Itorero na Leta ku Rugamba
Ubuhanga bw'intambara bufite akamaro kanini kuri Leta (buri ku butegetsi). Ni ikibazo cyubuzima nurupfu, umuhanda haba mumutekano cyangwa kurimbuka. Kubwibyo, ni ingingo yiperereza idashobora kwirengagizwa. Ubuhanga bw'intambara rero, bugengwa nibintu bitanu bihoraho, bigomba kwitabwaho ... Ibi ni: (1) Amategeko agenga imyitwarire; (2) Ijuru; (3) Isi; (4) Komanda; (5) Uburyo na disipulini. Amategeko agenga imyifatire atuma abantu bumvikana neza numutegetsi wabo, kugirango bazamukurikire batitaye ku mibereho yabo, badatezuka ku kaga ako ari ko kose… Komanda ashimangira ibyiza byubwenge, umurava, ubugwaneza, ubutwari no gukomera. Ibi bitanu (element) bigomba kumenyera buri general. Uzabazi azatsinda; uwabazi ntazatsindwa. Noneho jenerali watsinze urugamba akora imibare myinshi murusengero rwe mbere yuko urugamba ruba. Jenerali watsinzwe kurugamba akora ariko kubara bike mbere. Rero kubara byinshi biganisha ku ntsinzi war Intambara zose zishingiye kuburiganya... Ubuhanga bw'intambara bufite akamaro kanini kuri Leta (buri ku butegetsi). Ni ikibazo cyubuzima nurupfu, umuhanda haba mumutekano cyangwa kurimbuka. Kubwibyo, ni ingingo yiperereza idashobora kwirengagizwa. Ubuhanga bw'intambara rero, bugengwa nibintu bitanu bihoraho, bigomba kwitabwaho ... Ibi ni: (1) Amategeko agenga imyitwarire; (2) Ijuru; (3) Isi; (4) Komanda; (5) Uburyo na disipulini. Amategeko agenga imyifatire atuma abantu bumvikana neza numutegetsi wabo, kugirango bazamukurikire batitaye ku mibereho yabo, badatezuka ku kaga ako ari ko kose… Komanda ashimangira ibyiza byubwenge, umurava, ubugwaneza, ubutwari no gukomera. Ibi bitanu (element) bigomba kumenyera buri general. Uzabazi azatsinda; uwabazi ntazatsindwa. Noneho jenerali watsinze urugamba akora imibare myinshi murusengero rwe mbere yuko urugamba ruba. Jenerali watsinzwe kurugamba akora ariko kubara bike mbere. Rero kubara byinshi biganisha ku ntsinzi war Intambara zose zishingiye kuburiganya...
Itorero na Leta ku Rugamba Geneve kandi akaba ari ho akorera. Kaluvini byamuteye ubwoba asubira inyuma. Yari umuntu uvuga make kandi ukunda amahoro, bityo rero ahindishwa umushyitsi no gutinya gukorana n’umwuka wo kwiyemera, kuba ibyigenge ndetse w’amahane warangaga abaturage b’i Geneve. Intege nke z’ubuzima bwe ndetse n’akamenyero ko gushishoza byamuteye gushaka aho yaruhukira. Kubera ko yiringiraga ko azashobora gufasha umurimo w’ubugorozi akoresheje inyandiko, yifuzaga kubona ahantu hatuje kugira ngo yige maze ajye akoresha inyandiko bityo yigishe kandi akomeze amatorero. Ariko amagambo meza yavuzwe na Farel yayumvise nk’umuhamagaro uturutse ku Mana, maze ntiyatinyuka guhakana. Nk’uko yabivuze byasaga n’aho “ukuboko kw’Imana kurambuwe guturutse mu ijuru, kuramufata, kandi kumukomereza aho hantu yashakaga kuva adatindiganyije.” 