potajkim meta-daty) do datajow
sobu zapisać. Zdźěla poskići wam to samo hižo fotoaparat.
Lěpšina je, zo móžeće – kaž pola Google –
pozdźišo z konkretnymi pytanskimi hesłami spěšnje
prawe daty zaso namakać (na př. „narodniny, Pětr,
2005“). To je najprjedy raz tróšku wjace dźěła hač
proste składowanje, lutujeće pak pozdźišo wjele časa
wopi-
při pytanju.
4. Składowanje w online-mróčelach
(CLOUD)
Dźensa jara moderne je online składowanje w „mróčelach“.
To wjele njepłaći a maće přez internet wšudźe
a přeco přistup k wašim datajam. Kedźbujće pak
na to, zo njeabonujeće pola najtuńšeho poskićowarja.
Hdys a hdys wšak so tež dźensa hišće w interneće
wěcy zhubja – dla wójnow, katastrofow, politiskeho
abo datoweho škita dla, ale tež, dokelž je
někajki praktikant zmylk činił.
5. Testuj swój składowanski system
Domjacy nadawk za tebje, maćerku a nana abo dźěda
a wowku: Kelko sekundow trjebaće, zo namakaće
foto twojeho šulskeho zachoda? Wšitko nad 10 sekundami
je přepomałku.
A tule hišće agresiwniša warianta: Wućehńće milinowy
kabl nanoweho ličaka, běžće pišćo k njemu
a prošće jeho wo wodaće, zo sće runje jeho ličak skóncowali,
dokelž je limonada do njeho wuběžała. Potom
wobkedźbujće nanowu reakciju: Jeli wón z hněwami
na was wubuchnje, ma snano strach, zo su so
jemu wažne daty zhubili. Ličak sam wšak hodźi so
lochce narunać ... Ach haj: Namjetuju na kóždy pad,
zo sej do toho wšitko z maćerju wotrěčiće ... a po-
tom tajnje ze šmóratkom filmujeće!
Backup: Fachowy wuraz za to, zo eksistuje
hišće wěstotna kopija, dyrbjał so na př. raz
cyły kompjuterowy system sypnyć. Tuta čini
pak so jenož tydźensce abo měsačnje. Za pad
wobškodźenja zhubiće potajkim „jenož“ najmłódše
dataje – štož pak je znjesliwiše hač
wšo naraz zhubić.
RAID-system: Małki swójbny serwer, kotryž
wužiwa wjacore krute tačele paralelnje
a w pozadku wšitko awtomatisce „špiheluje“,
potajkim na přidatnu tačel kopěruje. Měła so
raz jedna tačel skóncować, je wšitko hišće na
druhej składowane. To płaći drje fenki, ale za
to móžeće měrnišo spinkać.
tekst: MiC, foto: Luis J. Albizu, cherylt23/pixabay
tekst: XXX / rys.: XXX

Rozbiće stólcy a ławki
wšě, trjebamy městno
za rejwanje!
nozy z nas so zawěsće na njewočakowany
koncert w šulskej jědźerni před
M
dwěmaj měsacomaj dopomnja. W mnoho
rjadownjach su mnozy prosće wučbu wopušćili.
Šulske chódby běchu zatykane. W jědźerni
bě tajka tłóčeńca a tołkańca, zo so to
ze žanymi wěstotnymi předpisami znjesło
njebě. Hač do dźensnišeho nichtó tak prawje
rjec njemóže, čehodla tuta akcija žane konsekwency
za wobdźělenych njeměješe.
Po nalětnim swjedźenju zašły měsac měło
to poprawom za kóždu a kóždeho jasne
być: Tuta band je wulkotna a jeje hudźba zahorja.
To drje je tež šulske wjednistwo dowidźało.
Na wulkim jewišću předstajichu so
šulski chór, rejowanska skupina, orchester,
dźiwadźelnicy, tola wone wšitke běchu zabyte
z wustupom noweje skupiny. Wot prěnjeho
zynka smy wšitcy šulerjo a šulerki před
jewišćom rejowali. Na kóncu tež tamni hosćo
wjace změrom njestejachu, hačrunjež njeběchu
hižo naškarani wot spontaneho koncerta
a wiralnych probowych widejow.
