Wojsko i Technika Historia 5/2022 promo

www.zbiam.pl 

Łamać i przezwyciężać! 

5/2022 

Wrzesień-Październik 

cena 23,50 (VAT 8%) 

INDEX 407739 

ISSN 2450-2480 

W NUMERZE: 

Jelnia 1941 

3 września, pod groźbą okrążenia, 

siły niemieckie zaczęły 

wycofywać się z wysuniętej pozycji, 

utrzymując opór na flankach. 

Po tygodniu ciężkich walk Hitler 

zezwolił dowódcy GA „Środek” 

feldmarszałkowi Fedorowi 

von Bockowi na ewakuację przyczółka 

Jelnia… 

Linia Gustawa 

Do budowy tej linii na osobisty 

rozkaz Hitlera ściągnięto 

z Niemiec i z okupowanej 

Europy najlepszych inżynierów, 

bataliony saperów i tysiące 

robotników z Organizacji Todta. 

Na Rapido postawiono tamę, 

która zalała dolinę tej rzeki 

na wiele kilometrów… 

ISSN 2450-2480 Index 407739

1 

3 września, pod groźbą okrążenia, 

siły niemieckie zaczęły 

wycofywać się z wysuniętej pozycji, 

utrzymując opór na flankach. 

Po tygodniu ciężkich walk Hitler 

zezwolił dowódcy GA „Środek” 

feldmarszałkowi Fedorowi 

von Bockowi na ewakuację 

przyczółka Jelnia… 

Do budowy tej linii na osobisty 

rozkaz Hitlera ściągnięto 

z Niemiec i z okupowanej 

Europy najlepszych inżynierów, 

bataliony saperów i tysiące 

robotników z Organizacji Todta. 

Na Rapido postawiono tamę, 

która zalała dolinę tej rzeki 

na wiele kilometrów… 

Vol. VIII, nr 5 (41) 

Wrzesień-Październik 2022; Nr 5 

www.zbiam.pl 



Wrzesień-Październik 

cena 23,50 (VAT 8%) 

INDEX 407739 

ISSN 2450-2480 


W NUMERZE: 

Jelnia 1941 

Linia Gustawa 

ISSN 2450-2480 Index 407739 

Na okładce: czołg 7TP (dwuwieżowy). 

Rys. Arkadiusz Wróbel 

INDEX 407739 

ISSN 2450-2480 

Nakład: 14,5 tys. egz. 

Redaktor naczelny 

Jerzy Gruszczyński 

jerzy.gruszczynski@zbiam.pl 

Redakcja techniczna 

Dorota Berdychowska 

dorota.berdychowska@zbiam.pl 

Korekta 

Stanisław Kutnik 

Współpracownicy 

Władimir Bieszanow, Michał Fiszer, 

Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński, 

Leszek Molendowski, Marek J. Murawski, 

Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor 

Wydawca 

Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

Ul. Anieli Krzywoń 2/155 

01-391 Warszawa 

office@zbiam.pl 

Biuro 

Ul. Bagatela 10/17 

00-585 Warszawa 

Dział reklamy i marketingu 

Andrzej Ulanowski 

andrzej.ulanowski@zbiam.pl 

Dystrybucja i prenumerata 


Reklamacje 


Prenumerata 

realizowana przez Ruch S.A: 

Zamówienia na prenumeratę w wersji 

papierowej i na e-wydania można składać 

bezpośrednio na stronie 

www.prenumerata.ruch.com.pl 

Ewentualne pytania prosimy kierować 

na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl 

lub kontaktując się z Telefonicznym 

Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 

801 800 803 lub 22 717 59 59 

– czynne w godzinach 7.00–18.00. 

Koszt połączenia wg taryfy operatora. 

Copyright by ZBiAM 2022 

All Rights Reserved. 

Wszelkie prawa zastrzeżone 

Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne 

rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy 

jest zabronione. Materiałów niezamówionych, 

nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo 

dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów 

i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych. 

Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie 

opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi 

odpowiedzialności za treść zamieszczonych 

ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz 

na naszej nowej stronie: 

www.zbiam.pl 

spis treści 

BITWY I KAMPANIE 

Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński 

Jelnia 1941. Początek końca Blitzkriegu 4 

MONOGRAFIA LOTNICZA 

Marek J. Murawski 

Junkers Ju 88: niszczyciele i myśliwce nocne (2) 18 


Tomasz Szlagor 

Przełamanie Linii Gustawa, 1943-1944 (1) 34 

MONOGRAFIA PANCERNA 


M1 Abrams: służba i zastosowanie bojowe 1981-1991 (3) 50 

HISTORIA 

Tymoteusz Pawłowski 

Polska w II wojnie światowej 64 

MOTORYZACJA 

Jędrzej Korbal 

Ciągniki artyleryjskie PZInż. 342, 343 80 

BROŃ PANCERNA 


Łamać i przezwyciężać! 84 

www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria 3


Jelnia 1941 

Początek końca Blitzkriegu 

Bitwa pod Jelnią stoczona 

we wrześniu 1941 r. była 

pierwszą udaną kontrofensywą 

ZSRR w czasie wojny 

niemiecko-radzieckiej 

rozpoczętej 22 czerwca 

1941 r. To był moment, kiedy 

w związku z odejściem części 

sił do operacji kijowskiej, 

Rosjanie zdołali powstrzymać 

Niemców przeciwnatarciem 

i opóźnić ich marsz na Moskwę 

do momentu, kiedy 

stał się on już niemożliwy 

ze względu na zimę. 

1939 r. 19. DP podzielono na trzy dywizje, formując 

na jej bazie 120. DP i 149. DP. To, co zostało 

z 19. DP, do lata 1941 r. nie udało się 

uzupełnić i w pełni rozwinąć do etatowych 

stanów. Dlatego też nie powiodła się próba 

kontrataku 19. DP na Jelnię podjęta następnego 

dnia, mimo wsparcia 20 czołgów T-26. 

Jelnia pozostała w rękach niemieckich. 

Z Jelni wychodziły drogi w różnych kierunkach. 

Jedna z nich prowadziła przez Dorogobuż 

bezpośrednio do Wiaźmy, gdzie 

łączyła się ona z szosą Mińsk – Moskwa. 

Kolejna droga prowadziła przez Spas-Diemieńsk 

w kierunku na wschód – południowy-wschód, 

gdzie łączyła się w Cziplajewie 

z szosą Bobrujsk – Rosław – Obnińsk – Moskwa. 

Na Moskwę z Jelni można więc było 

pójść dwoma różnymi trasami, bezpośrednio 

4 

Jelnia to miasto w Rosji w Obwodzie 

Smoleńskim, położone około 60 km 

na wschód – południowy wschód 

od Smoleńska. Co prawda nie leży na głównej 

szosie Mińsk – Orsza – Smoleńsk – Jarcewo 

– Wiaźma – Kubinka – Moskwa, ale położenie 

miasta powoduje, że może ono poważnie 

utrudnić dalsze natarcie na Moskwę. 

