Rocznik Ziemi Kłodzkiej 2021

ROCZNIK ZIEMI K£ODZKIEJ

TOM XXVI

TOWARZYSTWO MI£OŒNIKÓW ZIEMI K£ODZKIEJ

ROCZNIK ZIEMI K£ODZKIEJ

TOM XXVI

POD REDAKCJ¥

ADAMA £¥CKIEGO

K£ODZKO 2021

Rada Programowa

Dr in¿. Kazimierz Czechowicz, dr Lech W³odarczyk, dr Ignacy Einhorn,

Irena Klimaszewska, Leszek Majewski, Adam £¹cki

Kolegium Redakcyjne

Adam £¹cki, Ma³gorzata Zawadzka, Maria Ozierañska, Brygida Morawska,

Jerzy Król, Kamil Kud, Ma³gorzata Matusz, Janusz Redmerski

Redaktor koordynator

Ma³gorzata Matusz

Redaktor techniczny

sk³ad i ³amanie

Janusz Redmerski

Redakcja internetowa RZK - tom XXVI

Jacek Mateusiak

Firma Mateusiak Group

Projekt ok³adki

Zbigniew Turkiewicz

Wszelkie prawa zastrze¿one

Redakcja:

Towarzystwo Mi³oœników Ziemi K³odzkiej

Pl. Jagie³³y 1, 57-300 K³odzko

Rocznik Ziemi K³odzkiej wydany przy udziale finansowym

Starostwa Powiatowego w K³odzku

ISSN 0137-4141

ISBN 987-83-954997-0-8

Druk: Wydawnictwo Drukarnia, Kokociñski Sp. z o.o., Nowa Osada 21a,

57-400 Nowa Ruda, tel. 74 872 50 92, www.kokocinski.pl

ADAM £¥CKI

S£OWO WSTÊPNE

Jako Towarzystwo Mi³oœników Ziemi K³odzkiej po czternastu latach

przerwy, w 2018 roku, wskrzesiliœmy unikalne wydawnictwo regionalne pn.

Rocznik Ziemi K³odzkiej. Ma³o kto wierzy³ w wydanie XXV tomu po tak

d³ugiej przerwie, a tym bardziej w kontynuacjê tego dzie³a. Dlatego z tym

wiêksz¹ satysfakcj¹ oddajê w Pañstwa rêce kolejny tom - Rocznik Ziemi

K³odzkiej 2021.

Podobnie jak trzy lata temu, Kolegium Redakcyjnemu uda³o siê skupiæ

wokó³ tomu XXVI znakomitych autorów - ludzi ró¿nych profesji,

jedoczeœnie z zami³owania regionalistów, pasjonatów historii ziemi k³odzkiej

i wnikliwych obserwatorów spraw dziej¹cych siê tu i teraz. W efekcie

spod ich piór wysz³y artyku³y na tematy, które albo nigdy wczeœniej nie by³y

podejmowane, albo wci¹¿ s¹ ma³o znane wiêkszej grupie czytelników, albo

po prostu ciekawe, do tej pory nieprezentowane w Roczniku. Dzieje odleg³e

przeplataj¹ siê z histori¹ nowsz¹ i najnowsz¹, bo zegarmistrz czasu nawet na

sekundê nie zwalnia.

Tom XXVI Rocznika Ziemi K³odzkiej otwieramy artyku³em pt. „Teatr

Studium. Przyczynek do dziejów kultury w K³odzku w pierwszych latach

po zakoñczeniu drugiej wojny œwiatowej”. Autorka Irena Klimaszewska

z w³aœciw¹ sobie wnikliwoœci¹ i starannoœci¹ opisuje powstanie w 1947 r.

tytu³owego amatorskiego teatru i jego krótk¹ dzia³alnoœæ. To pierwsze tak

dog³êbne opracowanie dotycz¹ce tej trupy i pocz¹tków ruchu teatralnego

w K³odzku po 1945 roku, bêd¹cych „niew¹tpliwie pierwszymi próbami

krzewienia ¿ycia kulturalnego na tej ziemi, mo¿e nieporadne, ale jak¿e cenne

w tym okresie”.

Z kolei dr Lech W³odarczyk, autor artyku³u pt. „Papierowe pieni¹dze

zastêpcze na ziemi k³odzkiej w latach 1914-1924 z uwzglêdnieniem

uwarunkowañ historyczno-gospodarczych”, przenosi nas do okresu

miêdzywojennego i funkcjonowania tzw. pieni¹dza na czas potrzeby.

Publikacja poza przedstawieniem ciekawych faktów historycznych pozwala

przeœledziæ, jakie „notgeldy” emitowano w poszczególnych powiatach

i miastach ziemi k³odzkiej, do czego odnosi³y siê w warstwie graficznej i in.

W minionej dekadzie i nieco wczeœniej poczynione zosta³y pierwsze

kroki w kierunku budowy l¹dowiska w Boguszynie. Jest l¹dowisko

5

w Bystrzycy K³odzkiej, w Starym Wielis³awiu (kontrowersyjne), s¹

okazjonalne loty balonem… Ale to naprawdê niewiele w porównaniu

z przedwojennymi tradycjami lotniczymi K³odzczyzny. Z dok³adnoœci¹

opisuje je Henryk Grzybowski w artykule pt. „Tradycje lotnicze ziemi

k³odzkiej - balony, sterowce i szybowce (do 1945 r.)”, przywo³uj¹c

historyczne l¹dowania ówczesnych statków powietrznych, budowê

pierwszego szybowca ziemi k³odzkiej, oœrodki budowy szybowców

i szybownictwa w L¹dku Zdroju czy szybowiska w Suszynie.

Rocznik 2021 otwarty zosta³ teatrem i na scenê powraca artyku³em pt.

„Festiwal Zderzenie Teatrów. Kalendarium”, przygotowanym przez

Katarzynê Schick, Joannê Za³uck¹ i Marka Mazurkiewicza. W tym roku

mija bowiem 30 lat od organizacji Ogólnopolskiego Zderzenia Teatrów

Jednoosobowych, które da³o pocz¹tek temu festiwalowi. Ów jubileusz

stanowi „przyczynek do utrwalenia historii k³odzkiego œwiêta teatru,

przywo³aniem faktów rozproszonych, wydobytych z archiwalnych

szuflad (…)”.

Z porz¹dkowaniem faktów mierzy siê kolejna publikacja. Artyku³ pt.

„Chrzest Ÿród³a kluczem skuteczniejszego rozwoju zlewni Nysy K³odzkiej”

to subiektywny opis wyprawy z udzia³em cz³onków TMZK, i nie tylko, we

wrzeœniu 2020 r. pod Trójmorski Wierch i na jego szczyt, pióra Leszka

Majewskiego. Celem tej wycieczki by³o przede wszystkim oznaczenie

(w terenie) w³aœciwego Ÿród³a g³ównej rzeki regionu oraz nadanie mu

imienia „Szczodre”. Nie mogliœmy pozwoliæ, aby ta cenna inicjatywa nie

znalaz³a odzwierciedlenia równie¿ w Roczniku Ziemi K³odzkiej.

Tekst „Siekierezada œwi¹teczna” Zbigniewa Piotrowicza nie jest nowy,

nie zosta³ napisany specjalnie do Rocznika, tylko pochodzi z ksi¹¿ki autora

pt. „Moje PaGóry", wydanej w 2013 roku. To m.in. opis pobytu pisarza

Marka H³aski na terenie dawnego powiatu bystrzyckiego. Opis ciekawy tym

bardziej, ¿e legenda buntownika z wyboru ustêpuje tu miejsca temu, jak

„rzeczy faktycznie siê mia³y”.

W tym roku mija pi¹ta rocznica utworzenia Klubu Biznesu Ziemi

K³odzkiej z siedzib¹ w K³odzku. Jego najbardziej rozpoznawaln¹ inicjatyw¹

s¹ doroczne „Pere³ki Ziemi K³odzkiej”. Czym jeszcze siê zajmuje, jakie s¹

jego cele? Wczesny jubileusz to dobry moment, by jego dzia³alnoœæ zosta³a

szerzej zaprezentowana przez za³o¿ycielkê Joannê Kraj-Plenkiewicz

i menager Jagodê Plenkiewicz.

6

Rocznik Ziemi K³odzkiej - tom XXVI zamykamy krótkim tekstem

„Gorzanów jak za dawnych lat”. Autor Robert Duma zwraca uwagê na jedn¹

z naj³adniejszych miejscowoœci w Kotlinie K³odzkiej, z bogat¹ histori¹,

prê¿nie dzia³aj¹cym Towarzystwem Mi³oœników Gorzanowa i na

odradzaj¹ce siê inicjatywy kulturalne oraz snuje wizjê przysz³oœci tej

miejscowoœci...

Ca³oœæ Rocznika domyka „Zwiastun Jubileuszu 75-lecia TMZK”, który

Towarzystwo obchodziæ bêdzie w 2022 r.

Mam nadziejê, ¿e wzbudzi³em Pañstwa zainteresowanie tomem XXVI

Rocznika Ziemi K³odzkiej dostêpnego tak¿e w bezp³atnej wersji elektronicznej,

na stronie internetowej TMZK: www.tmzk.eu. Nie ukrywam, ¿e

by³o to trudne zadanie, któremu mogliœmy sprostaæ dziêki wsparciu naszych

przyjació³, partnerów i sponsorów.

W okolicznoœciach ¿yczliwej aury dla TMZK w realizacji ró¿nych

inicjatyw, w³¹cznie z Rocznikiem ZK, szczególnie dziêkujê Zarz¹dowi

Starostwa K³odzkiego na czele ze starost¹ Maciejem Awi¿eniem,

Burmistrzowi Miasta K³odzka Micha³owi Piszce, K³odzkiemu Oœrodkowi

Kultury i Muzeum Ziemi K³odzkiej.

Dziêkujê wszystkim partnerom zaanga¿owanym w przygotowanie

Rocznika 2021 oraz sponsorom: dr. Kazimierzowi Czechowiczowi z Wroc³awia,

Zdzis³awowi Kozickiemu - prezesowi Gospodarczego Banku

Spó³dzielczego w Strzelinie, Jolancie Su³awie - prezes Grupy DZT

Œwiebodzice, Tomaszowi Nowackiemu prezesowi Banku Spó³dzielczego

w K³odzku, Henrykowi £o¿yñskiego prezesowi Firmy „Hedar” w £aziskach

Górnych. Dziêkujê wszystkim osobom i podmiotom, które w ró¿nych

formach sprzyjaj¹ naszej spo³ecznej pracy.

¯yczê interesuj¹cej i przyjemnej lektury.

Z szacunkiem, nadziej¹ i optymizmem

Adam £¹cki

Prezes TMZK

7

IRENA KLIMASZEWSKA

TEATR STUDIUM.

PRZYCZYNEK DO DZIEJÓW KULTURY W K£ODZKU

W PIERWSZYCH LATACH PO ZAKOÑCZENIU DRUGIEJ

WOJNY ŒWIATOWEJ

Jedn¹ z preferowanych, i interesuj¹cych nas w kontekœcie niniejszego

opracowania, form zarówno rozrywki, jak i edukacji tu¿ po zakoñczeniu

drugiej wojny œwiatowej by³ teatr amatorski i zawodowy. W zamyœle w³adz

pañstwowych, jeden i drugi mia³ spe³niaæ okreœlone zadania wychowawcze,

w tym propagandowe, i odegraæ pozytywn¹ rolê jako czynnik integracji

miejscowego œrodowiska. Jak podkreœlaj¹ badacze zagadnienia, teatr tu¿ po

wojnie „w skomplikowanych sytuacjach ogólnych, wœród ludzi zmuszonych

do budowania swej egzystencji niejednokrotnie od zera […] okaza³ siê

spraw¹ oczekiwan¹ i potrzebn¹”, co t³umaczono „g³odem wra¿eñ artystycznych

po d³ugotrwa³ym poœcie i chêci¹ rozrywki wobec trudów byto-

1

wania” . Organizacja teatru, w zwi¹zku ze zniszczeniami wojennymi, czy te¿

spowodowanymi powojenn¹ sytuacj¹ problemami, by³a jednak przedsiêwziêciem

trudnym - brakowa³o scen, dekoracji, kostiumów, niezbêdnego

sprzêtu technicznego, materia³u scenicznego, jak równie¿ re¿yserów,

aktorów i scenografów. Pomimo tych niedogodnoœci, podobnie jak w innych

regionach Polski, równie¿ na ziemi k³odzkiej, niemal¿e natychmiast po

zakoñczeniu wojny, wraz z tworzeniem siê ¿ycia kulturalnego rodz¹ siê

inicjatywy teatralne. Niektóre z realizowanych wówczas w sferze kultury

dzia³añ przetrwa³y w pamiêci i doczeka³y siê mniej lub bardziej obszerniejszych

opracowañ, o innych wiemy dziœ niewiele, a s¹ i takie wydarzenia,

po których niemal¿e „wszelki s³uch zagin¹³”. Tak w³aœnie jest w przypadku

powsta³ych w regionie k³odzkim po 1945 r. teatrów amatorskich, zwanych

w okresie powojennym teatrami ochotniczymi, a wiêc tworzonymi zwykle

przez osoby niemaj¹ce wykszta³cenia aktorskiego, traktuj¹ce udzia³

w spektaklach nie jako g³ówne zajêcie, a hobby. W opracowaniach poœwiêconych

powojennym dziejom kultury w Polsce oraz w regionie dolnoœl¹skim,

czy te¿ konkretnie na ziemi k³odzkiej albo nie odnajdujemy treœci

poœwiêconych K³odzczyŸnie w zakresie amatorskiej dzia³alnoœci teatralnej,

albo temat ten potraktowany jest marginalnie. Podobnie zauwa¿alny jest

brak archiwaliów, lub ich wyj¹tkowa skromnoœæ, dokumentuj¹cych

8

poczynania placówek regionalnych, które prowadzi³y po 1945 r. amatorsk¹

dzia³alnoœæ teatraln¹, co byæ mo¿e wynika z jej nieudokumentowania przez

dan¹ jednostkê albo te¿ zniszczeniu lub zaginiêciu wytworzonych materia-

³ów. Tê lukê w pewnym, aczkolwiek niedoskona³ym, stopniu wype³nia prasa

dolnoœl¹ska z drugiej po³owy lat 40. XX w. podejmuj¹ca, na ogó³ w formie

skromnych objêtoœciowo tekstów (nierzadko jedynie notek), interesuj¹c¹

nas kwestiê.

Fragmentaryczne dane na temat ¿ycia teatralnego K³odzczyzny w latach

1945-1950 uniemo¿liwiaj¹ obecnie szersze zaprezentowanie rozwoju tej

formy dzia³alnoœci w regionie, choæ wyniki przeprowadzonych badañ

pozwalaj¹ stwierdziæ, ¿e podobnie jak na ca³ym Dolnym Œl¹sku i w regionie

k³odzkim pocz¹tek ruchu teatralnego, przypomnijmy amatorskiego, bo taka

forma teatru by³a tu organizowana, datowany jest na drug¹ po³owê roku

1945. Jednym z pionierów by³ niew¹tpliwie amatorski Teatr Robotniczy

2

w Nowej Rudzie, który dzia³alnoœæ rozpocz¹³ ju¿ latem 1945 r. W tym te¿

roku w K³odzku, przy œwietlicy Zwi¹zku Zawodowego Kolejarzy, utwo-

3

rzona zosta³a sekcja muzyczno-teatralna . W roku 1947 powsta³ w K³odzku

Teatr Studium, o czym obszernie w dalszej czêœci pracy, a z inicjatywy

Powiatowego Komitetu Polskiej Partii Socjalistycznej [dalej: PK PPS]

w K³odzku, bli¿ej nieznany teatr amatorski pod kierownictwem Kazimierza

4

Piórka i Leonarda Lisiewicza . Dziêki prasie docieramy te¿ do wzmianki

5

o dzia³alnoœci w K³odzku Wojskowego Ko³a Dramatycznego .

Inicjatywy teatralne tego okresu powstawa³y równie¿ poza stolic¹

regionu, zachowa³y siê bowiem informacje o organizacji tego typu przed-

6 7

siêwziêæ w Lewinie K³odzkim i Dusznikach-Zdroju . Poza tym, amatorskie

zespo³y teatralne tworzone by³y tu przy istniej¹cych w zak³adach pracy

zwi¹zkach zawodowych, takich jak: Zwi¹zek Zawodowy Pracowników

Poczty, Zwi¹zek Zawodowy Pracowników Finansowych, Zwi¹zek Zawodowy

Pracowników Fabryki Szpul, Zwi¹zek Zawodowy Pracowników

Samorz¹du Terytorialnego i U¿ytecznoœci Publicznej. Teatralne grupy

amatorskie posiada³ te¿ Zarz¹d Powiatowy Ligi Kobiet oraz Towarzystwo

8

Przyjació³ ¯o³nierza .

Jak wspomniano wy¿ej, skromnoœæ materia³u nie pozwala obecnie na

skonstruowanie satysfakcjonuj¹cego obrazu ¿ycia teatralnego regionu

po 1945 r. Nieco odmiennie jednak przedstawia siê zagadnienie

funkcjonowania w tym okresie w K³odzku amatorskiego Teatru Studium.