Pjeć spěwow su ći pjećo na jewišću předstajili,
cyłkownje pak wosom hrali. Tři spěwy
dyrbjachu wospjetować, dokelž sej to publikum
přeco zaso z přikleskom a wyskanjom
žadaše. Wučerce knjeni Léoninowej słuša
chwalba za jeje mudre planowanje programa,
a zo je skupinu jako poslednju wustupić
dała. Štó by chcył po tajkim fenomenalnym
koncerće hišće na jewišćo? To móžeš jenož
přěhrać ...
Jako prěnje zahrachu spěšny rejowanski
spěw z funky gitarami a sylnym groovom. W
spěwje wobspěwa so njeskónčny lóšt za pohibom
a rejowanjom. Bě to kaž hesło za cyły
koncert. Slědowacy popowy spěw nošachu
basowe zwuki synthesizera, kotrež skićachu
ze zaskakowacej basowej gitaru rytmiski
duet. Spěw nawjaza na energiju před
jewišćom a zdaše so, zo so skupina na a črjóda
před jewišćom dale a bóle zjednoćitej.
Rockowa balada po tym tempo zaso spomali.
Štóž při tajkim čućiwym spěwanju a
wonym emocionalnym gitarowym solu žanu
husacu kožu njeměješe, wodajće, ale tón
ničo wjace njezačuwa. Z přichodnym spěšnym
rockowym spěwom so tuta intensita
hnydom zaso do energije a pohiba před jewišćom
přetwori. Při nimale punk-rockowych
zynkach so jenož njerejowaše, ale něchtóžkuli
tež swoju hłowu a włosy třaseše. Yeah!
Na kóncu so hišće raz funkowy pop wo to
postara, zo žana noha měrna njewosta. Bjez
dźiwa, zo dyrbjachu ći pjećo na jewišću wjacore
spěwy hišće raz jako přidawk hrać. Před
jewišćom so paleše.
Poprawom mjeztym kóždy wonych pjećoch
tu na šuli znaje. Ale za pad, zo je štó
zašłe měsacy za měsačkom bydlił: Su to sensacionelna
spěwarka Lara z wosmeho lětnika.
Kral rytmusa Korla při basowej gitarje.
Kuzłar zwukow a harmonijow za synthesizerom
a klawěrom Daniel. Gitarowa bohowka
Sofija, kotrejež porsty z trunami jenož tak rejuja.
A Mila Metronomec, kotraž cyłu bandu

P O W µ D A N K O
3 1
z beatami hromadźe dźerži. Teksty pisaja
Lara, Daniel a Sofija hromadźe. A kotra šulerka
a kotry šuler njespóznaje so w linkach
kaž tutych: „Rozbiće stólcy a ławki wšě, trjebamy
městno za rejwanje!“
Móžeš sej lědma předstajić, zo su – wothladajo
wot spěwarki – wšitcy hakle w šestym
lětniku. Na nich čaka wuspěšny přichod,
telko zwažu sej wěsćić. Skupina ma fantastiske
spěwy, talent bjez kónca a hižo nětko njeličomnych
fanow. Mjeno je sej band hižo nadźěłała,
bjez toho zo by sama hižo mjeno
měła. Te mjenujcy hišće faluje. Tola kaž je direktorka
knjeni Čekowa našej šulerskej nowinje
wobkrućiła, skupina na poslednim šulskim
dnju před šulerkami a šulerjemi znowa
wustupi. Ze skupiny rěka, zo potom nimo
nowych spěwow tež swoje mjeno předstaja.
Wo nim runje na probach intensiwnje přemysluja.
