promocja

www.zbiam.pl
Kocioł kijowski 1941
2/2023
Marzec-Kwiecień
cena 23,50 (VAT 8%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
W NUMERZE:
Fw 200 Condor
Pierwotnym przeznaczeniem tego
samolotu były dalekodystansowe
loty pasażerskie. Od wybuchu
drugiej wojny światowej Fw 200
Condor był już jednak produkowany
tylko w wersjach wojskowych,
z których największą popularność
zdobyła odmiana morska, patrolowa
dalekiego zasięgu…
ORP Garland
Zbudowany na zamówienie Royal
Navy w latach 1934–1935, wszedł
do służby w 1936 r. jako HMS Garland.
Wkrótce po wybuchu
drugiej wojny światowej, w 1940 r.
został wydzierżawiony polskiej
Marynarce Wojennej. Biało-czerwoną
banderę podniesiono
na nim 3 maja 1940 r. na Malcie…
ISSN 2450-2480 Index 407739

1
Pierwotnym przeznaczeniem tego
samolotu były dalekodystansowe
loty pasażerskie. Od wybuchu
drugiej wojny światowej Fw 200
Condor był już jednak produkowany
tylko w wersjach wojskowych,
z których największą popularność
zdobyła odmiana morska, patrolowa
dalekiego zasięgu…
Zbudowany na zamówienie Royal
Navy w latach 1934–1935, wszedł
do służby w 1936 r. jako HMS Garland.
Wkrótce po wybuchu
drugiej wojny światowej, w 1940 r.
został wydzierżawiony polskiej
Marynarce Wojennej. Biało-czerwoną
banderę podniesiono
na nim 3 maja 1940 r. na Malcie…
Vol. IX, nr 2 (44)
Marzec-Kwiecień 2023; Nr 2
www.zbiam.pl
Kocioł kijowski 1941
2/2023
Marzec-Kwiecień
cena 23,50 (VAT 8%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
2/2023
W NUMERZE:
Fw 200 Condor
ORP Garland
ISSN 2450-2480 Index 407739
Na okładce: czołg ciężki T-35.
Rys. Arkadiusz Wróbel
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer,
Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński,
Leszek Molendowski, Marek J. Murawski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/17
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2023
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
spis treści
BITWY I KAMPANIE
Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Bitwa pod Kijowem 1941 4
MONOGRAFIA LOTNICZA
Marek J. Murawski
Samolot Focke-Wulf Fw 200 (1) 22
WOJNA NA MORZU
Tadeusz Kasperski
Nieznany sukces ORP Garland: atak na okręt podwodny
Giuseppe Finzi, 15 września 1940 r. 34
OBRONA PRZECIWPANCERNA
Jędrzej Korbal
Zatrzymać Panzerwaffe! Studia WP nad wyposażeniem
jednostek w nowoczesne uzbrojenie przeciwpancerne (2) 44
MONOGRAFIA MORSKA
Sebastian Hassa
Okręty podwodne typu Gato, Balao i Tench (2) 60
BROŃ STRZELECKA
Tymoteusz Pawłowski
Rozwój broni strzeleckiej. XIX-wieczne fundamenty (1) 70
HISTORIA
Sławomir Koper
Generałowie-skandaliści II RP 84
HISTORIA
Krzysztof Drozdowski
Bydgoszcz 1939. Czy Niemcy strzelali zza węgła? 90
MONOGRAFIA LOTNICZA
Hubert Michalski
Samolot Henschel Hs 132 94
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria 3

BITWY I KAMPANIE
Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Bitwa pod Kijowem 1941
4
Do dziś sowiecka katastrofa
pod Kijowem latem 1941 r.
wzbudza bardzo wiele kontrowersji,
a historycy nie
przestają się spierać, czy
przekierowanie części wojsk
Grupy Armii „Środek” na południe,
w celu okrążenia
wielkiego zgrupowania Armii
Czerwonej, było niemieckim
olbrzymim błędem, czy wykorzystaniem
okazji i wielkim
sukcesem. Jak właściwie
to się stało?
W
lipcu 1941 r. doszło na Ukrainie
do pierwszej poważnej katastrofy
Armii Czerwonej w postaci okrążenia
pod Humaniem, na południe od Kijowa,
w wyniku czego we froncie sowieckim
pojawiła się wielka dziura. W kotle pod Humaniem
Niemcy zlikwidowali całą sowiecką
6. Armię (dowódca, gen. por. Iwan N. Muzyczenko,
dostał się do niewoli) i całą sowiecką
12. Armię (dowódca, gen. por. Paweł G. Niedielin,
również dostał się do niewoli) oraz
mocno już wcześniej przetrzebiony 2. Korpus
Zmechanizowany (dowódca, gen. mjr Jurij
W. Nowosielski, wydostał się z okrążenia).
Rozbicie i likwidację tych formacji zakończono
ostatecznie 6 sierpnia 1941 r.