9

Wydaje siê, ¿e choæ krótkotrwa³e, zosta³o w swoim czasie dostrze¿one

i wyró¿nione wœród innych amatorskich scen teatralnych powsta³ych po

wojnie na ziemi k³odzkiej, o czym œwiadczy chocia¿by odnaleziona liczba

materia³ów prasowych poœwiêconych tej w³aœnie grupie teatralnej. Jednak

i w tym przypadku niedostatecznoœæ Ÿróde³ uniemo¿liwia pe³ne zrekonstruowanie

dziejów Teatru Studium. Do dyspozycji mamy jedynie lakoniczne

treœci, w dodatku nierzadko wzajemnie siê wykluczaj¹ce i wprowadzaj¹ce

tym samym zamêt do tego i tak skromnego obrazu. Byæ mo¿e

bardziej pog³êbiona kwerenda i analiza jej wyników, dokonana w ró¿nych

zespo³ach archiwalnych (np. w Archiwum Akt Nowych w Warszawie)

wytworzonych w latach 1947-1948, do których na tym etapie badañ autorka

opracowania nie zdo³a³a dotrzeæ, pozwoli³aby na wype³nienie luk w tym

9

obrazie . Pomimo nierozwi¹zania wszystkich kwestii - kontynuacjê badañ

w du¿ym stopniu uniemo¿liwi³a pandemia i zwi¹zane z ni¹ obostrzenia

- podjêto decyzjê o publikacji niniejszego, pierwszego opracowania

dziejów Teatru Studium uznaj¹c, ¿e kolejne poszukiwania znacznie opóŸni³yby

prezentacjê tego niemal¿e zupe³nie nieznanego epizodu z pionierskich

lat tworzenia siê polskiej kultury w K³odzku. I choæ trudno dziœ

wyczerpuj¹co odtworzyæ dokonania teatru, jak te¿ poznaæ wszystkie osoby

uczestnicz¹ce w tym przedsiêwziêciu, dziêki kwerendzie dokonanej

m.in. w zasobach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wroc³awiu, Dolnoœl¹skiej

10

Biblioteki Publicznej we Wroc³awiu , Archiwum Pañstwowego we Wro-

11

c³awiu oraz jego Oddziale w Kamieñcu Z¹bkowickim , jak równie¿

Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej oraz Muzeum Ziemi K³odzkiej

w K³odzku podejmijmy próbê naszkicowania, jak ju¿ zaznaczono wy¿ej, na

tym etapie badañ, wci¹¿ niepe³nego obrazu funkcjonowania Teatru Studium.

POWSTANIE I DZIA£ALNOŒÆ TEATRU STUDIUM

Pocz¹tki k³odzkiego, amatorskiego Teatru Studium przypadaj¹ na luty 1947

r. Nale¿y podkreœliæ, ¿e istniej¹ w tej kwestii pewne rozbie¿noœci, podawane

s¹ bowiem ró¿ne daty powstania teatru. Odnajdujemy zapisy informuj¹ce, ¿e

teatr za³o¿ono w roku 1945, inne wskazuj¹ na rok 1946 b¹dŸ 1947, kolejne na

12

1948 . Jednak dyrektor teatru - Pawe³ Bem - informuje na ³amach prasy, ¿e

rozpocz¹³ pracê przy tworzeniu trupy teatralnej na pocz¹tku roku 1947.

Rzeczywiœcie, w lutym w K³odzku pojawi³y siê afisze z odezw¹ informuj¹c¹

o organizacji Teatru Studium wystosowan¹ przez, chc¹ce „podnieœæ stopê

10

kulturalnego ¿ycia miasta i powiatu”, Starostwo Powiatowe. Odezwa,

podpisana przez Wac³awa Ciechalskiego (1908-1998) - kierownika Referatu

Kultury i Sztuki Powiatowej Rady Narodowej oraz Wiktora Fronczaka

ówczesnego starostê powiatu, skierowana by³a do tych obywateli regionu,

którzy, jak zaznaczono, posiadaj¹ zdolnoœci sceniczne, jak równie¿ do

artystów zawodowych nie maj¹cych dot¹d mo¿liwoœci pracy w teatrze.

Jak czytamy, zadaniem maj¹cej powstaæ sceny „bêdzie fachowa praktyka

13

i szkolenie uzdolnionych ludzi na zawodowych artystów” .

Ju¿ wkrótce chêæ zaanga¿owania siê w prace teatralne zg³osi³o 43

kandydatów. Po selekcji, próbach i wstêpnym szkoleniu na sta³e zaanga-

¿owano 23 osoby i „rozpoczêto pracê, pracê bardzo trudn¹, mozoln¹

14

i naprawdê pe³n¹ poœwiêcenia” , mimo ¿e nie u³atwia³ tego zadania

widoczny brak funduszy, jak te¿, zdaniem autora jednego z artyku³ów,

pewien pocz¹tkowy sceptycyzm w³adz, które: „patrzy³y krytycznym okiem

15

i z niedowierzaniem na ten „ad hoc” powsta³y teatr” .

Trudno ustaliæ dziœ dok³adnie dzieñ i miejsce debiutu Teatru Studium.

W s³u¿¹cej pomoc¹ w ich okreœleniu, wobec braku innych Ÿróde³, prasie

odnajdujemy bowiem kilka dat pierwszej inscenizacji. Najbardziej wiarygodna

wydaje siê informacja zawarta w artykule sporz¹dzonym na podstawie

wywiadu z dyrektorem teatru Paw³em Bemem, wed³ug którego teatr, po

niezbêdnym kilkumiesiêcznym okresie przygotowañ, zadebiutowa³ na

16

scenie 1 czerwca 1947 r. w Jaszkowej Górnej . Choæ nie odnaleziono

informacji wyraŸnie wskazuj¹cej miejsce owego, wed³ug autora artyku³u,

pierwszego wystêpu Teatru Studium, nale¿y przypuszczaæ, ¿e przedstawienie

odby³o siê w tamtejszym Domu Ludowym, dysponuj¹cym scen¹

i sal¹ widowiskow¹. Na Jaszkow¹ Górn¹ wskazuje jeszcze jedna odnaleziona

notka prasowa, wymieniaj¹ca wieœ jako tê w której, jak to okreœlono,

17

Teatr Studium zdobywa³ pierwsze laury .

Wed³ug kolejnego materia³u prasowego pierwszy wystêp mia³ mieæ

miejsce w K³odzku 21 maja 1947 r. w budynku PPS przy pl. W. Jagie³³y

(przed wojn¹ Hotel Kaiserhof, po wojnie siedziba PPS, od 1948 œwietlica

miêdzyzwi¹zkowa, od 1953 Powiatowy Dom Kultury, dziœ budynek

K³odzkiego Oœrodka Kultury), dysponuj¹cym du¿¹, na ponad 450 miejsc,

sal¹ widowiskow¹. Jak czytamy, ów pokaz poprzedzi³o krótkie wyst¹pienie

prelegenta, który „w prostych s³owach przedstawi³ zebranym koniecznoœæ

11

12

Afisz informuj¹cy o organizacji Teatru Studium, Archiwum Pañstwowe we Wroc³awiu,

Zespó³ afiszów i plakatów, sygn. I/51

posiadania przez spo³eczeñstwo k³odzkie w³asnego zespo³u teatralnego”.

Przedmówca zaznaczy³, ¿e skoro K³odzka nie staæ na razie na zawodowy

zespó³, trzeba by³o pomyœleæ o utworzeniu zespo³u amatorskiego, który by

w Teatrze Studium „móg³ odpowiednio wyszkoliæ siê zawodowo”. Widaæ

nie wierzy³ on w nazbyt udany wystêp, podkreœli³ bowiem, ¿e to co zaraz

zebrani zobacz¹ na scenie „nie jest oczywiœcie ¿adn¹ sztuk¹, jest to bowiem

tylko pokaz, obrazuj¹cy zebranym mieszkañcom K³odzka jak tworzy³ siê

18

Teatr Studium, z jakich ludzi siê sk³ada i co ci ludzie do teatru tego wnieœli” .

Autor tej relacji prasowej uzna³ jednak¿e wystêp za udany, pisz¹c, i¿ sprawi³

on wszystkim mi³¹ niespodziankê, a m³odzi adepci sztuki wypadli dobrze.

Anonimowy autor nastêpnego niewielkiego artyku³u, zaznaczaj¹c na

wstêpie, ¿e Studium ma na celu obs³ugiwanie tylko fabryk, poinformowa³

te¿, ¿e teatr istnieje od 21 maja, aczkolwiek grupa teatralna zdo³a³a ju¿

wczeœniej daæ kilka wystêpów, m.in. w Naro¿nie [Bo¿ków - przyp. I. K.]

i Jaœkowie Górnym [Jaszkowa Górna - przyp. I. K.], a obecnie, tj.

26 czerwca o godz. 20.00, odbêdzie siê jej pierwszy [sic!] wystêp w K³o-

19

dzku, w sali widowiskowej budynku PPS .

Oprócz informowania o kolejnych przedstawieniach teatru, na ³amach

prasy komentowano trudnoœci, które zespó³ pokonywa³ na pocz¹tku swojej

drogi. Tu szczególnie dokuczliwy by³ brak funduszy na dzia³alnoœæ, jak te¿

wszelkich niezbêdnych akcesoriów, m.in. kostiumów. Te wprawdzie odnaleziono

na strychu koœcielnym w Wambierzycach, ale, jak donosi³a prasa,

20

Urz¹d Likwidacyjny w K³odzku mimo pisma Ministerstwa Kultury i Sztuki

kostiumów tych dyrekcji teatru wydaæ nie chcia³, wiêc niszcza³y one

21

w magazynach tego¿ urzêdu . Problem uda³o siê w koñcu rozwi¹zaæ,

bowiem Starostwo Powiatowe w K³odzku pismem z 2 marca 1948 r.,

podpisanym przez ówczesnego wicestarostê Leonarda Popowa, przekaza³o

22

dyrekcji Studium stroje teatralne. Wed³ug wspomnianego dokumentu by³y

to: 3 pary spodni teatralnych, 1 kamizela, 1 peleryna, 1 szal, 1 bluzka,

1 fartuszek, 1 szarfa zielona, 1 kokarda zielona, 2 rêkawy, 2 paski czerwone

z materia³u, 16 czapek, w tym kapelusze teatralne. Stroje, 13 marca 1948 r.,

przej¹³ osobiœcie jeden z aktorów Teatru Studium Bohdan Rzeszowski.

Wydaje siê, ¿e teatr nie zdoby³ zbyt du¿ej popularnoœci w pierwszych

miesi¹cach swojej dzia³alnoœci, skoro jesieni¹ 1947 r. pojawi³ siê w prasie

lakoniczny tekst, w którym jego autor ubolewa, ¿e o teatrze maj¹cym przed

13

Pismo w sprawie przekazania strojów teatralnych, Archiwum Pañstwowe we Wroc³awiu,

Oddzia³ w Kamieñcu Z¹bkowickim, Starostwo Powiatowe w K³odzku 1948, sygn. 634

sob¹, jak to okreœli³, „piêkne pole dzia³ania” wci¹¿ za ma³o siê s³yszy. Ma

jednak nadziejê, ¿e sytuacjê tê zmieni wystawiana w³aœnie sztuka Jana

Brzozy pt. Stary dzwon, która, jak przypuszcza, bêdzie dla teatru momentem

23

prze³omowym .

Prawdopodobnie sytuacja sugerowanej anonimowoœci teatru rzeczywiœcie

wkrótce uleg³a zmianie, bo prasa z roku 1948 donosi³a o coraz

wiêkszej ju¿ popularnoœci trupy i to nie tylko w powiecie k³odzkim, ale te¿

w powiatach bystrzyckim i z¹bkowickim, gdzie zespó³ równie¿ wystêpo-

24

wa³ . Kierownictwo teatru podkreœla³o, ¿e wyjazdy poza K³odzko mog³yby

byæ czêstsze, gdyby sytuacji nie utrudnia³ brak w³asnego samochodu.

Cz³onkowie teatru uzale¿nieni byli bowiem od instytucji, które zaoferowa³y

25

œrodek transportu .

Kolejn¹ kwesti¹ blokuj¹c¹ wystêpy teatru poza K³odzkiem, w tym

przypadku w uzdrowiskach regionu, by³y wygórowane op³aty, jakie

uzdrowiska ¿¹da³y za wynajêcie sali na czas spektaklu, co znacznie

14

26

ogranicza³o czêstotliwoœæ jego wystêpów w tych miejscowoœciach . Zdaje

siê, ¿e niedogodnoœæ tê dostrzeg³o nie tylko kierownictwo k³odzkiego teatru,

skoro w prasie odnajdujemy krytyczne uwagi dotycz¹ce m.in. zbyt ubogiego

stanu ¿ycia teatralnego w Polanicy-Zdroju, dla rozwoju którego, zdaniem

autora artyku³u, „nie wystarcz¹ rzadkie, goœcinne przedstawienia Teatru

27

Studium w K³odzku…” .

Po roku dzia³alnoœci i pewnych sukcesach scenicznych sytuacja teatru

poprawi³a siê znacznie. Zespó³ powiêkszy³ swoj¹ liczebnoœæ z 23 do 35 osób,

zwiêkszy³ te¿ swój stan posiadania, dysponowa³ ju¿ bowiem w³asnym

fortepianem koncertowym, 2-klawiaturow¹ fisharmoni¹, mia³ swoje

rekwizyty, kostiumy, sprzêt elektryczny, radioaparaturê i „du¿o, du¿o zapa-

28

³u, umi³owanie pracy scenicznej oraz dobre si³y sceniczne” .

Du¿o lepsza sta³a siê te¿, trudna pocz¹tkowo, sytuacja materialna teatru,

zaczê³y bowiem wp³ywaæ dotacje usprawniaj¹ce jego pracê.

Jak czytamy, po roku dzia³alnoœci

teatr otrzyma³ dotacjê

z Departamentu Teatrów Ochotniczych

przy Ministerstwie

Kultury i Sztuki, w wysokoœci

40 tys. z³otych. Wed³ug autora

artyku³u poruszaj¹cego tê kwestiê,

mia³a byæ ona wyp³acana co

29

miesi¹c . Pomocy finansowej

udziela³y te¿ w³adze K³odzka,

teatr bowiem od wrzeœnia 1947 r.

przeszed³ pod opiekê Powiatowej

Rady Narodowej [dalej:

30

PRN] . Ta uznaj¹c, jak czytamy,

zas³ugi i celowoœæ istnienia

teatru, przyzna³a mu w roku

1947 kwotê 50 tys. z³otych,

31

a w 1948 - 100 tys. z³otych .

Z pomoc¹ finansow¹

k³odzkiej scenie teatralnej

Wycinki prasowe, sygn. 620/DM,

ze zbiorów Muzeum Ziemi K³odzkiej

15

przychodzi³y te¿ inne gremia. Oto jednorazowej dotacji, w wysokoœci 40 tys.

z³otych, udzieli³a Spó³dzielnia Rolniczo-Handlowa Zwi¹zku Samopomocy

32

Ch³opskiej . Pomogli te¿ k³odzcy kupcy, którzy podczas dorocznej karnawa³owej

zabawy kupieckiej, zorganizowanej w lutym 1948 r., zebrali pewn¹

kwotê na potrzeby ró¿nych organizacji charytatywnych, spo³ecznych

i kulturalnych. Teatr otrzyma³ wówczas 31 tys. z³otych, z czego 16 tys.

z³otych przeznaczono na zamontowanie niezbêdnej przy rozbudowie sce-

33

ny instalacji oœwietleniowej . S³u¿¹cy temu materia³ instalacyjny, o ³¹cznej

wartoœci 30 tys. z³otych, podarowa³a Studium k³odzka Firma

34

Wosztynowicz lub, wed³ug kolejnego zapisu prasowego, Firma

Bursztynowicz. Wydaje siê jednak, ¿e w tym ostatnim przypadku autor

artyku³u b³êdnie poda³ nazwisko darczyñcy, a wspomniany materia³ instalacyjny

przekaza³ Leon Worsztynowicz prowadz¹cy w owym czasie

w K³odzku, przy ul. Wojska Polskiego 14, Dom Techniczno-Handlowy,

35

gdzie mo¿na by³o nabyæ artyku³y techniczne, ¿elazne i elektrotechniczne .

Teatr mia³ te¿ dochody w³asne ze spektakli, trudno jednak orzec, jak du¿e

by³y to wp³ywy, tym bardziej, ¿e „w celu spopularyzowania sztuki wœród

szerokich mas” wprowadzano takie formy zachêty, jak zni¿kê cen biletów

36

dla m³odzie¿y szkolnej i nauczycieli, a na niektóre spektakle oferowano

50-procentow¹ zni¿kê dla cz³onków zwi¹zków zawodowych. Teatr propo-

37

nowa³ te¿ wystêpy bezp³atne, np. dla zorganizowanych grup ¿o³nierzy lub

podczas wyj¹tkowych okazji. I tak np. w 1948 r. uczestnicy pierwszomajowego

pochodu w K³odzku mogli w tym dniu obejrzeæ za darmo, przygoto-

38

wane przez Teatr Studium przedstawienie .

SIEDZIBA TEATRU STUDIUM

We wszystkich odnalezionych materia³ach (dokumenty archiwalne, artyku³y

prasowe, notki w wydawnictwach), jako siedziba Teatru Studium wskazany

jest budynek po³o¿ony przy ul. Po³abskiej, w którym do drugiej wojny

39

œwiatowej mieœci³ siê hotel Glatzer Hof , zaprojektowany przez znanego

wroc³awskiego architekta Ericha Graua (1875-1940), syna Alberta Graua,

twórcy, nieistniej¹cej dziœ, synagogi w K³odzku.