Apropos proby: Direktorka je wuraznje
zakazała, zo šulerki a šulerjo za čas probow
bjez přičiny do pincy chodźa, jenož zo bychu
něšto nowe z proboweje rumnosće
słyšeli. Přehusto běchu tam w zašłych tydźenjach
chódby zatykane, štož je strašne, wšako
dyrbja nuzowe puće k tepjenskej připrawje
swobodne być. Naš domownik za
čas proby pincu kontroluje a je z tym jenički,
kiž słyši, što naši pjećo tam noweho wupjeku.
My druzy dyrbimy na posledni šulski
dźeń čakać. Lětsa činimy to hišće bóle žadosćiwje
hač hewak.
Waša Hilža Holšec z 10. lětnika
tekst: M|råin Wjenk / rys.: Jana Große

Krótkodobna
pomoc za wšitkich,
kiž su tež letsa lětsa zaso na
dźeń
maće-
rjow
zabyli
Što, sy zaso raz
na dźeń maćerjow
zabył/a a bórze je
hižo tak daloko?!
Kóžde lěto to samsne z tobu. Lětsa pak maš zbožo:
Smy na tebje myslili a ći w tutej nuzowej situaciji
wězo rady pomhamy. Na sćěhowacymaj stronomaj
namakaš někotre (druhdy tež nic cyle chutnje
měnjene) pokiwy, tak zo móžeš sej tež w najwjetšej
nuzy hišće mały dar spaslić abo swoju mać na
jónkrótne wašnje překwapić (a nadźijomnje nic
přesłapić).
Z tym móžeš mać překwapić:
Rjanu baseń nawuknyć a přednjesć!
Rano zahe stanyć a za wšitkich blido kryć a snědań
spřihotować je poprawom klasikar na dnju
maćerjow. Městno maćerje móžeš wězo
wosebje rjenje wupyšić.
Jeli ani za to wjace dosć časa njeje, potom
dyrbi tute krótke hrónčko dosahać:
Moja luba maćerka,
ty sy ze wšěch najlěpša!
Kwětki spěšnje zahinu,
praliny njestrowe wšak su,
tuž chcu će hinak překwapić –
z tołstej hubku zwjeselić.
Sy-li na dźeń maćerjow dospołnje zabył/a a to hakle
pytnješ, hdyž přičerchaš rano zaspany/a k snědani,
gratuluj maćeri spěšnje a praj jej, zo maš wosebitu
překwapjenku za nju: Wona smě sej nablaku něšto
wot tebje přeć, štož dyrbiš dźensa hišće za nju činić.
Wězo je šansa wulka, zo wuzwoli sej mać někajki
njepřijomny nadawk kaž rjedźenje kolesa abo čriji.
Nadźijej so prosće, zo je wot twojeho „dara“ tak
přemóžena a praji: „Ach, sym cyle jednorje wjesoła,
zo njejsy na to zabył/a, tohodla njetrjebaš ničo za
mnje činić!“.
Jeli maće doma wulku zahrodu (abo
waš susod), móžeš wězo spěšnje hišće
pisany kwěćel kwětkow našćipać.
Dźiwaj pak na to, zo njezešćipaš
maćeri jeje najlubše a drohotne róže!
Hdyž maš hišće kusk časa, móžeš maćeri dobropis darić: Napisaj
abo namoluj na łopjeno, što mać za dobropis dóstanje, wumoluj
wšitko rjenje a hotowe je. Najjednorišo wězo je, hdyž jej něšto
dariš, štož sam/a rady činiš, na přikład „Dobropis za zhromadny
wulět do kupjele“ (maćeri dyrbiš wězo zastup zapłaćić) abo
„Dobropis za zhromadny filmowy wječor před našim telewizorom“
(tak směš snano tež jónu film hač do kónca sobu hladać;
maćeri kup hišće šokolodu, kotruž móže připódla jěsć).