7 sierpnia 1941 r. Niemcy wznowili natarcie,
a tymczasem na ich drodze do Dniepru
nie miał praktycznie kto stanąć. Dlatego
do 25 sierpnia niemiecka 17. Armia (dowódca,
gen. piechoty Carl-Henrich von Stülpnagel)
bez większego oporu zajęła Krzywy Róg, a następnie
Nikopol i doszła do łuku Dniepru pod
Zaporożem (znajdującym się po drugiej stronie
szerokiej rzeki). Część 1. Grupy Pancernej
(dowódca, gen. płk Ewald von Kleist) pozostała
pod Kijowem razem ze znajdującą się nieco
dalej na północ 6. Armią (dowódca, marszałek
polny Walter von Reichenau), a część zajęła
cały zachodni brzeg Dniepru aż do styku
z 17. Armią w łuku rzeki. W tym momencie
niemieckie wojska były bardzo silnie wysunięte
na południowy wschód od Kijowa.
Pod samym Kijowem na linii rzeki Irpień
stanowiącej zachodni dopływ Dniepru Niemców
zatrzymała improwizowana sowiecka
obrona, w której główną rolę odgrywała 4. Dywizja
Wojsk Ochrony Kolei NKWD dowodzona
przez płk. Fiodora M. Mażyrina oraz dopiero
co sformowana 23. Dywizja Zmotoryzowana
Wojsk Operacyjnych NKWD dowodzona przez
płk. Georgija I. Łukianienko. Do walki rzucono
więc czekistów, którzy byli wyszkoleni i w miarę
dobrze uzbrojeni, ale oczywiście brakowało
im wsparcia artylerii i broni pancernej. Wraz
z wojskami NKWD do obrony Kijowa skierowano
też 1. Kijowską Szkołę Artylerii z jej instruktorami
i kursantami. W tym momencie,
czyli w dniach 14-20 lipca 1941 r., niebezpieczeństwo
zostało czasowo zażegnane, ale
pilnie potrzebne było wzmocnienie obrony
Kijowa regularnymi związkami taktycznymi
i jednostkami.
Jako pierwsza pojawiła się 147. Dywizja
Piechoty (DP) przybyła tu z Odeskiego Okręgu
Wojskowego przewieziona koleją do Kijowa
na przełomie czerwca i lipca. Dywizja
ta weszła w skład nowo formowanej 37. Armii,
na czele której stanął gen. por. Andriej
A. Własow. Trzonem tego związku operacyjnego
stał się dopiero co utworzony 3. Korpus
Powietrzno-Desantowy, złożony z trzech
brygad, 5. BPD, 6. BPD i 212. BPD, dowodzony
przez gen. mjr. Wasilija A. Głazunowa. Ponadto
w skład armii weszły dywizje piechoty
przeważnie będące w dyspozycji Odwodu
Niemieckie działo samobieżne SdKfz 8 DB9 kalibru 88 mm wspiera własne wojska w czasie natarcia
w rejonie Kijowa; sierpień 1941 r.

MONOGRAFIA LOTNICZA
Marek J. Murawski
Samolot Focke-Wulf Fw 200
1
22
Fw 200 zaprojektowany został jako samolot pasażerski i dopiero
wybuch wojny spowodował potrzebę jego adaptacji
do zadań wojskowych. We wrześniu 1939 r., po wypowiedzeniu
wojny Niemcom przez Wielką Brytanię, Luftwaffe zupełnie nie
była przygotowana do walki z mocarstwem morskim położonym
na wyspach i uzależnionym w swojej egzystencji od regularnych
dostaw surowców oraz większości towarów konsumpcyjnych
drogą morską. Niemieckie lotnictwo wojskowe nie posiadało
żadnego samolotu dalekiego zasięgu zdolnego do zwalczania
środków transportu morskiego nieprzyjaciela. Dopiero zaadaptowanie
do tej roli samolotu Fw 200 umożliwiło Luftwaffe aktywne
włączenie się do bitwy o Atlantyk. Maszyna ta, pomimo
wielu słabości, sprawdziła się w walce i uzyskała nawet przydomek
„The scourge of the Atlantic” (plaga Atlantyku) nadany jej
przez brytyjskiego premiera Winstona Churchilla.
Po zakończeniu I wojny światowej dwaj
zdemobilizowani piloci Heinrich Focke
i Georg Wulf, korzystając z pomocy finansowej,
której udzielił im dr Ludwig Roselius,
z dniem 1 stycznia 1924 r., założyli w Bremen
firmę Focke-Wulf Flugzeugbau A.G.
Firma o kapitale własnym w wysokości
200 000 RM miała zająć się budową samolotów
własnej konstrukcji w hangarze należącym
do Deutsche Aero Lloyd. Jej dyrektorem
naczelnym został dr Werner Nauman, dyrektorem
technicznym Heinrich Focke, a pilotem
doświadczalnym Georg Wulf.
Pierwszym samolotem produkowanym
seryjnie przez zakłady Focke-Wulf była maszyna
pasażerska A 16, zbudowana w ilości
23 egzemplarzy. 29 września 1927 r., podczas
testów jednej z późniejszych konstrukcji,
dwusilnikowego samolotu F 19 Ente w wypadku
lotniczym zginął Georg Wulf.
Pierwszy prototyp Fw 200 V1, W.Nr. 2000 podczas prób naziemnych latem 1937 r.
