ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

Ο Derrida επιχειρεί να εντοπίσει μέσα στην ίδια την ανάπτυξη του
σημειωτικού λόγου τις αντιφάσεις της θέσης που υποστηρίζει πως
το σημαινόμενο, το καθαρό νοητό, είναι άμεσο αντικείμενο της
σκέψης, ανεξάρτητα από τις μορφές που το εκφράζουν. Το μόνο
που κάνει ο υπερβατικός χαρακτήρας του σημαινομένου, η
μονίμως “υπερκχειλίζουσα” θέση του ως προς την αλυσίδα του
σημείου, είναι να επαναλαμβάνει το παλιό, αλλά επίμονο, μεταφυσικό
αίτημα της καθαρής έννοιας. Μετατοπίζοντας την
εσωτερική συμμετρία του σημείου προς τη σημαινόμενή του όψη,
η σημειωτική επιστρέφει στο πεδίο της μεταφυσικής,
καταλαμβάνοντας στο εσωτερικό του τη θέση του βοηθητικού
εργαλείου της ανάλυσης. Σε αντίθεση “με τη μεταφυσική της
φωνητικής γραφής”, ο Derrida, διατυπώνει το νόμο, “η σημασία
είναι ένα τυπικό παιχνίδι διαφορών”. Σημαινόμενο και σημαίνον
καθορίζονται από τη “συστηματική παραγωγή διαφορών” (τη
Διαφωρά), όπου κάθε στοιχείο-σημείο της γλώσσας, συστήνεται
αποκλειστικά από το ίχνος που αφήνουν όλα τα σημεία του
γλωσσικού συστήματος.
Ο Derrida διατηρεί τη διάκριση σημαινόμενου/σημαίνοντος στη
θεωρία του για το σημείο και αυτό γίνεται στο βαθμό που η ιδέα
της προτεραιότητας του σημαίνοντος θα συσκότιζε για μια ακόμα
φορά την εργασία της [διαφωράς]. Η ιδέα του “ίχνους”
υποστηρίζει ότι υπάρχει κάτι στο βάθος του σημαινόμενου, το
οποίο δρα ως σημαίνον. Για το Lacan, αντίθετα, η φροϋδική
ανακάλυψη της ασυνείδητης γραμματικής του ονείρου, της
παραδρομής, του ευφυολογήματος, αποκαλύπτει το γεγονός ότι
αν θέλουμε να κατανοήσουμε την έκκεντρη θέση του υποκειμένου
ως προς τη συνείδηση, θα πρέπει να μελετήσουμε τους
γλωσσικούς νόμους που διέπουν τις συνέπειες του σημαίνοντος,
τις αναστροφές και τις μετατοπίσεις του. Για να επιτύχει την
απομόνωση των μηχανισμών, μέσω των οποίων, το υποκείμενο
αποξενώνεται από το σημαίνον, ο Lacan χρησιμοποιεί θεωρητικά
και μεθοδολογικά δάνεια από τη δομιστική γλωσσολογία του
Saussure. Επίσης, αξιοποιεί τις αναλύσεις του Jacobson από τη
δομιστική γλωσσολογία, σχετικά με τις λειτουργίες του
συνταγματικού άξονα, που συνδυάζει σχέσεις (συνταγματικές
σχέσεις), και του παραδειγματικού άξονα, που προϋποθέτει
επιλογές (παραδειγματικές σχέσεις). Ο Jacobson είχε θεωρητι-
53