Wybudowany w latach 1909-1910 obiekt, wzniesiony dla w³aœciciela

browaru Kurta Aschera, w miejsce stoj¹cej tu niegdyœ gospody (Glatzer

Brauhaus), dysponowa³ du¿¹, bodaj¿e najwiêksz¹ w mieœcie sal¹

16

restauracyjn¹ (zaplanowan¹ na 500

miejsc) wraz ze scen¹. Po wojnie

budynek przez pewien czas by³ siedzib¹

Komitetu Powiatowego Pol-

40

skiej Partii Robotniczej . W 1946 r.

obiekt przejêli kolejarze i utworzyli

w tym miejscu œwietlicê Zwi¹zku

Zawodowego Kolejarzy. Po remoncie

w roku nastêpnym zosta³

oddany do u¿ytku i sta³ siê siedzib¹

Klubu Robotniczego Zwi¹zku Zawodowego

Kolejarzy, póŸniej funkcjonowa³

jako Zwi¹zkowy Dom

Kultury, a nastêpnie (do ok. 1990)

41

jako Dom Kultury Kolejarza .

Ju¿ w po³owie 1945 r. pomieszczenie

restauracji przejê³o funkcjê

sali widowiskowej bêd¹cej miejscem

wystêpów, zarówno przyjezdnych,

jak i miejscowych,

zawodowych i amatorskich

zespo³ów artystycznych.

Poniewa¿

u¿ytkowników obiektu

by³o wielu, Teatr Studium

zmuszony by³

dzieliæ scenê z innymi

zespo³ami, choæ miejscem

jego prezentacji

by³y, jak wspomniano

wy¿ej, ró¿ne obiekty na

terenie K³odzka i regionu

oraz poza nim.

Budynek przy ul. Po³abskiej, przed 1945,

fot. G. Marx, ze zbiorów Muzeum

Filumenistycznego

Budynek przy ul. Po³abskiej, sala restauracyjna, przed 1945,

fot. G. Marx, ze zbiorów Muzeum Filumenistycznego

17

PAWE£ BEM - TWÓRCA,

DYREKTOR I RE¯YSER TEATRU

STUDIUM

Organizatorem, dyrektorem i re¿yserem

Teatru Studium by³ zawodowy aktor

i re¿yser Pawe³ Bem (1901-1975). Posiadanie

przez scenê amatorsk¹ zawodowego

re¿ysera by³o niew¹tpliwie du¿ym

atutem Teatru Studium.

Przysz³y dyrektor Teatru Studium

urodzi³ siê w odleg³ej Samarze nad

Wo³g¹ (w latach 1935-1971 Kujbyszew),

du¿ym mieœcie w obwodzie

nowosybirskim w Rosji. Jego ojciec,

Jerzy Bem, by³ rzemieœlnikiem i w³aœcicielem

warsztatu instrumentów muzycznych.

P. Bem w Rosji ukoñczy³ szko³ê

œredni¹ oraz dramatyczn¹. W okresie

miêdzywojennym gra³ i re¿yserowa³ na

Budynek przy ul. Po³abskiej, lata powojenne,

fot. T. Ja¿d¿ewski, ze zbiorów Muzeum Ziemi

K³odzkiej

scenach rosyjskich miast, m.in.: Samary, Tomska, Nowosybirska, Moskwy.

Od 1941 do 1945 r. przebywa³ w Kazachstanie i na terenie Zachodniej

Syberii. Tam, w 1943 r., o¿eni³ siê z Polk¹ Zofi¹. Do Polski, jako repatriant,

42

przyjecha³ w kwietniu 1946 r. Trafi³ do K³odzka. Najpierw jednak, jak

wspomina³, uprawia³ pole w Jaszkowej Górnej, aby „zapewniæ sobie trochê

43

ziemniaków na zimê” , a nastêpnie zaj¹³ siê organizacj¹ Teatru Studium, by

wkrótce zaprezentowaæ publicznoœci przygotowane przez siebie inscenizacje.

Za swoj¹ pracê w k³odzkim teatrze zbiera³ pozytywne opinie. W prasie

chwalono jego energiê, podkreœlaj¹c, ¿e teatr prowadzony jest przez fachowego

re¿ysera, który nie szczêdzi wysi³ków, aby postawiæ grê swoich

uczniów na jak najwy¿szym poziomie i ¿e sukcesy teatru to w du¿ej mierze

44

jego zas³uga .

Po likwidacji Teatru Studium P. Bem przeniós³ siê do Legnicy, do utworzonego

tam, w paŸdzierniku 1948 r., Teatru dla Wszystkich (po kilku

miesi¹cach przemianowanego na Teatr Nowy), gdzie pracowa³ jako

45

re¿yser . Ju¿ w po³owie stycznia 1949 r. wyre¿yserowa³ w legnickim teatrze

18

sztukê Tu mówi Tajmyr Konstantina Isajewa, w marcu, we wspó³pracy

z re¿yserem Janem Bieliczem, Lekkomyœln¹ siostrê W³odzimierza

Perzyñskiego, a w maju spektakl pt. Moralnoœæ pani Dulskiej Gabrieli

Zapolskiej. Ostatni¹ przygotowan¹ przez Bema sztuk¹ w teatrze w Legnicy,

w czerwcu 1949 r., by³a komedia Ten stary wariat, autorstwa Stefana

46

Kiedrzyñskiego .

47

Jesieni¹ 1949 r., po zawieszeniu dzia³alnoœci teatru w Legnicy , P. Bem

dosta³ anga¿ w teatrze w Jeleniej Górze. Zaraz te¿ wyre¿yserowa³ tam

spektakl pt. Lubow Jarowaja Konstantego Trieniewa (prapremiera

3 listopada 1949), za sprawn¹ re¿yseriê którego, jak te¿ za umiejêtnoœæ pracy

z ponad 60-osobowym zespo³em, zyska³ wiele pochwa³. W Jeleniej Górze

48

P. Bem wyre¿yserowa³ jeszcze kilka spektakli , nim jesieni¹ 1950 r. na sta³e

zwi¹za³ siê, poza niewielkimi przerwami, ze

scenami w Lublinie. Pracowa³ tam jako re¿yser,

czasem aktor, najpierw w Teatrze im. Juliusza

Osterwy, potem Teatrze Muzycznym, nastêpnie

w Teatrze Okrêgowego Domu Oficera i ponownie

w Teatrze Muzycznym, od 1957 nosz¹cego

nazwê Pañstwowej Operetki w Lublinie. W 1958

r., za ca³okszta³t pracy re¿yserskiej, otrzyma³

nagrodê artystyczn¹ miasta Lublina II stopnia.

Nie zaprzesta³ wspó³pracy z teatrem tak¿e po

49

przejœciu na emeryturê w 1971 r. Zmar³

6 stycznia 1975 r. Zosta³ pochowany na Cmentarzu

Komunalnym w Lublinie.

Pawe³ Bem,

Ÿród³o: www.encyklopedia

teatru.pl/osoby/4944/pawel-bem

REPERTUAR TEATRU STUDIUM

Trudno dziœ, wobec braku dokumentacji teatru, jak te¿ innych Ÿróde³, podaæ

dok³adn¹ liczbê spektakli wystawionych przez teatr w ci¹gu jego ponadrocznej

dzia³alnoœci. W jednym ze wspomnieñ, znana k³odzka poetka

50

Anna Zelenay pisze, ¿e teatr rozpad³ siê po wystawieniu dwóch sztuk .

Jednak zarówno tytu³ów, jak i ich, przynajmniej kilkukrotnych, czy

kilkunastokrotnych (?) inscenizacji by³o du¿o wiêcej. W prasie

dolnoœl¹skiej odnajdujemy informacje o siedmiu zrealizowanych i szeœciu

zapowiadanych, byæ mo¿e nawet czêœciowo przygotowanych, lecz ju¿ nie

19

wystawionych, tytu³ach. Wypada nadmieniæ, ¿e wiarygodnoœæ pochodz¹cych

z anonsów prasowych informacji dotycz¹cych terminów prezentowanych

sztuk jest dziœ trudna do zweryfikowania, niemniej jednak istotna,

wobec wspomnianego braku innych Ÿróde³.

Dobór sztuk w Teatrze Studium wskazuje na repertuar lekki, atrakcyjny

dla szerszej publicznoœci. By³a to powszechnie panuj¹ca tendencja

w teatrach okresu powojennego. Jak podkreœlaj¹ badacze, to w³aœnie nieskomplikowanego

repertuaru domagali siê „po prze¿yciach i okropnoœciach

wojny odbiorcy przedstawieñ zespo³ów amatorskich […]. Grano wiêc

przede wszystkim sztuki i utwory estradowe o du¿ym ³adunku humoru

i cechach widowiskowych”, b¹dŸ utwory o cechach patriotycznych, co, jak

wkrótce zauwa¿ono, odbija³o siê negatywnie na poziomie repertuaru

51

uprawianego przez zespo³y amatorskie . By³ to tak zwany „œredni” repertuar,

czêsto podyktowany mo¿liwoœciami odbioru nie obeznanego z literatur¹

i teatrem widza, nierzadko analfabety. Nale¿y jednak przyznaæ, ¿e wiele

scen, w tym tak¿e k³odzka, próbowa³o

realizowaæ te¿ repertuar ambitniejszy.

Pierwszymi sztukami obejrzanymi

przez publicznoœæ ziemi

k³odzkiej by³y te napisane przez

samego re¿ysera, który zdecydowa³

siê na ten krok wobec braku

innego materia³u scenicznego.

By³y to jednoaktowe komedie:

W poszukiwaniu gwiazd oraz

52

Mysz . Oprócz nich, wed³ug powtarzaj¹cych

siê w prasie anonsów,

w roku 1947 wystawiono równie¿,

bli¿ej nieznane, przedstawienie pt.

Muzy, a nastêpnie popularn¹ sztukê

Stary dzwon, autorstwa polskiego

pisarza i publicysty Jana Brzozy

(w³aœc. Józef Worabiec lub

Wyrobiec), gran¹ czêsto w tym

20

Publikacja ze zbiorów

K³odzkiego Oœrodka Kultury

okresie w Polsce, zarówno na scenach teatrów amatorskich, jak i zawodowych.

Premiera Starego dzwonu w K³odzku mia³a miejsce 23 paŸdziernika

53

1947 r. , w sali widowiskowej w budynku przy pl. W. Jagie³³y. Wystêp Teatru

Studium spotka³ siê z bardzo przychyln¹ reakcj¹. W prasie pisano, ¿e zespó³

wykaza³ siê gr¹, która „w du¿ym stopniu przekracza poziom najlepiej

postawionych teatrów ochotniczych”, a premiera Starego dzwonu to moment

54

prze³omowy w ¿yciu zespo³u i ¿yciu kulturalnym K³odzka .

Ambitniejszy repertuar teatr zaproponowa³ w roku nastêpnym. Po kilku

miesi¹cach intensywnych przygotowañ, w marcu 1948 r., wystawiono sztukê

pt. Zaczarowane ko³o napisan¹ w 1900 r. przez Lucjana Rydla, poetê,

t³umacza i dramatopisarza okresu M³odej Polski. Spektakl grano póŸniej

55

kilkakrotnie, m.in. w sobotê 3 i niedzielê 4 kwietnia . By³o to niew¹tpliwie

najwa¿niejsze z przedstawieñ Teatru Studium. W prasie spotykamy wysok¹

ocenê marcowego spektaklu. Pisano, ¿e inscenizacja by³a ze wszech miar

udana i stanowi³a niecodzienne wydarzenie w ¿yciu kulturalnym K³odzka.

Publicznoœæ, jak to ujêto, „dotychczas karmiona rewi¹” ujrza³a „jeden

56

z najpiêkniejszych dramatów polskich w doskona³ym wydaniu” ; podkreœlano

œwietn¹ re¿yseriê, wysoki poziom gry aktorskiej, jak te¿ to, ¿e obecna

na przedstawieniu znana, przedwojenna aktorka Irena Solska wyrazi³a

opiniê, ¿e nie ka¿dy teatr zawodowy mo¿e poszczyciæ siê tak¹ gr¹. Chwalono

te¿ kostiumy i dekoracje, wygl¹daj¹ce „jak z rzeczywistego zdarzenia”,

57

doskona³¹ charakteryzacjê, a tak¿e efekty œwietlne i dekoracyjne , co ³¹cznie

przewy¿sza³o „poziom najlepiej postawionych zespo³ów amatorskich”. Jak

entuzjastycznie stwierdzi³ recenzent: „Czegoœ podobnego w K³odzku

jeszcze nie by³o”, a Teatr Studium dziêki tej inscenizacji zdoby³ sobie

58

czo³owe miejsce wœród teatrów amatorskich Dolnego Œl¹ska .

Kolejn¹ sztuk¹, któr¹ publicznoœæ K³odzka i regionu mog³a obejrzeæ

w 1948 r., by³a komedia pt. Koniec œwiata Bronis³awa Bakali. Tê

4-aktow¹, chêtnie gran¹ na powojennych scenach polskich teatrów farsê

59

zaprezentowano w K³odzku 15, a nastêpnie 24 maja , w czerwcu zaœ wysta-

60

wiono w Jaszkowej Górnej . W anonsie prasowym dotycz¹cym k³odzkiej inscenizacji

Koñca œwiata pochwalono zarówno pracê re¿ysera, jak i kreacje

aktorów. Pisano, ¿e: „Komedia przygotowana zosta³a bardzo starannie. Po

pierwszym s³abszym nieco akcie zainteresowanie publicznoœci wzrasta³o

21

61

w miarê rozwijania siê akcji i dziêki dobrej grze aktorów” . Sprawozdawca

¿a³owa³ jedynie, ¿e premiera komedii odby³a siê w pierwszy dzieñ Zielonych

Œwi¹t, gdy, jak stwierdzi³, ludzie maj¹ „najczêœciej inne zainteresowania”,

st¹d sala wype³niona by³a tylko w czêœci.

W po³owie 1948 r. teatr zaproponowa³ kolejny, nowy spektakl - komediê

muzyczn¹ Manewry mi³osne Stefana Turskiego, aktora oraz autora ciesz¹cych

siê powodzeniem wodewili. Jej premiera, wed³ug anonsów prasowych,

62

odby³a siê w niedzielê 6 czerwca . Teatr, po raz kolejny, odnotowa³ sukces.

W prasie pojawi³y siê doskona³e opinie. Pisano, ¿e to bezsprzecznie clou

komediowego sezonu Teatru Studium, ¿e sztuka zosta³a przygotowana

bardzo starannie, a gra aktorska by³a niewspó³miernie wysoka do poziomu

samej sztuki. Recenzent mia³ jedynie zastrze¿enia i to, jak podkreœli³,

nieznaczne, co do dekoracji i kostiumów, ale to, jego zdaniem, w du¿ej czêœci

naprawi³o doskona³e opracowanie sceniczne sztuki dokonane przez dyre-

63

ktora teatru P. Bema .

Pawe³ Bem, zapytany w maju 1948 r. o plany teatru na kolejne miesi¹ce,

poinformowa³, ¿e na sezon letni teatr pragnie przygotowaæ kilka kolejnych

komedii. Mia³y to byæ: Maj mi³osny S. Turskiego, Wynalazek i mi³oœæ oraz

Poci¹g widmo Arnolda Ridley'a, Trafika pani genera³owej, a tak¿e Gdzie

diabe³ nie mo¿e Romana Niewiarowicza. Wymienione spektakle teatr chcia³

zaprezentowaæ w lipcu i sierpniu, przede wszystkim na scenach k³odzkich

uzdrowisk. Interesuj¹ce

i ambitne co do repertuaru

by³y te¿ plany re¿ysera

na sezon zimowy

1948/1949. Mia³a go

zainaugurowaæ sztuka

Maksyma Gorkiego Na

64

dnie . Za³o¿eñ tych nie

uda³o siê ju¿ zrealizowæ.

K³odzki teatr uleg³ bowiem

likwidacji, P. Bem

przeniós³ siê do teatru

w Legnicy i od tego momentu

(druga po³owa

22



1948) w prasie przesta³y ukazywaæ siê, funkcjonuj¹ce wczeœniej, notki

prasowe zapowiadaj¹ce wystêpy Teatru Studium.

AKTORZY TEATRU STUDIUM

Na obecnym etapie badañ uda³o siê odnaleŸæ nieco wiadomoœci jedynie na

temat kilku postaci zwi¹zanych z k³odzkim teatrem, choæ z grupy osób

go tworz¹cych, przypomnijmy, licz¹cej na pocz¹tku 1947 r. 23 osoby,

a w 1948 r. 35 osób, odnaleziono 17 nazwisk.

W jednym z niewielkich artyku³ów prasowych jego autor poinformowa³

czytelników, ¿e w sk³ad k³odzkiego zespo³u wchodz¹ amatorzy i tylko

dwóch zawodowych aktorów, tj. P. Bem i St. [Stanis³aw - przyp. I.K.]

65

Dworzañski . O ile na temat P. Bema mo¿na bez wiêkszych trudnoœci

odszukaæ obszerniejszych danych, o tyle o drugim, wed³ug wspomnianego

artyku³u, zawodowym aktorze w zespole Studium informacje s¹ wiêcej ni¿

skromne. W kilku poœwiêconych polskiej scenie teatralnej opracowaniach

odnajdujemy jedynie lakoniczn¹ notkê o wystêpie Stanis³awa

Dworzañskiego, jeszcze przed jego anga¿em w Teatrze Studium, na deskach

Teatru Miejskiego w Rzeszowie (w latach 1949-1957 Teatr Ziemi

Rzeszowskiej), w sztuce Stary dzwon, która zosta³a tam wystawiona

66

21 wrzeœnia 1946 r. Podobnie lakoniczne opinie dotycz¹ wystêpów

S. Dworzañskiego w k³odzkim teatrze, wed³ug autora jednego z artyku³ów

„najlepszego aktora zespo³u”. Co prawda udzia³ S. Dworzañskiego w roli

„Wojewody” w Zaczarowanym kole wypad³, jak zauwa¿y³ recenzent,

67

„poprawnie, choæ mo¿e zbyt ma³o efektownie” , za to w sztuce pt. Manewry

mi³osne jego gra by³a, jak to okreœlono, pe³na polotu i swobodnego zaciêcia,

choæ z pewnoœci¹ by³oby lepiej, gdyby dykcja aktora by³a bardziej popraw-

68

na .