Waša mać so rady směje? To předčitaj
jej na dnju maćerjow směški
z Płomjenja, abo hišće lěpje: zahraj
směški z bratrom abo sotru jako małe
skeče. Hač smě nan dźiwadłu
přihladować, dyrbi mać rozsudźić,
wšako je to jeje čestny dźeń.
tekst: P. ]. / rys.: Matthias Seifert
Hdyž sy bohaty/-a, móžeš mać
krótkodobnje tež na kofej abo
lód přeprosyć. Lěpšina na
tutej ideji: Ty postajiš, dokal
póńdźeće/pojědźeće. Najskerje
dobudźe twoja
woblubowana kofejownja
abo lodarnja!

T O A T A M N E
3 3
Jeli rady spěwaš, zaspěwaj
maćerce tola spontanje
spěw. Ale woprawdźe jenož
potom, hdyž móžeš spěwać
a njebrunčiš kaž mjedwjedź
po zymskim sparje ...
Hač dotal njebě hišće ničo prawe za tebje a twoju mać pódla?
Tu přińdźe twoja poslednja šansa: Wumoluj, wutřihaj a zlěp kusk
našeje „MAMA JE SUPER“-torty hromadźe a přepodaj ju maćeri
ze słowami: „Luba maći, k twojemu čestnemu dnjej chcu ći
wosebity kusk torty přepodać. Nima žane kalorije a njemóžeš jón
jěsć, směš pak sej kusk rady na rjane městno w našim domskim/
bydlenju/nuzniku stajić, zo by tež hišće za poł lěta widźała a
wědźała, štó je tež lětsa zaso na dźeń maćerjow myslił: Mjenujcy
ja, twój lubowany / twoja lubowana (twoje mjeno)“!
Jeli to njefunguje, potom ja tež njewěm ...

3 4 D Y R D O M D E J
Na třěchu
swěta
K
ónc meje lěta 1953: Wětr wuje přez
zasněženu skłoninu. Stan so nimale
zwjeze, tola Tenzing Norgay a Edmund Hillary
jón z cyłej mocu kruće dźeržitaj. Njemóžetaj
spać, je 27 stopnjow pod nulu
a powětr je tak ćeńki, zo dyrbitaj kislik
z bleše wužiwać.
Před něhdźe třomi měsacami je so wulka
ekspedicija na puć podawa, zo by na najwyši
wjeršk swěta krosnowała: Mount
Everest w Nepalu, hora, kotraž je 8848 m
wysoka. Hižo wjacore ekspedicije běchu
w minjenych lětach podarmo spytali, so na
wjeršk Everesta dóstać.
Edmund Hillary
a Tenzing Norgay w horinach
Himalaja. Na chribjeće
mataj wobaj bleše z kislikom,
kotryž staj wosebje
na poslednim wotrězku na
wjeršk a při wróćopuću
trjebałoj.

D Y R D O M D E J
3 5
Najwyša hora swěta:
Mount Everest.
W nadawku jendźelskeho knježerstwa poda
so skupina dyrdomdejnikow na puć, zo bychu
to tónraz zdokonjeli. Wulka pomoc
běchu jim při tym šerpojo (Sherpas), přisłušnicy
tibetskeho kmjena, kiž dźěłaja
jako nošerjo ekspediciskeho wuhotowanja
a horiny a strachi krosnowanja derje znaja.
Tući mužojo, zwučeni na wysokosće a ćeńki
powětr, njesechu při ekspediciji zdźěla
přez 30 kg ćežke brěmjenja, mjeztym zo
mějachu Jendźelčenjo jenož lochke wačoki.
Po dwěmaj měsacomaj docpěchu wysokosć
7900 m a natwarichu poslednje
z cyłkownje wosom stanowych lěhwow. Powětr
w tutej wysokosći je ekstremnje suchi
a zymny, tak zo mějachu mnozy ćeže z dychanjom.
Stajnje wuješe jim sylny wětr wokoło
wušow a knježachu temperatury blisko
minus 30 stopnjow.
