Λάμπρος Λιάβας “Φάγαμεν ψωμί, τραγουδήσαμεν κι εγλεντήσαμεν” Τα τραγούδια και οι μουσικές του 1821

Εἰσαγωγὴ
Μπολιβάρ, εἶσαι ὡραῖος σὰν Ἕλληνας.
(Νίκος Ἐγγονόπουλος, «Μπολιβάρ», 1942)
Ἤθελα νά ’μουν ὄμορφος, νά ’μουν καὶ παλικάρι,
νά ’μουνα καὶ τραγουδιστής, δὲν ἤθελ’ ἄλλη χάρη!
Σὲ μιὰ περίοδο κρίσιμη καὶ μεταβατική, ἡ ἐπέτειος τῶν 200 χρόνων ἀπὸ τὴν Ἐθνεγερσία
ὀφείλει ν’ ἀποτελέσει ἀφορμὴ γιὰ ἕναν οὐσιαστικὸ ἀναστοχασμό, σὲ σχέση μὲ τὴ
συγκρότηση τῆς ἐθνοπολιτισμικῆς ταυτότητας καὶ τὴ δόμηση τοῦ σύγχρονου ἑλλαδικοῦ
κράτους, ἀποφεύγοντας τὰ νεοκλασικὰ στερεότυπα καὶ τὶς φολκλορικὲς ἁγιογραφίες
τοῦ παρελθόντος. Πρὸς αὐτὴ τὴν κατεύθυνση, ἡ μελέτη καὶ ἀνάδειξη τοῦ ρόλου ποὺ
ἔπαιξε στὸν ἀγώνα τὸ παραδοσιακὸ τρίπτυχο τραγούδι-μουσικὴ-χορός, ὡς βασικὸς
κώδικας ἔκφρασης κι ἐπικοινωνίας τοῦ λαϊκοῦ μας πολιτισμοῦ, θεωροῦμε ὅτι ἀποτελεῖ
ἕνα ἐξαιρετικὰ χρήσιμο ἐργαλεῖο.
Γιὰ τοὺς Ἕλληνες τὸ τραγούδι ἀντιπροσωπεύει κάτι πολὺ περισσότερο ἀπὸ ἕνα ἁπλὸ
μουσικὸ-ποιητικὸ εἶδος. Λειτουργεῖ διαχρονικὰ ὡς ἰσχυρὸ σύμβολο τοπικῆς, ἐθνικῆς
καὶ κοινωνικῆς ταυτότητας, κιβωτὸς γιὰ τὴ συλλογικὴ μνήμη, σημεῖο ἀναφορᾶς γιὰ
τὴν κοσμοθεωρία καὶ τὴν ἰδεολογία τῆς ὁμάδας. Ὑπῆρξε —καὶ σὲ πολλὲς περιπτώσεις
παραμένει— λειτουργικὰ ἐνταγμένο στὶς ἐπιτελεστικὲς πρακτικὲς στὸν κύκλο τοῦ χρόνου
καὶ στὸν κύκλο τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων.
Δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι ἐπιλέξαμε ὡς τίτλο ἕνα ἀπόσπασμα ἀπὸ τὰ Ἀπομνημονεύματα
τοῦ Μακρυγιάννη ὅπου, περιγράφοντας τὶς προετοιμασίες γιὰ τὴ μάχη τῆς Ἀκρόπολης,
ἀφηγεῖται: «Φάγαμεν ψωμί, τραγουδήσαμεν κι ἐγλεντήσαμεν»!... Ἡ φράση αὐτὴ θεωροῦμε
ὅτι περικλείει τὸ βαθύτερο νόημα καὶ τὴ διαχρονικὴ λειτουργία τοῦ τραγουδιοῦ γιὰ τὸν
Νεοέλληνα. Τὸ τραγούδι ἀποτελεῖ γι’ αὐτὸν εἶδος πρώτης ἀνάγκης, ὅπως καὶ τὸ ψωμί!
Ἔτσι, ἡ συγκεκριμένη ἔκδοση ἐπιχειρεῖ μιὰ γενικὴ ἱστορικὴ ἀνασκόπηση, μὲ θέμα τὰ
τραγούδια καὶ τὶς μουσικὲς τοῦ 1821, θέτοντας ὡς βασικὸ ἐρώτημα τὸ πῶς τραγούδησε
ἡ λαϊκὴ μούσα τὴν Ἐπανάσταση καὶ ποιὲς ὑπῆρξαν οἱ πρακτικές, ἐπικοινωνιακὲς καὶ
συμβολικὲς λειτουργίες τῆς μουσικῆς τὴν περίοδο τοῦ ἀγώνα.
Τὸ χρονικὸ πλαίσιο ποὺ καλύπτει ἡ ἔρευνά μας ξεκινᾶ ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 18ου αἰώνα,
μὲ τὰ προεπαναστατικὰ ἐμβατήρια τοῦ Ρήγα Φεραίου καὶ τῶν ἄλλων ἐπώνυμων βάρδων.
Γιὰ νὰ καταλήξει στὸ 1862, μὲ τὴν ἔξωση τοῦ Ὄθωνα, ποὺ σηματοδοτεῖ τὸ τέλος τῆς
Βαυαροκρατίας, τῆς πρώτης μετεπαναστατικῆς περιόδου, ἡ ὁποία ὑπῆρξε ἐξίσου κρίσιμη
γιὰ τὴν πρόσληψη καὶ διαμόρφωση τῆς μουσικῆς ταυτότητας τῶν Νεοελλήνων.
Ἀρχικὸ πυρήνα τῆς ἔρευνας ἀποτέλεσε τὸ ὑλικὸ ποὺ συγκεντρώσαμε τὸ διάστημα
2016-2019, στὸ πλαίσιο ἑνὸς προγράμματος συνεργασίας τοῦ Κέντρου Ἑλληνικῆς
◀ Louis Dupré (1789-1837), «Δημήτριος Μαυρομιχάλης», 1825.
| 9