Jeszcze w czasie trwającej bitwy pod Smoleńskiem, 

19 lipca 1941 r., niemiecka 10. Dywizja 

Pancerna (DPanc), wchodząca wówczas 

w skład XXXXVI Korpusu Pancernego z 2. Grupy 

Pancernej generała pułkownika Heinza 

Guderiana, zajęła Jelnię (więcej na ten temat 

bitwy smoleńskiej można przeczytać w: „Wojsko 

i Technika Historia”, 4/2022). Przeciwdziałanie 

radzieckiej 19. DP z 24. Armii było stosunkowo 

słabe, bowiem miała ona zaledwie 

65 proc. swoich stanów osobowych i nie miała 

pełnego stanu uzbrojenia ciężkiego. Tak 

się bowiem złożyło, że począwszy od końca 

Radzieckie okopy między Smoleńskiem a Jelnią po tym, jak przetoczyła się przez nie niemiecka 

2. Grupa Pancerna (Grupa Armii „Środek”). 

na wschód lub lekko od południa. W ówczesnym 

ZSRR nie zdarzało się to często, bowiem 

drogi magistralne były rzadkością, a i tak były 

to drogi pokryte żwirem lub żużlem. Pozostałe 

drogi, których sieć też nie była za gęsta, 

były drogami polnymi, nie zawsze przejezdnymi 

dla samochodów, bowiem głównie poruszały 

się tu wozy konne.


2. Grupa Pancerna w natarciu w rejonie na południowy wschód od Smoleńska; sierpień 1941 r. 

8 

dość, że ofensywa na Moskwę musiała zostać 

definitywnie zatrzymana (bo po bitwie pod 

Smoleńskiem zatrzymała się sama z siebie 

– siły niemieckie były już wyczerpane), to jeszcze 

niemieckie wojska pod Jelnią zostały dość 

poważnie osłabione. Teraz występu broniła 

wyłącznie 4. Armia, mając na południu osłabioną 

2. Armię (część jej wojsk też poszła 

na południe), a na północy 9. Armię i dalej 

3. Grupę Pancerną, które odpierały ataki Frontu 

Zachodniego, na czele którego stał marszałek 

Siemion Timoszenko, będący do 19 lipca 

Ludowym Komisarzem Obrony ZSRR, czyli ministrem 

obrony, do momentu kiedy funkcję tą 

osobiście objął Józef Stalin. Związek Radziecki 

podjął wszelkie możliwe działania by opóźnić 

marsz niemiecki na Moskwę choćby do zimowych 

miesięcy, a zima miała być wykorzystana 

do dalszej mobilizacji rezerw i szkolenia 

nowych wojsk. Rosjanie wiedzieli, że jeśli uda 

im się wygrać czas do zimy, oznacza to odsunięcie 

szturmu na Moskwę do wiosny, 

a do tego czasu ich obrona na kierunku stolicy 

miała być już bardzo silna. 

Przygotowania do nowej 

ofensywy pod Jelnią 

Wraz z zakończeniem kontrataków 24. Armia 

Frontu Rezerwowego dowodzona przez 

gen. por. Konstantina I. Rakutina została 

zreorganizowana. Obecnie miała osiem dywizji 

piechoty, spośród których 103. DZmot, 

106. DZmot i 107. DZmot były formalnie zmotoryzowane. 

Jednak straty poniesione przez 

nie w środkach transportu i w czołgach spowodowały, 

że w istocie były to zwykłe dywizje 

piechoty. Pozostałe pięć to 19. DP, 100. DP, 

120. DP oraz dwie nowe, 303. DP i 309. DP. 

Dwie ostatnie dywizje zostały sformowane 

w lipcu 1941 r. i w końcu sierpnia przydzielono 

je do 24. Armii. Dla nich działania zaczepne 

pod Jelnią miały być debiutem bojowym. 

W armii była też 102. Dywizja Pancerna, ale 

miała ona na stanie jedynie 20 czołgów. Kolejne 

15 czołgów miała 103. DZmot w swoim 

103. batalionie czołgów, czyli w całej 

24. Armii było 35 czołgów. 

Z kolei po południowej stronie występu Jelnia 

pozycję zajęła 43. Armia dowodzona przez 

gen. mjr. Dmitrija M. Sieliezniowa, który objął 

dowodzenie armią 22 sierpnia. Armia ta miała 

w swoim składzie 53. DP, 149. DP, 222. DP 

i 211. DP. Po zabraniu z armii 109. Dywizji Pancernej, 

armia ta nie miała czołgów. 

Jeśli chodzi o 24. Armię, to na północnym 

skrzydle występu rozlokowano 102. DPanc 

z jej 20 czołgami oraz 107. DZmot, bez żadnych 

czołgów, i z niewielką ilością pojazdów 

mechanicznych, a także 100. DP. Zgrupowanie 

to wzmocniono 275. pułkiem artylerii 

korpuśnej, 508. pułkiem artylerii haubic, 

544. pułkiem artylerii haubic wielkiej mocy, 

573. pułkiem artylerii armat i 879. pułkiem 

artylerii przeciwpancernej. Tutaj na tym kierunku 

znajdowały się też elementy 20. Armii 

z Frontu Zachodniego, najdalej na północny 

zachód. Były to 129. DP i 229. DP. 

Na czole występu pod Jelnią, czyli 

na wschód od miasta Jelnia i płynącej z północy 

na południe rzeki Desna obronę zajmował 

niemiecki XX Korpus Armijny, który 

teoretycznie składał się z czterech dywizji 

(15. DP, 78. DP, 268. DP i 292. DP), ale w istocie 

78. Dywizja Piechoty luzowała przemęczoną 

i osłabioną dotychczasowymi walkami 15. DP. 

Ta ostatnia dywizja cofała się do miasteczka 

Batutino, ok. 25 km na zachód od Jelni, czyli 

de facto na tyły niemieckich wojsk. 

78. DP zajęła pozycje na odcinku Uszakowo 

– Łukianowa. Tej drugiej wsi próżno dziś 

szukać na mapie, zniknęła w toku działań 

wojennych. Dziś byłyby to okolice dużej wsi 

Mitiszkowo. 292. DP zajęła obronę dokładnie 

na wschód od Jelni między wsiami Klemantina 

– na wschód od Konoplinka. I znów tej 

pierwszej wsi już nie ma, ale są to okolice 

Mitiszkowa. 268. DP z kolei zajmowała pozycje 

na południowy wschód od Jelni, między 

wsiami Korobiec a Sedleckij Poczinok, obie 

istnieją do dziś. I wreszcie na skrajnym lewym 

Guderian w rozmowie z SS-Hauptscharführerem Fritzem Klingenbergiem z DZmot SS „Das Reich”; 

sierpień 1941 r. Wkrótce 2. GPanc zostanie skierowana na południe, co pozbawi niemieckie wojska 

pod Jelnią wsparcia pancernego. W dyspozycji dowódcy 4. Armii pozostanie jedynie 10. DPanc.