Po tym zo njebě so prěni pospyt wjeršk
docpěć poradźił, dóstaštaj Edmund Hillary
a Tenzing Norgay nowu šansu. 29. meje rano
zahe startowaštaj z wysokosće 8500 m
na poslednju etapu. Po napinacej nocy
z mało kislikom a wulkej zymu měještaj
nětko najkrasniše wjedro. Tola črije Edmunda
Hillaryja běchu přez nóc zmjerznyli, tak
zo dyrbješe je najprjedy raz nad wohenjom
płunoweho warjaka zaso wottać.
Při napinacym krosnowanju přez sněh so
Hillary nimale raz zhubi. Wulki čwak loda
bě so pušćił a storhny jeho něšto metrow
sobu do hłubiny. Bohudźak pak so nazhonitemu
krosnowarjej ničo njesta.
Po přewinjenju poslednjeje skalizny a dalšich
sněhowych wějeńcow docpěštaj připołdnju
skónčnje wjeršk najwyšeje hory
swěta. Połnaj radosće a zabywši wšě napinanja
so wobjimaštaj. Po tym zo bě Edmund
Hillary jeho fotografował, zahrjeba šerpa
Tenzing Norgay někotre poprjančki a kusk
šokolady do sněha. Bě to dar za bohowku
swěta, kiž bydli po wěrje šerpow na wjeršku
najwyšeje hory swěta.
Puć z hory dele do stanoweho lěhwa bě
poměrnje lochki. Prěnje słowa, kiž Edmund
Hillary swojim přećelam přiwoła, běchu:
„Tomu sćerbej pak smój pokazałoj!“
Hišće w samsnym lěće bu Nowoseelandźan
Edmund Hillary wot jendźelskeje kralowny
na ryćerja pomjenowany, a Tenzing Norgay
dósta medalju George Medal, druhe najwyše
wuznamjenjenje britiskeho kralestwa.
Krosnowarjej wostaštaj čas žiwjenja
dobraj přećelej, a ženje njejstaj přeradźiłoj,
kotry z njeju bě woprawdźe prěni na
wjeršku Mount Everesta.
tekst: P. Š. / rys.: freepik

3 6 Z A J I M A W O S T K I
Zajimawostki a fakty
kołowokoło najwyšeje
hory sweta
Krosnowarjo
podadźa so po
spřihotowanych
powjazach na puć
k wjerškej.
Dokelž so zemske škruty stajnje
hibaja, zhibuja a hromadźe tłóča,
rosće Mount Everest kóžde lěto
6 milimetrow dale dowysoka.
Wuhlad
z wjerška
Everesta na horiny
Himalaje.
311 krosnowarjow a krosnowarkow
je hač dotal swoje
žiwjenje na horje přisadźiło,
jako chcychu so na wjeršk
dóstać abo běchu hižo zaso
na wróćopuću z wjerška
Everesta. Přičiny za to běchu
lawiny, zmjerznjenja, wysokostna
chorosć (Höhenkrankheit)
abo wučerpanosć.
Wjetšina krosnowarjow poda so
z přidatnym kislikom w blešach
na wjeršk swěta. Jenož 3 % wšěch
krosnowarjow přidatny kislik
njewužiwa a spyta Mount Everest
bjez tuteje „pomocy“ přewinyć.
Mjeztym dawa wjace hač 20 móžnych
pućow, po kotrychž móžeš so jako
krosnawar/ka na 8848 m wysoku
horu podać.

Z A J I M A W O S T K I
3 7
Dyrbiš znajmjeńša 16 lět
stary/stara być, zo by dowolnosć
za krosnowanje
na Everest dóstał/a.
Prěnje pospyty, so na
wjeršk Everesta dóstać,
startowachu britiske ekspedicije
hižo w lěće 1921.
Spočatnje přewjedowachu
drje so přewažnje
geologiske přepytowanja
w horinach, počasu pak
pytachu ekspedicije
wědomje tež za móžnym
pućom na wjeršk hory.
W nepalskej rěči
mjenuja horu Sagarmatha,
w tibetiskej
pak Chomolungma.
W meji 1978 steještaj
Reinhold Messner
a Peter Habeler na wjeršku
swěta. Wonaj běštaj
prěnjej, kotrajž to bjez přidatneho
kislika zdokonještaj. Lěkarjo
a wědomostnicy njemějachu tajke
něšto dotal za móžne.
