ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

σημασία τους. Αποκαλεί αμφιταλάντευση τη μοναδική κίνηση
όπου το σημαίνον δεν μπορεί να παραγάγει σημασία, δίχως το ίδιο
να εξαφανιστεί, για να δώσει τη θέση του σε ένα άλλο σημαίνον
με το οποίο ενώνεται αλυσιδωτά. Τα ρητορικά σχήματα, η
μεταφορά και η μετωνυμία, τα οποία ταυτίζονται με τους κανόνες
σχηματισμού των ονείρων, όπως τους διατύπωσε ο Freud, δηλαδή
με τη συμπύκνωση και τη μετάθεση αντίστοιχα, ορίζουν τους δύο
άξονες της γλώσσας (συνταγματικό-παραδειγματικό). Με τη δομή
των ρητορικών σχημάτων μπορεί να συγκριθεί το ασυνείδητο.
Η μεταφορά “επιτρέπει” την ανάδυση του νοήματος και, πιο
συγκεκριμένα, την ανάδυση σε μια σημαίνουσα αλυσίδα ενός
σημαίνοντος που προέρχεται από άλλη αλυσίδα και παράγει ένα
φαινόμενο συμπύκνωσης, όπου και εγγράφεται για το υποκείμενο
το απωθημένο νόημα της επιθυμίας του. Η μετωνυμία είναι ο
μηχανισμός που ενεργοποιεί τις σχέσεις μετατόπισης στη
σημαίνουσα αλυσίδα. Είναι το σημάδι ότι η επιθυμία είναι πάντα
επιθυμία για κάτι άλλο, το οποίο δεν έχει άλλη σύσταση από τη
στέρηση που δεν ικανοποιείται ποτέ. Στη γλώσσα, έτσι,
επιτυγχάνεται η παρουσία αυτού που δεν παύει ποτέ να λείπει, η
ηδονή, δηλαδή, σύμφωνα με το Lacan. Η στέρηση αυτή
εξουθενώνει το υποκείμενο και έτσι, αενάως, αναζητά την
επιθυμία και την ικανοποίησή της.
Η ανατροπή του υποκειμένου: υποκείμενο του
ασυνειδήτου και υποκείμενο του cogito
Για το Lacan η θεμελιώδης ανακάλυψη της ψυχανάλυσης είναι το
γεγονός πως επανεισήγαγε το ζήτημα του νοήματος στην
αντικειμενική μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η ανακάλυψη
των ασυνείδητων ψυχικών διεργασιών δεν παρέχει απλώς
και μόνο ένα ευρετικό εργαλείο για την κατανόηση των ψυχικών
τραυμάτων, αλλά διευρύνει την ικανότητα εξορθολογισμού της
ψυχικής ζωής.
Η “κοπερνίκεια” μετατόπιση του κέντρου της συνείδησης από το
υποκειμενικό εγώ στην ασυνείδητη δομή του ψυχισμού απαιτεί
την ανάπτυξη μιας καινούργιας θεωρίας του υποκειμένου. Το
55