POST_SCRIPTUM_5_22_19

Empuzjon
kilku zaledwie powierzchownych charakterystyk, kobiet
praktycznie nie widać. Mężczyźni jednakże o nich rozmawiają,
jest to więc element rozładowania napięcia, wiadomo,
w grupie raźniej. Do tego męskiego świata wkracza
niepewny siebie Wojnicz – neurotyk, wybitnie wpisujący
się w postawy dzisiejszego świata. Jego nadwrażliwość,
dla jednych błogosławieństwo, tutaj traktowana jednak
jako oznaka choroby. Zimne prysznice oferowane w uzdrowisku
pomagają przecież odejść od nadmiernego analizowania
i skupić się na innych oznakach ciała. Mieczysław
Wojnicz nie znosi, gdy ktoś go podgląda, na przykład przy
rozbieraniu się. Jeszcze w domu rodzinnym wkładał do
dziurki od klucza papierowe kulki, aby zapobiec takim sytuacjom.
Próby badania lekarskiego, w których Wojnicz
miał być dotykany w miejscach intymnych kończyły się
niepowodzeniem. Wstydliwość, próba kontroli. Tak zresztą
objawia się subtelny zmysł humorystyczny Olgi Tokarczuk.
Wspominałem o tym przy innych książkach, ale podkreślę
raz jeszcze: w Empuzjonie jest komizm, nie donośny
i obsceniczny, żaden „śmiech z puszki”, po prostu niezwykle
wykwintny akcent komediowy. Autorka nie pisze
w taki sposób, abyśmy padali ze śmiechu, to jest gdzieś
obok, nieco z zaskoczenia, być może momentami ociera
się o absurd. No i w tym nieco komediowym spektaklu
Wojnicz chce mieć iluzję kontroli, raczej usuwa się w cień,
obserwuje, notuje, aniżeli podejmuje natychmiastowe
decyzje. Otrzymuje przecież od Frommera radę, iż lepiej
by było, gdyby zawczasu się ulotnił, bo jak się okazuje,
w tym uzdrowisku ludzie wcale nie zdrowieją.
Przed rozpoczęciem lektury warto zdać sobie sprawę,
że to nie jest uczta dla tych, co pragną, aby sypały się serpentyny,
strzelały fajerwerki, noże podskakiwały do gardeł,
a ognie piekielne rozgrzewały do czerwoności. Jestem
czytelnikiem, który ma frajdę w odnajdywaniu pewnych
tropów, wątków nie wprost, jak ma to miejsce z niedopowiedzianym
w tekście homoerotyzmem. Jest homoseksualny
Thilo, do którego w najcięższym stadium choroby
przyjeżdża kochanek. Między Thilem a Mieczysławem dochodzi
do pocałunku, jednak sam Wojnicz nie za bardzo
wie, jak się w tej sytuacji zachować, tym bardziej że jest
często zapraszany do pokoju Thila. Nie wprost, ale w niedopowiedzeniu
zaobserwować można kuszenie Mieczysława
przez innych współtowarzyszy. Nikt nie przyzna się
do męskiej miłości, zauroczenia w innym mężczyźnie, ale
przecież jesteśmy dorośli, przy braku kobiet mężczyzna
znajduje sobie zastępczy obiekt seksualny.
I nie jest tak, że mnie to nie ciekawi, ale mam wrażenie,
że wokół Sokołowska w ostatnich latach zrobiło się tłoczno.
Geograficznie najbliżej tutaj do Gorzko, gorzko Joanny
Bator. Nie chcę bynajmniej powiedzieć, że to odgrzewany
kotlet, chociaż jeśli ktoś odważy się jeszcze pisać o Soko-
108
POST SCRIPTUM
łowsku, zupełnie stracę chęć, aby się tym zainteresować.
Sokołowski festiwal literacki – to byłoby coś.
Na koniec nie sposób nie odnieść się do wypowiedzi Olgi
Tokarczuk w czasie trwającego w tym roku festiwalu Góry
Literatury, iż literatura nie jest dla idiotów. Towarzyszyły
temu gromkie brawa, a później rozpoczęła się żywa
awantura, kogoż ona nie obraziła, przecież jak to: idioci
nie mogą czytać jej książek? Każdy przecież może. Jeden
czytelnik nie będzie szukał tropów, inny poszuka. Tam,
gdzie powinniśmy dochodzić do głębszego przekazu, nie
wychodzimy poza dosłowność. Smutne. Warto przyjrzeć
się całej wypowiedzi i zwrócić uwagę na szerszy kontekst,
tak jak przy czytaniu książki, warto spojrzeć na to, co dzieje
się za oknem, postarać się o swój komentarz. Nie powielajmy
wyświechtanych opinii. Istotne są poszczególne
składniki wypowiedzi autorki. Sformułowanie „trafić pod
strzechy” trafnie skomentował w jednym z postów w mediach
społecznościowych Tomasz Sobierajski. Otóż Olga
Tokarczuk nie chce trafić pod strzechy ze swoimi książkami,
nie chce stać się narodową maskotką, przy której
przaśnie wznosi się toasty, stać się kuszącym obiektem
pod względem marketingowym. Nieważne, kto czytał,
kto nie czytał, przecież to nasza rodaczka, żeby tylko tak
jeszcze patriotycznie pisała, chłopców zagrzała w walecznym
szyku. Problem w tym, że wtedy to już nie będzie
literatura, a raczej propagandowa przebierka. Słowo rodzi
się w różnorodności, a już szczególnie słowo literackie.
No, a ci „pożyteczni idioci” (osoby traktujące literaturę
pragmatycznie, tendencyjnie, powierzchownie) nie będą
zważać na kompetencje, nic nie wyniosą z czytania, a jedynie
przyklasną, że to takie super, cool i git. Powiedzenie
„Lepiej z mądrym zgubić, niż z głupim znaleźć” nabiera
tutaj zupełnie nowego znaczenia. [RK]
Olga Tokarczuk (ur. 29 stycznia 1962 w Sulechowie)
– polska pisarka, eseistka, poetka i autorka scenariuszy,
psychoterapeutka, laureatka Nagrody Nobla
w dziedzinie literatury za rok 2018 i Międzynarodowej
Nagrody Bookera 2018 za powieść Bieguni oraz
dwukrotna zdobywczyni Nagrody Literackiej Nike
za powieści: Bieguni (2008) i Księgi Jakubowe (2015).