249 Muri icyo gihe akaga gakomeye kari kagose umurimo w’abaporotesitanti. Imivumo ya Papa yari yibasiye umujyi wa Geneve kandi ibihugu by’ibihangange byari byiteguye gusenya uwo mujyi. Byajyaga gushoboka bite ko uyu mujyi muto wahangana n’ubushobozi bukomeye akenshi bwari bwarahatiye abami n’abami b’abami kubwumvira? Ni mu buhe buryo uyu mujyi wari kubasha gutsinda ingabo z’ibihangange ku rugamba byo ku isi yose? Aho ubukristo bwarangwaga hose, abaporotesitanti bari bibasiwe n’abanzi bakomeye. Intambwe za mbere zo gutsinda Ubugorozi zari zaratewe maze Roma ihamagaza ingabo nshya yiringiye kurimbura Ubugorozi burundu. Muri icyo gihe hashyizweho umuryango w’Abayezuwiti (jesuits) bari abicanyi ruharwa, ntibagiraga icyo batinya, kandi nibo bari bakomeye mu bambari bose ba Papa. Abayezuwiti bari baratandukanye n’inzira yose ibahuza n’abandi bantu ndetse n’ibigirira umuntu akamaro, nta rukundo kamere rwabarangwagamo, imitekerereze myiza ndetse n’umutimanama byari byaracecekeshejwe burundu, nta tegeko na rimwe bubahaga cyangwa ngo bagirane isano iyo ariyo yose n’abandi usibye abo mu muryango wabo, kandi nta yindi nshingano bari bafite uretse iyo kwagura imbaraga zawo. Ubutumwa bwiza bwa Kristo bwari bwarashoboje ababuyobotse guhangana n’akaga no kwihanganira umubabaro, imbeho, inzara, umunaniro n’ubukene ndetse no kuzamura ibendera ry’ukuri igihe bari imbere y’imbago zo kubakandiramo kugeza bapfuye, imbere ya gereza ndetse n’imbere y’imambo zo gutwikirwaho. Kugira ngo Abayezuwiti barwanye abo bayobotse ubutumwa, bacengeje mu bayoboke babo umwuka wo gukabya (ubwaka) wabashobozaga kwihanganira ibyago byose ndetse no kurwanya imbaraga y’ukuri bifashishije intwaro zose z’ibinyoma. Kuri bo, bwari ubugome bukomeye cyane ku buryo batinyaga kubukora, nta bushukanyi bukaze batinyaga gukora ndetse nta no kwiyoberanya gukomeye gute batakoraga. Babaga bararahiriye kuba abakene no kwicisha bugufi iteka ryose, kandi byari umugambi wabo wateguwe neza ko bazagera ku bukungu no gukomera igihe birunduriye mu gikorwa cyo guhirika ubuporotesitanti no kongera kwimakaza ubutware bwa Papa. Iyo wababonaga nk’abagize uwo muryango wabo, babaga bambaye umwambaro w’ubutungane, bagasura abari muri gereza ndetse no mu bitaro, bakita ku barwayi n’abakene bakavuga ko batandukanye n’iby’isi, kandi bakitwaza izina rizira inenge rya Yesu wajyaga 168
Itorero na Leta ku Rugamba hirya no hino akora ibyiza. Ariko iyo shusho y’inyuma y’ubuziranenge, akenshi yabaga ihishwemo imigambi mibisha kandi y’ubwicanyi. Ihame ry’ingenzi bagenderagaho ryari uko iyo umusozo mwiza ugezweho, inzira zanyuzwemo ntacyo zitwaye. Kubw’iri hame bakurikizaga, ntabwo kubeshya, kurahira ibinyoma no kwica byari ibyaha bibabarirwa gusa, ahubwo byari bitegetswe gukorwa mu gihe cyose bifitiye itorero inyungu. Binyuze mu buryo bwinshi bwo kwiyoberanya, Abayezuwiti bakoraga uko bashoboye bagacengera mu myanya y’ubutegetsi kugeza n’ubwo bazamutse bakaba abajyanama b’abami, kandi bagatunganya imiyoborere y’ibihugu. Bigiraga abagaragu kugira ngo babone uko baneka ba shebuja. Bashinze amashuri y’abana b’ibikomangoma n’abakomeye, amashuri y’abana ba rubanda rwa giseseka maze bagatoza abana b’Abaporotesitanti kubahiriza imigenzo y’ubupapa. Bakoreshaga uburyo