ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

το λόγο εκείνο που θα συμπέσει με την πρωτόγονη έκφραση της
επιθυμίας που έχει δεσμευτεί στην ασυνείδητη σύγκρουση, που
αποτελεί την πηγή του ίδιου αυτού του κειμένου. Το αντικείμενο
της ανάλυσης είναι η γλώσσα της επιθυμίας και όχι η επιθυμία ως
τέτοια. Και με αυτή την έννοια, το όνειρο μπορεί να λειτουργήσει
ως ψυχικό παράδειγμα όλων των συμβολικών αναπαραστάσεων
της επιθυμίας, οι οποίες “κρύβονται” στις μετατοπισμένες ή
συγκαλυμμένες μορφές του ευφυολογήματος και της παραδρομής,
του μύθου και της θρησκευτικής ψευδαίσθησης. Ο ψυχαναλυτικός
λόγος και η τεχνική του μπορεί να οριοθετήσει το χώρο της
συμβολικότητας, στο εσωτερικό της οποίας το υποκείμενο
ανατρέπεται από την επιθυμία, μιας και η επιθυμία αποτυγχάνει να
εκφραστεί για το αντικείμενό της. Εάν το ασυνείδητο έχει “υλική
υπόσταση”, πράγμα στο οποίο ο Freud δεν σταμάτησε να
επανέρχεται, στο ζήτημα δηλαδή της αντικειμενικής υπόστασης
των ψυχικών φαινομένων, τότε αυτή υπάρχει μέσα στη γλώσσα.
Το γεγονός πως η αναλυτική εμπειρία βρίσκει ουσιαστικά το
στήριγμά της στο λέγειν του αναλυόμενου, αυτό μας αρκεί για να
αναζητήσουμε στο πεδίο της ομιλίας τη δομή του ασυνειδήτου.
Σ΄αυτή την προοπτική θα αναζητήσει ο Lacan την ισοτιμία μεταξύ,
αφενός, των ασυνείδητων μηχανισμών της συμπύκνωσης και της
μετάθεσης στο όνειρο και, αφετέρου, των γλωσσικών μορφών της
μεταφοράς και της μετωνυμίας.
Γλώσσα και ασυνείδητο: η λογική του σημαίνοντος
Ο θεμελιώδης ρόλος της δομής του σημαίνοντος, σε όλα τα
επίπεδα της φροϋδικής ανάλυσης, στην ανάπτυξη των ονείρων, σε
όλα τα φαινόμενα που προκύπτουν από μια ψυχοπαθολογία της
καθημερινής ζωής (παραδρομές, λήθη λέξεων, παραπραξίες,
ευφυολογήματα κ.λ.π.), οδηγεί το Lacan να κατασκευάσει μια
γενική θεωρία του σημαίνοντος, το μοντέλο της οποίας θα το
αναγάγει στη δομιστική γλωσσολογία του Saussure. Για το Lacan,
το σημαίνον που αποκαλύπτεται στο σύμπτωμα έχει συσταθεί με
τέτοιο τρόπο και αυτό ορίζει τη θεμελιώδη λειτουργία του, που
μπορεί να προσλάβει πολλαπλές σημασίες, ορισμένες, μάλιστα,
πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Από την ανάλυση αυτή, ο Lacan
συνάγει τη διάκριση σημαίνοντος και σημαινόμενου και
51