ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

υποκείμενο, πλέον, αντιμετωπίζεται ως υποκείμενο του ασυνειδήτου.
Το γεγονός ότι το υποκείμενο τίθεται στον κόσμο της
ομιλίας σημαίνει ότι η συμβολική τάξη δεν παράγεται από τη
συνείδηση, δεν αποτελεί εκδήλωσή της. Αντίθετα, ο άνθρωπος
ανθρωποποιείται και αναγνωρίζει τη μοναδικότητά της ύπαρξής
του, μέσα και μέσω της συμβολικής τάξης. Στο εσωτερικό της
συμβολικής τάξης, ο προσδιορισμός του σημαίνοντος αναδεικνύει
το υποκείμενο ως διχασμένο από τον ίδιο του το λόγο. Ο Lacan,
από τη στιγμή που καθιστά αντικείμενο αναφοράς του φροϋδικού
ασυνειδήτου τη δομή της γλώσσας που το συστήνει, επανεισάγει
την κατηγορία του υποκειμένου, την οποία είχε απορρίψει ο
δομισμός.
Ωστόσο, το φροϋδικό υποκείμενο, διχασμένο και αποκλεισμένο
από την ίδια την παρουσία της γλώσσας, δεν μπορεί να ταυτιστεί
με το υποκείμενο της κλασσικής φιλοσοφίας, ούτε με τη μορφή
του καρτεσιανού cogito, με τη μορφή δηλαδή μιας συνείδησης
καθ΄ολοκληρίαν διάφανης ως προς τον εαυτό της, εντοπισμένης
στην προέκταση της υπερβολικής καμπύλης της αμφιβολίας. Ούτε
με τη φαινομενολογική προέκταση του υπερβατικού εγώ, όπου το
υποκείμενο νοηματοδοτείται στο προθετικό του ενέργημα, το
οποίο πάντα αποβλέπει σε μια συγκεκριμένη κατάσταση στον
ανθρώπινο βιόκοσμο.
Μπορεί, λοιπόν, ο Lacan να καταφεύγει στον Descartes για να
υποστηρίξει ότι το Καρτεσιανό υποκείμενο είναι η προϋπόθεση
του ασυνειδήτου, αλλά το παράδοξο που ανακύπτει είναι μόνο
φαινομενικό, και αυτό γιατί η υπόθεση για την ύπαρξη ενός
ψυχικού ασυνειδήτου που δομείται συμβολικά καταστρέφει την
ιδέα της διαφάνειας της συνείδησης ως προς τον εαυτό της.
Ορίζοντας όμως ο Lacan το ασυνείδητο ως γλώσσα, και όχι ως
χαοτικό πεδίο που ενεργούν “σκοτεινές” δυνάμεις, επιστρέφει στο
πλαίσιο της κλασσικής-ιδεαλιστικής φιλοσοφίας και θέτει το
ζήτημα του υποκειμένου του ασυνειδήτου. Η αναφορά του, όμως,
στη “σκεπτόμενη υπόσταση” επιτρέπει τη διόρθωση της
ιδεαλιστικής θέσης ως προς το ζήτημα του υποκειμένου, μιας που
το σύμβολο, λόγω της υλιστικής υφής του, είναι υπαρκτό
(ρεαλισμός).
56