Równie sk¹pe wiadomoœci dotycz¹ aktorów-amatorów Teatru Studium.

Kilka nazwisk odnajdujemy w notce prasowej informuj¹cej o inscenizacji

komedii Koniec œwiata, gdzie wymienieni zostali (jak równie¿ pochwaleni

za dobr¹ grê): Tadeusz Kieloch, W³. [W³adys³aw?, W³odzimierz?]

69

Kieloch, Kopera (nie podano imienia), Krawiecowa (nie podano imienia) .

Niestety, informacji, które przybli¿y³yby sylwetki wymienionych osób nie

uda³o siê tymczasem odnaleŸæ.

Kolejni aktorzy-amatorzy Teatru Studium to wystêpuj¹cy w sztuce

Zaczarowane ko³o: L. Sadzikowski (w roli „Jaœka”), którego pisz¹cy

23

o spektaklu uzna³ za wyj¹tkowo rokuj¹cego na przysz³oœæ, podkreœlaj¹c

ponadto, ¿e to „prawdziwy, na szerok¹ skalê zakrojony talent”, dalej Bogna

Zborowska, która, zdaniem recenzenta, w roli „M³ynarki” wypad³a bardzo

dobrze, a jej sposób gry charakteryzowa³ siê du¿¹ kultur¹ sceniczn¹

i niew¹tpliwym zaciêciem dramatycznym, oraz, kreuj¹cy rolê „Drwala”,

Legutko (autor nie poda³ imienia), który „zadziwi³ publicznoœæ dobr¹ gr¹

70

pod ka¿dym wzglêdem” .

Wœród aktorów graj¹cych w k³odzkiej inscenizacji Manewrów mi³osnych

pojawi³o siê nazwisko, debiutuj¹cej w roli „Ciotki”, Wysockiej (autor

artyku³u nie poda³ imienia), która, jak czytamy, „wykaza³a du¿¹ ³atwoœæ

poruszania siê na scenie oraz bezsprzeczn¹ poprawnoœæ gry” oraz

Millerówny (w artykule nie wymieniono imienia), która choæ dobra, to

71

„stanowczo powinna zwalczyæ u siebie nieco krzykliw¹ deklamacjê” . Byæ

mo¿e (?) owa Millerówna to póŸniejsza, dzia³aj¹ca w latach 50. XX w.

w Domu Kultury Kolejarza w K³odzku, instruktorka teatru kukie³kowego,

72

pani Miller (w lakonicznej informacji prasowej wymieniono jedynie

nazwisko).

Kolejny cz³onek grupy teatralnej, który, wed³ug autora notki prasowej

73

zas³uguje na wyró¿nienie wœród artystów tego teatru to Józef Lisiewicz . To

jedyna informacja poœwiêcona tej postaci w kontekœcie jej roli w zespole

Teatru Studium. Byæ mo¿e pisz¹cy pomyli³ imiona i owym aktorem by³ nie

Józef a Leonard Lisiewicz, wed³ug jednego z opracowañ uczeñ znanego

polskiego aktora, re¿ysera i pedagoga scenicznego, Aleksandra

Zelwerowicza. Wzmianki o Leonardzie Lisiewiczu, prawdopodobnie

74

pochodz¹cym z Wilna aktorze i re¿yserze , prowadz¹cym w drugiej po³owie

lat 40. w K³odzku bli¿ej nieznany teatr amatorski, a w latach 50. bêd¹cym

instruktorem szkol¹cym zespó³ dramatyczny w Powiatowym Domu Kultury

75 76

w K³odzku , wspó³pracuj¹cym te¿ z Domem Kultury Kolejarza , odnajdujemy

w kilku publikacjach regionalnych. Nie mo¿na jednak¿e wykluczyæ,

bez przeprowadzenia dok³adniejszej kwerendy, ¿e owym utalentowanym

aktorem Studium by³ jednak, jak informowano w prasie, Józef Lisiewicz

(tu nasuwa siê tak¿e kolejna sugestia, byæ mo¿e po prostu chodzi o osobê

obdarzon¹ dwojgiem imion - Leonard Józef).

Nastêpn¹ postaci¹ zaanga¿owan¹ w pracê teatru by³a Janina Bilewicz

(1927-2015), która niezwykle lakonicznie napisze o tym fakcie

24

w sporz¹dzonych wiele lat póŸniej wspomnieniach, nadmieniaj¹c jedynie, ¿e

77

tu¿ po przyjeŸdzie do K³odzka: „Anga¿ujê siê w naszym teatrze Studium” .

Wiemy, ¿e J. Bilewicz, z le¿¹cego na Ukrainie Stryja, do K³odzka przyjecha³a

w lipcu 1945 r. maj¹c 18 lat. Obok

nauki w Gimnazjum i Liceum Ogólnokszta³c¹cym

dla Doros³ych w 1945 r.

podjê³a te¿ pracê w Zarz¹dzie Miejskim

w charakterze referenta, od 1947 pracowa³a

w Izbie Skarbowej, od 1949

w Pañstwowym Banku Rolnym, póŸniej

w Przedsiêbiorstwie Turystycznym

„Œnie¿nik”. Przez ca³e ¿ycie by³a aktywnym

dzia³aczem spo³ecznym i kulturalnym,

m.in.w Towarzystwie Mi³oœników

Ziemi K³odzkiej, czy utworzonym

wiele lat póŸniej Towarzystwie Mi³oœ-

78

ników Lwowa .

Wœród aktorów zwi¹zanych z teatrem

obszerniejsze wiadomoœci, oprócz danych

o jego re¿yserze P. Bemie, dotycz¹

Janina Bilewicz, lata 50. XX w.,zbiory

Archiwum Oficyny Wydawniczej „Brama”

g³ównie wspomnianego ju¿ kilkakrotnie Bohdana Rzeszowskiego (1926-

1983), póŸniejszego zawodowego aktora i œpiewaka, który na sta³e zwi¹za³

siê z teatrami zawodowymi i mia³ na swoim koncie wiele wa¿nych kreacji.

Nie mniej interesuj¹ce by³y jego wczeœniejsze losy. Jak podaj¹ jego bio-

79

gramy , w 1940 r. B. Rzeszowski zosta³ wywieziony, wraz z matk¹, do

Kazachstanu (jego ojca zamordowano w Katyniu). Jako 16-latek wst¹pi³ do

tworz¹cej siê na Wschodzie Armii Polskiej. Przeszed³ Persjê, Irak, Syriê,

Palestynê, nastêpnie Egipt, W³ochy, Angliê. Pierwsze kroki sceniczne

stawia³ w teatrach polowych.

Zdemobilizowany, wróci³ do kraju w 1947 r. W maju tego roku znalaz³ siê

w K³odzku, gdzie, jako 21-letni m³odzieniec, rozpocz¹³ wystêpy w Teatrze

Studium. W 1948 r., wraz z P. Bemem, wyjecha³ do Legnicy, anga¿uj¹c

siê w Teatrze dla Wszystkich. Po upadku teatru w Legnicy, przeniós³ siê do

teatru w Jeleniej Górze (sezon 1949/1950), a w roku 1950 wyjecha³ do

25

Lublina, gdzie on i P. Bem dostali anga¿ w Teatrze

im. Juliusza Osterwy i w Teatrze Muzycznym.

W roku 1953 B. Rzeszowski rozpocz¹³ pracê

w Teatrze Lalek w Opolu, a w latach 1954-1957

zatrudniony zosta³ w Teatrze im. Aleksandra

Fredry w GnieŸnie. W sezonie 1957/1958 pra

cowa³ w Teatrze Popularnym w Grudzi¹dzu,

a w roku nastêpnym ponownie znalaz³ siê w Lublinie,

w Operetce Lubelskiej. Potem przeniós³ siê

do Operetki Szczeciñskiej (od 1965 r. Pañstwowy

Teatr Muzyczny, ob. Opera na Zamku).

Wystêpowa³ tam przez 19 lat. Na emeryturê

przeszed³ w 1978 r. Zmar³ w Szczecinie w 1983 r.

Zosta³ pochowany na Cmentarzu Wolskim

w Warszawie.

W Teatrze Studium B. Rzeszowski zbiera³ za

Bohdan Rzeszowski,

fot. G. Wyszomirska,

zbiory ZASP Szczecin,

Ÿród³o: www.encyklopedia.

Szczecin.pl/wiki/Plik:

Rzeszowski_Bohdan1.jpg

swoje kreacje przychylne opinie. Chwalono jego rolê m.in. w Zaczarowanym

kole, gdzie wcieli³ siê w rolê „Mefista”, czy w sztuce Manewry mi³osne,

gdzie wystêpowa³ jako „Ordynans”. Relacjonuj¹cy to przedstawienie

podkreœla³, ¿e Rzeszowski wypad³ bardzo dobrze „trafnie akcentuj¹c efekty i

wykazuj¹c siê dobr¹ mimik¹ i gestykulacj¹ …”. Nieco ra¿¹cy by³ jedynie,

80

jak to uj¹³ recenzent, „zbyt inteligentny szablon wys³awiania siê” .

Wed³ug sk¹pych wiadomoœci P. Bem nie wyjecha³ do teatru w Legnicy

sam, dyrektor i re¿yser Teatru Studium zabra³ bowiem ze sob¹ czêœæ k³odzkiego

zespo³u. W jednym z materia³ów, w którym kilka zdañ poœwiêcono

scenie legnickiej, istotny dla niniejszego opracowania zapis mówi, ¿e teatr

w Legnicy utworzy³a Irena Solska czêœciowo si³ami amatorów z K³odzka,

jak te¿ z osobami nowo zaanga¿owanymi, co stworzy³o zespó³ artystyczny

81

Teatru dla Wszystkich . Niektóre biogramy poœwiêcone re¿yserowi Teatru

Studium powiadamiaj¹, ¿e P. Bem do Legnicy przeniós³ siê wraz z k³odzkim

82

zespo³em . Wypada w¹tpiæ, aby do Legnicy wyjecha³a ca³a k³odzka trupa

teatralna. Z pewnoœci¹ czêœæ osób, z ró¿nych wzglêdów, nie zdecydowa³a

siê na zmianê miejsca pobytu. Pogl¹d ten potwierdza, cytowana tu ju¿,

A. Zelenay wspominaj¹c, ¿e po likwidacji teatru czêœæ jego cz³onków

realizowa³a siê w zespo³ach dramatycznych prowadzonych przez

83

Powiatowy Dom Kultury oraz Dom Kultury Kolejarza .

26

O ile mo¿emy dotrzeæ do przynajmniej kilkunastu nazwisk aktorów

wystêpuj¹cych w interesuj¹cym nas okresie w Teatrze dla Wszystkich

84

w Legnicy , czy póŸniej w Jeleniej Górze, to trudno w tej chwili ustaliæ, jak¹

czêœæ legnickiego teatru stanowili aktorzy-amatorzy z K³odzka, a tak¿e

kim byli, jakie mieli wykszta³cenie, gdzie pracowali? To kwestia dalszych

badañ (dziœ wiemy jedynie, ¿e P. Bemowi na pewno towarzyszy³

B. Rzeszowski). Tymczasem mo¿emy stwierdziæ, ¿e grupê aktorów Teatru

Studium tworzyli niew¹tpliwie prawdziwi entuzjaœci, osoby które „pomimo

braku czasu, poniewa¿ wszyscy pracuj¹ w fabrykach, urzêdach i uczêszczaj¹

85

do szkó³” znalaz³y czas, chêci i si³y, by realizowaæ siê na scenie. Oddali siê

zajêciu niew¹tpliwie anga¿uj¹cemu, chocia¿by ze wzglêdu na liczne próby,

jak te¿ odbywaj¹ce siê w miastach i wioskach, w kopalniach i fabrykach na

terenie powiatów k³odzkiego, bystrzyckiego i z¹bkowickiego, spektakle.

Dla tych niektórych adeptów sztuki teatralnej, charakteryzuj¹cych siê, jak

pisa³ jeden z recenzentów, „ofiarn¹ i bezinteresown¹ prac¹”, te k³odzkie

pocz¹tki okaza³y siê na tyle wa¿ne i atrakcyjne, by kontynuowaæ je dalej.

SCENOGRAFOWIE I INNE OSOBY

ZWI¥ZANE Z TEATREM STUDIUM

Teatr Studium posiada³ w³asnego, maj¹cego du¿e doœwiadczenie, scenografa.

By³ to, obok zawodowego re¿ysera, kolejny, niew¹tpliwy atut teatru,

co s³usznie podkreœla³ dziennikarz, który zamieœci³ na ³amach prasy tê informacjê.

Mia³o to, wed³ug niego, znacznie u³atwiæ pracê dyrekcji i wzmóc

86

zainteresowanie publicznoœci .

Owym pierwszym scenografem k³odzkiej sceny by³, najprawdopodobniej

zatrudniony w teatrze od listopada b¹dŸ grudnia 1947 r., Boles³aw

Kudewicz (1887-1957). Urodzony we Lwowie artysta-malarz, projektant

tkanin i scenograf, zanim zwi¹za³ swoje ¿ycie z K³odzkiem, studiowa³ na

Akademii Sztuk Piêknych w Krakowie, w pracowni cenionego polskiego

malarza Jacka Malczewskiego. W okresie miêdzywojennym by³ nauczycielem

rysunku w Krzemieñcu oraz scenografem w teatrach we Lwowie,

Lublinie, Krakowie i £odzi. W K³odzku zamieszka³ w 1946 r. By³ tu

wspó³za³o¿ycielem k³odzkiego Oddzia³u Zwi¹zku Polskich Artystów

Plastyków [dalej: ZPAP] i jego pierwszym prezesem. Swoje prace - tkaniny,

plakaty, pejza¿e, martwe natury i portrety - prezentowa³ tak¿e po wojnie, na

27

wystawach organizowanych na terenie regionu

k³odzkiegoi poza nim, m.in. we Wroc³awiu

Boles³aw Kudewicz,

autoportret, olej, ok. 1950, ze

zbiorów Muzeum Ziemi K³odzkiej

i Warszawie. B. Kudewicz zmar³ i zosta³

87

pochowany w K³odzku .

Kolejny wspó³pracuj¹cy z teatrem artysta to

Wac³aw Brejter (1903-1981) - malarz, grafik,

organizator ¿ycia artystycznego i kulturalnego

K³odzka. Urodzony we Lwowie, absolwent

Akademii Sztuk Piêknych w Krakowie, po

wojnie w K³odzku pe³ni³ wiele funkcji: kierowa³

referatem kultury w Zarz¹dzie Miejskim

(1946-1947), by³ nauczycielem rysunku w Pañstwowym

Liceum Pedagogicznym (1947-

1950), póŸniej kierownikiem muzeum w Ziêbicach

(1950-1962). W latach 1963-1967 zarz¹dza³ muzeum w K³odzku,

bêd¹c jego pierwszym dyrektorem. By³ te¿ wspó³organizatorem i prezesem

k³odzkiego Oddzia³u ZPAP, postaci¹ znan¹ w K³odzku (i lubian¹), w znacznym

stopniu zaanga¿owan¹ w ¿ycie kulturalne miasta i wielokrotnie za te

88

poczynania nagradzan¹ . To on, w ramach

wspó³pracy z Teatrem Studium, zdaniem

autorów materia³ów prasowych, w du¿ym

stopniu przyczyni³ siê do sukcesu inscenizacji,

wystawionego po raz pierwszy w marcu 1948 r.,

Zaczarowanego ko³a, przygotowuj¹c doñ

dekoracje. Efekty jego starañ doceniono, pisz¹c

na ³amach prasy o zaprojektowanych kostiumach

i dekoracjach wygl¹daj¹cych jak „z rze-

89

czywistego zdarzenia” .

Jeszcze jeden, choæ wyj¹tkowo lakoniczny

zapis prasowy, pozwala poznaæ nazwisko

kolejnej, zaanga¿owanej (jednorazowo?, na

sta³e?) w prace Teatru Studium osoby o nazwisku

Wac³aw Brejter, fot. ze zbiorów

Muzeum Ziemi K³odzkiej

Piórek

(w artykule nie podano imienia). Jak czytamy, wykonana przez

niego charakteryzacja wystêpuj¹cych w sztuce Zaczarowane ko³o ak-

90

torów zas³uguje na najwy¿sze uznanie . Prawdopodobnie owym

28

91

charakteryzatorem by³ Kazimierz Piórek , zatrudniony w pierwszej po³owie

lat 50. XX w. jako instruktor zespo³ów teatralnych w Powiatowym Domu

92

Kultury w K³odzku . Niewykluczone, zwa¿ywszy na przesz³oœæ K. Piórka,

¿e móg³ on uczestniczyæ w pracach Teatru Studium równie¿ jako aktor. Jego

nazwisko odnajdujemy bowiem (przy za³o¿eniu, ¿e to ta sama osoba, a nie

jedynie zbie¿noœæ imienia i nazwiska), w okresie miêdzywojennym,

w Teatrze Robotniczym Zwi¹zku Zawodowego Kolejarzy w Nowym S¹czu,

sceny znanej swojego czasu z wysokiego poziomu artystycznego. W kalendarium

teatru jego imiê i nazwisko pojawia siê w spisie wyró¿niaj¹cych siê

93

re¿yserów i aktorów nowos¹deckiej sceny . Kolejny umieszczony tam zapis

informuje, ¿e w 1925 r. aktorzy nowos¹deckiej sceny przeszli kurs charakteryzacji.

