Λάμπρος Λιάβας “Φάγαμεν ψωμί, τραγουδήσαμεν κι εγλεντήσαμεν” Τα τραγούδια και οι μουσικές του 1821
Σὲ μιὰ περίοδο κρίσιμη καὶ μεταβατική, ἡ ἐπέτειος τῶν 200 χρόνων ἀπὸ τὴν Ἐθνεγερσία ὀφείλει ν’ ἀποτελέσει ἀφορμὴ γιὰ ἕναν οὐσιαστικὸ ἀναστοχασμό, σὲ σχέση μὲ τὴ συγκρότηση τῆς ἐθνοπολιτισμικῆς ταυτότητας καὶ τὴ δόμηση τοῦ σύγχρονου ἑλλαδικοῦ κράτους, ἀποφεύγοντας τὰ νεοκλασικὰ στερεότυπα καὶ τὶς φολκλορικὲς ἁγιογραφίες τοῦ παρελθόντος. Πρὸς αὐτὴ τὴν κατεύθυνση, ἡ μελέτη καὶ ἀνάδειξη τοῦ ρόλου ποὺ ἔπαιξε στὸν ἀγώνα τὸ παραδοσιακὸ τρίπτυχο τραγούδι-μουσικὴ-χορός, ὡς βασικὸς κώδικας ἔκφρασης κι ἐπικοινωνίας τοῦ λαϊκοῦ μας πολιτισμοῦ, θεωροῦμε ὅτι ἀποτελεῖ ἕνα ἐξαιρετικὰ χρήσιμο ἐργαλεῖο. Γιὰ τοὺς Ἕλληνες τὸ τραγούδι ἀντιπροσωπεύει κάτι πολὺ περισσότερο ἀπὸ ἕνα ἁπλὸ μουσικὸ-ποιητικὸ εἶδος. Λειτουργεῖ διαχρονικὰ ὡς ἰσχυρὸ σύμβολο τοπικῆς, ἐθνικῆς καὶ κοινωνικῆς ταυτότητας, κιβωτὸς γιὰ τὴ συλλογικὴ μνήμη, σημεῖο ἀναφορᾶς γιὰ τὴν κοσμοθεωρία καὶ τὴν ἰδεολογία τῆς ὁμάδας. Ὑπῆρξε —καὶ σὲ πολλὲς περιπτώσεις παραμένει— λειτουργικὰ ἐνταγμένο στὶς ἐπιτελεστικὲς πρακτικὲς στὸν κύκλο τοῦ χρόνου καὶ στὸν κύκλο τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων.[...] Το Flipbook περιέχει ένα μικρό δείγμα 30 σελίδων από το σύνολο των 208 σελίδων του εντύπου. (στην έκδοση περιέχεται και Audio CD)
Σὲ μιὰ περίοδο κρίσιμη καὶ μεταβατική, ἡ ἐπέτειος τῶν 200 χρόνων ἀπὸ τὴν Ἐθνεγερσία
ὀφείλει ν’ ἀποτελέσει ἀφορμὴ γιὰ ἕναν οὐσιαστικὸ ἀναστοχασμό, σὲ σχέση μὲ τὴ
συγκρότηση τῆς ἐθνοπολιτισμικῆς ταυτότητας καὶ τὴ δόμηση τοῦ σύγχρονου ἑλλαδικοῦ
κράτους, ἀποφεύγοντας τὰ νεοκλασικὰ στερεότυπα καὶ τὶς φολκλορικὲς ἁγιογραφίες
τοῦ παρελθόντος. Πρὸς αὐτὴ τὴν κατεύθυνση, ἡ μελέτη καὶ ἀνάδειξη τοῦ ρόλου ποὺ
ἔπαιξε στὸν ἀγώνα τὸ παραδοσιακὸ τρίπτυχο τραγούδι-μουσικὴ-χορός, ὡς βασικὸς
κώδικας ἔκφρασης κι ἐπικοινωνίας τοῦ λαϊκοῦ μας πολιτισμοῦ, θεωροῦμε ὅτι ἀποτελεῖ
ἕνα ἐξαιρετικὰ χρήσιμο ἐργαλεῖο.
