ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

καταγεγραμμένο εκφώνημα της κοινωνικής - επικοινωνιακής
πρακτικής. Ο Bakhtin εξεγείρεται ενάντια στα θετικιστικά
συστήματα που εμφανίζονται να λειτουργούν σύμφωνα με μια
αυτόνομη αξιωματικότητα, και τα οποία μπορούν να συμπυκνωθούν
στη φράση του Durkheim «ότι πρέπει να προσεγγίζουμε
τα κοινωνικά γεγονότα σαν πράγματα». Η «εργαλειακή χρήση του
Ορθού Λόγου», άλλωστε, έχει καταγγελθεί από τους Adorno -
Horkheimer. Ο Ορθός Λόγος, από τη στιγμή που παράγει και
αναπαράγει μονοσήμαντα τον εαυτό του, παύει να είναι Λόγος και
διολισθαίνει προς τον απολυταρχικό λογικισμό. Η αποπομπή της
φιλοσοφικής αυτογνωσίας, που είναι ο γενέθλιος «τόπος» του
κατανοητικού στοχασμού, παραπέμπει κατευθείαν στην τεχνοκρατική
και επιστημονικοκεντρική προσέγγισή του και στην
εξωανθρώπινη βουλησιαρχική σπουδή των κοινωνικών φαινομένων.
Ο F. Jameson σημειώνει, «η ανακάλυψη της γλώσσας,
συνοδεύεται από τη δομική της αφαίρεση σε σχέση με τη
συγκεκριμένη ύπαρξη, με την υποστασιοποίησή της ως αυτόνομο
αντικείμενο, εξουσία ή πρακτική». Θεωρεί ότι ο πυρήνας του
γλωσσικού κόσμου δεν είναι το σύστημα της γλώσσας ως σύνολο
αμετάβλητων και αυτόνομων κανόνων που παράγουν σταθερές
μορφές, αλλά η γλώσσα ως συνεχής και μεταβαλλόμενη
διαλογική και επικοινωνιακή διαδικασία. Για τον Bakhtin, στην
πρακτική της ζωντανής ομιλητικής δραστηριότητας, το σημαντικό
δεν είναι η αναγνώριση της γλωσσικής μορφής -σηματικότητα-,
αλλά η κατανόηση της μορφής -σημειακότητα- με τη συγκεκριμένη
σημασία που προσλαμβάνει κατά τη χρήση της σε μια
ιδιαίτερη επικοινωνιακή περίσταση και συγκεκριμένο κοινωνικό
πλαίσιο. Το σημείο, δηλαδή, δεν θεωρείται μια σταθερή μονάδα,
όπως ένα σήμα, όσο ενεργό συστατικό της ομιλίας, που το νόημά
του μετασχηματίζεται από τους μεταβλητούς κοινωνικούς τόνους,
τις αξιολογήσεις και τις συνδηλώσεις που έχει συμπυκνώσει μέσα
σε συγκεκριμένες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες. Το
ιστορικό-κοινωνικό συμφραζόμενο αποτελεί το νοηματικό
πυρήνα του σημείου και ενεργοποιείται με κάθε πράξη ομιλίας.
Έτσι, το κάθε σημείο είναι πολυφωνικό ή διαλογικό, με την έννοια
ότι συμπυκνώνει και διαθλά επιρροές και επιδράσεις από
πολλαπλά πλαίσια, ιδεολογικά, κοσμο-θεωρητικά, επιστημολογικά,
ηθικο-αξιακά, πολιτικο-κοινωνικά. Ακριβώς γι΄αυτό το
98