Marek J. Murawski 

Junkers Ju 88: 

niszczyciele i myśliwce nocne 

2 

18 

Przełom czerwca i lipca 1941 r. w operacjach nad Anglią był 

udany dla I./NJG 2, którego piloci Ju 88 C zestrzelili 12 samolotów 

nieprzyjaciela bez strat własnych: Nad ranem 30 czerwca 

po jednym bombowcu Wellington zapisali na swoje konta 

Ofw. Jung oraz Fw. Helmut Arnold. W nocy z 4/5 lipca 1941 r. 

bombowiec Battle nad Morzem Północnym zestrzelił Ofw. Peter 

Laufs, jako swoje czwarte zwycięstwo powietrzne. Godzinę później 

Ofw. Heinz Strünning strącił samolot bombowy Wellington 

na północ od Bircham Newton. Następnej nocy Ofw. Wilhelm 

Beier dopisał do swojego konta dwa zwycięstwa powietrzne 

odniesione w pobliżu wyspy Texel, gdzie najpierw zestrzelił 

bombowiec Hampden, a następnie Wellington. 

Ofw. Beier nie próżnował również 

w nocy z 6/7 lipca 1941 r., gdy raz 

jeszcze uzyskał dwa zwycięstwa powietrzne, 

tym razem zestrzelił dwa bombowce 

Whitley. Tej samej nocy po jednym 

bombowcu Blenheim zestrzelili Fw. Heinrich 

Barth oraz Oblt. Paul Semrau. Następnej 

nocy, z 7/8 lipca, Fw. Hans Berschwinger zapisał 

na swoje konto bombowiec Whitley. 

O godzinie 3:01, 9 lipca, Oblt. Albert Schulz 

strącił bombowiec Hampden. 

9 lipca 1941 r. Lt. Hans Hahn z 3./NJG 2 

udekorowany został Krzyżem Rycerskim, 

co wspomina Dr. Otto Möhlenbeck: 

Stał się tym sposobem pierwszym kawalerem 

tego wysokiego odznaczenia w naszej 

jednostce. Hahn jest mistrzem nocnego ataku 

i mistrzem w rozwiązywaniu trudnych sytuacji, 

w których nieustannie się znajduje. Czterokrotnie 

leciał do domu na jednym silniku, ponieważ 

drugi miał awarię lub został uszkodzony w walce 

i za każdym razem doleciał. Oklaskiwaliśmy 

jego lotnicze umiejętności, ale nie zmieniało 

to faktu, że z jednym uszkodzonym silnikiem 

powinien był zawsze lądować na brzuchu. 

Często zadawaliśmy sobie pytanie, jak długo 

mu to będzie jeszcze wychodzić. Pewnego razu 

zjawił się w Gilze-Rijen z połową pokrycia balonu 

zaporowego okręconą wokół jego niepracującego 

silnika. Zawiesiliśmy ją później, jako 

trofeum wojenne, na ścianie naszego kasyna. 

W czerwcu i jego dopadł kryzys. Ciśnienie wzrosło, 

serce strajkowało, a nerwy były jak postronki. 

Posłałem go prosto do uzdrowiska Bad Kudowa. 

Pod koniec lipca doszedł do siebie i mógł 

znowu latać bojowo. 1 

W nocy 9 lipca podczas lotu powrotnego 

znad Anglii przerwał pracę jeden z silników 

samolotu Ju 88 C-2, W.Nr. 0848, R4+MH. 

Po wysłaniu w eter sygnału alarmowego samolot 

wpadł do morza w pobliżu brzegów 

Holandii, cała załoga zginęła. 

Sukcesy odnoszone w tym czasie nad lotniskami 

RAF Bomber Command przez niemieckie 

nocne myśliwce dalekiego zasięgu 

przyniosły również efekty psychologiczne, 

które silnie wpływały na przeciwnika. Na całym 

obszarze zagrożonym spotkaniem z niemieckimi 

myśliwcami zaprzestano niemal 

całkowicie lotów treningowych i szkolenia 

załóg nocnych bombowców. Z drugiej strony 

załogi Fernnachtjagd również były narażone 

na długotrwały stres i fizyczne zmęczenie, 

co odnotował w swoim dzienniku lekarz jednostki, 

Dr. Otto Möhlenbeck: 

Długie, często siedmiogodzinne loty bojowe 

nie pozostawały bez śladu dla czynności 

fizycznych i kondycji psychicznej organizmu. 

Ponieważ ogrzewanie obejmuje tylko część obszernej 

przestrzeni kabiny Junkersa członkowie 

załogi musieli nosić dodatkową odzież chroniącą 

przede wszystkim ręce, kolana i nogi. 

Kombinezonów z ogrzewaniem elektrycznym 

było zbyt mało. Największą trudność sprawiało 

takie dobranie odzieży, aby zachować przez 

tak długi okres czasu równomierne ogrzewanie 

ciała w temperaturze zewnętrznej spadającej 

poniżej -10° C. Załogi bardzo ceniły sobie kombinezony 

podszyte futrem, natomiast nie lubiane 

były grube, niezgrabne rękawice. Zamiast 

nich zakładano jedwabne rękawiczki, a na nie 

dodatkowo ubierano parę rękawic wełnianych. 

Na nogi ubierano dodatkowo grube wełniane 

skarpety łyżwiarskie. Ubranie uzupełniał gruby 

wełniany szal, nocni myśliwcy nosili je w kolorach 

białym lub żółtym. Ta część naszej garderoby 

postrzegana jest jeszcze dzisiaj, jako 

„paradny” dodatek, w rzeczywistości była jednak 

przede wszystkim użyteczna. Po pierwsze 

chroniła szyję i kark przed zimnem, a po drugie 

służyła jako dodatkowy znak rozpoznawczy 

w przypadku, gdy któryś z nas zakosztował 

nieoczekiwanej kąpieli w morzu. 

Bardzo istotnym było zapewnienie odpowiedniego 

pożywienia na czas lotu. Do stymulacji 

organizmu służyły pastylki Dextro- 

-Energen i kawa z termosu. Jako danie główne

Tomasz Szlagor 

1 

34 

Przełamanie linii Gustawa 

1943-1944 

Forsowanie niemieckich 

fortyfikacji na południe 

od Rzymu trwało ponad 

pół roku i kosztowało każdą 

ze stron dziesiątki tysięcy 

żołnierzy. Ta batalia, znana 

przede wszystkim ze względu 

na walki o Monte Cassino, 

przeszła do historii obarczona 

brzemieniem kontrowersji. 