Γιὰ τοὺς Ἕλληνες τὸ τραγούδι ἀντιπροσωπεύει κάτι πολὺ περισσότερο ἀπὸ ἕνα ἁπλὸ
μουσικὸ-ποιητικὸ εἶδος. Λειτουργεῖ διαχρονικὰ ὡς ἰσχυρὸ σύμβολο τοπικῆς, ἐθνικῆς
καὶ κοινωνικῆς ταυτότητας, κιβωτὸς γιὰ τὴ συλλογικὴ μνήμη, σημεῖο ἀναφορᾶς γιὰ
τὴν κοσμοθεωρία καὶ τὴν ἰδεολογία τῆς ὁμάδας. Ὑπῆρξε —καὶ σὲ πολλὲς περιπτώσεις
παραμένει— λειτουργικὰ ἐνταγμένο στὶς ἐπιτελεστικὲς πρακτικὲς στὸν κύκλο τοῦ χρόνου
καὶ στὸν κύκλο τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων.[...]
Το Flipbook περιέχει ένα μικρό δείγμα 30 σελίδων από το σύνολο των 208 σελίδων του εντύπου. (στην έκδοση περιέχεται και Audio CD)
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Ἀράπηδες καὶ ἄσπροι, μὲ μιὰ κοινὴν ὁρμή,
γιὰ τὴν ἐλευθερίαν νὰ ζώσομεν σπαθί,
πὼς εἴμαστ’ ἀντρειωμένοι παντοῦ νὰ ξακουσθεῖ.
(Βελεστινλὴς 2000: 74-75)
« Ὁ πολιτικὸς στοχασμὸς τοῦ Ρήγα ἀποτελεῖ τὴν ἀφετηρία τῆς παράδοσης τῶν
δημοκρατικῶν ἰδεῶν στὴν ἑλληνικὴ παιδεία καὶ διὰ τῆς ἑλληνικῆς παιδείας στὴ Χερσόνησο
τοῦ Αἵμου γενικότερα, καὶ αὐτὸ εἶναι ἡ μέγιστή του παρακαταθήκη. […] Ἡ πατριωτικὴ
ἔξαρση, ὁ ὁραματισμὸς τῆς ἐλευθερίας καὶ ἰδίως ἡ ἰδέα τοῦ δημοκρατικοῦ πολίτη ποὺ
ἐμπνέεται ἀπὸ τὰ ἰδεώδη τῆς κλασικῆς ἀρχαιότητας, ὅπως τὰ ἀντιλαμβάνεται καὶ τὰ
ἑρμηνεύει ὁ πολιτικὸς στοχασμὸς τοῦ ριζοσπαστικοῦ Διαφωτισμοῦ, μαρτυροῦν αὐτὴ τὴν
τροπὴ τῆς σκέψης του.» (Κιτρομηλίδης 2000: 8, 9)
Παράλληλα μὲ τοὺς ἀνώνυμους ποιητὲς τῶν δημοτικῶν τραγουδιῶν, ὁ Ρήγας
Φεραῖος-Βελεστινλὴς (Βελεστίνο, 1757 – Βελιγράδι, 1798) εἶναι ὁ πρῶτος σὲ μιὰ σειρὰ
ἀπὸ ἐπώνυμους βάρδους τοῦ ἀγώνα, ὅπως ὁ Παναγιώτης Ἀνδρόνικος-Μακρὴς (1780-
1820), ὁ Κωνσταντίνος Κοκκινάκης (1781-1831), ὁ Στέφανος Κανέλλος (1792-1823)
καὶ ὁ Παναγιώτης Κάλλας ἢ Τσοπανάκος (1789-1825). Τὰ φλογερά τους ποιήματα δὲν
προορίζονταν νὰ μείνουν στὸ χαρτί. Προσαρμόστηκαν κυρίως σὲ δημοφιλεῖς μελωδίες τῆς
ἐποχῆς, δημοτικὲς ἢ ἀστικές, ἐξαπλώθηκαν ταχύτατα καὶ ἀκούγονταν ὡς ἐμβατήρια τῶν
τακτικῶν καὶ φιλελληνικῶν δυνάμεων ἀλλὰ καὶ στὶς ἰδιωτικὲς συγκεντρώσεις (Συναδινὸς
1919: 1-8· Δασκαλάκης 1977· Καρᾶς 1998· Βολιότης-Καπετανάκης 2007: 74-76).
