ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

ένα μη γλωσσικό αναφερόμενο, τον οποίο η γλώσσα της φιλοσοφίας
ή της επιστήμης, αναπαριστά (μίμηση).
Μία από τις κλασσικές δυαδικές αντιθέσεις της φιλοσοφικής -
μεταφυσικής - παράδοσης είναι η αντίθεση κυριολεξίας και
μεταφοράς. Σ΄αυτή τη δυαδική αντίθεση, το κυριολεκτικό έχει,
κατά κανόνα, θετική συνδήλωση, το μεταφορικό αρνητική. Το
κυριολεκτικό αποδίδεται στη φιλοσοφία και την επιστήμη, την
οικονομία, την τεχνολογία, η μεταφορά, στην αφήγηση, τη λογοτεχνία,
την ποίηση κ.λ.π. Ο λόγος της κυριολεξίας είναι ακριβής,
σαφής και ολοκληρωμένος, ο μεταφορικός λόγος αμφίσημος,
ασαφής και ρευστός.
Ποιά είναι η λογική αυτής της διάκρισης; Αυτή η διάκριση γίνεται
στη βάση ενός απλοϊκού ρεαλισμού, σύμφωνα με τον οποίο η
υποτιθέμενη “ουσία” των πραγμάτων είναι δυνατόν να αντανακλάται
στο πλαίσιο μιας κυριολεκτικής εκφοράς, στις λέξεις/
κατηγορίες με τις οποίες τα γνωρίζουμε. Όμως η ανθρώπινη
δράση δεν είναι χωρισμένη σ’ αυτή που βασίζεται στη μεταφορά
και σ΄αυτή που προϋποθέτει την κυριολεξία. Η ανθρώπινη δράση
στο σύνολό της είναι συμβολική και, ως εκ τούτου, η δυαδική
αντίθεση κυριολεξίας/μεταφοράς ακυρώνεται. Άλλωστε, η ίδια η
γλώσσα είναι ένα αφαιρετικό, συμβολικό σύστημα, ένα καθολικό
σχήμα λόγου (μεταφορά). Βέβαια η αντίθεση αυτή διατηρείται
στην καθημερινή πρακτική της επικοινωνίας, γιατί περιορίζει την
ασάφεια και την ασυνεννοησία. Επίσης, η αντίθεση αυτή
διατηρείται στη γλωσσολογική επιστήμη που μελετά τη
λειτουργία της γλώσσας στις πολλαπλές μορφές πραγμάτωσής
της. Οι πολλαπλές μορφές πραγμάτωσης της γλώσσας καθορίζεται
από τους σκοπούς που επιτελούν οι χρήστες της.
Συνεχίζοντας τη παραπάνω συλλογιστική, δίνεται η αίσθηση -
κατά την ουσιοκρατική αντίληψη - ότι η διάκριση αυτών των
μορφών λόγου (φιλοσοφικού, λογικο-επιστημονικού και λογοτεχνικού-ποιητικού)
έγκειται στα φυσικά τους εφόδια. Και όμως, η
διάκριση μεταξύ κυριολεκτικού και μεταφορικού λόγου έγκειται
στη χρησιμοποίηση των εκφραστικών μέσων και όχι στα φυσικά
τους εφόδια, στη χρήση που τους κάνουμε και όχι στη φυσική
αποστολή που είναι "εντεταλμένα" να υπηρετούν. Δεν υπάρχει
27