ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

δεν αρκεί τι λέγεται (περιεχόμενο), αλλά και πως (μορφή) αυτό
λέγεται και σε ποια χωρο-χρονική περίσταση. Πράγματι, το τι
λέγεται αποτελεί την κεντρική γλωσσική ύλη προκειμένου να
επικοινωνήσουμε σε αναφορικό επίπεδο, δηλαδή να μεταδώσουμε,
να διαβιβάσουμε τα μηνύματά μας προβαίνοντας σε ονομασία
πραγμάτων, καταστάσεων, φαινομένων, ιδεών.
Πρέπει δηλαδή να επιλέξουμε διαφορετικά λεξιλογικά και
προτασιακά σύνολα για να διατυπώσουμε διαφορετικά πράγματα,
κάθε φορά που καλούμαστε να επικοινωνήσουμε. Αυτά συνήθως -
σε τεχνική ορολογία - ονομάζονται αναλυτικά γραμματικά παραδείγματα.
Ολοκληρωμένη όμως γλωσσική επικοινωνία, απαιτεί όχι
μόνο γνώση του τι λέγεται αλλά και πως, το πως συγκροτεί την
κοινωνική και σημειοδοτική διάσταση της επικοινωνίας - φυσικά
διαλογικά παραδείγματα. Το πως (μορφή) και το τι (περιεχόμενο)
συγκροτούν ένα αδιάσπαστο σύνολο. Επιλέγουμε διαφορετικούς
τρόπους για να πούμε το ίδιο πράγμα, η γλώσσα, κάθε φορά που
χρησιμοποιείται, λειτουργεί ως ο ενδείκτης που μας παρέχει
ποικίλα είδη κοινωνικής πληρο-φόρησης. Για παράδειγμα,
“φανερώνει” την στάση του ομιλητή απέναντι στον συνομιλητή,
αποκαλύπτει τον κοινωνικό ρόλο και την κοινωνική θέση του
ομιλητή, την περίσταση που διαμοίβεται ο διάλογος, το είδος του
λόγου που αρθρώνεται, αν είναι επίσημος ή ανεπίσημος, αν είναι
περιγραφή, αφήγηση ή ιστορία, κ.λ.π..
Καταλαβαίνουμε ότι μια ολοκληρωμένη επικοινωνιακή πράξη
επιβάλλει όχι μόνο την ικανότητα να παράγουμε και να
κατανοούμε γραμματικά και συντακτικά, αποδεκτά προϊόντα
λόγου, αλλά και να γνωρίζουμε τις κοινωνικές συνθήκες χρήσης
τους σε διαφορετικές περιστάσεις επικοινωνίας. Πράγματι, η
ικανότητα ενός ομιλητή να χρησιμοποιεί με αποτελεσματικό και
επαρκή τρόπο το λόγο, σε διαφορετικές περιστάσεις επικοινωνίας,
προϋποθέτει όχι μόνο τη πρωταρχική γλωσσική ικανότητα,
δηλαδή τη γνώση του γλωσσικού συστήματος που διαθέτει ο
φυσικός ομιλητής μιας συγκεκριμένης γλωσσικής κοινότητας,
αλλά πρέπει να διαθέτει γνώσεις και δεξιότητες βιοψυχολογικής,
κοινωνικοπολιτισμικής και πραγματολογικής φύσης. Η κατανόηση
της ολότητας του γλωσσικού νοήματος προϋποθέτει όχι μόνο τη
γλωσσική ικανότητα, αλλά και την επικοινωνιακή ικανότητα
96