Czy w ogóle był potrzebna? 

Rankiem 1 października 1943 r., po kilkutygodniowej 

bitwie o przyczółek pod 

Salerno, alianci wkroczyli do Neapolu 1 . 

Niemcy oddali miasto w ramach sukcesywnego 

cofania się na północ. Od czasu lądowania 

aliantów we Włoszech mogli jedynie 

spowalniać postępy przeciwnika, co jednak 

czynili nad wyraz skutecznie. W ten sposób 

zyskiwali czas na budowę kolejnych linii 

obronnych. Teren na południe od Rzymu 

szczególnie sprzyjał działaniom defensywnym. 

Tu Półwysep Apeniński jest najwęższy 

(ok. 150 km szerokości), a na zachodnim wybrzeżu 

góry sięgają aż do morza. Co gorsza 

dla aliantów, nadeszła jesień, co oznaczało 

rozmyte deszczem, nieprzejezdne drogi, 

dolna podstawa chmur zwykle za niska dla 

lotnictwa taktycznego oraz wezbrane rzeki, 

płynące prostopadle do osi natarcia. 

Zadanie sforsowania tej bariery spoczywało 

na barkach 15. Grupy Armii, którą dowodził 

gen. Harold Alexander (Brytyjczyk). 

Dwie armie pod jego komendą, ze względu 

na uwarunkowania terenowe, ale również 

polityczne, prowadziły działania w dużej 

mierze niezależnie od siebie. Amerykańska 

5. Armia gen. Marka Clarka podążała wzdłuż 

wybrzeża Morza Tyrreńskiego. Na prawo 

od niej, równolegle do wybrzeża Adriatyku 

i oddzielona grzbietem Apeninów, nacierała 

8. Armia gen. Bernarda Montgomery’ego. 

Generalnie, od czasu desantu pod Salerno, 

główny ciężar walk spoczywał na wojskach 

Clarka, ponieważ to one nacierały w kierunku 

doliny Liri, najkrótszej drogi wiodącej przez 

góry w stronę Rzymu. Przeciwnikiem aliantów 

w tej batalii była 10. Armia, którą dowodził 

gen. Heinrich von Vietinghoff. Jesienią 

1943 r. miał pod komendą dwa korpusy pancerne: 

XIV i LXXVI KPanc. 

Pierwsze dwie niemieckie rubieże obronne 

na północ od Neapolu były jedynie prowizoryczne. 

Linia Viktor biegła od ujścia 

rzeki Volturno (na zachodnim wybrzeżu) 

do ujścia Biferno pod Termoli (na wybrzeżu 

wschodnim). Około 20 km za nią, od Mondragone 

(na zachodnim wybrzeżu) do San 

Salvo (na wybrzeżu wschodnim), rozciągała 

się Linia Barbara, na wybrzeżu Adriatyku oparta 

o bieg rzeki Trigno. Główne fortyfikacje 

zaczynały się ok. 25 km dalej. Linia Gustawa 

opierała się o rzeki Rapido, Gari i Garigliano 

na zachodnim wybrzeżu oraz rzekę Sangro 

na wybrzeżu wschodnim. Na zachodzie dodatkowo 

wzmacniały ją dwie odnogi – Linia 

Bernhardta na przedpolach masywu Monte 

Cassino oraz Linia Hitlera na jego tyłach – razem 

tworząc tak zwaną Linię Zimową. 

W obozie aliantów zwolennikami kontynuowania 

kampanii włoskiej byli Brytyjczycy, 

począwszy od Churchilla, który miał 

nadzieję, że w ten sposób odwlecze inwazję 

przez kanał La Manche, o powodzenie której 

bardzo się obawiał. Po kapitulacji Włoch 

jesienią 1943 r. wkroczenie do Rzymu wydawało 

się oczywistym, wręcz nieodzownym 

zwieńczeniem walk rozpoczętych latem 

tamtego roku desantem na Sycylię. Teraz jednak 

wróciły wątpliwości – czy warto, mimo 

niesprzyjającej pory roku, szturmować potężny 

pas fortyfikacji, wiążąc w tym celu siły 

całej grupy armii? 

Alexander, ewidentnie naginając argumenty 

do zaistniałej sytuacji, stał na stanowisku, 

że tak. Już nawet nie po to, by zdobyć 

Rzym (który tak naprawdę nie był aliantom 

do niczego potrzebny), ale rzekomo w celu 

odciążenia przyszłego „drugiego frontu” 

we Francji. On sam stwierdził: To oczywiste, 

że najbardziej efektywnym sposobem zmuszenia 

Niemców, by przerzucili posiłki do Włoch, 

jest niszczenie ich wojsk tu na miejscu. Z tego 

względu nasze taktyczne plany powinny koncentrować 

się na stwarzaniu takich sytuacji, 

w których nieprzyjacielskie formacje mogą zostać 

unicestwione, a nie na zdobywaniu terenu. 

Dla wielonarodowej koalicji jego podwładnych 

ta perspektywa wojny na wyniszczenie 

nie wróżyła niczego dobrego. 

„Większość na szczęście nie żyła” 

LXXVI KPanc, odpowiedzialny za obronę 

wschodniej połowy półwyspu, czyli 

od grzbietu Apeninów do wybrzeża Adriatyku, 

na początku października miał na stanie 

1. DSpad, 26. DPanc i 29. DGPanc. Pierwsza 

z nich do tamtej pory prowadziła walki

36 


wojsk Clarka na tyle, że te Linię Bernhardta 

osiągnęły dopiero w pierwszych dniach 

listopada, a więc zgodnie z niemieckim 

harmonogramem. 

Dla aliantów te mozolne postępy były 

nader frustrujące. Zamiast pokonać przeciwnika 

w jednej, rozstrzygającej bitwie, toczyli 

potyczki z ariergardą. W tym czasie niemieccy 

saperzy nie tylko systematycznie niszczyli 

wszystkie mosty, wiadukty, przepusty i tunele 

na drodze nieprzyjaciela, ale zaminowali 

podejścia do Linii Bernhardta. 

Podporucznik Edward Sims z 504. pułku 

spadochronowego, który przejął dowodzenie 

kompanią H po tym, jak dwóch starszych 

rangą oficerów zostało rannych, wspominał: 

Najbardziej niebezpieczne były Skaczące 

Betty [niemieckie miny przeciwpiechotne 

typu S]. Aktywowane przez potykacz, wyskakiwały 

w powietrze i miotały szrapnele na wysokości 

dolnej części ciała. Ja sam odpaliłem 

trzy. Pierwsza odbiła w bok, pod brzuch muła, 

którego rozerwała. Druga wybuchła w ziemi, 

gdy niosłem jednego z naszych rannych, ale 

nie wyskoczyła w górę. Trzecia wyskoczyła, 

ale nie wybuchła. 

