ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

συγκρίνει κανείς την πολλαπλότητα των εργαλείων της γλώσσας
και των τρόπων χρήσης τους, την πολλαπλότητα των ειδών
λέξεων και των προτάσεων, με αυτά που είπαν σχετικά με τη δομή
της γλώσσας εκείνοι που ασχολούνται με τη λογική (ακόμη και ο
συγγραφέας του “Tractatus Logico-Philosophicus”)”. Ο παραλληλισμός
που πρέπει να γίνει, είναι μεταξύ της μεγάλης ποικιλίας
των γλωσσικών παιχνιδιών και της εσφαλμένης άποψης των
“λογοκρατών” καθώς και του συγγραφέα του “Tractatus” ότι η
γλώσσα έχει μία και μοναδική βασική λογική δομή.
Ο Wittgenstein, χρησιμοποιώντας τον όρο “παιχνίδι”, δεν υπονοεί
ότι οι διαφορετικές γλωσσικές δραστηριότητες της αναφοράς, της
περιγραφής, της ερώτησης κ.α. είναι, κατά κάποιον τρόπο,
επιπόλαιες ή ασήμαντες. Μάλλον το αντίθετο. Ο λόγος για τον
οποίο χρησιμοποιεί τον όρο “παιχνίδι” παρατίθεται στο παρακάτω
απόσπασμα:
Παρατήρησε... τις διαδικασίες που ονομάζουμε “παιχνίδια”. Εννοώ
τα παιχνίδια πάνω σε σκακιέρα, τα χαρτιά, παιχνίδια με μπάλα,
αγώνες σε γήπεδο κι άλλα. Τι είναι κοινό σε όλα αυτά; Μη λες:
“Πρέπει να έχουν κάτι κοινό, αλλιώτικα δεν θα τα λέγαμε
‘παιχνίδια’”, αλλά κοίτα να δεις αν έχουν κάτι κοινό. Γιατί αν τα
κοιτάξεις, δεν θα δεις κάτι που να είναι κοινό σε όλα, αλλά θα δεις
ομοιότητες, συγγένειες και μάλιστα μία ολόκληρη σειρά... Το
αποτέλεσμα αυτής της εξέτασης είναι: βλέπουμε ένα πολύπλοκο
δίχτυ ομοιοτήτων που μπαίνουν η μία στα όρια της άλλης και
διασταυρώνονται... Δεν βρίσκω καλύτερο χαρακτηρισμό για τις
ομοιότητες αυτές από τις λέξεις “οικογενειακές ομοιότητες”: γιατί
με τον ίδιο τρόπο διασταυρώνονται και μπαίνουν η μία στα όρια
της άλλης οι διάφορες ομοιότητες ανάμεσα στα μέλη μιας
οικογένειας: διάπλαση, χαρακτηριστικά του προσώπου, χρώμα
των ματιών, βάδισμα, ιδιοσυγκρασία κ.λ.π. Και θα λέω: τα
“παιχνίδια” αποτελούν μία οικογένεια.
Το σημείο το οποίο τονίζει ο Wittgenstein, λέγοντας ότι η γλώσσα
αποτελεί σύνολο γλωσσικών παιχνιδιών, είναι, όπως είδαμε,
ακριβώς ότι η γλώσσα δεν έχει μία και μοναδική ουσία που μπορεί
να αποκαλυφθεί και να διατυπωθεί με όρους μίας ενιαίας θεωρίας.
Για να κατανοήσουμε, λοιπόν, τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η
64