Firma, kierowana od tego czasu samodzielnie
przez Heinricha Focke dynamicznie
się rozwijała, zatrudniając w końcu lat dwudziestych
150 pracowników. W 1931 r. firma
przejęła upadające zakłady Albatros Flugzeugwerke
G.m.b.H. w Berlinie. W tym samym
czasie w biurze konstrukcyjnym zatrudniono
nowego, młodego inżyniera. Był to Kurt Tank,
urodzony w 24 lutego 1898 r. w Bromberg-
-Schwedenhöhe (Bydgoszcz-Szwederowo),
który wcześniej pracował w zakładach BFW
należących do Willego Messerschmitta. Pierwszą
konstrukcją Tanka opracowaną w zakładach
Focke-Wulf był jednosilnikowy samolot
myśliwski Fw 56 Stösser, a kolejną dwusilnikowy
samolot wielozadaniowy Fw 58 Weihe.
W 1933 r. Heinrich Focke opuścił firmę
i założył własną wytwórnię wiropłatów. Jego
miejsce na stanowisku dyrektora technicznego
zajął Kurt Tank, natomiast zakłady zachowały
swoją dotychczasową nazwę.
W tym czasie niemieckie linie lotnicze
Lufthansa, wyposażone w pierwszym rzędzie
w doskonałe trzysilnikowe maszyny
typu Junkers Ju 52/3m, należały do przodujących
w świecie. Jednakże ze Stanów Zjednoczonych
zaczęły nadchodzić niepokojące
informacje o rozpoczęciu produkcji nowych
samolotów komunikacyjnych, które były
szybsze od Ju 52/3m, latających z maksymalną
prędkością około 290 km/h. Największe
zagrożenie stanowił samolot Douglas DC-2
wprowadzony w 1934 r. na wyposażenie linii
TWA, który z 14 pasażerami na pokładzie
osiągał w granicach 340 km/h. Wkrótce samolot
ten, wraz ze swoim następcą DC-3, trafił
na wyposażenie przewoźników w Europie,
gdzie w portach lotniczych zaczął pojawiać
się równie często, jak Ju 52/3m.
Od 1933 r. rozwój samolotów komunikacyjnych
w Niemczech został praktycznie

WOJNA NA MORZU
Tadeusz Kasperski
34
Nieznany sukces ORP Garland
atak na okręt podwodny
Giuseppe Finzi, 15 września 1940 r.
O historii wojennej służby niszczyciela ORP Garland w przeszłości
wiele już napisano, nie można jednak powiedzieć, że rozwikłano
wszystkie tajemnice, związane z jego działaniami bojowymi
podczas II wojny światowej. Dowodem na to jest akcja okrętu
z początkowego okresu jego służby, gdy osłaniając konwój
wyruszający z Gibraltaru atakował w połowie września 1940 r.
na zachód od przylądka św. Wincentego wrogi okręt podwodny.
Aż do teraz nie było wiadomo, o jaką jednostkę przeciwnika
chodziło. Udało mi się to jednak ze stuprocentową pewnością
ustalić. Również historia tego okrętu podwodnego jest bogata
w ciekawe wydarzenia, tym bardziej, że nie był niemieckim
U-Bootem, lecz okrętem włoskiej Regia Marina.
Gdy 3 maja 1940 r. na Malcie podniesiono
polską banderę na przekazanym
PMW przez Brytyjczyków niszczycielu
Garland 1 (zmieniono tylko skrót z HMS
na ORP, a nazwa okrętu pozostała taka sama),
polska załoga pod dowództwem kmdr. ppor.
Antoniego Doroszkowskiego starała się jak
najszybciej poznać i przygotować do działań
bojowych nowy okręt, który bardzo się różnił
od znanych dotąd polskim marynarzom niszczycieli
typu Wicher (zbudowanych na początku
lat 30. we Francji) oraz nowocześniejszych
typu Grom (zbudowanych kilka lat
później w Wielkiej Brytanii). Największe problemy
na Garlandzie sprawił polskiej załodze
„prezent” pozostawiony przez niedbałych
stoczniowców maltańskich. Był to drut, który
utkwił w zębatce przekaźnika artyleryjskiego
(części dalocelownika, czyli urządzenia
kierującego ogniem armat z jednego stanowiska).
Powodował on rozrzut salw podczas
ćwiczebnych strzelań i minęło trochę czasu,
zanim przyczynę problemów odnaleziono
wreszcie i usunięto. Mocno (choć niezasłużenie)
zepsuło to wcześniej opinię kadrze
dowódczej Garlanda i upłynęło trochę czasu,
zanim Brytyjczycy nabrali do umiejętności
Polaków większego zaufania.
Gdy ORP Garland wreszcie dołączył do sił
brytyjskich i rozpoczął akcje na Morzu Śródziemnym,
eskortując brytyjskie okręty i statki,
innym „problemem” był fakt, że Polacy
oficjalnie nie wypowiedzieli wojny faszystowskim
Włochom (już wówczas sojusznikom
III Rzeszy). Z reguły jednak polski okręt
musiał odpierać ataki włoskich samolotów
na eskortowane przez siebie alianckie statki
i okręty, a także sam bronić się przed ich
nalotami. Wyjątkowo zaciekłe ataki włoskich
formacji lotniczych niszczyciel musiał odpierać
w rejonie wyspy Pantellerii (na południowy
zachód od Sycylii) 4 września 1940 r., wraz
z czterema innymi niszczycielami brytyjskimi.