Przede wszystkim jednak Niemcy, z pomocą 

Organizacji Todt, miejscowych cywilów 

i batalionów roboczych przysłanych 

z północy przez marionetkowy rząd Mussoliniego, 

rozbudowali fortyfikacje. W istocie Linia 

Bernhardta była szachownicą wzajemnie 

wspierających się pozycji, umożliwiających 

prowadzenie ognia krzyżowego i szybkie likwidowanie 

wyłomów. 

Odwodem 10. Armii Vietinghoffa była 

stacjonująca dalej na północ 14. Armia (z którą 

razem tworzyły Grupę Armii C). Ta druga 

składała się głównie ze słabych, nowo sformowanych 

dywizji piechoty, które Niemcy 

sprowadzili do Włoch, by pełniły tam rolę 

wojsk okupacyjnych. W październiku Kesselring 

sprowadził trzy z nich – 94. i 305. DP 

dla XIV KPanc, 65. DP dla LXXVI KPanc – mając 

nadzieję, że zastąpią w linii DPanc „Hermann 

Göring” oraz 15. i 29. DGPanc, z których 

Czołg Sherman z pułku pancernego 4th County of London Yeomanry forsuje Volturno; połowa 

października 1943 r. 

zamierzał utworzyć mobilny odwód. Kiedy 

jednak owe trzy dywizje piechoty przybyły 

na front, okazały się tak słabo wyszkolone 

i wyposażone, że udało się zluzować jedynie 

(w pierwszych dniach listopada) 29. DGPanc 

i częściowo DPanc „Hermann Göring”, która 

zostawiła na froncie grupę bojową. Z kolei 

15. DGPanc tylko zrobiła miejsce na swojej 

prawej flance dla 94. DP, która ją miała zastąpić. 

Na północy Włoch, w składzie 14. Armii, 

zostały jeszcze 71., 162., 334. i 356. DP oraz 

rezerwowa 188. DG, a także dywizje będące 

dopiero w trakcie formowania: 278. i 362. DP, 

4. DSpad i 16. DGPanc SS. 

„Z nożem Kukri w zębach” 

Wojska Clarka przełamały Linię Barbara stosunkowo 

łatwo, ponieważ na wybrzeżu zachodnim 

(tyrreńskim) nie wymagało to przekraczania 

rzeki. Na wybrzeżu wschodnim 

ten pas fortyfikacji opierał się jednak o rzekę 

Trigno. Generalnie, wybrzeże Adriatyku miało 

inną specyfikę terenu. Tu rzeki uchodzą 

do morza szerokimi, żwirowatymi korytami 

i gdy akurat nie były wezbrane po deszczu, 

można je było pokonać brodem. Największą 

przeszkodę terenową stanowiły skarpy 

na skraju rzecznych dolin. Te urwiska, ciągnące 

się kilometrami równolegle do biegu rzeki, 

były na tyle strome, że czołgi mogły wspiąć 

się na nie tylko nielicznymi, krętymi drogami. 

Ponadto zapewniały widok na całą okolicę 

i znakomite pole ostrzału. Z tego względu 

Niemcy zwykle bronili się nie na linii samych 

rzek, które 8. Armia pokonywała stosunkowo 

łatwo, ale na owych graniach położonych kilka 

kilometrów dalej na północ. 

Po tym, jak wojska Montgomery’ego sforsowały 

Linię Viktor w połowie października, 

na Linię Barbara uderzyły dopiero pod koniec 

miesiąca. Ich postępy były spowalniane 

przez problemy logistyczne. O ile Clark miał 

do dyspozycji port w Neapolu, zaopatrzenie 

dla 8. Armii było dowożone ciężarówkami 

z odległych portów w Bari i Tarencie. Ponadto 

na wybrzeżu Adriatyku znaczną część dostępnej 

infrastruktury transportowej zajęli 

Amerykanie, którzy wokół Foggii budowali 

bazy dla swoich bombowców strategicznych 

– samego miejsca w ładowniach statków potrzebowali 

tyle, co cała 8. Armia. 

Rozmiękłe od deszczu drogi, nieprzystosowane do tak wielkiego natężenia ruchu, szybko zmieniły 

się w lepką maź; rejon Monte Camino, listopad 1943 r. 

Na przełomie października i listopada, 

po wycofaniu 29. DGPanc do odwodu Kesselringa, 

LXXVI KPanc mógł wystawić do walki 

dwie dywizje pancerne (16. i większość 

26. DPanc) oraz po jednej dywizji piechoty 

(65. DP) i spadochronowej (1. DSpad). Linia 

Barbary, którą w tym czasie bronił, biegła 

równolegle do Trigno, ale opierała się nie 

na samej rzece, tylko na grani San Salvo,

Jacek Fiszer, 

Jerzy Gruszczyński 

3 

M1 Abrams: służba 

i zastosowanie bojowe 1981-1991 

50 

Czołg M1 Abrams w momencie 

wdrożenia do służby nie 

był sam. W ostatniej dekadzie 

zimnej wojny do Wojsk Lądowych 

Stanów Zjednoczonych 

(US Army) wprowadzono 

wiele typów wysoce nowoczesnego 

uzbrojenia i sprzętu 

wojskowego, który zwiększył 

możliwości operacyjne jednostek 

w stopniu bardzo dużym, 

stwarzając nową jakość 

i dając możliwość działania 

w sposób jaki dotychczas 

tego nie robiono. M1 Abrams 

był zwiastunem kompleksowej 

transformacji nie tylko 

wyposażenia US Army, ale 

także funkcjonowania armii 

amerykańskiej na polu bitwy. 

Pierwsze czołgi M60A3 skierowano 

do jednostek US Army w Niemczech 

w 1979 r., a już w lipcu 1981 r. pojawiły się 

w nich pierwsze M1 Abrams. Do 1983 r. oba 

typy opancerzonych wozów bojowych dostarczano 

równolegle przewidując z czasem 

wymianę M60A3 na M1 Abrams, ale na razie 

jednostki pancerne miały dysponować sprzętem 

nowo wyprodukowanym (M1 Abrams) 

oraz zmodernizowanym (M60A3). Zresztą 

początkowo, przez cztery kolejne lata, M1 Abrams 

miały to samo uzbrojenie co M60A3 

M1 Abrams należący do 11. Rozpoznawczego Pułku Pancernego (11 th Armored Cavalry Regiment) 

US Army stacjonującego w Fuldzie w RFN. W istocie była to brygada zmechanizowana dostosowana 

do prowadzenia działań opóźniających i rozpoznania głównych kierunków uderzeń przeciwnika. 

oraz system kierowania ogniem o porównywalnych 

możliwościach. 

