ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

κοποιήσει αυτές τις αντιτιθέμενες διαστάσεις της γλωσσικής
δομής με όρους ρητορικούς: το σχήμα της μετωνυμίας, το οποίο
συνδέει τα στοιχεία βάσει της συνάφειας, είναι κατ΄ουσίαν
συνταγματικό, και αυτό γιατί τα δύο στοιχεία συνυπάρχουν, ενώ η
μεταφορά είναι η αντικατάσταση ενός πράγματος από κάποιο
άλλο και επομένως επιτελεί λειτουργία παραδειγματική. Τα
παραπάνω μεθοδολογικά εργαλεία χρησιμοποιούνται από το
Lacan για να εντοπίσει και να απομονώσει τους μηχανισμούς
μέσω των οποίων το υποκείμενο αποξενώνεται και αλλοτριώνεται
από το σημαίνον.
Οι όροι που χρησιμοποιεί ο Lacan, σημαίνον και σημαινόμενο,
αναφέρονται στα μαθήματα Γενικής Γλωσσολογίας του Saussure.
Ο Lacan, τη γραμμή του κλάσματος, στον Σωσυριανό αλγόριθμο,
τη λαμβάνει κυριολεκτικά. Τη γραμμή του κλάσματος σημαίνον/
σημαινόμενο ο Lacan τη θεωρεί σταθερό φραγμό στη σημασία.
Η γραμμή δεν προσδίδει σταθερότητα στη διάκριση σημαίνοντος/
σημαινόμενου, όπως υποστήριζε ο Derrida, αλλά σημειώνει το
καθαρά τυπικό παιχνίδι του σημαίνοντος, οι νόμοι του οποίου
είναι ανεξάρτητοι από κάθε αναφορά στην ιδέα του περιεχομένου
ή του νοήματος. Ο Lacan συνάγει από αυτό το σημείο τη θέση, η
οποία δομεί όλο του το έργο: από την άποψη του ασυνειδήτου, το
σημαίνον δεν αναπαριστά το σημαινόμενο, αναπαριστά το
υποκείμενο για ένα άλλο σημαίνον. Η επιμονή του Lacan στην
αυτονομία του σημαίνοντος δεν σημαίνει πως το σημείο
ταυτίζεται με τη σημαίνουσα όψη του. Σύμφωνα με το Lacan, η
καίρια μονάδα σημασίας δεν είναι το σημείο, αλλά η σημαίνουσα
αλυσίδα, η αλυσίδα των σημαινόντων, με άλλα λόγια το προϊόν
του αναδιπλασιασμού των σημαινόντων στο εσωτερικό των
σχέσεων που διατηρούν πάνω από τη γραμμή. Ο Lacan
καταδεικνύει πως η λογική του σημαίνοντος πρέπει να αναλυθεί
με βάση τους γλωσσικούς μηχανισμούς που ο Jacobson
περιέγραψε ως μεταφορά και μετωνυμία, δίχως ωστόσο να
συμπεριληφθεί στην ανάλυση η σχέση των σημαινόντων με τη
54