Szacowano, że wokół Garlanda upadło
wtedy około 200 bomb, a był głównym celem
ataku dlatego, że poruszał się w środku
szyku niszczycieli i prawdopodobnie uznano
go za okręt większy. Garland przypłacił
tę walkę pierwszymi bojowymi uszkodzeniami
(okresową awarią maszyn) ale po naprawie
jednego z kotłów w asyście niszczycieli
brytyjskich dotarł 5 września do Gibraltaru,
gdzie szybko usunięto skutki bombardowania
i dokonano napraw w doku 2 . Polska załoga
nie zdawała sobie sprawy, że będzie miała
szybko okazję do rewanżu na wrogu!
14 września 1940 r. ORP Garland wyruszył
z Gibraltaru, skierowany do osłony formującego
się konwoju 3 . Dodatkowym zadaniem
dla niszczyciela było patrolowane akwenu,
którym konwój miał wkrótce podążyć.
Około południa 15 września (na zachód
od przylądka św. Wincentego) zauważono
z odległości 5 Mm poruszający się na powierzchni
nieprzyjacielski okręt podwodny.
Załoga Garlanda sądziła, że był to niemiecki
U-Boot. Niszczyciel na dużej prędkości
ruszył w kierunku przeciwnika, zamierzając
go ostrzelać z dział głównego kalibru,
ale wachtowi okrętu podwodnego również
zauważyli nadciągających Polaków.
„U-Boot” wykonał natychmiast alarmowy
manewr zanurzenia.
Chociaż z planowanego ostrzelania wroga
artylerią nic nie wyszło, to wkrótce hydroakustycy
Garlanda wykryli echo umykającego pod
wodą okrętu podwodnego. Wykorzystując
namiary podawane z azdyku wykonano dwa
ataki, zrzucając w każdej serii po 6 bomb głębinowych.
Ppor. mar. Antoni Tyc twierdził po latach,
że po drugiej serii słychać było siedem

Jędrzej Korbal
2
44
Zatrzymać Panzerwaffe!
Studia WP nad wyposażeniem jednostek
w nowoczesne uzbrojenie przeciwpancerne
O ile armaty przeciwpancerne Bofors wz. 36 kalibru 37 mm
są jednym z symboli polskiej wojskowości, to sprzęt ten rozpatruje
się przede wszystkim w kategoriach roku 1939 oraz samej
kampanii polskiej. Warto jednak cofnąć się nieco, aby zobaczyć
dynamikę oceny tej broni przez WP czy kompletność procesu
decyzyjnego dotyczącego zakupu i produkcji. Sprawa mająca
znaczenie nadrzędne i angażująca wiele sił i środków to system
szkolenia obsług broni i specjalistów, który należało zorganizować
jeszcze przed uzyskaniem pierwszych partii armat z fabryk.
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie początkowej
fazy trzyletniego wysiłku jaki II Rzeczpospolita i jej armia włożyły
w stworzenie od podstaw kluczowego elementu nowoczesnej
obrony przeciwpancernej.
Dyskusja nad optymalnym kształtem
polskiej obrony przeciwpancernej
toczona w WP w latach trzydziestych
to zagadnienie niezwykle szerokie. Pewien
jej fragment został przedstawiony w poprzedniej
części artykułu („Wojsko i Technika
Historia” 6/2022), choć zilustrowanie powstania
i wdrożenia docelowej koncepcji wymagałoby
znacznie obszerniejszego omówienia.
Zasadniczą część problematyki stanowią
sprawy sprzętowe i organizacyjne, które
przynajmniej w części scharakteryzowano
na łamach wydanych w ostatnich latach publikacji.
Nadal jednak w stanie wiedzy o podstawowym
dla WP uzbrojeniu, jakim były armaty
przeciwpancerne Bofors wz. 36 kalibru
37 mm, wskazać można luki. Jedna z nich
dotyczy okresu od wytypowania do prób
i zaakceptowania przedmiotowej konstrukcji
przez WP. Następnie wymienić można fazy
przygotowania i podpisania stosownych
umów, ich realizację, oraz najsłabiej znany
do dziś początkowy etap procesu wdrożenia
broni i szkolenia obsług odbywający się w latach
1936-37. Poniższy artykuł jest próbą zarysowania
podejmowanych w początkowym
okresie wysiłków mających doprowadzić nie
tylko do wyposażenia WP w nowoczesny
sprzęt przeciwpancerny ale i przeszkolenia
odpowiednich kadr.
Etap decyzji
Na posiedzeniu Komitetu do Spraw Uzbrojenia
i Sprzętu (KSUS) z 1 sierpnia 1935 r.
stwierdzono, że w warunkach obserwowanego
rozwoju techniki broni pancernych należy
rozpocząć realizację obrony ppanc. WP
od zaopatrzenia piechoty w wyspecjalizowane
uzbrojenie przeciwpancerne. KSUS uznał
za konieczne wytypowanie dla związków
taktycznych piechoty najcięższych karabinów
maszynowych oraz armat ppanc. kalibru
37-40 mm o masie 320-350 kg strzelających
Umowę 150/35-36 w sprawie dostawy 300 egzemplarzy szwedzkich 37 mm armat przeciwpancernych
Kierownictwo Zaopatrzenia Uzbrojenia podpisało ze spółką Bofors w listopadzie 1935 r.

Sebastian Hassa
Okręty podwodne
typu Gato, Balao i Tench
2
60
Tematyka związana z działaniami
amerykańskich
okrętów podwodnych typu
Gato, Balao i Tench w okresie
drugiej wojny światowej jest
tak obszerna, że w ramach
jednego artykułu może być
podana jedynie w bardzo
ogólnym zarysie.