Równo rok później, w lipcu 1982 r., amerykańskie 

jednostki w Republice Federalnej 

Niemiec (RFN) otrzymały pierwsze egzemplarze 

wielozadaniowych śmigłowców 

transportowych UH-60A Black Hawk (wcześniej 

do eksploatacji wprowadzono ciężkie 

śmigłowce transportowe CH-47D Chinook). 

Z kolei od sierpnia 1983 r. amerykańskie 

jednostki artylerii w RFN zaczęto wyposażać 

w wieloprowadnicowe artyleryjskie wyrzutnie 

rakietowe M270 MLRS (odpalające 12 pocisków 

kal. 227 mm, z kasetowym ładunkiem 

bojowym o działaniu powierzchniowym), 

a we wrześniu 1983 r. gąsienicowe transportery 

opancerzone M113 zaczęto wymieniać 

na bojowe wozy piechoty M2 Bradley. M1 Abrams 

i M2 Bradley to duet, który wspierany 

przez artylerię samobieżną (haubica M109 

kal. 155 mm i haubica M110 kal. 203 mm) 

z ogniem korygowanym przez śmigłowce obserwacji 

pola walki OH-58C stał się symbolem 

ostatniej dekady zimnej wojny.

Tymoteusz Pawłowski 

64 

Polska w czasie II wojny światowej 

Niemiecka agresja na Polskę 

zamieniła się w wojnę światową 

3 września 1939 r., 

gdy Wielka Brytania i Francja 

wypowiedziały wojnę 

III Rzeszy. 17 września polskie 

władze, zagrożone dostaniem 

się w rosyjskie ręce, opuściły 

terytorium Rzeczypospolitej 

i udały się na wieloletnią 

tułaczkę, starając się odbudować 

Polskę. 

Polskie najwyższe władze cywilne i wojskowe 

przekroczyły granicę polsko-rumuńską 

późnym wieczorem 17 września 

1939 r. Nie można było czekać, bowiem 

od wschodu podchodziły wojska sowieckie. 

Gdyby prezydent, premier i wódz naczelny 

dostali się w ręce Rosjan, byłaby to katastrofa, 

która zakończyłaby się podpisaniem 

kapitulacji Rzeczypospolitej: albo po torturach 

zostałaby ona podpisana przez prezydenta 

i wodza naczelnego, albo – po prostu 

– ogłoszono by jej podpisanie, a przywódcy 

zostaliby zgładzeni. 

Wbrew temu, co się często twierdzi, władze 

Rzeczpospolitej nie musiały wypowiadać 

wojny agresorowi (warto dodać, że wódz 

naczelny nie jest władzą, a jedynie jej narzędziem). 

Prezydent Ignacy Mościcki wygłosił 

jednak dwa orędzia. W pierwszym z nich 

1 września 1939 r. powiedział: Nocy dzisiejszej 

odwieczny wróg nasz rozpoczął działania 

zaczepne wobec Państwa Polskiego, co stwierdzam 

wobec Boga i Historii. W drugim 

17 września stwierdził: Gdy armia nasza z bezprzykładnym 

męstwem zmaga się z przemocą 

wroga od pierwszego dnia wojny aż po dzień 

dzisiejszy, wytrzymując napór ogromnej przewagi 

całości bez mała niemieckich sił zbrojnych, 

nasz sąsiad wschodni najechał nasze 

ziemie, gwałcąc obowiązujące umowy i odwieczne 

zasady moralności. 

Marszałek Polski Edward Śmigły-Rydz 

został zmuszony do wyjazdu z kraju nie tyle 

nawet przez współpracowników, co przez 

obowiązek. Pomijając już jego odwagę fizyczną 

– a wielokrotnie ryzykował swoje 

życie w poprzednich wojnach – warto zwrócić 

uwagę na odwagę moralną. Doskonale 

zdawał sobie sprawę, że jego wyjazd zostanie 

przez nieżyczliwych wykorzystany 

do oskarżeń o tchórzostwo i małoduszność, 

ale jednak to uczynił. 

Rozważał co prawda udanie się z karabinem 

na poszukiwanie śmierci z niemieckich 

rąk, ale Niemców nie było w pobliżu, 

a jedynie Rosjanie. Mógł również nie mieć 

szczęścia i zamiast śmierci znaleźć niewolę, 

a ta miałaby opłakane skutki polityczne. Miał 

poza tym obowiązki: był wodzem naczelnym 

armii, która kontynuowała walkę. Przede 

wszystkim jednak był już kiedyś w podobnej 

sytuacji: w lipcu 1917 r. po tzw. kryzysie 

przysięgowym ruch legionowy został niemal 

zniszczony, a wszyscy współpracownicy 

Józefa Piłsudskiego zostali internowani lub 

w inny sposób uwięzieni, na wolności pozostał 

tylko on. Stanął wówczas na czele ogólnopolskiej 

konspiracji, przeformował Polską 

Organizację Wojskową w instytucję podobną 

do późniejszej Armii Krajowej i poprowadził 

ją do walki w listopadzie 1918 r. Walki tak 

skutecznej, że niemal bezkrwawej. Teraz zamierzał 

uczynić to samo. 

Ani prezydentowi Mościckiemu, ani marszałkowi 

Śmigłemu-Rydzowi nie było jednak 

pisane przewodzić państwu polskiemu w dalszych 

latach wojny. Francja – najważniejszy 

Stawiacz min ORP Gryf – największy bojowy okręt Marynarki Wojennej II RP. Zbudowany za francuski 

kredyt był przykładem inwestycji Paryża w polskie bezpieczeństwo.

MOTORYZACJA 


Ciągniki PZInż. 342, 343 

Przez wiele lat los polskich 

kołowych ciągników 

artyleryjskich PZInż. 342 

i PZInż. 343 był przedmiotem 

spekulacji. Część zainteresowanych 

twierdziła, że poza 

jednostkowymi prototypami, 

podwozia nie zostały 

zabudowane, część zaś, 

że wraz z wybuchem wojny 

pojazdy zostały ewakuowane 

na wschód, gdzie mogły 

zostać zniszczone lub zdobyte 

przez Armię Czerwoną. 

W połowie 2022 r., częściowe 

rozwiązanie zagadki nadeszło 

wraz z wcześniej nieznaną 

fotografią z niemieckiej 

szuflady… 

jest przyspieszenie produkcji i zaopatrzenie 

oddziałów. Tutaj warto zaznaczyć, że w preliminarzu 

budżetowym na 1940/41 r., a więc 

na okres od 1 kwietnia 1940 r. przewidziano 

ryczałty na konserwację samochodów terenowych 

PZInż. 343. w dziale OPL. 

