ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

λόγο, το κάθε σημείο γίνεται εστία ιδεολογικής διαπάλης και
σύγκρουσης.
Η γλώσσα αντιμετωπίζεται ως καθαρά διαλογικό φαινόμενο,
προσεγγίζεται με βάση τον αναπόφευκτο προσανατολισμό της
προς κάποιον άλλο ομιλητή. Έτσι για τον Bakhtin, η ανθρώπινη
συνείδηση - ως υποκειμενικότητα - είναι η ενεργός σημειωτική
συνομιλία του υποκειμένου με τα άλλα υποκείμενα και όχι μια
περίκλειστη εσωτερική ή υπερβατική σφαίρα. Η συνείδηση
δομείται από τη σημειωτική λειτουργία της γλώσσας στις
κοινωνικές και επικοινωνιακές συνάψεις των μετεχόντων στην
ομιλιακή πράξη και, με αυτή την έννοια, η συνείδηση
«εντοπίζεται» τόσο στο ίδιο το υποκείμενο όσο και πέραν του
υποκειμένου. Και αυτό γιατί η γλώσσα δεν εννοείται, από τον
Bakhtin, ως έκφραση ή αντανάκλαση ενός αφηρημένου
συστήματος, αλλά ως ενέργεια, “ως δραστηριότητα, ως μια
συνθετική εξελικτική διαδικασία, που πραγματώνεται στις
ατομικές πράξεις ομιλίας”. Η γλώσσα αντιμετωπίζεται όχι ως
αντικείμενο ενατένισης, αλλά ως συγκεκριμένη κοινωνική
πρακτική, με αυτό τον τρόπο επιχείρησε ο Bakhtin, να αποφύγει
μια μηχανιστική και στατική προσέγγιση της κοινωνικής
πραγματικότητας. Βέβαια ο Bakhtin δεν αμφισβητεί τη νόμιμη
διαδικασία της αφαίρεσης, γιατί αλλιώς θα περιέπιπτε στον
απόλυτο σχετικισμό. «Αυτός ο τύπος της επιστημονικής
αφαίρεσης είναι από μόνος του απόλυτα νόμιμος, αλλά με μια
προϋπόθεση: πρέπει να γίνει κατανοητός συνειδητά σαν μια
αφαίρεση και δεν πρέπει να παρουσιαστεί σαν η συγκεκριμένη
ολότητα του φαινομένου, στην αντίθετη περίπτωση, μπορεί να
μετατραπεί σε μια φαντασίωση». Εν ολίγοις με τον Bakhtin,
αναγνωρίζεται ο ενεργητικός ρόλος του άλλου στη διαδικασία της
λεκτικής επικοινωνίας, δηλαδή, δίνεται προβάδισμα στις πράξεις
ομιλίας - εκφωνήματα - που διενεργούνται μέσα σε συγκεκριμένα
κοινωνικά πλαίσια. Μέσω του κοινωνικού διαλόγου τα σημεία
προσλαμβάνουν νόημα και η κοινωνική συνείδηση προσκτάται
περιεχόμενο, μέσα από την ενεργητική κοινωνική σημειωτική της
επικοινωνιακής πρακτικής. Γινόμαστε φορείς της Κοινωνικής
Πράξης, ικανοί για αυτοκατανόηση και αυτοπροσδιορισμό, λόγω
της εσωτερίκευσης του Κοινωνικού Λόγου. Θα λέγαμε ότι η
99