bwose bwo gutera urujijo mu ntekerezo no gutwara intekerezo, bityo umudendezo ababyeyi bari baraharaniye bakemera no kumenerwa amaraso uba uhinduwe ubusa n’abana babo. Abayezuwiti bakwirakwiye mu Burayi mu buryo bwihuse, kandi aho bajyaga hose ubupapa bwarabyukaga. Ku bwo kubaha ubushobozi burushijeho, hatanzwe itegeko risubizaho urukiko rukomeye rucira imanza abatemera amahame y’itorero gatolika. Nubwo muri rusange urwo rukiko rwangwaga urunuka ndetse no mu bihugu by’abagatorika, rwongeye gushyirwaho n’abatware bakorera papa, kandi amahano y’indengakamere atakorerwa ahagaragara yongera kujya akorerwa muri za kasho zo mu rwihisho. Mu bihugu byinshi, abantu ibihumbagiza, bakuwe mu myanya y’icyubahiro mu bihugu kandi bubashywe na rubanda nk’abantu b’inyangamugayo, abakomeye, intiti n’abize amashuri menshi, abapasitoro b’imbonera kandi bitanze, abantu bakunda igihugu kandi b’abanyamuhati, abanyabwenge, abahanzi b’abahanga n’abanyabukorokori bafite impano zitangaje baricwaga cyangwa bikaba ngombwa ko bahungira mu bindi bihugu. Ubwo nibwo buryo Roma yakoresheje kugira ngo izimye umucyo w’Ubugorozi, ikure Bibiliya mu bantu maze ubujiji n’imigenzo byo mu Gihe cy’Umwijima byongere guhabwa intebe. Ariko kubw’imigisha y’Imana no kwitangira umurimo kw’abantu b’inyangamugayo yari yarahagurukije gusimbura Luteri, ntabwo Ubuporotesitanti bwasenyutse. Ntabwo Ubuporotesitanti bwakuye imbaraga zabwo ku gukundwa no gushyigikirwa n’ibikomangoma. Ibihugu bito cyane, ibihugu byoroheje by’ibinyantegenke nibyo byabaye ibihome bibukingira. Ubwo umujyi wa Geneve muto cyane wari uzengurutswe n’abanzi bakomeye bacuraga umugambi wo kuwurimbura; igihugu cy’Ubuholandi, aho gikora ku nyanja yo mu Majyaruguru, kikaba cyari gihanganye no kotswa igitutu na Esipanye yari ubwami bukomeye kandi bukungahaye kurusha ubundi bwose, nibwo Suwede yari ikennye kandi ifite imbaraga nke yagejeje Ubugorozi ku nsinzi. Kaluvini yakoreye i Geneve mu gihe cy’imyaka igera kuri mirongo itatu, abanza kuhahanga itorero rikurikiza Bibiliya, maze akurikizaho guteza imbere Ubugorozi mu bindi bihugu by’Uburayi. Nk’umuntu wayobara abandi, ntabwo ibyo yakoraga cyangwa inyigisho ze byaburagamo amakosa no kwibeshya. Ariko yari igikoresho mu kumenyekanisha ukuri 169
- Page 125 and 126: Itorero na Leta ku Rugamba Nta kint
- Page 127 and 128: Itorero na Leta ku Rugamba Ubwo yar
- Page 129 and 130: Itorero na Leta ku Rugamba Igice Cy
- Page 131 and 132: Itorero na Leta ku Rugamba bwenge b
- Page 133 and 134: Itorero na Leta ku Rugamba nabyo ni
- Page 135 and 136: Itorero na Leta ku Rugamba I Zurich
- Page 137 and 138: Itorero na Leta ku Rugamba Insinzi
- Page 139 and 140: Itorero na Leta ku Rugamba Igice Cy
- Page 141 and 142: Itorero na Leta ku Rugamba y’Iman
- Page 143 and 144: Itorero na Leta ku Rugamba ubutware
- Page 145 and 146: Itorero na Leta ku Rugamba soko y
- Page 147 and 148: Itorero na Leta ku Rugamba bushoboz
- Page 149 and 150: Itorero na Leta ku Rugamba Ibyo byi
- Page 151 and 152: Itorero na Leta ku Rugamba ibihumbi