Niezwykle istotny w kontekście historii kołowych 

ciągników typu 342 i 343 jest memoriał 

sporządzony na przełomie lutego i marca 

1939 r. (brak dokładnej daty na dokumencie) 

dotyczący stanu prac nad modelami sprzętu 

motorowego objętego uchwałami KSUS oraz 

znajdującego się w próbach lub w trakcie 

produkcji serii próbnych. Załącznik do ww. 

opracowania stanowił „Album sprzętu modelowego 

PZInż.” przygotowany w marcu. 

We wstępie dokumentu autorzy podkreślali, 

że serie wozów wykonanych w 1939 r. miały 

na celu przygotowanie wytwórni, czyli Państwowych 

Zakładów Inżynierii, do normalnej 

produkcji seryjnej, której rozpoczęcie 

planowano w 1940 r. Zaznaczano również, 

że DowBrPanc. przy zaspokajaniu potrzeb 

motoryzowanych broni i służb na pierwszym 

miejscu stawia sprawę możliwej unifikacji typów 

sprzętu. Jest to zagadnienie wielkiej wagi 

z punktu widzenia kosztów produkcji i zaopatrzenia 

materiałowego, a dotyczy w równym 

stopniu sprzętu, który znajduje się na naszym 

rynku prywatnym. 

28 stycznia 1939 r. DowBrPanc. wydało 

polecenie przystąpienia do zakupów sprzętu 

modelowego, a pierwszy spis materiału ujęto 

w piśmie „Zakup sprzętu samochodowego 

Kontrowersje względem modelowego pojazdu 343 budziła jego wysoka sylwetka i przeciętne zdolności 

terenowe. O ile pierwszy z problemów wydaje się przesadzony (armaty plot. 40 mm holowały 

porównywalne PF 621), o tyle drugi rozwiązać miały opony terenowe i dopracowana skrzynia biegów. 

80 

czerwca 1939 r. II wiceminister 

spraw wojskowych i szef Admi- 

20 nistracji Armii gen. bryg. Aleksander 

Litwinowicz w piśmie „Zaopatrzenie 

oddziałów w mat. z produkcji – ponaglenie” 

(L.dz. 2184/tjn.39) podkreślał konieczność 

przyspieszenia działań ujętych w temacie 

dokumentu. Materiał odbierany z zakładów 

wytwórczych miał być natychmiast przydzielany 

do jednostek według istniejących 

rozdzielników. Szefów wszystkich służb zaopatrujących, 

a więc także Kierownictwa 

Zaopatrzenia BrPanc., zobowiązano do osobistej 

kontroli i przyspieszenia procesów 

produkcyjnych w ramach przyznanych budżetów. 

Pismo zakończone jest czytelną 

sugestią: Zaznaczam, że w obecnej sytuacji 

równomierne rozłożenie produkcji na cały rok 

budżetowy jest sprawą nieistotną. Niezbędnym


84 


Rola jaką odgrywała w Wojsku Polskim lat 30. ubiegłego wieku 

broń pancerna sprowadzała się z nielicznymi tylko wyjątkami 

do działań rozpoznawczych, współpracy w pościgu za nieprzyjacielem 

lub rzadziej wsparcia obrony własnych jednostek czy 

lokalnych kontrnatarć. W miarę napływu nowego sprzętu bojowego 

do batalionów, dotychczasowy środek ciężkości względem 

zadań, zakresu i skali szkolenia ulegał przesunięciu. Uważane 

za pełnowartościowe wozy bojowe czołgi lekkie, szczególnie 

jednowieżowe 7TP, wymagały nowych, adekwatnych do swoich 

parametrów zadań. Przygotowanie istniejących i mających 

powstać w kolejnych latach nowych oddziałów pancernych 

do walki Dowództwo Broni Pancernych powierzyło powołanym 

do życia wiosną 1937 r. Grupom Pancernym. To w ich gestii pozostało 

również przeprowadzenie serii wymagających studiów 

doświadczalnych. 

W 

trakcie przeprowadzonej w połowie 

1938 r. ponownej analizy stanu 

polskiej broni pancernej oraz zadań 

jakie przed nią stawiano sformułowano podstawowe 

zadania, jakie realizować powinny 

czołgi w walce: 

 

współdziałanie w natarciu z piechotą. 

Przewidywano, że najczęściej gąsienicowe 

wozy bojowe zostaną wykorzystane 

do wzmocnienia wysiłku piechoty w natarciach 

na określone punkty ciężkości frontu, gdzie nieprzyjaciel 

bądź nie zdążył jeszcze przygotować 

odpowiedniej obrony lub wykryto jego słabość 

pozwalającą na uzyskanie przełamania; 

 

obrona operacyjna, tj. wsparcie przeciwnatarć 

własnych wielkich jednostek przeciwko 

formacjom pancernym przeciwnika. 

Tutaj czołgi mogły bezpośrednio wspierać 

obronę lub starać się manewrem wyjść 

na skrzydło nieprzyjacielskiej jednostki pancernej 

i zahamować jej ruch we współpracy 

z oddziałami zaporowymi itd.; 

 

współpraca w manewrze operacyjnym 

prowadzonym przez własną kawalerię 

lub własne samodzielne jednostki pancerno- 

-motorowe. Tutaj zasady działania były bardzo 

mgliste i uzależniane od konkretnej sytuacji. 

W powyższych kalkulacjach nie uwzględniano 

czołgów rozpoznawczych TK-3 i TKS 

oraz samochodów pancernych jako sprzętu 

niewłaściwego do prowadzenia poważniejszych 

akcji ofensywnych czy typowego 

szturmowania wrogich pozycji. Większość 

uwagi poświęcono czołgom lekkim i ich 

współdziałaniu z piechotą. Przyjmowano, 

że polskiej DP w natarciu powinno przydzielać 

się przynajmniej dwa bataliony czołgów 

lekkich na głównym kierunku oraz dodatkowy 

trzeci dla wykonania zadania drugorzędnego. 

W przypadku pułku mowa była o jednym 

batalionie. Aby osiągnąć ten stan należy 

się cofnąć do posiedzenia KSUS z 8-9 stycznia 

1937 r. i przyjętej tam uchwały, której 

efektem była rozbudowa broni pancernych. 

W ramach niej przewidziano sformowanie 

8 batalionów czołgów lekkich pozostających 

w gestii Naczelnego Wodza. Każdy z batalionów 

miał być przydzielany armiom w zależności 

od zadań i potrzeb, które były łatwe 

do przewidzenia. 

