POST_SCRIPTUM_5_22_19

1
Olga Tokarczuk, EMPUZJON
WYDAWNICTWO LITERACKIE, KRAKÓW 2022
go rodzaju interwencją. Spójrzcie, przypomnijcie sobie,
nie wracajmy do tych narracji, jesteśmy przecież bogatsi
o nowe doświadczenia. Nie ujmując przy okazji nic z treści
(to warstwa tendencyjna), tez umniejszających wartość
płci pięknej jest chyba nawet za dużo. Wierzyć się nie
chce, że mężczyźni w rozmowach byli aż tak zajadli. Autorka
badała jednak opisywaną materię, zna więc temat
od podszewki. Do pewnego momentu towarzyszyła mi
w tym kontekście irytacja, przecież to niemożliwe, potem
było mi zwyczajnie smutno. Tokarczuk stoi ramię w ramię
z uczestniczącymi w protestach, walczącymi o godność
i szacunek. Ma świadomość szkodliwych i niszczących stereotypów.
I w tym świetle Empuzjon to historia zadziwiająco
współczesna.
Pierwsze próby pisarskie do Empuzjonu znalazły się
w majowym wydaniu „Odry” w 2008 roku. Pierwotnie
miał to być dziennik prowadzony przez Wojnicza, natomiast
ostatecznie pomysł ten został porzucony. Praca nad
książką stała w miejscu, a autorka zaczynała i kończyła
inne swoje powieści. Tokarczuk wróciła do ukończenia
dzieła po dwunastu latach. Nie ulega wątpliwości, że rys
fabularny zmienił się zapewne przez ten czas, ukształtowała
się też postać Mieczysława Wojnicza. Naiwny chłopiec
wkraczający na teren uzdrowiska przechodzi metamorfozę,
zmienia się jego podejście nie tylko pod wpływem
nagłej śmierci żony gospodarza pensjonatu Wilhelma
Opitza czy znajomości z homoseksualnym studentem
malarstwa Thilem, ale chyba najbardziej przez obcowanie
z tym szczelnym światkiem pełnym tajemnic i niedopowiedzeń.
Görbersdorf położony jest 570 metrów nad poziomem
morza, trudno z niego wyjechać, jest miejscem
oddzielonym od innych miejscowości – wpływa to na
swoisty klaustrofobiczny charakter utworu. Dychotomia,
dwudzielność, Görbersdorf a reszta świata. Dodajmy
jeszcze, że Tokarczuk chciała oddać stary ład, który już za
chwilę przestanie istnieć. Powtarzanie utartych sądów,
zasklepienie się poprzez nieprzyjmowanie do wiadomości,
że jest inna rzeczywistość, w powijakach rodzi się nieznane.
Przykładem mogą być tutaj nowe prądy myślowe
i kierunki w sztuce. Kubizm, na co to komu? Psychoanaliza
Zygmunta Freuda – do niej również dyskutujący mieli
wątpliwości, przynajmniej na początku. Sytuacja jednak
zaczyna się zmieniać. Przestarzałe tezy dotyczące kobiet
– to trochę jak ostatnia deska ratunku, bezpieczna przystań.
Ci mężczyźni nie wpuszczą nowej energii do dyskusji,
dlatego też Wojnicz, jak i jego mocno chory przyjaciel
Thilo nie włączają się do rozmowy. Tych starszych panów
w garniakach już niedługo nie będzie, dobije ich ostatecznie
masowa kolonizacja, prątek gruźlicy w ich organizmie
albo zginą gdzieś zamieszani w wojennym zniszczeniu.
Świat się kończy, mężczyzn w uzdrowisku trawią uprzedzenia,
lęki i kompleksy. Postawy mizoginistyczne pokazują,
jak trwale w naszej kulturze zakodowany jest patriarchat,
prawo pięści czy też brak racjonalnego myślenia. Narracja
spowalnia, i to jest zupełnie świadomy zabieg. Ospałość,
statyczność, jak również nie do końca poznane sekrety
wprowadzają jakieś poczucie zgnilizny i rozpadu. Obok
1
Tytuł powieści autorka zaczerpnęła najpewniej z mitologii greckiej. Empusa to bowiem grecka bogini strachu. Zamieszkiwała
w królestwie Hadesa. Wabiła podróżnych, a później wysysała ich krew. Mogła przybierać różne postacie. Pierre Grimal, Słownik
mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008, s. 83. Stąd też pewnie wynikają mizoginistyczne postawy mężczyzn wobec kobiet
w treści książki. Żeńskie demony Empuzy mogące przybierać różny kształt pojawiają się też w Żabach Arystofanesa – przyp.aut.
POST SCRIPTUM
107