- Page 153 and 154: Itorero na Leta ku Rugamba azatwitw
- Page 155 and 156: Itorero na Leta ku Rugamba y’abat
- Page 157 and 158: Itorero na Leta ku Rugamba Ntabwo a
- Page 159 and 160: Itorero na Leta ku Rugamba Igice Cy
- Page 161 and 162: Itorero na Leta ku Rugamba (guhabwa
- Page 163 and 164: Itorero na Leta ku Rugamba rwarakom
- Page 165 and 166: Itorero na Leta ku Rugamba rwibagir
- Page 167 and 168: Itorero na Leta ku Rugamba Yaravuze
- Page 169 and 170: Itorero na Leta ku Rugamba Aho hant
- Page 171 and 172: Itorero na Leta ku Rugamba abigisha
- Page 173 and 174: Itorero na Leta ku Rugamba Ibyinshi
- Page 175: Itorero na Leta ku Rugamba abashije
- Page 179 and 180: Itorero na Leta ku Rugamba Igice Cy
- Page 181 and 182: Itorero na Leta ku Rugamba babaga a
- Page 183 and 184: Itorero na Leta ku Rugamba no kumen
- Page 185 and 186: Itorero na Leta ku Rugamba Igice Cy
- Page 187 and 188: Itorero na Leta ku Rugamba Tyndale
- Page 189 and 190: Itorero na Leta ku Rugamba bimureme
- Page 191 and 192: Itorero na Leta ku Rugamba y’abat
- Page 193 and 194: Itorero na Leta ku Rugamba ibyabaye
- Page 195 and 196: Itorero na Leta ku Rugamba y’umun
- Page 197 and 198: Itorero na Leta ku Rugamba ryose, b
- Page 199 and 200: Itorero na Leta ku Rugamba kwizera
- Page 201 and 202: Itorero na Leta ku Rugamba bidatinz
- Page 203 and 204: Itorero na Leta ku Rugamba kugira n
- Page 205 and 206: Itorero na Leta ku Rugamba zabo, bi
- Page 207 and 208: Itorero na Leta ku Rugamba cyaramir
- Page 209 and 210: Itorero na Leta ku Rugamba ihumure
- Page 211 and 212: Itorero na Leta ku Rugamba y’uko
- Page 213 and 214: Itorero na Leta ku Rugamba Icyiyong
- Page 215 and 216: Itorero na Leta ku Rugamba Igihe Ub
- Page 217 and 218: Itorero na Leta ku Rugamba Igice Cy
- Page 219 and 220: Itorero na Leta ku Rugamba ikoreshe
- Page 221 and 222: Itorero na Leta ku Rugamba yivuye i
- Page 223 and 224: Itorero na Leta ku Rugamba ko hari
- Page 225 and 226: Itorero na Leta ku Rugamba Igice Cy
<strong>Itorero</strong> <strong>na</strong> <strong>Leta</strong> <strong>ku</strong> <strong>Rugamba</strong><br />
hirya no hino akora ibyiza. Ariko iyo shusho y’inyuma y’ubuziranenge, akenshi yabaga<br />
ihishwemo imigambi mibisha kandi y’ubwicanyi. Ihame ry’ingenzi bagenderagaho ryari uko<br />
iyo umusozo mwiza ugezweho, inzira zanyuzwemo ntacyo zitwaye. Kubw’iri hame<br />
ba<strong>ku</strong>rikizaga, ntabwo <strong>ku</strong>beshya, <strong>ku</strong>rahira ibinyoma no kwica byari ibyaha bibabarirwa gusa,<br />
ahubwo byari bitegetswe gukorwa mu gihe cyose bifitiye itorero inyungu. Binyuze mu buryo<br />
bwinshi bwo kwiyoberanya, Abayezuwiti bakoraga uko bashoboye bagacengera mu myanya<br />
y’ubutegetsi <strong>ku</strong>geza n’ubwo bazamutse bakaba abajya<strong>na</strong>ma b’abami, kandi bagatunganya<br />
imiyoborere y’ibihugu. Bigiraga abagaragu <strong>ku</strong>gira ngo babone uko baneka ba shebuja.<br />
Bashinze amashuri y’aba<strong>na</strong> b’ibikomangoma n’abakomeye, amashuri y’aba<strong>na</strong> ba rubanda<br />