Równolegle w wojsku funkcjonować 

miały również mieszane bataliony czołgów, 

w składzie kompanii TK i kołowo-gąsienicowych 

czołgów pościgowych (tymczasowo 

lekkich) wchodzące w skład powstających 

W drugiej połowie lat 30. rozpoczęto szerszą dyskusję o wykorzystaniu czołgów lekkich do wsparcia 

piechoty w natarciu. Praktyczne doświadczenie w tym zakresie było bardzo ograniczone.

BROŃ PANCERNA 

stanowisko podlega pełnej obserwacji strony 

nacierającej, a przesuwający się działon ulega 

najczęściej zniszczeniu. 

Wniosek dotyczący czynnej obrony 

ppanc. był podobny jak w przypadku nacierających 

czołgów – jeśli występowało 

na danym terenie kilka jednostek tej samej 

broni posiadających wspólne zadanie niezbędne 

było wyznaczenie jednego dowódcy 

odpowiedzialnego za całość prac organizacyjnych. 

Swój udział w „pogromie nad Derewienką” 

miała również artyleria lekka, która 

prowadziła od rana ostrzał wykrytych w dolinie 

rzeczki czołgów. 

O jej pracy wiemy niestety niewiele, choć 

pewną wskazówką jest poniższy fragment 

sprawozdania: W warunkach – jak na ćwiczeniu 

– czołgi poniosły bardzo znaczne straty. 

Straty w czołach byłyby już na przeprawie 

przez Derewienkę, gdyż artyleria miała 

przygotowane ognie zapobiegawcze właśnie 

w to miejsce, w którym czołgi się przeprawiały. 

Straty byłby i na stanowisku wyjściowym, 

które było zbyt blisko głównej linii oporu. Gros 

strat poniosły czołgi od broni ppanc. w czasie 

natarcia, w szczególności kompania czołgów 

wspierająca baon prawoskrzydłowy. Nie mniej 

jednak przypuszczać należy, że część czołgów 

doszłaby do pozycji głównej nieprzyjaciela, byłyby 

to raczej czołgi pojedyncze. 

W kwestionariuszu poświęconemu omówieniu 

działań obronnych działanie artylerii 

przeciw czołgom opisano w ten sposób: 

Marsz czołgów, częste zatrzymywanie się, 

wyruszenie w skupieniu, objeżdżanie nierówności 

terenowych, moment przechodzenia 

przez piechotę oraz czas, w jakim czołgi były 

na przedpolu (10 minut) nakazywał w konkretnym 

przypadku wysnuć wniosek, że nieostrzelanie 

ich ześrodkowanym ogniem byłoby 

karygodnym. (…) Opierając się na osobistym 

wrażeniu, wierzę głęboko, że przy takiej ilości 

artylerii (3 dyony) czerwoni nie byliby w stanie 

przełamać pozycji. Pewne sukcesy mogliby 

oni mieć jedynie na pewnych odcinkach 

i to tylko dzięki akcji czołgów. 

Wnioski z ćwiczenia 32a nie nastrajały pozytywnie, 

na co wpływ miało kilka czynników. 

Pierwszym z nich był teren wybrany przez piechotę 

do obrony. Umocniła się ona na skraju 

dużej polany leśnej, z trzech stron odgrodzonej 

zwartym kompleksem leśnym, dającym 

możliwość ukrycia i prowadzenia ognia 

flankowego na nacierające czołgi i piechotę. 

nie mogło być mowy wobec zagrożeń jakie 

wynikały dla czołgów z pracy w terenie leśnym. 

Ostatecznie rola czołgów sprowadzała 

się do bezpośredniego wsparcia własnej piechoty. 

Generał Kozicki podsumowywał: 

Ćwiczenie doświadczalne Nr 32a, jak również 

szereg dotychczasowych ćwiczeń, gdzie 

były używane większe ilości czołgów w ramach 

ćwiczeń WJ nie pozwoliło Dowództwu 

Broni Pancernych na przeprowadzenie swoich 

własnych prób w pełnym zakresie, a wykazało 

przy tym niezbyt wielkie znaczenie czołgów 

w natarciu na przeciwnika przygotowanego 

do obrony. Wynika to stąd, że bataliony czołgów 

są używane przez dowódców wielkich jednostek 

lub kierowników ćwiczeń w warunkach 

Szereg powstałych w Wojsku Polskim w latach trzydziestych koncepcji sprzętowych oraz taktycznych, a dotyczących wykorzystania broni pancernej, 

ocenić należy dodatnio. Niestety, problemem okazała się ich rzeczywista realizacja. 

Teren przed nią przecinała niewielka rzeczka 

płynąca na przednim skraju głównej pozycji 

obronnej. Podejście pod położone powyżej 

przeszkody wodnej pozycje obrońców było 

zabagnione i zalesione, co dodatkowo utrudniało 

natarcie czołgów. 

Według norm określonych ww. „Regulaminem…” 

teren ten nie nadawał się do użycia 

czołgów i skazywał je z góry na niepowodzenie, 

mimo to ćwiczenie zrealizowano 

choć jego celem nie było ocena pracy w trudnych 

warunkach, a wypracowanie zasad 

współpracy broni. Obrońcy nie tylko wykorzystali 

rzeźbę terenu ale cały skraj lasów 

obsadzili liczną bronią ppanc. oraz stanowiskami 

ckm wyznaczając rejony zapór ogniowych 

kryte ogniem nawet kilku ckm i armat 

równocześnie. Co więcej nawet osiągnięcie 

przez nacierające czołgi krawędzi lasu nie 

oznaczało sukcesu. Zadaniem dwóch grup 

czołgów było dalsze działanie – uderzenie na 

artylerię lub odwody nieprzyjaciela, o czym 

niesprzyjających użyciu większych jednostek 

czołgów, przy tym na możność szczegółowego 

i wszechstronnego przeprowadzenia doświadczeń 

interesujących broń pancerną niewiele 

zwraca się uwagi. 

Nie bez żalu gen. Kozicki zaznaczał, 

że i bez ćwiczeń doświadczalnych wiadomym 

było, że czołg co do zasady jest czułym 

na warunki terenowe środkiem walki 

i nie może on wykazać wszystkich swoich 

dodatnich cech skierowany do działania 

w trudnym dla niego terenie. Załogi koncentrowały 

się nie na walce, a przebyciu 

określonej odległości i dotarciu do wyznaczonego 

punktu. Użycie czołgów lekkich, tak 

przecież rzadkich i cennych w WP, powinno 

się odbywać w masie i w sprzyjających warunkach 

atmosferycznych oraz terenowych, 

gdyż tylko wtedy wozy bojowe przynieść 

mogły więcej niż spodziewane korzyści bojowe. 

Jako nadal aktualny przykład podano 

natarcie pod Cambrai w 1917 r., gdzie akcja 

91

Wojsko i Technika Historia 5/2022 promo

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?