ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

Η “Μορφή ζωής” του Wittgenstein και ο “βιόκοσμος” του
Habermas
Την έννοια του βιόκοσμου την εισήγαγε ο Γερμανός φιλόσοφος
Husserl και την αξιοποίησε ο Heidegger. Επίσης, ο Γερμανός
στοχαστής Habermas αναπτύσσει την έννοια του βιόκοσμου στην
κοινωνική οντολογία του. Η διαφορά της έννοιας “μορφή ζωής»
του Wittgenstein με την έννοια του βιόκοσμου του Habermas
είναι ότι η «μορφή ζωής» περιλαμβάνει τόσο τους ρητούς όσο και
τους άρρητους θεσπισμένους λόγους μιας κοινότητας. Σε
αντίθεση, ο «βιόκοσμος» περιλαμβάνει, μόνο, την προ-θεωρητική
πρακτική γνώση που νοηματοδοτεί την επικοινωνιακή δράση των
ανθρώπων. Τη γνώση, δηλαδή, που προηγείται της εξαντικειμενικοποίησης
και της τυποποιημένης επιστημονικής έκφρασής
της, η οποία δομείται σε σύστημα με «πρώτες αρχές» και θεσπίζει
κανόνες με καθολική ισχύ. Ο «βιόκοσμος» είναι ένας ορίζοντας
νοημάτων, θεσμών και κοινωνικών πρακτικών, ο οποίος λογικά
και φαινομενολογικά προηγείται της υποκειμενικότητας και της
ατομικής επιλογής. Ο αυτο-προσδιορισμός και οι επιλογές των
υποκειμενικοτήτων αντλούν τους λόγους και τις αξίες από το
σύμπαν του πρακτικού λόγου. Ο πρακτικός λόγος των
ανθρώπινων σχέσεων δεν ταυτίζεται με τον θεωρητικό αφαιρετικό
λόγο της επιστήμης που έχει οικουμενική εμβέλεια και αποδοχή.
Ο πρακτικός λόγος, επειδή είναι λόγος μερικός και αποσπασματικός,
προσαρμόζει τους κοινωνικούς σκοπούς στις
συγκεκριμένες περιστάσεις, ενώ ο θεωρητικός λόγος προσαρμόζει
τους κοινωνικούς σκοπούς στους καθολικούς κανόνες και νόμους.
Ο πρακτικός λόγος συνιστά την Αριστοτέλεια «φρόνηση», τη
φρόνηση του επιεικούς, οι κανόνες μας δίνουν τη γενική
κατεύθυνση, η φρόνηση της επιείκιας εξετάζει την κάθε περίσταση
ξεχωριστά και αποφασίζει τί θα πράξει. Μέσω της αποσπασματικής
εξέτασης και εφαρμογής των καθολικών κανόνων και
νόμων, διορθώνονται και εμπλουτίζονται οι καθολικοί κανόνες.
Πάντως, τόσο η έννοια της «μορφής ζωής», όσο και η έννοια του
«βιόκοσμου», προϋποθέτουν ότι το ανθρώπινο πράττειν δεν είναι
αποδεσμευμένο, ανεξάρτητο, ελεύθερο και έλλογο από το
πρακτικό πλαίσιο ζωής. Αντίθετα, το ανθρώπινο πράττειν είναι
πλαισιωμένο από τις ιστορικές και πολιτισμικές φαντασιακές
73