ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

σχέση της γλώσσας με την κοσμοαντίληψη, όπως και η σχέση της
γλώσσας με την ιδεολογία μιας κοινωνίας, είναι διαλεκτική.
Πράγματι, αντιλαμβανόμαστε αμέσως πόσο διαφέρουν οι
κοσμοαντιλήψεις των λαών ανάλογα με τις διακρίσεις και τις
κατηγορίες που τους παρέχουν οι γλώσσες τους. Οι κατηγορίες
του χώρου, του χρόνου και του αριθμού, αποδίδονται με
διαφορετικό τρόπο από τα εκάστοτε γλωσσικά συστήματα,
γεγονός που οδήγησε το Σαπίρ να δηλώσει πως μαθαίνοντας μια
γλώσσα μαθαίνουμε έναν κόσμο. Έτσι, όταν οι Αγγλόφωνοι
αναφέρονται στην “εκτόνωση” των νεφών θα πουν: “Βρέχει”.
Ποιος είναι όμως εκείνος που βρέχει; Λέμε πως “βρέχει”, διότι η
γλώσσα μας προδιαθέτει να σκεφτόμαστε τα γεγονότα του
κόσμου μας ως αποτελέσματα συγκεκριμένων αιτιών. Αντιθέτως,
κάποιος Ινδονήσιος θα έλεγε “Υπάρχει βροχή”. Αντί της αιτίας και
του αποτελέσματος, η φράση του προδιαθέτει τον Ινδονήσιο να
αντιλαμβάνεται τον κόσμο ως συμπίλημα όντων και γεγονότων.
Ο ίδιος ο Whorf, που σύγκρινε την ινδιάνικη γλώσσα των Hopi με
τις ευρωπαϊκές γλώσσες, ανακάλυψε διαφορές στη δομή που, κατά
τη θεωρία του, αντιστοιχούν και σε διαφορές στην αντίληψη που
οι λαοί έχουν για τον κόσμο, οι οποίες αντανακλώνται περαιτέρω
στις πολιτισμικές συνήθειες - τις πιο αυτόματες και βαθιά
ριζωμένες τουλάχιστον - των διαφορετικών κοινότητων. Ο τρόπος
αρίθμησης, ο τρόπος υπολογισμού της ποσότητας, ο τρόπος
έκφρασης των κύκλων και φάσεων του χρόνου, η δήλωση των
χρονικών ενοτήτων, όπως όλα αυτά αντανακλώνται στο
γραμματικό σύστημα των συγκρινόμενων γλωσσών, δεικνύουν
διαφορετικά συστήματα σήμανσης. Οι ευρωπαϊκές γλώσσες λ.χ.
έχουν γραμματικούς μηχανισμούς να διαφοροποιούν κατά κάποιο
τρόπο το χρόνο σε παρόν-παρελθόν-μέλλον, να τον αντικειμενικοποιούν
κατά κάποιο τρόπο, προβάλλοντάς τον μεταφορικά
στη διάσταση του χώρου, ως εάν φανταζόμαστε το χρόνο να κυλά
σε ευθεία γραμμή χωρισμένη σε τρία ευκρινώς διακριτά τμήματα.
Αντίθετα όμως, οι Hopi δεν κάνουν αυτές τις διακρίσεις και ο
χρόνος προσλαμβάνεται ως ένα συνεχές γίγνεσθαι: ως ένα
συνεχές κύμα που τείνει στο αργότερα. Επίσης, ο τρόπος δήλωσης
της διάρκειας, της έντασης και της τάσης, διαφέρει στις
Ευρωπαϊκές γλώσσας και τις Ινδιάνικες των Hopi και των Navaho.
126