Nabyte wówczas umiejêtnoœci móg³ K. Piórek wykorzystaæ

z powodzeniem równie¿ w k³odzkim teatrze.

OPIEKA ARTYSTYCZNA NAD TEATREM STUDIUM

Opiekê artystyczn¹ nad Teatrem Studium, podobnie jak nad innymi teatrami

amatorskimi na Dolnym Œl¹sku w tym czasie, sprawowa³a, wspomniana ju¿

wczeœniej, Irena Solska (1877-1958), „gwiazda modernizmu, muza poetów

94

i malarzy, jedna z najwybitniejszych aktorek w dziejach naszej sceny” .

Przed wojn¹ wystêpowa³a

w teatrach we Lwowie, Krakowie,

Warszawie, Lublinie,

czy £odzi zdobywaj¹c za

swoje kreacje uznanie i widzów

i krytyków. I choæ postêpuj¹ca

choroba (ciê¿ka

odmiana choroby Parkinsona),

która ujawni³a siê

jeszcze w okresie miêdzywojennym,

nie pozwoli³a

aktorce po wojnie wróciæ na

scenê, to w drugiej po³owie

lat 40. XX w. „z ogromn¹

pasj¹ zabra³a siê do pracy

w dziedzinie odbudowy

Portret Ireny Solskiej, 1904, aut. S. Wyspiañski, Ÿród³o:

polona.pl/item/portret-ireny-solskiej-fotografia-pastelustanislawa-wyspianskiego,NzY20TUyMTI/0/#info:metadata

29

95

polskiego ¿ycia teatralnego” . Jesieni¹ 1946 r. powierzono jej obowi¹zki

delegata Ministerstwa Kultury i Sztuki ds. Teatrów Dolnoœl¹skich. I. Solska

zamieszka³a we Wroc³awiu, gdzie podjê³a sta³¹ pracê referentki teatralnej

w Wojewódzkim Wydziale Kultury. Poza wyjazdami w teren, zak³adaniem

œwietlic i domów kultury, prowadzi³a kursy re¿yserskie i instruktorskie,

przygotowywa³a te¿ wystêpy artystyczne edukowanych osób i grup.

Niezwykle aktywna, organizowa³a powiatowe eliminacje zespo³ów amatorskich,

zdobywa³a dla nich subwencje, pomaga³a te¿ szczególnie utalento-

96

wanym amatorom w dostaniu siê do teatrów zawodowych .

Jeden z badaczy, po przeanalizowaniu korespondencji aktorki, doszed³

do wniosku, ¿e I. Solska pe³ni¹c powierzon¹ jej przez Ministerstwo Kultury

i Sztuki funkcjê, prowadzi³a „dzia³alnoœæ o charakterze bardziej opiekuñczym

i doradczym ni¿ kontrolnym, i szybko sta³a siê powiernikiem w wielu

97

k³opotach kierowników i cz³onków zespo³ów amatorskich” . Wypada

przypuszczaæ, ¿e taka wiêŸ (miêdzy dyrekcj¹ i aktorami Teatru Studium

a I. Solsk¹) zawi¹za³a siê i w K³odzku. Aktorka bywa³a tu wielokrotnie, nie

tylko by nadzorowaæ i oceniaæ postêpy Teatru Studium. Jako instruktor

sporo uwagi poœwiêca³a istniej¹cym na tym terenie zespo³om œwietlicowym,

wystêpowa³a te¿ jako juror organizowanych w K³odzku konkursów artys-

98

tycznych .

W paŸdzierniku 1948 r. I. Solska zosta³a odwo³ana ze stanowiska delegata

Ministerstwa Kultury i Sztuki ds. Teatrów na Dolnym Œl¹sku, o czym

poinformowano dolnoœl¹skie starostwa powiatowe, polecaj¹c przekazaæ tê

decyzjê wszystkim istniej¹cym na danym terenie teatralnym zespo³om

99

amatorskim . To w³aœnie w tym czasie I. Solska, na polecenie w³adz,

za³o¿y³a Teatr dla Wszystkich w Legnicy, w którym, do sierpnia nastêpnego

roku, by³a kierownikiem artystycznym. Widaæ wi¹za³a z t¹ scen¹ du¿e

nadzieje, planowa³a bowiem intensywn¹ edukacjê stworzonego przez siebie

zespo³u, przypomnijmy, po czêœci z³o¿onego z by³ych aktorów Teatru

Studium. W liœcie skierowanym do dyrektora Teatru Rapsodycznego

w Krakowie, Mieczys³awa Kotlarczyka (1908-1978), pisa³a o zamiarze

przyjazdu z grup¹ do Krakowa, by „gromada, z któr¹ pracujê, zobaczy³a teatr

najartystyczniejszy, zrozumia³a na doskona³ym przyk³adzie, do czego d¹¿yæ

100

trzeba” . Jednak latem 1949 r. teatr w Legnicy przesta³ istnieæ. Schorowana

aktorka, jeszcze przez krótki czas prowadzi³a Studio Dzieciêce we

30

Wroc³awiu, po czym w styczniu 1950 r. wyjecha³a na leczenie do Genewy.

Ostatnie lata ¿ycia spêdzi³a w Domu Artystów Weteranów Scen Polskich

w Skolimowie. Zmar³a w Warszawie w 1958 r. Zosta³a pochowana na

Cmentarzu Pow¹zkowskim w Warszawie.

Obok I. Solskiej, postêpy Teatru Studium ocenia³ kolejny zawodowy

aktor, urodzony w Klimowiczach na Bia³orusi, Olgierd Radwan (w³aœc.

O. Swadkowski, 1893-1962). Zanim rozpocz¹³ karierê aktorsk¹ studiowa³

Pismo w sprawie odwo³ania I. Solskiej ze stanowiska delegata MKiS ds. Teatrów Dolnoœl¹skich,

Archiwum Pañstwowe we Wroc³awiu, Oddzia³ w Kamieñcu Z¹bkowickim, Starostwo Powiatowe

w K³odzku 1948, Sprawy teatralne, sygn. 630

w Kijowie prawo, a nastêpnie kszta³ci³ siê w rosyjskiej szkole dramatycznej.

Debiutowa³ w 1915 r. w Teatrze So³owcewa w Kijowie, który prowadzi³ te¿

szko³ê dramatyczn¹. Byæ mo¿e (biogramy o tym nie wspominaj¹), w³aœnie

w tym oœrodku dokona³a siê jego edukacja artystyczna. W latach 20. XX w.

rozpocz¹³ wystêpy w polskich teatralnych zespo³ach objazdowych,

póŸniej, w latach 1932-1937, kierowa³ amatorskim zespo³em Placówka

w Warszawie. Po wojnie zosta³ zatrudniony (1945-1947) w Wydziale

Kultury Urzêdu Miejskiego w Wa³brzychu, a od 1947 do 1948 r. pracowa³

31

jako inspektor terenowy teatrów dolnoœl¹skich. W 1948 r. O. Radwan przyj¹³

propozycjê I. Solskiej i wyjecha³ do Legnicy, by w sezonie 1948/1949

wystêpowaæ w utworzonym przez ni¹ teatrze. Po upadku tej sceny zwi¹za³

swoje losy z teatrem w Jeleniej Górze, gdzie jako aktor pracowa³ z powo-

101

dzeniem do momentu swojej œmierci w 1962 r.

KONIEC DZIA£ALNOŒCI TEATRU STUDIUM

102

Amatorski Teatr Studium przesta³ istnieæ w drugiej po³owie 1948 r. Jak ju¿

wspomniano, jego dyrektor P. Bem, prawdopodobnie póŸnym latem lub

jesieni¹ tego roku, wyjecha³ do Legnicy, gdzie zosta³ zatrudniony jako

re¿yser w Teatrze dla Wszystkich. Z K³odzka wyjechali wraz z nim niektórzy,

byli ju¿, cz³onkowie k³odzkiej sceny. Do Legnicy zabrano równie¿

czêœæ, zgromadzonego w ci¹gu niemal¿e pó³torarocznej dzia³alnoœci,

103

maj¹tku teatru . Od tego momentu w prasie dolnoœl¹skiej, z oczywistych

wzglêdów, przesta³y ukazywaæ siê artyku³y informuj¹ce, czy nawet wspominaj¹ce

o Teatrze Studium. Z jednym wyj¹tkiem. W materiale z kwietnia

1949 r., jego autor ubolewa, ¿e ¿adne z miast regionu [k³odzkiego - przyp.

I.K.], jak podkreœla, jednego z wa¿niejszych turystyczno-uzdrowiskowych

rejonów Polski po³udniowej, „nie posiada w³asnego sta³ego teatru, ani

powa¿niejszego zespo³u amatorskiego, który by zape³ni³ lukê w kulturalnym

¿yciu powiatu”. Dodaje przy tym, ¿e do niedawna istnia³ w K³odzku Teatr

Studium, „nie spe³ni³ on jednak swych zadañ i zawiód³ pok³adane w nim

104

nadzieje . Czy owe, cytuj¹c wspomniany tekst, „zawiedzione nadzieje”

i „niespe³nione oczekiwania” co do zespo³u, który, wed³ug wczeœniejszych

komentarzy prasowych, odnosi³ du¿e sukcesy, stawa³ siê coraz popularniejszy

i pracowa³ z zaanga¿owaniem i powodzeniem, dotyczy³y m.in. utraty

w du¿ym stopniu ju¿ wyszkolonej, dobrze rokuj¹cej i coraz bardziej

widocznej na mapie kulturalnej regionu grupy amatorskiej, a wraz z tym

utraconej nadziei na powstanie w przysz³oœci w K³odzku, w³aœnie dziêki

Studium, sceny zawodowej?

Odnaleziona informacja na temat likwidacji k³odzkiego teatru pozwala

wnioskowaæ, ¿e sformu³owane w artykule s³owa, nieznaj¹cego widaæ

przyczyny takiego stanu rzeczy dziennikarza, by³y krzywdz¹ce i dla

dyrektora teatru i aktorów. Jak siê bowiem okazuje, zostali oni odgórnie

pozbawieni mo¿liwoœci kontynuacji swoich dzia³añ. Dowodu na to

32

dostarczaj¹ wspomnienia I. Solskiej, która odnotowuje: „Ministerstwo

Kultury i Sztuki poleci³o mi po³¹czyæ dwa zespo³y, k³odzki i legnicki,

i zorganizowaæ w Legnicy teatr”. Dodaje te¿, ¿e: „trzeba by³o byæ bardzo

105

naiwn¹, ¿eby przyj¹æ takie polecenie” . Znaj¹c choæ trochê póŸniejsze

k³opoty na jakie napotka³a I. Solska w Legnicy, a co za tym idzie likwidacjê

tej sceny, trudno nie przyznaæ aktorce racji.

Oprócz lakonicznej notki I. Solskiej, w ¿adnym z odnalezionych materia³ów,

które w jakikolwiek sposób porusza³y zagadnienie Teatru Studium,

nie odnaleziono, poza jednym zdaniem o którym poni¿ej, najmniejszej

wzmianki o powodach znikniêcia teatru z pejza¿u miasta. Trudno wiêc, bez

bardziej pog³êbionej kwerendy, odpowiedzieæ na pytanie, czym by³a

podyktowana owa decyzja w³adz?

106

Zbigniew Kulczycki (1916-1982) , zas³u¿ony dla regionu starosta powiatu

k³odzkiego w latach 1947-1948, w swoich wspomnieniach dotycz¹cych

tego okresu, informuje, ¿e I. Solska próbowa³a za³o¿yæ w K³odzku

sta³y teatr, który „wystartowa³ przedstawieniem amatorskim, jednak nie

107

utrzyma³ siê na sta³e […] z uwagi na brak w tym czasie odpowiedniej sali” .

Wypada s¹dziæ, ¿e starosta formu³uj¹c to zdanie mia³ na myœli w³aœnie Teatr

Studium. Sk¹din¹d trudno uwierzyæ, aby niezwykle aktywny Z. Kulczycki,

sprawuj¹cy do sierpnia 1948 r. stanowisko starosty k³odzkiego, nie zna³ tej,

przynajmniej z naszego punktu widzenia, raczej istotnej dla miasta decyzji

(choæ przypuszczalnie po wielu latach, gdy pisa³ swoje wspomnienia, móg³

jej po prostu nie pamiêtaæ). Co do jego wypowiedzi dotycz¹cej powodu

zlikwidowania teatru, raczej ma³o prawdopodobne wydaje siê, aby brak

sta³ej sceny móg³ zawa¿yæ na decyzji w³adz o zakoñczeniu dobrze rokuj¹cej

dzia³alnoœci Studium. Tym bardziej, ¿e w K³odzku istnia³y przynajmniej

dwie du¿e sale teatralne (w budynkach przy pl. W. Jagie³³y i ul. Po³abskiej).

Raczej nie przekonuje fakt, ¿e koniecznoœæ dzielenia siê wykorzystywan¹

przez Teatr Studium (i podawan¹ jako jego lokum) sal¹ w gmachu przy

ul. Po³abskiej z miejscowymi i przyjezdnymi zespo³ami, choæ na pewno

utrudnia³a funkcjonowanie grupy, by³a powodem jej likwidacji.

Nie sposób nie zastanawiaæ siê, jak dyrektor Teatru Studium (jak te¿

cz³onkowie zespo³u), snuj¹cy, jak informowa³ pod koniec maja 1948 r.,

rozleg³e plany na przysz³e miesi¹ce, przyj¹³ tê decyzjê? Wiemy, ¿e usilnie

zabiega³ o rozwój k³odzkiej sceny, pomimo rozlicznych k³opotów na jakie

33

napotyka³, jak np. niewystarczaj¹ce na pokrycie kosztów dzia³alnoœci teatru

subwencje. P. Bem kilkakrotnie skar¿y³ siê na ³amach prasy na kwoty

niewspó³mierne do potrzeb, jakie generowa³ teatr. W po³owie 1948 r.



informowa³: „Potrzeba nam pieniêdzy, nie mamy samochodu i innych

108

niezbêdnych dla teatru rzeczy…” .

Na zakoñczenie niniejszego opracowania, niezale¿nie od wszelkich

nierozwi¹zanych nale¿ycie na tym etapie badañ kwestii, warto zauwa¿yæ, ¿e

teatr, choæ istnia³ stosunkowo nied³ugi okres czasu, zdo³a³ zaznaczyæ sw¹

obecnoœæ w regionie, co potwierdza, oczywiœcie poza cytowanymi tu

materia³ami prasowymi, prezentacja

jego osi¹gniêæ podczas du¿ej

i g³oœnej, przygotowanej przez

utworzone w 1947 r. Towarzystwo

Mi³oœników Ziemi K³odzkiej, wystawy

regionalnej pokazuj¹cej

kilkuletni, polski dorobek gospodarczy

i kulturalny regionu. Ekspozycjê,

urz¹dzon¹ w salach pierwszego

i drugiego piêtra, w nieistniej¹cym

dziœ budynku przy

pl. B. Chrobrego 22, mo¿na by³o

ogl¹daæ od 31 lipca do 1 paŸdzierni-

109

ka 1948 r. Zwiedzi³o j¹ w tym czasie oko³o 10 tys. osób . Z lakonicznych

informacji wynika, ¿e na ilustrowanych planszach informuj¹cych o ¿yciu

spo³ecznym i kulturalnym miasta znalaz³y siê równie¿ wiadomoœci o dzia-

³alnoœci Teatru Studium.

Warto te¿ zauwa¿yæ, ¿e o k³odzkiej scenie pamiêtano jeszcze kilka

lat póŸniej, czego pewnym dowodem jest artyku³ prasowy, w którym

informowano, ¿e od czasu, jak to ujêto, „rozsypania siê” Studium nie zanotowano

w K³odzku ¿adnych przejawów ¿ycia scenicznego. Ta konstatacja,

s³uszna czy nie, pad³a w 1950 r. przy okazji krótkiej relacji prasowej

z inscenizacji Niemców Leona Kruczkowskiego, dokonanej przez m³odzie¿

110

k³odzkiego Liceum Ogólnokszta³c¹cego im. B. Chrobrego .

O pozytywnym wra¿eniu jakie wywar³a, przynajmniej na czêœci

mieszkañców K³odzka, dzia³alnoœæ tej sceny pisze te¿ cytowana ju¿

34

kilkakrotnie A. Zelenay. K³odzka

poetka nadmienia, ¿e pamiêta pierwsze

próby Teatru Studium, podkreœlaj¹c

przy tym, ¿e pozosta³ jej d³ugo

w pamiêci zapa³ i wzruszenie „z jakim

cz³onkowie tego zespo³u, ludzie ró¿-

nych zawodów w ró¿nym wieku,

przystêpowali do pracy”. Jak pisze:

„By³y to niew¹tpliwie pierwsze próby

krzewienia ¿ycia kulturalnego na tej

ziemi, mo¿e nieporadne, ale jak¿e

111

cenne w tym okresie” , dodajmy,

w szczególnym okresie, w czasach gdy

„zapotrzebowanie na sztukê teatraln¹

by³o wielkie i to bez wzglêdu na walory

ideowe i artystyczne, jakie ona repre-

112

zentowa³a” .



35

PRZYPISY

1

S. Marczak-Oborski, Teatr polski w latach 1818-1965. Teatry dramatyczne, Warszawa 1985,

s. 197.

2

(z), Teatr Robotniczy jest wszêdzie mile witany i ¿ywo oklaskiwany, „S³owo Polskie” [dalej: S³. Pol.]

1948, nr 14 (z 15.01.).

3

Przed uroczystoœciami 1-szo i 3-cio majowymi w K³adzku, „Trybuna Dolnoœl¹ska” [dalej: Tryb.

