ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

Ο Jacobson “παρέχει” στον Lacan δύο ακόμα μεθοδολογικά
εργαλεία από τη δομιστική γλωσσολογία: το συνταγματικό και
τον παραδειγματικό άξονα. Ο Jacobson είχε θεωρητικοποιήσει τις
δύο αυτές αντιτιθέμενες διαστάσεις της γλωσσικής δομής με την
αξιοποίηση των κλασσικών ρητορικών σχημάτων, της μεταφοράς
και της μετωνυμίας, οι οποίοι αντιστοιχίζονται με τους
μηχανισμούς παραγωγής του ονείρου στη Φροϋδική ψυχανάλυση,
τη μετάθεση και τη συμπύκνωση. Ο Levi Strauss, αξιοποιώντας τις
μελέτες του Saussure για τη γλώσσα και του Jacobson για τη
θεωρία των φωνημάτων, ανέπτυξε ένα δομιστικό μοντέλο, με
επίδραση από τη δομιστική γλωσσολογία του Saussure. Έτσι, η
σωσυριανή έννοια της δομής, χρησιμοποιήθηκε για να αναλυθούν
μη γλωσσικά πολιτισμικά φαινόμενα, όπως οι σχέσεις συγγένειας
και οι μύθοι. Συγκεκριμένα, το πιο σημαντικό διακριτικό
γνώρισμα της δομιστικής μεθόδου δεν είναι η διάκριση ανάμεσα
στην επιφάνεια και το βάθος, αλλά, όπως δείχνει ο Levi Strauss
στη δομιστική ανάλυση του μύθου, η ανακάλυψη σταθερών
σχέσεων ανάμεσα σε τόπους που είναι καθεαυτό κενοί. Με άλλους
λόγους, όποια στοιχεία και εάν τίθενται στις θέσεις που
καθορίζονται από μια δεδομένη δομή, οι σχέσεις ανάμεσα στις
θέσεις παραμένουν οι ίδιες. Έτσι τα στοιχεία δεν αλληλεπιδρούν
στη βάση οποιονδήποτε ενδογενών ή εγγενών ιδιοτήτων που
διαθέτουν, αλλά απλώς στη βάση των θέσεων που καταλαμβάνουν
στη δομή.
Όλα αυτά τα εργαλεία, που αναφέραμε, χρησιμοποιούνται από το
Lacan για να εντοπίσει στη δυναμική και στην οικονομία των
ασυνείδητων μηχανισμών το ντετερμινισμό των γλωσσικών γεγονότων.
Ισχυρίζεται ότι “η ψυχανάλυση θα έπρεπε να είναι η
επιστήμη της κατοικημένης, από το υποκείμενο, γλώσσας. Κατά
τη Φροϋδική προοπτική, “ο άνθρωπος είναι το υποκείμενο που
καταλαμβάνεται και βασανίζεται από τη γλώσσα”. Η γλώσσα
σχετίζεται με την επιθυμία ή διατυπωμένο διαφορετικά, η γλώσσα
είναι επιθυμία, και η επιθυμία γλώσσα. Το όνειρο είναι το
προνομιακό αντικείμενο της αναλυτικής διερεύνησης, και αυτό
γιατί παρέχει το μοντέλο όλων των μορφών έκφρασης, η οποία
αναπληρώνει την επιθυμία. Στη φροϋδική τεχνική, η ερμηνεία δεν
αφορά το όνειρο, αλλά την αφήγηση του ονείρου. Το αφηγούμενο
όνειρο είναι ένα κείμενο, μέσα στο οποίο το υποκείμενο αναζητά
50