W
momencie japońskiego ataku
na amerykańską bazę morską w Pearl
Harbor na Hawajach w dniu
7 grudnia 1941 r. w linii znajdował się jedynie
okręt podwodny Drum, który od momentu
wcielenia do służby 1 listopada 1941 r.
odbywał intensywne rejsy szkoleniowe
na Wschodnim Wybrzeżu Stanów Zjednoczonych.
Chronologicznie był to dopiero 12 zamówiony
okręt typu Gato, jednak z różnorakich
powodów został pierwszym, którego
budowę rozpoczęto, dokładnie 11 września
1940 r. w Stoczni Marynarki w Portsmouth,
i ukończono. Stępkę pod rozpoczynający
serię okręt Gato położono niespełna miesiąc
później 5 października 1940 r. w stoczni Electric
Boat Company w Groton. W ślad za nimi
rozpoczęto budowę kolejnych okrętów podwodnych
tego typu.
Rok 1942
Na przełomie marca i kwietnia 1942 r. pierwsze
4 op typu Gato – Drum, Silversides, Gato
i Greenling – zostały przebazowane na Hawaje,
gdzie utworzyły 8 dywizjon okrętów
podwodnych. Jeszcze w tym samym miesiącu
cała czwórka została wysłana na patrole.
Drum i Silversides zostały skierowane
na wody japońskie, gdzie polowały wzdłuż
wschodniego wybrzeża Honsiu. Już 2 maja
Drum pod dowództwem kmdr. por. R. H. Rice
zatopił transportowiec wodnosamolotów
Mizuho o wyporności 10 929 ts. Przed końcem
patrolu wzbogacił konto o jeszcze
3 transportowce. Silversides miał mniej
szczęścia. Posłał na dno tylko jeden statek.
Gato został skierowany w rejon wysp Marshalla,
gdzie 3 maja bezskutecznie atakował
lotniskowiec lekki typu Taiyo. Greenling polował
w rejonie archipelagu Truk. 20 kwietnia
napotkał duży uzbrojony transportowiec,
do którego w trzech atakach wystrzelił
8 torped bez widocznych efektów. Kilka dni
2 maja 1942 r. USS Drum zatopił tender wodnosamolotów Mizuho, a następnie przetrwał 16-godzinny
atak bombami głębinowymi. Później, w tym samym miesiącu, Drum zatopił trzy statki towarowe.
później pojedynczą torpedą posłał na dno
transportowiec Kinjosan Maru, który zatonął
w 3 minuty. 7 maja wraz z pozostałymi
okrętami podwodnymi będącymi w morzu
wziął udział w łowach na uszkodzony lotniskowiec
Shokaku, który po bitwie na Morzu
Koralowym wracał do Japonii. Pomimo użycia
znacznych sił Shokaku bezpiecznie dotarł
do Kure. 16 maja Greenling zauważył lotniskowiec
Zuikaku w eskorcie czterech niszczycieli,
jednak okręty były zbyt daleko, aby
wyjść na pozycje do strzału.
Na początku czerwca Drum, Gato, Greenling
i nowoprzybyłe Grouper, Glower, Trigger,
Finback i Flying Fish wzięły udział w Bitwie
o Midway. Pomimo zaangażowania dużych
środków, amerykańskie okręty podwodne
wypadły bardzo blado w tym starciu, nie osiągając
większych sukcesów. Było to mocno
rozczarowujące, ponieważ seryjna budowa
jednostek typu Gato zapewniała stały wzrost
liczby okrętów podwodnych, którymi dysponowała
Flota Pacyfiku. Oczekiwano, że więcej
okrętów w morzu przełoży się na więcej
zatopionych statków i okrętów japońskich.
W momencie wybuchu wojny z Japonią dowódca
sił podwodnych na Pacyfiku kadm.
Thomas Withers dysponował 22 okrętami.
W przededniu bitwy o Midway jego następca
kadm. Robert English rozporządzał już 30.
Ta tendencja wzrostowa została chwilowo
zatrzymana w drugiej połowie roku.
Odpowiedzialny za to był premier Wielkiej
Brytanii Winston Churchill, który latem
1942 r. zwrócił się do prezydenta Stanów
Zjednoczonych z prośbą o skierowanie amerykańskich
okrętów podwodnych na wody
oblewające Europę. Admirał Ernest King,
od 30 grudnia 1941 r. dowódca US Navy,
był co prawda przeciwny, poniekąd słusznie
uważając, że flota powinna skoncentrować
siły podwodne na Pacyfiku, jednak
ostateczna decyzja należała do prezydenta

Tymoteusz Pawłowski
Rozwój broni strzeleckiej
XIX-wieczne fundamenty
1
Druga połowa XIX wieku
była czasem decydującym
o kształcie współczesnej,
XXI-wiecznej broni palnej.
Szczególnie ważne były postępy
w chemii i metalurgii,
które przyniosły rewolucyjne
zmiany w konstruowaniu
i użytkowaniu broni. Szczególnie
brzemienne w skutki
były ostatnie lata XIX wieku:
niemal każda broń stworzona
w latach 80. tamtego stulecia
to dziś zabytek, niemal każda
broń stworzona po 1900 roku
zachowała do dziś swoje wartości
użytkowe...
materiałem miotającym była mieszanina
węgla, siarki i saletry.