Dolnoœl.] 1946, nr 63, s. 5; tak¿e: W. Zakrzewski, Amatorskie zespo³y muzyczne w K³odzku w latach

1945-1965, „Rocznik Ziemi K³odzkiej” [dalej: RZK] 1969/1970, s. 101.

4

(z), PK PPS w K³odzku zorganizowa³ zespó³ teatralny, (?) 1947, nr 119 (z 13.11), Wycinki prasowe

dotycz¹ce ziemi k³odzkiej, lata 1946-1947, [dalej: Wycinki prasowe…], zb. Muzeum Ziemi K³odzkiej

[dalej: MZK], nr inwent. 620/DM. Wycinki prasowe nie zosta³y opatrzone nazw¹ gazety z której

pochodz¹ (prawdopodobnie jest to „S³owo Polskie”, mutacja dla regionu k³odzkiego), zebra³ je

i przekaza³ do MZK na pocz¹tku lat 90. XX w. Tadeusz Zubek.

5

K³odzko, S³. Pol. 1948, nr 136, wyd. ABCDE.

6

W 1946 r. przy PPS w Lewinie K³odzkim utworzono kó³ko teatralne, które, jak czytamy, wyst¹pi³o

w sali widowiskowej hotelu „Polonia” w Kudowie-Zdroju, zob. R. £uczyñski, ¯ycie kulturalne

w uzdrowiskach dolnoœl¹skich w latach 1945-1955, [w:] Kultura ziemi k³odzkiej. Tradycje i

wspó³czesnoœæ, red. E. Bia³ek, W. Browarny, M. Ruchniewicz, Wroc³aw 2016, s. 500.

7

Teatr amatorski w Dusznikach-Zdroju, za³o¿ony przez lekarza i dzia³acza spo³eczno-kulturalnego

Leona Estreichera (1916-1991). Teatr prawdopodobnie nie da³ zbyt wiele wyst¹pieñ, lecz, jak wynika

ze wspomnieñ jednego z jego cz³onków, pozwoli³ odnaleŸæ „prawdziw¹ radoœæ ¿ycia i sens

spo³ecznego dzia³ania”, zob. Cz. B¹chor, By³em opiekunem zieleni, [w:] Pierwsze dni, pierwsze lata,

red. E. Kaczmarek, K³odzko 1995, s. 119.

8

Placówki kulturalne w K³odzku po 1945 r., oprac. R. KuŸmiñska, K³odzko 1990, mpis, sygn. 69/DM,

zb. MZK.

9

M.in. wytworzonych przez Departament Teatrów Ochotniczych przy Ministerstwie Kultury i Sztuki

patronuj¹cy w tym czasie teatrom amatorskim.

10

W przedsiêwziêciu zaprezentowania dziejów Teatru Studium pomocna okaza³a siê przede wszystkim

prasa dolnoœl¹ska z lat 1947-1949, tj. „S³owo Polskie”, ukazuj¹ce siê od 1946, bêd¹ce organem

prasowym PPS, „Trybuna Dolnoœl¹ska” pismo Polskiej Partii Robotniczej, wydawane od 1945,

„Dziennik Zachodni” edytowany od 1945. Oczywiœcie zawarte na ³amach czasopism treœci wymagaj¹

ich ostro¿nego przyjmowania i interpretacji, niemniej jednak w przypadku niniejszego artyku³u s¹

istotne do prezentacji zagadnienia.

11

Pragnê w tym miejscu serdecznie podziêkowaæ pracownikom Archiwum Pañstwowego we

Wroc³awiu [dalej: AP Wr] i jego Oddzia³u w Kamieñcu Z¹bkowickim [dalej: AP KZ] p. Gra¿ynie

Trzaskowskiej i p. Bart³omiejowi Grygorcewiczowi za udzielon¹ pomoc.

12

Zob. M. Misiorny, Teatry dramatyczne Ziem Zachodnich 1945-1960, Poznañ 1963, s. 176. Autor

pisze, ¿e Teatr Studium dzia³a³ w latach 1946-1947; W. Misiak, Dzia³alnoœæ kulturalna na Dolnym

Œl¹sku w latach 1945-1949, Wroc³aw [i in.] 1973 (Monografie Œl¹skie Ossolineum), s. 132. Autor jako

datê utworzenia teatru podaje rok 1945; Dzieje K³odzka w datach do 1970 r., oprac. M. Malinowski,

Suplement do RZK 1977, t. 11/13, s. 40, tu pod rokiem 1947 inf. o tym, ¿e „21 maja rozpocz¹³ pracê

teatr „Studio” [sic!], kolejny zapis, na s. 43, wskazuje na luty 1948; R. Sakaluk, K³odzko 1945-1947,

RZK 1964, t. 6, s. 120 tu zapis o funkcjonowaniu teatru pod koniec 1947; W. Zakrzewski, dz. cyt.,

s. [100], tu zdanie: „W roku 1946 powsta³ te¿ Teatr „Studio” [sic!] przy œwietlicy Kolejowego Domu

Kultury”.

13

Odezwa Starosty K³odzkiego do obywateli miasta i powiatu w sprawie akcesu do tworzonego Teatru

Studium, afisz, 1947, format 850x650 cm, AP Wr, Zespó³ afiszów i plakatów, sygn. I/51.

14

J. Grabowiecki, Kilka s³ów o k³odzkim teatrze „Studium”, S³. Pol. 1948, nr 146 (z 29.05.), s. 4, wyd.

ABCDE.

15

Tam¿e.

36

16 Tam¿e.

17 (bro), Jubileuszowe przedstawienie Teatru Studium, „Dziennik Zachodni” [dalej: Dz. Zach.] 1948,

nr 158 (z 8.06.), s. 4, wyd. ABCDEFG.

18

(ap), Amatorski Teatr Studium rozpoczyna wystêpy, Tryb. Dolnoœl. 1947, nr 122 (z 30.05), s. 4.

19

Z Dolnego Œl¹ska. K³odzko, Tryb. Dolnoœl. 1947, nr 150 (z 28.06.), s. 4.

20

Urzêdy pañstwowe powo³ane jesieni¹ 1945 r., m.in. w celu zabezpieczenia i rozdysponowania

opuszczonych nieruchomoœci (budynki mieszkalne, lokale handlowe, zak³ady rzemieœlnicze itp.)

i mienia.

21

Z ¿ycia K³odzka i powiatu, (?) 1947, nr 130 (z 24.11.), Wycinki prasowe…

22

Pismo z dnia 2.03.1948 r. w spr. przekazania strojów teatralnych, AP KZ , Starostwo Powiatowe

w K³odzku 1948, Sprawy konserwacji zabytków muzeów i inne, sygn. 634.

23

Mieszkañcy K³odzka nie wiedz¹, ¿e maj¹ w³asny teatr, (?) 1947, nr 106 (z 30.10.), Wycinki

prasowe…

24

J. Grabowiecki, art. cyt.

25

Tam¿e.

26

(z), Z ¿ycia K³odzka i powiatu, (?) 1948, nr 159 (z 11.06.), Wycinki prasowe…

27

S. Broszkiewicz, Polanica w pe³ni sezonu. Serce w wannie z borowin¹, Dz. Zach. 1948, nr 161

(z 11.06.), s. 6, wyd. ABCDEFG.

28


29

Tam¿e.

30

Dzieje K³odzka w datach do 1970 ...

31

J. Grabowiecki, art. cyt. Nie by³y to kwoty wygórowane, zwa¿ywszy, ¿e niektóre miesiêczne pensje

wynosi³y wówczas m.in. 15, 20 czy 25 tys. z³otych.

32

[Rubryka:] Z ¿ycia K³odzka i powiatu, (?) 1947, nr 142 (z 6.12.), Wycinki prasowe…

33

Kronika K³odzka, Dz. Zach. 1948, nr 53 (z 23.02), s. 5; tak¿e: Piêknie siê bawili a dochód

przeznaczyli na cele spo³eczne, (?) 1948, nr 56 (z 27.02.), Wycinki prasowe…

34

Tam¿e.

35

Z ¿ycia K³odzka i powiatu, (?) 1948, nr 56 (z 27.02.), Wycinki prasowe… W Dolnoœl¹skim

Informatorze Gospodarczym, red. I. Wieczorkówna, Wroc³aw 1947, s. 365 w spisie osób

prowadz¹cych dzia³alnoœæ gospodarcz¹, figuruje Leon Warsztynowicz (w nazwisku literówka (?)),

jako prowadz¹cy przy ul. Wojska Polskiego 14 Dom Techniczno-Handlowy, na s. 382 tej¿e publikacji

zamieszczona reklama równie¿ informuje o funkcjonuj¹cym przy ul. Wojska Polskiego 14 Domu

Techniczno-Handlowym, tym razem L. Worsztynowicza. W Spisie abonentów telefonicznych sieci

telefonicznych Dyrekcji Okr. Poczt i Telegr. Wroc³aw, na rok 1947 na s. 123 w dziale: Artyku³y

samochodowe i techniczne widnieje Leon Worsztynowicz, ul. Woj. Pol. 17.

36

Np. na premierê komedii S. Turskiego pt. Manewry mi³osne, gran¹, wed³ug zapowiedzi prasowych,

w niedzielê 6 czerwca 1948 r., zob. (z), W niedzielê idziemy do Teatru „Studium”, (?) 1948, nr 152

(z 4.06), Wycinki prasowe…

37

Z ¿ycia K³odzka i powiatu, (?) 1947, nr 130 (z 24.11), Wycinki prasowe…

38

Zob. Dzieje K³odzka w datach…, s. 43.

39

T. W³odarczyk, I. Einhorn, Przewodnik po ¿ydowskim Dolnym Œl¹sku. Region wa³brzyski, Wroc³aw

2018, s. 61.

40

K³odzko, dzieje miasta, pod red. R. G³adkiewicza, K³odzko 1998, s. 144.

41

Placówki kulturalne w K³odzku po 1945...

42

S³ownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980, t. 2, Warszawa 1994, s. 34; tak¿e:

http://encyklopediateatru.pl/osoby/4944/pawel-bem

43


44

K³odzko, S³. Pol. 1948, nr 141, wyd. ABCDE; tak¿e: S³. Pol. 1948, nr 146, s. 4.

45

http://encyklopediateatru.pl/osoby/4944/pawel-bem [dostêp: 15.03.2021].

46

M. Misiorny, dz. cyt., s. 177.

47

Ciê¿ka sytuacja teatru w Legnicy spowodowana by³a m.in. brakiem w³asnej sceny, pomieszczeñ na

37

próby, magazynów, funduszy - subwencje MKS nie wystarcza³y na pokrycie kosztów dzia³alnoœci

teatru, a pomoc w³adz lokalnych by³a znikoma, M. Misiorny, dz. cyt., s. 176.

48

Cement Juliusza Wirskiego, premiera 15.12.1949, Prze³om Borysa £awrieniewa, premiera w maju

1950, Zielony gil Trisa de Moliny, premiera 16.06.1950, Przyjaciele Andrieja Uspienskiego, premiera

1.08.1950, za: M. Misiorny, dz. cyt., s. 132.

49

Zob. S³ownik biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980..., s. 34 ; zob. te¿:

http://encyklopediateatru.pl/osoby/4944/pawel-bem.

50

A. Zelenay, W poszukiwaniu wczorajszego dnia, RZK 1959-1960, t. 4 i 5 [wyd. 1960,] s. 345; ten

sam tekst: Ta¿, W poszukiwaniu…, [w:] Pierwsze dni…, s. 100.

51

W. Misiak, dz. cyt., s. 107.

52


53

(bro), „Stary dzwon” Brzozy w Teatrze K³odzkim, Dz. Zach. 1947, nr 295 (z 27.10.), s. 5, wyd.

ABCDE; tak¿e: Mieszkañcy K³odzka nie wiedz¹, ¿e maj¹ w³asny teatr…

54

(bro) „Stary dzwon” Brzozy w Teatrze K³odzkim…

55

(Zb), Sukces k³odzkiego „Studium”, (?) 1948, nr 91 (z 3.04.), Wycinki prasowe…

56

(bro), „Zaczarowane ko³o” porwa³o widowniê k³odzk¹, Dz. Zach. 1948, nr 89 (z 30.03.), s. 5, wyd.

ABCDEFG.

57

(Zb), Sukces k³odzkiego „Studium”…

58

(bro), „Zaczarowane ko³o” porwa³o widowniê k³odzk¹…

59


60

K³odzko, S³. Pol. 1948, nr 144, wyd. ABCDE, tu zapowiedŸ, ¿e 24 maja.

61

(z), „Koniec œwiata” w K³odzku, (?) 1948, nr 144 (z 27.05.), Wycinki prasowe…

62

(z), W niedzielê idziemy do Teatru „Studium”, (?) 1948, nr 152 (z 4.06.), Wycinki prasowe…

63

(bro), Teatr „Studium” w K³odzku. „Manewry mi³osne”, Dz. Zach. 1948, nr 179 (z 29.06.),

s. 4, wyd. ABCDEFG.

64


65

(bro), „Stary dzwon” Brzozy w Teatrze K³odzkim…

66

encyklopediateatru.pl/osoby/47277/stanislaw-dworzanski [dostêp: 5.05.2021].

67


68

(bro), Teatr „Studium” w K³odzku. „Manewry mi³osne”…

69

(z), „Koniec œwiata” w K³odzku…

70


71

(bro), Teatr „Studium” w K³odzku. „Manewry mi³osne”…

72

Notatnik K³odzki. W³asny Teatr Kukie³kowy DKK, „Gazeta Robotnicza” [dalej: Gaz. Rob.] 1956,

nr 16 (z 19.01.)

73

Z Dolnego Œl¹ska. K³odzko, Tryb. Dolnoœl. 1947, nr 150 (z 28.06.), s. 4.

74

Zakrzewski, dz. cyt., s. 104: tu zapis: „[…] zespó³ teatralny, kierowany przez re¿ysera teatru

wileñskiego, Leonarda Lisiewicza”. Autorka opracowania odnalaz³a nazwisko Lisiewicz (nie podano

imienia) w zespole aktorów teatru w Wilnie, graj¹cych w sztuce Do¿ywocie. Dodajmy, ¿e w okresie

miêdzywojennym A. Zelwerowicz prowadzi³ w Wilnie dwie sceny (m.in. Teatr Wielki na Pohulance),

kszta³ci³ tam te¿ zespó³ m³odych adeptów sceny, zob. np. M. Alexandrowiczowa, Dzieje teatru

wileñskiego, Wilno 1938, s. 27.

75

Dzieje pewnego domu, oprac. A. Zelenay, red. F. Mu³ka, K³odzko 1957, s. 26.

76

Placówki kulturalne w K³odzku…; W. Zakrzewski, dz. cyt, s. 101, 102.

77

J. Bilewicz, Mój pierwszy bal, [w:] Pierwsze dni…, s. 82.

78

Wspomnienia J. Bilewicz, zob. Przybyli i zostali (4), „Gazeta Prowincjonalna Ziemi K³odzkiej”

1995, nr 16, s. 20.

79

www.encyklopediateatru.pl/osoby/18102/bohdan-rzeszowski;

encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Bohdan_Rzeszowski

80

(bro), Teatr Studium w K³odzku. „Manewry mi³osne”…

81

M. Misiorny, dz. cyt., s. 176.

38

82

www.encykopediateatru.pl/osoby/4944/pawel-bem [dostêp: 3.08.2020]; tak¿e: S³ownik biograficzny

Teatru Polskiego 1900-1980, t. 2, Warszawa 1994.

83

A. Zelenay, dz. cyt., s. 341-348.

84

Aktorzy: Roman Hubczeñko, Henryk Lipartowski, Halina Lubaczewska, Stanis³awa Misiewicz,

Olgierd Radwan, Iza Rutkowska, Bohdan Rzeszowski, Flora Skibiñska, Ryszard Urbanowicz, Emilia

Zió³kowska; amatorzy: Janina Batorowska, Lidia Filipowska, Janina Grygullo, Miros³aw Grygullo,

Antoni Preiss, Bronis³aw Pasternak, Danuta Kolankiewicz, Jan Sulikowski. W nastêpnym roku w

Jeleniej Górze, oprócz P. Bema, z dawnego zespo³u legnickiego znaleŸli siê: S. Misiewicz, O.

Radwan, I. Rutkowska, B. Rzeszowski, E. Zió³kowska, za: M. Misiorny, dz. cyt., s. 128, 177.

85


86

(z), „Studium” w K³odzku ma w³asnego dekoratora, (?) 1947, nr 143 (z 7.12.), Wycinki prasowe…

87

Sto na Stulecie. Minis³ownik biograficzny ziemi k³odzkiej, oprac. I. Klimaszewska, K. Oniszczuk-

Awi¿eñ, K³odzko 2018, s. 29.

88

Tam¿e.

89

(Zb), Sukces k³odzkiego „Studium”…

90

„Zaczarowane ko³o” porwa³o widowniê k³odzk¹…

91

Na Cmentarzu Komunalnym w K³odzku istnieje grób Kazimierza Piórka; przy za³o¿eniu, ¿e to ta

sama osoba, mo¿emy poznaæ daty urodzin i œmierci K. Piórka: 1892-1965.

92

K. Koszutski, Jak chleb i powietrze…, Gaz. Rob. 1954 (z 13.11), za: Dzieje pewnego domu…, s. 26.

93

docplayer.pl/17860145-Kalendarium-teatru-robotniczego.htlm [dostêp: 27.06.2021].