rwa giseseka maze bagatoza aba<strong>na</strong> b’Abaporotesitanti <strong>ku</strong>bahiriza imigenzo y’ubupapa.<br />
Bakoreshaga uburyo bwose bwo gutera urujijo mu ntekerezo no gutwara intekerezo, bityo<br />
umudendezo ababyeyi bari baraharaniye bakemera no <strong>ku</strong>menerwa amaraso uba uhinduwe<br />
ubusa n’aba<strong>na</strong> babo. Abayezuwiti bakwirakwiye mu Burayi mu buryo bwihuse, kandi aho<br />
bajyaga hose ubupapa bwarabyukaga.<br />
Ku bwo <strong>ku</strong>baha ubushobozi burushijeho, hatanzwe itegeko risubizaho urukiko rukomeye<br />
rucira imanza abatemera amahame y’itorero gatolika. Nubwo muri rusange urwo rukiko<br />
rwangwaga urunuka ndetse no mu bihugu by’abagatorika, rwongeye gushyirwaho n’abatware<br />
bakorera papa, kandi amahano y’indengakamere atakorerwa ahagaragara yongera <strong>ku</strong>jya<br />
akorerwa muri za kasho zo mu rwihisho. Mu bihugu byinshi, abantu ibihumbagiza, ba<strong>ku</strong>we<br />
mu myanya y’icyubahiro mu bihugu kandi bubashywe <strong>na</strong> rubanda nk’abantu<br />
b’inyangamugayo, abakomeye, intiti n’abize amashuri menshi, abapasitoro b’imbonera kandi<br />
bitanze, abantu ba<strong>ku</strong>nda igihugu kandi b’abanyamuhati, abanyabwenge, abahanzi b’abahanga<br />
n’abanyabukorokori bafite impano zitangaje baricwaga cyangwa bikaba ngombwa ko<br />
bahungira mu bindi bihugu.<br />
Ubwo nibwo buryo Roma yakoresheje <strong>ku</strong>gira ngo izimye umucyo w’Ubugorozi, i<strong>ku</strong>re<br />
Bibiliya mu bantu maze ubujiji n’imigenzo byo mu Gihe cy’Umwijima byongere guhabwa<br />
intebe. Ariko <strong>ku</strong>bw’imigisha y’Ima<strong>na</strong> no kwitangira umurimo kw’abantu b’inyangamugayo<br />
yari yarahagurukije gusimbura Luteri, ntabwo Ubuporotesitanti bwasenyutse. Ntabwo<br />
Ubuporotesitanti bwa<strong>ku</strong>ye imbaraga zabwo <strong>ku</strong> gu<strong>ku</strong>ndwa no gushyigikirwa<br />
n’ibikomangoma. Ibihugu bito cyane, ibihugu byoroheje by’ibinyantegenke nibyo byabaye<br />
ibihome bibukingira. Ubwo umujyi wa Geneve muto cyane wari uzengurutswe n’abanzi<br />
bakomeye bacuraga umugambi wo <strong>ku</strong>wurimbura; igihugu cy’Ubuholandi, aho gikora <strong>ku</strong><br />
nyanja yo mu Majyaruguru, kikaba cyari gihanganye no kotswa igitutu <strong>na</strong> Esipanye yari<br />
ubwami bukomeye kandi bu<strong>ku</strong>ngahaye <strong>ku</strong>rusha ubundi bwose, nibwo Suwede yari ikennye<br />
kandi ifite imbaraga nke yagejeje Ubugorozi <strong>ku</strong> nsinzi.<br />
Kaluvini yakoreye i Geneve mu gihe cy’imyaka igera <strong>ku</strong>ri mirongo itatu, abanza<br />
<strong>ku</strong>hahanga itorero ri<strong>ku</strong>rikiza Bibiliya, maze a<strong>ku</strong>rikizaho guteza imbere Ubugorozi mu bindi<br />
bihugu by’Uburayi. Nk’umuntu wayobara abandi, ntabwo ibyo yakoraga cyangwa inyigisho<br />
ze byaburagamo amakosa no kwibeshya. Ariko yari igikoresho mu <strong>ku</strong>menyekanisha u<strong>ku</strong>ri<br />
169