Podobną mieszaninę w IX wieku zastosowali
Chińczycy – ale jako… kosmetyk. Jako
broni użyli jej w 1132 r., w podobny sposób,
jak Bizantyjczycy. Broń tę określa się jako
„lance ogniowe”, które działaniem przypominają
współczesne miotacze ognia. Później
mieszanka węgla, siarki i saletry – zwana
prochem czarnym – była stosowana również
jako paliwo rakiet. Do miotania pocisków
użyli jej po raz pierwszy najprawdopodobniej
Samuel Colt nigdy nie twierdził, że wynalazł rewolwery; jego projekt był bardziej praktyczną adaptacją
wcześniejszego obrotowego zamka skałkowego Colliera, zawierającego rygiel blokujący, który
utrzymywał cylinder w jednej linii z lufą. Wynalezienie kapiszonu sprawiło, że zapłon był bardziej
niezawodny, szybszy i bezpieczniejszy niż starszy projekt zamka skałkowego. Na zdjęciu Colt Paterson,
Walker i Dragoon.
70
Broń palna została wynaleziona w średniowieczu
– we wczesnym średniowieczu.
Pierwsze jej udokumentowane
użycie nastąpiło 29 kwietnia 674 r. w czasie
oblężenia Konstantynopola. Jej wynalazcą
był Kalinnikos z Heliopolis i powszechnie
znana jest pod mylącą nazwą „ognia greckiego”.
Spełniała ona jednak definicję broni palnej,
która – według polskiej „Ustawy o broni
i amunicji” brzmi: bronią palną jest każda
przenośna broń lufowa, która miota, jest przeznaczona
do miotania lub może być przystosowana
do miotania jednego lub większej liczby
pocisków lub substancji w wyniku działania
materiału miotającego. W ogniu greckim

Sławomir Koper
84
Generałowie-skandaliści w II RP
Trudno nie zauważyć, że generalicja
II RP była wyjątkowo
kochliwa. Nie powinno
to specjalnie dziwić, po latach
spędzonych w okopach
I wojny światowej i konfliktu
z bolszewikami, oficerowie
poszukiwali odpoczynku
w damskim towarzystwie,
często też zmieniali partnerki.
Dlatego w latach 20.
i 30. pojawiła się prawdziwa
plaga rozwodów, unieważnień
małżeństw i ponownych
związków.
Nie dotyczyło to zresztą tylko generałów,
przykład szedł z samej góry. Prezydent
Mościcki po śmierci pierwszej
żony ożenił się z młodszą od siebie o 30 lat
sekretarką zmarłej, nie mówiąc już o zaburzeniach
uczuciowych marszałka Piłsudskiego.
Natomiast kolejne związki Gustawa Orlicz-Dreszera
i Tadeusza Kasprzyckiego były
uważnie obserwowane przez polskie społeczeństwo,
gdyż dostarczały intrygujących
plotek z życia wyższych sfer.
W szeregach Legionów
Gustaw Dreszer pochodził ze spolszczonej
niemieckiej rodziny osiadłej w początkach
XIX stulecia w Częstochowie. Za Polaka uważał
się już jego dziadek, a jedyną pozostałością
po germańskich przodkach było wyznanie
Generał dywizji Gustaw Orlicz-Dreszer (1889-
1936) należał do elity wojskowo-politycznej
rządów pomajowych w Polsce: oficer Legionów
Polskich, beliniak, twórca i pierwszy dowódca
1. Pułku Szwoleżerów. W okresie powojennym
dowodził 2. Dywizją Kawalerii, zajmował stanowisko
Inspektora Armii, pierwszego Inspektora
Obrony Powietrznej Państwa…
Dreszerów, należeli bowiem do kościoła ewangelicko-augsburskiego
(luterańskiego).
Przyszły generał urodził się w październiku
1889 r., był synem dobrze sytuowanego
prawnika, miał trzech braci którzy również
dobrze zapisali się w dziejach odrodzonej Polski.
Maturę zdał w Częstochowie (brał udział
w strajkach szkolnych w 1905 r.), następnie
studiował prawo we Lwowie oraz handel
w Liege i Hawrze. Po powrocie do kraju odbył
obowiązkową służbę wojskową w kawalerii,
twierdząc, że Rosjanie po to go uczą sztuki wojennej,
żeby umiał się kiedyś bić z nimi. Należał
wówczas do Związku Młodzieży Polskiej „Zet”,
w tych latach nie myślał jeszcze o współpracy
z Piłsudskim, który w Galicji tworzył zalążki
przyszłej polskiej armii.
Wszystko zmieniło się po wybuchu wojny.
Dreszer został zmobilizowany do carskiej
kawalerii, gdy jednak jego pułk w okolicach
Kielc znalazł się naprzeciwko I Brygady,
to niezwłocznie zdezerterował. Przyjął wówczas
pseudonim Orlicz, który podobnie jak
w przypadku innych legionistów stał się
z czasem częścią jego nazwiska.
Szybko znalazł wspólny język z nowymi
towarzyszami broni. Trafił do oddziału Beliny-Prażmowskiego,
gdzie nie było miejsca
dla spokojnych, dobrze ułożonych młodzieńców.