94

L. Kuchtówna, Irena Solska, Warszawa 1980.

95

I. Solska, Pamiêtnik, wstêp i oprac. Lidia Kuchtówna, Warszawa 1978, Wstêp, s. 12.

96

Tam¿e, s. 12; Listy Ireny Solskiej, wybór i oprac. L. Kuchtówna, Warszawa 1984, s. 321; zob. tak¿e:

L. Kuchtówna, Irena Solska...

97

W. Misiak, dz. cyt., s. 107.

98

Sêdziowa³a m.in. podczas odbywaj¹cych siê w K³odzku 25.04.1948 powiatowych eliminacji do

Ogólnopolskiego Konkursu Zespo³ów Artystycznych, w których udzia³ bra³y zespo³y zwi¹zków

zawodowych regionu, zob. np. Zw. Zaw. Kolejarzy w K³odzku zdoby³ pierwsze miejsce, S³. Pol. 1948,

nr 80 (z 21.03.).

99

Pismo z 14.10.1948 informuj¹ce o odwo³aniu I. Solskiej ze stanowiska delegata Ministra Kultury

i Sztuki ds. teatrów, AP KZ, Starostwo Powiatowe w K³odzku 1948, Sprawy teatralne, sygn. 630.

100

Listy Ireny Solskiej…, s. 271, tu list do Mieczys³awa Kotlarczyka z 21.11.1948.

101

S³ownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965, Warszawa 1973, s. 579; tak¿e:

www.encyklopediateatru.pl/osoby/18313/olgierd-radwan

102

Odnajdujemy ró¿ne daty zakoñczenia dzia³alnoœci Teatru Studium - obok roku 1948 podawany jest

te¿ 1947 i 1949, zob. np. M. Misiorny, dz. cyt., s. 176, autor podaje rok 1947; W. Misiak, dz. cyt.,

s. 130, tu rok 1949; jeden z biogramów P. Bema informuje, ¿e teatr w K³odzku prowadzi³ on do 1947

r., np. http://encyklopediateatru.pl/osoby/4944/pawel-bem; Encyklopedia Ziemi K³odzkiej, t. 4: Œ-¯,

K³odzko 2011, s. 46, has³o: Teatr Dramatyczny Studium, tu rok 1949.

103

Zdaniem jednego z badaczy, po likwidacji sceny legnickiej, decyzj¹ Ministra Kultury i Sztuki

maj¹tek Teatru dla Wszystkich (Teatru Nowego) w którego zasób wchodzi³a te¿ czêœæ inwentarza

przywieziona z K³odzka, zosta³ rozparcelowany pomiêdzy teatry w Czêstochowie, „¯ydowski” we

Wroc³awiu, jak te¿ inne sceny, zob. M. Misiorny, dz. cyt., s. 177.

104

(z), Mieszkañcy K³odzka oczekuj¹ wystêpów Teatru Œwidnickiego, (?) 1949, nr 109 (z 22.04.),

Wycinki prasowe…

105

L. Kuchtówna, Irena Solska…, s. 217.

106

Obszerny materia³ o ¿yciu i dzia³alnoœci Z. Kulczyckiego na ziemi k³odzkiej, zob. I. Klimaszewska,

¯yczliwy i otwarty dla ludzi. Zbigniew Kulczycki - wspó³za³o¿yciel Towarzystwa Mi³oœników Ziemi

K³odzkiej i jego pierwszy prezes, RZK 2018, t. 25, s. 9-38.

107

Z. Kulczycki, Przyby³em tu w kwietniu 1947 roku, [w:] Pierwsze dni…, s. 111.

108


109

S. K., Wystawa regionalna w K³odzku, „Rocznik K³odzki” 1949, t. 2, s. 136.

39

110 (z), Uczniowie liceum w K³odzku wystawili „Niemców” Kruczkowskiego, (?) 1950, nr 135

(z 17.05.), Wycinki prasowe…

111

A. Zelenay, dz. cyt., s. 345.

112

H. Karliñski, T. Grabska, Pionierskie lata amatorskiego ruchu teatralnego w Legnicy (1945-1955),

„Kultura Dolnoœl¹ska” 1973, nr 4, s. 511, za: M. Kordylewska, Amatorska twórczoœæ artystyczna, [w:]

Kultura na Dolnym Œl¹sku, pod red. J. Trzynadlowskiego, Warszawa ; Wroc³aw 1977, s. 511.

40

DR LECH W£ODARCZYK

PAPIEROWE PIENI¥DZE ZASTÊPCZE

NA ZIEMI K£ODZKIEJ W LATACH 1914-1924

Z UWZGLÊDNIENIEM UWARUNKOWAÑ

HISTORYCZNO-GOSPODARCZYCH

Minione czasy ziemi k³odzkiej przedstawione zosta³y ju¿ w wielu publikacjach,

równie¿ „notgeld”, czyli pieni¹dz zastêpczy, okreœlany tak¿e jako

pieni¹dz na czas potrzeby, wzbudzi³ zainteresowanie i zosta³ ciekawie

przedstawiony przez Krystynê Oniszczuk-Awi¿eñ w Zeszytach Muzeum

Ziemi K³odzkiej. Emisja pieni¹dza zastêpczego (w postaci papierowej lub

monety) dokonywana by³a zazwyczaj przez nieuprawnionych do tego

wystawców urzêdowych i prywatnych. Celem wprowadzenia do obiegu tej

formy pieni¹dza by³o wype³nienie luki brakuj¹cych na rynku nomina³ów

pieni¹dza oficjalnego. Nieod³¹cznym atrybutem pieni¹dza zastêpczego by³

ograniczony zasiêg jego cyrkulacji, a tak¿e z regu³y okreœlony termin

wa¿noœci i realizacji. Notgeld pojawi³ siê na obszarze ca³ych Niemiec

1

w latach 1914-1924 .

Zamys³em inspiruj¹cym podjêcie tego opracowania sta³a siê chêæ

przedstawienia fenomenu pojawienia siê i roli pieniêdzy zastêpczych w obiegu

pieniê¿nym, zw³aszcza na obszarze K³odzczyzny, w nieco szerszej oprawie

historycznej z adekwatnym kontekstem finansowym.

Nasz¹ podró¿ w przesz³oœæ rozpoczniemy od podania znanych, ale

wa¿nych wydarzeñ historycznych bêd¹cych wprowadzeniem w tematykê

artyku³u. Niew¹tpliwie takim wydarzeniem by³o uzyskanie przez ziemiê

k³odzk¹ godnoœci suwerennego hrabstwa w dacie 24 czerwca 1459 r. z na-

2

dania króla czeskiego Jerzego z Podiebradów .

Do roku 1742 ziemia k³odzka zwi¹zana by³a z Koron¹ Czesk¹, z krótkotrwa³ymi

okresami pozostawania we w³adaniu ksi¹¿¹t piastowskich.

W czasie I wojny œl¹skiej król pruski Fryderyk II zaanektowa³ Œl¹sk i Hrabstwo

K³odzkie. Od tej pory Hrabstwo K³odzkie by³o przy³¹czone do pro-

3

wincji œl¹skiej, stanowi¹c integraln¹ czêœæ Królestwa Prus .

W roku 1817, po zakoñczeniu wojen napoleoñskich, przeprowadzona

zosta³a w Prusach reforma administracyjna. W jej wyniku utworzone zosta³y

powiaty: k³odzki, bystrzycki i noworudzki, wówczas formalnie

41

zniesiono samodzieln¹ jednostkê - Hrabstwo K³odzkie. Jednak termin

„hrabstwo” pozostawa³ nadal w œwiadomoœci i tradycji mieszkañców

4

subregionu, a¿ do roku 1945 . Z tego wzglêdu w dalszym ci¹gu opracowania

termin: „Hrabstwo K³odzkie” i „ziemia k³odzka” u¿ywane bêd¹ zamiennie.

Zwyciêstwo Prus nad Francj¹ w wojnie w latach 1870-1871, pozwoli³o na

zjednoczenie Niemiec. Uroczysty akt cesarstwa og³oszony zosta³ w dniu

18 stycznia 1871 r. Wilhelm król Prus zosta³ cesarzem niemieckim, a Prusom

przypad³a dominuj¹ca pozycja wœród pañstw zrzeszonych, wchodz¹-

5

cych w sk³ad cesarstwa . Po zjednoczeniu istotnym zadaniem sta³o siê

ujednolicenie waluty. Dlatego zamiast 7 systemów i 33 banków emisyjnych

wprowadzono w 1871 r. markê, a w 1875 r. Centralny Bank Rzeszy

(Reichbank) otrzyma³ wy³¹cznoœæ na emisjê banknotów. Bez tego kluczowego

posuniêcia rozwój gospodarczy Cesarstwa Niemieckiego nie by³by

6

mo¿liwy . Pieni¹dz spe³nia bowiem wiod¹c¹ funkcjê w obrocie gospodarczym,

bêd¹c powszechn¹ form¹ zap³aty za dobra i us³ugi. Podobn¹ rolê

spe³nia³ notgeld, choæ - jak pamiêtamy - w ograniczonym zakresie, okreœlany

te¿ jako gutschein (bon, kupon), by³ kreowany niemal przez wszystkie

miasta, powiaty i prowincje Cesarstwa, tak¿e przez w³adze miejskie i powiatowe

Hrabstwa K³odzkiego oraz przez lokalnych przedsiêbiorców.

Zachowane z tego okresu pieni¹dze zastêpcze stanowi¹ ciekawe Ÿród³o

wiedzy, dlatego te¿ dla wzbogacenia narracji, zamieszczone zosta³y

w aneksie opracowania, zdjêcia papierowych pieniêdzy zastêpczych

z adekwatnym opisem. Z uwagi na ramy i cel opracowania, przedstawione

zosta³y tylko wybrane egzemplarze pochodz¹ce z kolekcji Autora.

Dla pe³niejszego oddania genezy pieniêdzy zastêpczych, zapoznamy siê

pokrótce z systemem waluty z³otej, u schy³ku którego pojawi³ siê notgeld.

OD POCZ¥TKU DO KRESU SYSTEMU WALUTY Z£OTEJ

W krêgu pañstw z walut¹ z³ot¹ znalaz³o siê równie¿ Cesarstwo Niemieckie,

przyjmuj¹c z dniem 23 listopada 1871 r. standard z³ota. W oparciu marki

niemieckiej na z³ocie pomog³y francuskie reparacje - uzyskane od pokonanego

przeciwnika - w wysokoœci niemal piêciu miliardów franków (czyli cztery

i pó³ miliarda z³otych marek). Czêœæ tej kwoty zasili³a banki i gie³dê papie-

7

rów wartoœciowych, umacniaj¹c niemiecki rynek kapita³owy .

42

Jednostkê pieniê¿n¹, w systemie waluty z³otej, stanowi³a okreœlona przez

stopê mennicz¹ (parytet) iloœæ kruszcu. Pieni¹dz z³oty (moneta) posiada³

wa¿n¹ cechê, któr¹ mo¿na okreœliæ jako wartoœæ samoistn¹, pozostaj¹c¹

niezmienion¹ nawet wówczas, gdy nie by³ u¿ywany jako œrodek zap³aty.

A wiêc materia³ (z³oto), z którego by³ wykonany pieni¹dz, porêcza³ jego

8

wartoœæ i zapewnia³ powszechne funkcjonowanie jako œrodka zap³aty .

W monarchii politykê kredytow¹ regulowa³o prawo bankowe z 1875

roku, zgodnie z którym co najmniej jedna trzecia emitowanych banknotów

musia³a posiadaæ pokrycie w z³ocie, a reszta w zdyskontowanych trzymie-

9

siêcznych wekslach, odpowiednio gwarantowanych . Wówczas w obiegu

znajdowa³y siê monety z³ote o nomina³ach: 5, 10 i 20 marek, monety srebrne

oraz fenigi z metali pospolitych. W systemie obok monet kruszcowych

i metalowych wystêpowa³ równie¿ pieni¹dz papierowy, który posiada³

gwarancjê wymienialnoœci na z³oto. Bez pieni¹dza papierowego rozliczenia

10

by³yby technicznie trudne i bardzo kosztowne . St¹d te¿ banknoty Banku

Rzeszy promowane by³y has³em: „W banknocie czy w z³ocie marka to

11

zawsze marka” . W Rzeszy Niemieckiej najwy¿szy nomina³ banknotu

wynosi³ 1000 marek.

System waluty z³otej charakteryzowa³ siê du¿¹ stabilnoœci¹ wyra¿aj¹c¹

siê w stosunkowo niewielkich wahaniach cen, ale obarczony by³ innymi

wadami m.in. naturalnie wystêpuj¹c¹ barier¹ zasobów z³ota i niewielkimi

mo¿liwoœciami zwiêkszenia jego iloœci. Zasoby z³ota mog³y byæ zbyt

skromne dla zapewnienia obiegu pieniê¿nego odpowiadaj¹cego potrzebom

gospodarki. Stwarza³o to zagro¿enie wyst¹pienia deflacji i zd³awienia

12

koniunktury . Niemniej jednak z³oty standard stwarza³ wzglêdne poczucie

pewnoœci dzia³ania podmiotom gospodarczym i stabilnoœci ¿ycia ludziom.

Ten stan rzeczy zmieni³ siê ju¿ na pocz¹tku I wojny œwiatowej. Niepokój

i niepewnoœæ zmniejszy³y zaufanie ludzi do banków i pieniêdzy papierowych.

Masowo kupowano i gromadzono z³ote monety p³ac¹c banknotami.

Tezauryzacji podlega³y równie¿ srebrne monety. Wkrótce banki przesta³y je

wymieniaæ, a system waluty z³otej ujawni³ swoj¹ zasadnicz¹ s³aboœæ.

Z obiegu zniknê³y ca³kowicie monety z³ote i srebrne. Urzeczywistni³o siê

sformu³owane jeszcze przez Miko³aja Kopernika prawo ekonomiczne

mówi¹ce, ¿e pieni¹dz gorszy wypiera pieni¹dz lepszy. Prawo to nazwane

13

zosta³o póŸniej od imienia jego powtórnego odkrywcy prawem Greshama .

43

Gwarancja wartoœci marki, lansowana przez bankierów, a wyra¿ona

w haœle: „W banknocie czy w z³ocie marka to zawsze marka”, sta³a siê

14

zwyczajn¹ fikcj¹ . Wkrótce pozosta³e, ale ju¿ zupe³nie drobne monety

(fenigi) wybite z metali pospolitych zniknê³y z rynku z uwagi na deficyt

surowcowy przemys³u zbrojeniowego.

PRZYCZYNY POJAWIENIA SIÊ W OBIEGU

PIENIÊDZY ZASTÊPCZYCH

Za fenomenem pojawienia siê notgelda sta³ twardy przymus gospodarczy.

W okresie I wojny œwiatowej (1914-1918) w Cesarstwie Niemieckim,

podobnie jak w innych krajach ogarniêtych wojn¹, znacznie wzros³o

zapotrzebowanie na metale niezbêdne dla celów zbrojeniowych. W konsekwencji

nast¹pi³ gwa³towny wzrost cen tych surowców, stymulowany dodatkowo

pe³zaj¹c¹ inflacj¹.

Monety wkrótce zosta³y wycofane z obiegu, poniewa¿ wartoœæ metali

u¿ytych do ich wytworzenia znacznie przewy¿sza³a przedstawian¹ przez nie

wartoœæ nominaln¹. W miejsce monet wprowadzono pieni¹dze papierowe

o niskich nomina³ach. Pomimo tego na rynku odczuwano brak bilonu

(fenigów), zw³aszcza przy realizacji codziennych zakupów, rozliczeñ,

wydawania reszty. Œrodkiem zaradczym na te niedogodnoœci okaza³y siê

papierowe pieni¹dze zastêpcze, które by³y drukowane jak pamiêtamy -

przez w³adze poszczególnych miast, miasteczek, powiatów i prowincji.

Podobn¹ praktykê emisji papierowych pieniêdzy zastêpczych wykorzystywali

prywatni przedsiêbiorcy, którzy napotykali na problemy z wyp³at¹

15

zarobków .

Pocz¹tkowo papierowe pieni¹dze zastêpcze posiada³y prost¹ postaæ bez

wyszukanej formy graficznej. Na banknocie wyszczególniano jedynie

nomina³, z regu³y w fenigach, umieszczano podpis emitenta, numer seryjny

i termin wa¿noœci, do którego trzeba by³o zwróciæ bon, aby otrzymaæ

16

nale¿noœæ pieniê¿n¹ . Czêsto papierowe pieni¹dze zastêpcze by³y stemplowane,

a te bez pieczêci by³y niewa¿ne i nie mog³y byæ realizowane w obiegu

pieniê¿nym. Notgeld upowa¿nia³ równie¿ do nabywania towarów, ale tylko

na terenie miasta, którego magistrat je wyda³. Bony te s³u¿y³y nie tylko do

zast¹pienia znikaj¹cych z obiegu monet, ale tak¿e do wype³nienia pustych

kas miejskich. Emisja pieniêdzy zastêpczych by³a nielegalna, ale by³a

44

17

przez pañstwo tolerowana . By³ to pierwszy okres emisji notgelda datowany

18

na lata 1914-1915 . Papierowe pieni¹dze zastêpcze z drugiego okresu,

pochodz¹ce z lat 1916-1918, emitowane by³y ju¿ w atrakcyjniejszej szacie

graficznej, z symbolik¹ nawi¹zuj¹c¹ do lokalnych motywów pozwalaj¹cych

19

na jednoznaczn¹ identyfikacjê ich miejsca pochodzenia . W tym te¿ okresie

powiat noworudzki wyemitowa³ papierowe pieni¹dze zastêpcze, ale o wy¿-

szej wartoœci nominalnej, tj. 5 i 10 marek.