Z bazoweho lěhwa
(Basislager) startuja
wšitke ekspedicije na
wjeršk najwyšeje
hory swěta.
Dotal steješe nimale
11 000 ludźi na wjeršku
najwjetšeje hory swěta.
Januar je z přerěznje minus 19° C najzymniši
měsac na Everesće. Zdźěla pak su temperatury
do 60° C pod nulu móžne!
Francoza Marco Siffredi je w meji 2001 jako prěni ze snowboardom
z wjerška Everesta do doła jěł. Lěto pozdźišo
chcyše to młody muž hišće raz spytać a je při tym po wšěm
zdaću znjezbožił. Njejsu jeho dotal namakali. Tuka so, zo je
jeho snano lawina zasypała abo zo je do škałoby w lodowcu
padnył.
tekst: P. Š., fota: Uwe Gille, Carlos Pauner, Saudi.now / wikipedia; rys.: freepik

utrobi∑
Wutrobi∑ka,
|j so!
|
o
sm|j so!
„Wujo Jurjo,
boli će hišće twoje
wucho?“, praša so
mała Katka.
„Ně, čehodla?“
„Dokelž je nan
prajił, zo je će tak
prawje truhnył
(übers
Ohr hauen).“
Michał praji
maćeri:
„Maći, jeli mi k narod-
ninam kóčku dariš, sy jara
luba mama. Jeli pak mi
kóčku njedariš, njejsy
luba. Potajkim,
přemysli sej to
dokładnje.“
H U M O R
3 9
Swětoznaty
sportowc leži ze
zymicu we łožu. Lěkar
jeho přepytuje a bórbota:
„Owjej, maće přez 41 stopnjow
zymicy.“
Ze słabym hłosom so sportowc
praša:
„A što je swětowy
rekord?“
„Haj, haj, ta
dźensniša młodźina. Móžeš
lědma hišće hólca wot holcy
rozeznawać. Cholowy, włosy,
mjena a što hišće podobne abo
samo jenake. Hladajće jónu tamle:
Burikec
Adam
přiběži cyle
rozpjeršeny
Toho hólca móhł tola za holcu měć.“ k swojemu nanej a woła:
„Trjechi, to wšak je tež moja dźowka.“
„Nano, nano, susodźić kruwy so
„Ow, wodajće, njewědźach, zo sće
na našej pastwje pasu!“
tón nan.“ „To njejsym, ale sym jeje
Praji nan měrnje:
mać.“
„Nic swarjeć, hólče – dejić, dejić!“
Wudawaåel:
Domowina z. t. –
R|∑ny centrum WITAJ
PΩstowe nam|sto / Postplatz 2
02625 Budy[in / Bautzen
tel.: (0 35 91) 55 04 00
Redakcija „Pomjo“:
P|tr Šołta (zamowity redaktor)
tel.: (0 35 91) 55 03 74
e-mail-adresa:
plomjo@witaj.domowina.de
Vertriebskennzeichen: 2 B 10557 E
Nakadnistwo, roz[|rjenje
a skazanki:
Ludowe nakadnistwo
Domowina /
Domowina-Verlag GmbH
Sukelnska 27 /
Tuchmacherstr. 27
02625 Budy[in / Bautzen
tel.: (0 35 91) 57 72 63
ISSN 0032-1605
∂i[å:
Wagner Digitaldruck
und Medien GmbH
Nossen
Wa[nje wuchad≤enja a paåizna:
„Pomjo“ wuchad≤a 11 razow
wob l|to
Paåizna l|tneho abonementa:
7,70 eurow
Paåizna za jednotliwe ∑iso:
0,80 eurow
Domowina z. t. z Rěčnym centrumom WITAJ spěchuje so wot Załožby za serbski lud, kotraž dóstawa
lětnje přiražki z dawkowych srědkow na zakładźe hospodarskich planow, kotrež su
Němski zwjazkowy sejm, Krajny sejm Braniborskeje a Sakski krajny sejm wobzamknyli.