Inna sprawa, że Dreszer i jego najbliżsi
przyjaciele (Bolesław Wieniawa-Długoszowski
i Stanisław Grzmot-Skotnicki) cieszyli się
wyjątkową reputacją. Kiedy pewnego dnia
Piłsudski otrzymał informację, że jakaś grupka
jego ułanów zaszarżowała i rozpędziła
(płazując szablami) sojuszniczą austriacką
orkiestrę wojskową, uznał, że winny wykroczenia
jest Orlicz z kompanami. Natychmiast
wezwał całą trójkę do siebie, grożąc sądem
polowym i wyrzuceniem z armii. Był bardzo
zdziwiony, kiedy jego podejrzenia okazały

Krzysztof Drozdowski
Bydgoszcz 1939
Czy Niemcy strzelali zza węgła?
90
Od wydarzeń bydgoskich
w dniach 3 i 4 września
1939 roku, czy jak to nazwała
goebbelsowska propaganda
„krwawej niedzieli” minęło ponad
80 lat. Powszechnie mówi
się, że czas leczy rany. Jednakże
w przypadku tej historii
upływ czasu powoduje jedynie
to, że coraz trudniej dotrzeć
do szczegółów tych wydarzeń.
Jednocześnie następują
zmiany w narracji historyków
polskich i niemieckich praktycznie
o 180 stopni.
Jeszcze przed wybuchem drugiej wojny
światowej niemieckie służby specjalne
podjęły się przygotowania akcji mających
na celu z jednej strony dać usprawiedliwienie
przed międzynarodową opinią publiczną dla
planowanych zbrodni na narodzie polskim
oraz z drugiej strony dać możliwość wyładowania
emocji mniejszości niemieckiej zamieszkującej
w Polsce. W Bydgoszczy w roku 1939
mieszkało 143 075 obywateli z tego według
wyznania było 131 475 Katolików, 9021 Ewangelików,
2057 Żydów oraz 522 „innych”. Z zasady
zdecydowana większość Katolików to Polacy,
a Ewangelików to Niemcy.
Jeszcze przed wybuchem wojny zarówno
Abwehra jak i Służba Bezpieczeństwa (SD)
wchodząca w skład SS, której przewodził
Dowódca Armii „Pomorze”, generał dywizji
Władysław Bortnowski.
Reichsführer SS Heinrich Himmler przygotowywały
plany działań dywersyjnych zarówno
na terenie Polski jak i na przygranicznych terenach
po stronie III Rzeszy. Działania dywersyjne
zaplanowano również w Bydgoszczy.
Planowano przeprowadzenie siedmiu zamachów.
Miano wysadzić biura niemieckiej
organizacji o profilu narodowo-socjalistycznym
Deutsche Vereinigung (DV) znajdujące
się na rogu ulicy 20 stycznia 1920 r. i al. Mickiewicza
(obiekt D72), biuro paszportowe
Deutsche Passtelle na ul. 20 stycznia 1920 r.
(obiekt D73), niemiecką szkołę powszechną
przy ulicy Warmińskiego (D74) oraz dwa niemieckie
prywatne gimnazja przy ul. Warmińskiego
i Chodkiewicza (D75 i D76). Podpalić
planowano również niemiecki teatr przy ulicy
Gdańskiej (D77) i biura organizacji Jungsdeutsche
Vereinigung znajdujące się przy
ul. Czartoryskiego (D78) 1 .
Należy zauważyć, że żadne z wymienionych
miejsc nie zostało w żaden sposób
poddane działaniom dywersyjnym. Pomimo,
że nie doszło do realizacji tego planu to jest
to kolejny pośredni dowód na sprawstwo
kierownicze i organizacyjne niemieckiej dywersji
w Bydgoszczy w dniach 3-4 września
1939 roku, leżące w ręku Reichsführera SS
Heinricha Himmlera i jego zaufanego Reinharda
Heydricha.
3 września rano do Bydgoszczy przyjechał
samochodem dowódca Armii „Pomorze” generał
dywizji Władysław Bortnowski w towarzystwie
oficerów sztabowych, w tym ppłk.
Emila Strumińskiego, dowódcy saperów Armii
„Pomorze”. Najpierw o godzinie 6 rano 2
wizytował jednostki Oddziału Wydzielonego
„Wisła”, stojące na Brdyujściu. Po wizytacji
na kutrze uzbrojonym KU 6 i wysłuchaniu
meldunku bosm. Bonfiga, gen. Bortnowski
nakazał by za pomocą radiostacji przekazano
dowódcy OW „Wisła” kmdr. Romanowi Kanafoyskiemu
rozkaz niezwłocznego przejścia
pod Świecie w celu ubezpieczenia przeprawiających
się przez Wisłę żołnierzy Pomorskiej
Brygady Kawalerii. Jednakże z powodu
rozładowania się baterii dowódca Armii
„Pomorze” nakazał do przekazania rozkazu

Hubert Michalski
Henschel Hs 132
94
Użycie samolotów Junkers Ju 87 (Sturzkampfflugzeug, Stuka)
do bombardowania z lotu nurkowego, zapoczątkowane
w wojnie domowej w Hiszpanii a następnie dzięki wywalczanej
przewadze w powietrzu praktykowane w początkowym okresie
II wojny światowej, już w Bitwie o Anglię zostało znacząco
ograniczone. Ju 87 jako bombowce mogące wysoce efektywnie
operować tylko w warunkach panowania w powietrzu Luftwaffe,
w odmiennych warunkach – a we wspomnianym przypadku
w zetknięciu z brytyjskimi myśliwcami Supermarine Spitfire
i Hawker Hurricane – ponosiły dotkliwe straty. Za taki stan rzeczy
odpowiadała głównie mała prędkość przelotowa, za sprawą
której stawały się one łatwym łupem również dla artylerii
przeciwlotniczej. Spore straty odnotowane w jednostkach Ju 87
przeprowadzających naloty na Wielką Brytanię zostały odebrane
przez Naczelne Dowództwo Sił Powietrznych (Oberkommando
der Luftwaffe, OKL) jako jednoznaczny sygnał, że „kariera”
tych maszyn na froncie zachodnim dobiegła końca. Jednocześnie
nie ulegało wątpliwości, że wysoka efektywność bombardowania
z lotu nurkowego nie pozwalała na ich szybkie wycofanie
z linii zwłaszcza w kontekście przygotowywanych agresji na inne
państwa, w tym największego wroga III Rzeszy – ZSRS. Zasadne
stało się jednak opracowanie w możliwie nieodległej przyszłości
nowego samolotu do punktowego rażenia celów naziemnych,
któremu nie doskwierałyby wady Stukasa.