Εἶναι γνωστὸς ὁ πίνακας, ποὺ κυκλοφόρησε σὲ πολλὰ ἀντίγραφα κι ἀνατυπώσεις, μὲ
τίτλο « Ὁ Ρήγας ἐξάπτει τὸν πρὸς ἐλευθερίαν τῶν Ἑλλήνων ἔρωτα», τοῦ Γερμανοῦ ζωγράφου
καὶ χαράκτη Πέτερ φον Ἒς (1792-1871). Ὁ Ἒς ἦρθε στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν Ὄθωνα καὶ
φιλοτέχνησε τριάντα ἐννέα πίνακες, ἀπαθανατίζοντας τὶς σημαντικότερες ἱστορικὲς στιγμὲς
τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης. Στὸν συγκεκριμένο ἀπεικονίζει τὸν Ρήγα νὰ ψάλλει στὰ
παλικάρια τὸν «Θούριο», συνοδεύοντας τὸ τραγούδι του μ’ ἕνα εἶδος μαντολίνου-λαούτου,
συμβολικὰ καθισμένος πάνω σὲ ἀρχαῖα μέλη, μπροστὰ στὰ ἐρείπια ἑνὸς βυζαντινοῦ
κάστρου, μὲ τὴν ἡμισέληνο νὰ ὑπενθυμίζει τὴ μακρὰ νύχτα τῆς Τουρκοκρατίας.
Ἡ ἐπιλογὴ τοῦ ὀργάνου μᾶλλον προέρχεται ἀπὸ τὴ φαντασία τοῦ καλλιτέχνη, καθὼς
δὲν ἔχουν διασωθεῖ μαρτυρίες σχετικὰ μὲ τὸ ἂν ὁ Ρήγας ἔπαιζε κάποιο ἔγχορδο ὄργανο.
Αὐτὸ ποὺ γνωρίζουμε μὲ βεβαιότητα εἶναι ὅτι, ὅταν συνελήφθη στὴν Τεργέστη, εἶχε μαζί
του «αὐλοὺς» («πλαγίαυλο», δηλ. φλάουτο, καὶ πιθανὸν κάποιες φλογέρες). Σύμφωνα μὲ
τὰ πρακτικὰ τῆς ἀνάκρισής του, ἀνάμεσα στὰ προσωπικά του ἀντικείμενα κατασχέθηκε
καὶ «εἷς σάκος ἐκ κυανοῦ ὑφάσματος περιέχων ἕναν πλαγίαυλον καὶ δύο ἄλλα πνευστὰ
ὄργανα». Ἐνῶ ἀναφέρεται ρητῶς ὅτι ὁ Ρήγας «ὁμολόγησεν κατ’ οὐσίαν ὅτι κατὰ τὴν
ἐνταῦθα διαμονήν του ἔψαλε πολλάκις καὶ ἔπαιξε διὰ τοῦ αὐλοῦ τὸ ἐνταῦθα συνημμένον
ἑλληνικὸν ἄσμα τὸ ἐπιγραφόμενον “Θούριος Ὕμνος”, ὅπερ ἄρχεται διὰ τῶν λέξεων “ Ὣς
πότε παλικάρια”, ἐν ᾧ ὁ ἑλληνικὸς λαὸς καθ’ ὅλου παρακινεῖται εἰς ἀποστασίαν ἀπὸ τῶν
Τούρκων».
22 |
Change language