Wuhotowanje:
Béatrice Giebelhäuser
Redakciski kΩnc:
tyd≤enjej do wuchad≤enja
Njeje zaru∑ene, zo so njeskazane
p≠ino[ki a fota te{ wozjewja.
W[itke nam p≠ipΩsane p≠ino[ki
a materialije wrΩåimy jeno{ na
wurazne p≠eåe.
rys.: Karin Konrad

e u
muzej
Njedawno w muzeju ...
m
e u!
idej
ma zas idej
LUTK ma zas ideju!
Lubi čitarjo: Holcy sej z klankami
hrajkaja a hólcy z awtami,
abo? W našim domje mamy drje wjele kow, ale nic wšitke klanki hodźa so tež za hrajkanje,
wšako smy muzej. Wodnjo steja dušnje
we witrinach, ale w nocy, to wam praju ...
Wjace hač 35 wulkich klankow – žony, mužojo
a dźěći – ma wjele k powědanju. Wobhladajće
sej je raz prawje, hdyž sće zaso w muzeju.
Rozprawjeja wo něhdy jónu ćežkim žiwjenju,
ale tež, kak rjane běchu swjedźenje a kwasy.
Za designerku Reginu Herrmann su tute jeje
klanki wjac hač figury: Wona je sej žiwjensku
situaciju ludźi předstajiła, kiž w serbskej drasće
chodźachu, a tutu na klanku přenjesła.
Tak hladaja ći přećelnje, zamyslene abo tež
chutnje do wočow. Z tajkimi klankami sej wězo
hrajkać njemóžemy, wšako su tež chětro
klan-
wulke.
Snano hodźa so klanki z pórclina lěpje za
hraće? Naše najstarše a jara drohotne klanki
su mjez tym hižo přez 120 lět stare. Załožer
Serbskeho muzeja Arnošt Muka je cyły kamor
połny klankow ze serbskej drastu zhotowić
dał. Kak su so ludźo 1896 w Drježdźanach
dźiwali, jako na wosebitej wustajeńcy serbske
klanki wuhladachu! Njewjestu z Wochoz
a brašku ze Slepoho nadeńdźeće dźensa hišće
w muzeju, wšě druhe su chětro wobškodźene.
Što stej wšitko dožiwiłoj? Nažel nimatej
rěčensku funkciju – a k hraj-
kanju so tež njehodźitej.
Tuž pytam dale.
Drastowe
figuriny a ručne
klanki swědča
wo serbskich
stawiznach a pisanej
kulturje
To je
braška ze
Slepoho.
Ah, dźěćacy muzej, tu su tola
hrajki! We witrinje su přikłady
za to, kotre hrajki su dźěći něhdy
woprawdźe k hodom dóstali.
Někotre su samodźěłane, tamne pochadźeja
z wulkich fabrikow. Z hrajkanjom su dźěći
swět dorosćenych napodobnili a so tak na
pozdźiše žiwjenje a nadawki jako bur, rjemjeslnik
abo mać přihotowali. Najrjeńšo pak
přeco zaso je, směć po kraju fantazije pućować.
Hadźacy kral, připołdnica, Krabat, błudnička
– wšitcy moji přećeljo čakaja na was, zo
byšće sej z nimi hrajkali. Tež ja sym jako ručna
klanka pódla a so na was wjeselu.
Mjeztym mamy tež nowu klanku w muzeju
z mjenom Lingufino, kotraž ći pomha serbšćinu
nawuknyć. A snano powjedźe was tu
tež raz roboter w serbskej drasće
po muzeju. To sym wćipny!
Lubje strowi, waš LUTK
Historiski foto
pokaza klanki,
kotrež so za wustajeńcu
w Drježdźanach
zhotowichu.
Dźensa su lěpje
składowane.
tekst a fota: M. Ošikowa, Serbski muzej / rys.: ]å|pan Hanu[