Charakter prac prowadzonych nad następcą
bombowca nurkującego Ju 87
w początkowej fazie nie wskazywał
na to, aby miał się on zakończyć zaprojektowaniem
samolotu odrzutowego o tak
naprawdę… nie do końca określonym lub
mówiąc precyzyjniej – wielozadaniowym
przeznaczeniu, w dodatku w konkurencyjnych
zakładach Henschela.
Za stworzenie projektu sukcesora Stukasa
w naturalny sposób odpowiedzialna była firma
Junkers, która w 1940 r. zaprezentowała
szkic samolotu oznaczonego jako Ju 87 F.
Z przyjętych założeń wynikało, że nie miała
to być żadna nowa maszyna, lecz Stukas
w wersji D z nową jednostką napędową (silnikiem
tłokowym Junkers Jumo 213 A) oraz
niewielkimi zmianami konstrukcyjnymi polegającymi
m.in. na zamontowaniu nowych kół
podwozia głównego, które dzięki większej
średnicy miały zapewnić lepsze właściwości
podczas kołowania na nieutwardzonej nawierzchni
lotnisk polowych. Projekt, mimo
podjętych prób realizacji trapionych wieloma
problemami technicznymi, ostatecznie
spalił na panewce (w roku 1944) jakkolwiek
poniesione niepowodzenie nie wpłynęło
na dalszą kontynuację wysiłków mających
na celu zaprojektowanie następcy Ju 87.
Przewidując porażkę programu budowy
Ju 87 F, firma Junkers przystąpiła do prac nad
Ju 187, całkowicie nowym samolotem mającym
zastąpić Stukasa. Maszynę planowano
wyposażyć m.in. w silnik Jumo 213 A, dwa
strzelające do przodu działka MG 151/20
kal. 20 mm, zdalnie sterowaną wieżyczkę
strzelecką, w której znajdowały się kolejne
dwa 20-milimetrowe działka MG 151/20
lub dwa karabiny maszynowe MG 131
kal. 13 mm, komorę bombową zdolną pomieścić
cztery bomby po 250 kg każda oraz
opancerzyć na wzór sowieckiego szturmowca
Iljuszyn Ił-2. W 1943 r. plany konstrukcyjne
Ju 187 wraz z makietą zostały przedstawione
reprezentantom Ministerstwa Lotnictwa Rzeszy
(Reichsluftfahrtministerium, RLM), u których
maszyna wzbudziła mieszane odczucia.
Urzędnicy po zapoznaniu się z przedłożoną
dokumentacją podkreślali, że samolot zdawał
się nie oferować na tyle zadowalających
osiągów, aby można było zarekomendować
zbudowanie choćby jednego prototypu.
Co więcej, z ogólnego opisu koncepcji dotyczącej
użycia bojowego wywnioskowali oni,
że była to maszyna o przeznaczeniu bardziej
szturmowym niż dedykowanym do wykonywania
bombardowania z lotu nurkowego.
Ponieważ decydenci RLM stwierdzili, że realizacja
tych pierwszych leżała w zakresie
możliwości Focke-Wulfów Fw-190 F, nakazali
anulowanie prac nad Ju 187 jako samolotem
nieperspektywicznym i nieodpowiadającym
realiom frontowym przed jakimi stanęły niemieckie
siły powietrzne w 1943 roku. Junkers
nie kwestionował decyzji RLM, ponieważ
z badań przeprowadzonych w tunelu aerodynamicznym
wynikało, że istotnie Ju 187
nie będzie w stanie osiągnąć zakładanej
prędkości 400 km/h (maksymalnej, przelotowej?;
tego dokładnie nie sprecyzowano).
Wagomiar przenoszonych bomb również
uznano za niewystarczający.
W listopadzie 1942 r. kierownictwo firmy
Henschel produkującej m.in. samolot szturmowy
Hs 129 zleciło własnemu biuru konstrukcyjnemu
zaprojektowanie następcy tej
maszyny z uwzględnieniem doświadczeń wyniesionych
z walk na froncie wschodnim oraz

Zespół Badań
i Analiz Militarnych
CZASOPISMA
SPECJALISTYCZNE
WWW.ZBIAM.PL
PORTAL INFORMACYJNY
RAPORTY SPECJALNE
I ANALIZY
z b i a m . p l