Pod koniec wojny pojawi³y siê w wiêkszych iloœciach monety-notgeldy

wykonane z ¿elaza, aluminium, cynku, a nawet z porcelany. Wówczas

inflacja by³a umiarkowana, wiêc warto by³o emitowaæ metalowe pieni¹dze

zastêpcze, poniewa¿ by³y trwalsze ni¿ banknoty papierowe. Monety -

notgeldy pojawi³y siê równie¿ w obiegu w powiatach ziemi k³odzkiej,

oznaczone wybitym napisem „Kriegsgeld” (pieni¹dze wojenne), „Kleingeldersatzmarke”

(drobne zastêpcze marki). Znane s¹ i skatalogowane monety

notgeldy wydane przez magistraty miast: Bystrzycy (Habelschwerdt),

K³odzka (Glatz), L¹dka (Bad Landeck), Stronia (Seitenberg) oraz Nowej

Rudy (Neurode). Wartoœæ nominalna tych notgeldów wra¿ona by³a w fenigach.

Ponadto zaliczane równie¿ do pieniêdzy zastêpczych ¿etony edytowane

by³y tak¿e w tych i innych miejscowoœciach hrabstwa przez prywatnych

20

w³aœcicieli przedsiêbiorstw . Poni¿ej zamieszczony zosta³ - jako przyk³ad -

notgeld (1a) i (1b) wybity w cynku, rok 1919, wartoœæ nominalna 10 fenigów,

miasto K³odzko.

(1a) (1b)

Awers (1a): Obwódka pere³kowa, herb miasta w kartuszu, w otoku Stadt Glatz (miasto K³odzko);

Rewers (1b): Obwódka pere³kowa, w centrum liczba 10, w otoku Krigsgeld gildt bis z. öff.Aufruf.

(pieni¹dz wojenny wa¿ny do publicznego odwo³ania).

ROLA I ZNACZENIE PAPIEROWYCH PIENIÊDZY

ZASTÊPCZYCH W LATACH 1919-1922

Zawarty traktat wersalski koñcz¹cy I wojnê œwiatow¹ oraz obci¹¿enia

reparacyjne na rzecz zwyciêskich potêg, przynios³y g³êboki przewrót

45

w ¿yciu gospodarczym Niemiec. Bud¿ety miejskich i gminnych kas kurczy³y

siê, wiêc poszukiwano nowych Ÿróde³ wp³ywów. Zasilenie bud¿etów

umo¿liwia³a - jak w poprzednim okresie - emisja bonów, które choæ stopniowo

traci³y praktyczn¹ przydatnoœæ, to by³y chêtnie przyjmowane przez

kolekcjonerów. Zosta³o to wykorzystane przez producentów papierowych

pieniêdzy zastêpczych, którzy podjêli starania, aby stworzyæ oryginalne

i artystycznie wartoœciowe banknoty. Mia³o to miejsce ju¿ w Republice

Weimarskiej utworzonej na gruzach Cesarstwa Niemieckiego. Wraz z rosn¹c¹

liczb¹ papierowych pieniêdzy zastêpczych prezentowane na nich

obrazy stawa³y siê coraz bardziej kolorowe i ró¿norodne. Poszczególne

miasta i miejscowoœci zaczê³y rywalizowaæ ze sob¹ w pomys³ach, co mo¿na

uwzglêdniæ na rysunku: cechy krajobrazu, dobrze znane historyczne

budynki, wydarzenia historyczne, wielkie osobowoœci, obiekty przemys³u

i rolnictwa, stroje narodowe, zwyczaje, baœnie, legendy, fantazje. Do

projektowania zaanga¿owani zostali profesjonaliœci, którzy kreatywnie

wykorzystywali wolne przestrzenie papierowych pieniêdzy zastêpczych.

Du¿o serii papierowych pieniêdzy zastêpczych drukowano nie na potrzeby

obiegu, ale dla rosn¹cej liczby kolekcjonerów. Przede wszystkim w latach

1921-1922 by³y wydawane kolekcjonerskie papierowe pieni¹dze zastêpcze.

By³y one wystawiane w oknach ksiêgarñ i innych sklepów i oferowane do

sprzeda¿y. Powsta³ nowy zawód sprzedawca notgeldów. Drukarze papierowych

pieniêdzy zastêpczych mieli dobr¹ koniunkturê i pocz¹tkowo pracowali

na rzecz miast i spo³ecznoœci, ale coraz bardziej dla handlowców.

Prawdziwa powódŸ papierowych pieniêdzy zastêpczych rozla³a siê na

Rzeszê Niemieck¹. W zwi¹zku z tym Ministerstwo Finansów wyda³o w 1922

roku zakaz druku tych pieniêdzy, a tak¿e koniecznoœæ wycofania ich z obiegu.

Spotka³o siê to ze zdecydowanym sprzeciwem spo³ecznoœci drukarzy

i dystrybutorów, którzy podjêli przeciw temu stosowne zabiegi i starania,

poniewa¿ nie chcieli likwidowaæ kwitn¹cego interesu. Z tych wzglêdów

pozostawiono lukê w prawie dopuszczaj¹c¹ mo¿liwoœæ emitowania pieniêdzy

zastêpczych, ale tylko dla celów kolekcjonerskich. W ten sposób mog³y

w dalszym ci¹gu powstawaæ liczne serie papierowych pieniêdzy zastêpczych

znanych wydawnictw kolekcjonerskich, w wielu miejscowoœciach

21

i miastach Rzeszy Niemieckiej .

46

Z tego okresu pochodz¹ ciekawe serie papierowych pieniêdzy

zastêpczych, które zosta³y wyemitowane przez magistraty i gminy Hrabstwa

K³odzkiego. Najczêœciej spotykane nomina³y tych pieniêdzy wahaj¹ siê

w granicach od 5 do 75 fenigów. Notgeld o wartoœci 1 marki wyemitowa³a

Polanica-Zdrój. Podobnie jak przy banknotach emitowanych przez Bank

Centralny, strona przednia zarezerwowana zosta³a dla umieszczenia informacji

o urzêdowych wystawcach notgelda: magistrat, w³adze gminy, data

wystawienia, wartoœæ nominalna, informacja o terminie wa¿noœci bonów

(z regu³y 1 lub 3 miesi¹ce). Ewentualnie dodatkowe zabezpieczenie

w postaci numeru kontrolnego. Strona odwrotna papierowych pieniêdzy

zastêpczych wykorzystywana by³a m.in. na promocjê miejscowoœci.

Uzdrowiska k³odzkie lansowa³y swoje walory uzdrowiskowe, wody

lecznicze, piêkne krajobrazy, ciekaw¹ architekturê obiektów zdrojowych,

zabytki historyczne. Wysokim poziomem edytorskim wyró¿nia siê zw³aszcza

seria wydana przez magistrat Duszniki-Zdrój. Nowa Ruda - najbardziej

uprzemys³owione miasto Hrabstwa - nawi¹zuje na banknotach do tradycji

górniczych, ale równie¿ prezentuje swoje centrum z zabytkowym ratuszem.

Stronie Œl¹skie eksponuje wie¿ê widokow¹ na Œnie¿niku, a K³odzko -

notgeldy z serii z „minionych dni”, z wizualizacj¹ graficzn¹ wyburzonych

œredniowiecznych bram miejskich. Bardzo czêsto na papierowych pieni¹dzach

zastêpczych wykorzystywano ozdobne pismo gotyckie, podkreœlaj¹ce

walory edytorskie poszczególnych banknotów.

Poniewa¿ na papierowych pieni¹dzach zastêpczych umieszczane by³y

charakterystyczne obiekty przemys³owe i wyroby subregionu, warto przy tej

okazji wspomnieæ równie¿ o gospodarce Hrabstwa K³odzkiego.

Do najwa¿niejszych ga³êzi gospodarki Hrabstwa nale¿a³o górnictwo,

zlokalizowane g³ównie w rejonie Nowej Rudy, ale tak¿e przemys³ szklarski

oraz przetwórstwo drewna. Centrum szklarstwa sta³o siê Stronie oraz

Strachocin. Tradycje tego przemys³u w Hrabstwie siêgaj¹ œredniowiecza.

W XIX wieku uruchomiony zosta³ zak³ad szklarski w Polanicy oraz

w Szczytnej. Obok hut rozwija³y siê zak³ady i warsztaty uszlachetniaj¹ce

wyroby szklane, stosuj¹c technikê szlifowania, grawerowania oraz malowania.

Przemys³ drzewny stanowi³ dodatkowy dochód przede wszystkim dla

mieszkañców osad górskich. Oœrodki kultu maryjnego, zw³aszcza

22

w Wambierzycach przyci¹ga³y liczne pielgrzymki . W wieku XIX nast¹pi³

47

dynamiczny rozwój uzdrowisk k³odzkich staj¹c siê wa¿nym ogniwem

w gospodarce subregionu. Liczne zalety naturalnych wód mineralnych

i leczniczych stymulowa³y rozkwit uzdrowisk k³odzkich w Dusznikach,

D³ugopolu, Kudowie, L¹dku i Polanicy. Bogactwo walorów œrodowiska

naturalnego oraz walory antropogeniczne sprzyja³y rozwojowi ruchu turys-

23

tycznego na coraz szersz¹ skalê . Zachowane do naszych czasów papierowe

pieni¹dze zastêpcze, drukowane przez lokalnych przedsiêbiorców, pozwalaj¹

uzupe³niæ listê ga³êzi gospodarki Hrabstwa, o zak³ady przemys³u

w³ókienniczego, które funkcjonowa³y w Dusznikach i Miêdzylesiu (por.

str. 15-16 i 31).

WIELKA INFLACJA - ROK 1923

Inflacja zawsze pojawia³a siê w okresie wojen, kiedy ros³y wydatki na

dzia³ania militarne a kurczy³a siê sfera us³ug oraz produkcja artyku³ów, które

nie by³y zwi¹zane z wojn¹. Pisa³ o tym ju¿ Tacyt stwierdzaj¹c, ¿e pieni¹dz

24

jest si³¹ napêdow¹ wojny . Procesy inflacyjne nasila³y siê równie¿

w okresach powojennych, generowane przede wszystkim przez zniszczenia

i utratê stabilnoœci gospodarczej poszczególnych krajów.

Termin inflacja oznacza proces ekonomiczny, w którym zwiêkszona

zostaje iloœæ pieni¹dza w obiegu w stopniu wiêkszym ni¿ wzrost masy

25

towarowej, co przejawia siê we wzroœcie cen . Skutkiem tego procesu jest

spadek wartoœci pieni¹dza. Do niekontrolowanej inflacji prowadz¹ równie¿

b³êdy pope³niane przez rz¹dy nadu¿ywaj¹ce mo¿liwoœci kszta³towania

poda¿y pieni¹dza - jako narzêdzia polityki monetarnej powoduj¹ce zak³ócenia

w dzia³aniu mechanizmów rynkowych i ich destabilizacjê. Wówczas

zaczynaj¹ dzia³aæ czynniki inflacjogenne, przejawiaj¹ce siê w nacisku p³ac

na koszty i ceny, a tak¿e kosztów utrzymania na wynagrodzenia pracowni-

26

ków, co doprowadza do zjawiska okreœlanego mianem spirali cen i p³ac .

Upadek marki niemieckiej pocz¹tkowo przebiega³ stopniowo, ale ju¿

w roku 1923 inflacja osi¹gnê³a apogeum, przyjmuj¹c postaæ hiperinflacji,

czyli niekontrolowanego wzrostu cen. Za³ama³ siê system finansowy

i podatkowy Republiki Weimarskiej. Olbrzymi deficyt bud¿etu pañstwa

27

finansowano poprzez dodruk pustych pieniêdzy . W okresie wielkiej inflacji

mo¿liwoœci Banku Rzeszy w zakresie drukowania pieniêdzy okaza³y siê

niewystarczaj¹ce, dlatego te¿ uchwalono ustawê zezwalaj¹c¹ pod pewnymi

48

warunkami na emitowanie pieniêdzy zastêpczych. Przywilej ten otrzyma³y

w³adze krajów zwi¹zkowych, samorz¹dy oraz koncerny przemys³owe.

Zasadniczym celem ustawy by³o usankcjonowanie ju¿ stosowanej praktyki.

Teraz jednak drukowane papierowe pieni¹dze zastêpcze posiada³y gwarancjê

Banku Rzeszy. W sierpniu 1923 r. wybuch³ strajk drukarzy, dlatego te¿

zdecydowanie wzros³y zak³ócenia w dostawie banknotów. W takiej sytuacji

gwarancje bankowe dla notgeldów cieszy³y siê coraz mniejszym powa¿aniem,

a do obiegu wprowadzona zosta³a potê¿na iloœæ papierowych pieniêdzy

zastêpczych zarówno za zgod¹ banku, jak i bez takiej zgody. Banknoty

emitowane przez Bank Rzeszy, jak równie¿ wprowadzone bez kontroli

papierowe pieni¹dze zastêpcze zala³y Republikê Weimarsk¹. Notgeld

potêgowa³ wzrost inflacji i bezpoœrednio przyczyni³ siê do wybuchu hiper-

28

inflacji . Republikê Weimarsk¹ ogarn¹³ niespotykany dot¹d chaos gospodarczy.

Pieni¹dz traci³ swoj¹ rolê w obrocie gospodarczym i powszechne

uznanie jako towar s³u¿¹cy do rozliczeñ i p³atnoœci za nabywane dobra lub

wywi¹zywania siê ze zobowi¹zañ. W tej sytuacji rozpowszechnion¹ form¹

handlu sta³ siê barter, czyli wymiana bezgotówkowa (towar za towar).

W zak³adach pracy np. w fabryce obuwia p³acono swoim pracownikom

bonami na buty, które mogli wymieniaæ w piekarni na chleb lub u rzeŸnika

29

na miêso .

Deprecjacja marki uwidacznia³a siê w coraz to wy¿szych nomina³ach

banknotów wprowadzanych do obiegu, opiewaj¹cych ju¿ nie tylko na

miliony, ale na miliardy i biliony marek. Pomimo tego widok ludzi z koszami

pe³nymi banknotów sta³ siê powszechny w ka¿dym mieœcie Rzeszy. Sytuacjê

tê dobrze definiuje myœl wyra¿ona przez Miko³aja Kopernika: „Moneta siê

psuje, gdy jest jej za wiele”, zatem im wiêcej pieniêdzy drukowano, tym by³a

30

ni¿sza ich wartoœæ . Hiperinflacja by³a bezpoœrednim skutkiem klêski

militarnej Cesarstwa Niemieckiego i zwi¹zanych z tym znacznych strat

terytorialnych, zmianami granic, utrat¹ rynków zbytu, utrat¹ imperium

kolonialnego, przed³u¿aj¹cym siê konfliktem o Zag³êbie Ruhry, a tak¿e

wysokimi reparacjami na³o¿onymi przez pañstwa Ententy. Dodatkowo

inflacja by³a stymulowana polityk¹ prowadzon¹ przez rz¹d niemiecki,

realizowan¹ pod presj¹ utrzymania pe³nego zatrudnienia, wobec rozformowania

armii niemieckiej i zwi¹zanych z tym obaw o mo¿liwoœæ wzbudzenia

31

niepokojów i rozruchów spo³ecznych .

49

Wskutek deprecjacji si³a nabywcza marki niemieckiej gwa³townie

spada³a. Ciê¿ar hiperinflacji odczuwa³a ca³a ludnoœæ Republiki Weimarskiej.

Na okolicznoœæ upamiêtnienia cierpienia ludnoœci niemieckiej, wobec tej

katastrofy gospodarczej, wybity zosta³ medal „g³odowy” z informacj¹ o cenach

dnia 15 listopada 1923 r. Wówczas p³acono za:

· 1 funt chleba 80 miliardów marek;

· 1 funt miêsa 900 miliardów marek;

· 1 szklanka piwa 52 miliardy marek.

(2a)

(2b)

Awers (2a): W otoku, des Deutschen Volkes Leidensweg (gehenna narodu niemieckiego). Wewn¹trz relief

z wizerunkiem udrêczonej rodziny.

Rewers (2b): Napisy, am 15.Nov.1923/ kostete /1 pfund Brot 80 miliarden/1 pfund Fleisch 900 miliarden

/1 Glas Bier 52 miliard.

Wielka inflacja ogarnê³a ca³¹ Republikê Weimarsk¹. Negatywne skutki

hiperinflacji odczuwalne by³y w równym stopniu przez ludnoœæ Hrabstwa

K³odzkiego. Do powa¿nych rozruchów dosz³o w Nowej Rudzie. Ich st³umienie

przez wojsko spowodowa³o kilkanaœcie ofiar œmiertelnych. W pozosta³ych

powiatach sytuacja by³a równie¿ bardzo napiêta, dlatego w³adze tych

powiatów wydawa³y stosowne zarz¹dzenia i podejmowa³y dzia³ania maj¹ce

na celu poprawiê aprowizacji ludnoœci we wszystkich miastach Hrabstwa.

Przed za³amaniem rynków lokalne w³adze, podobnie jak w innych miastach

Republiki Weimarskiej, próbowa³y stabilizowaæ sytuacjê emituj¹c papie-

32

rowe pieni¹dze zastêpcze . By³y to z gruntu rzeczy mylne dzia³ania, albowiem

kreowanie notgeldów, zw³aszcza o du¿ych wartoœciach nominalnych,

podsyca³o p³omienie inflacji i pog³êbia³o chaos gospodarczy. Niemniej

jednak by³y to powszechnie stosowane praktyki w ca³ej Republice. I tak

papierowe pieni¹dze zastêpcze o wartoœciach nominalnych dziesi¹tek i setek

miliardów, a nawet biliona marek wyemitowane zosta³y przez samorz¹dy

50

K³odzka i Bystrzycy zasilaj¹c dodatkowo obieg pieniê¿ny strumieniem

lokalnych pieniêdzy.

Republika Weimarska zmierza³a do katastrofy gospodarczej. Aby temu

zapobiec, podjête zosta³y nadzwyczajne dzia³ania zwi¹zane przede wszystkim

z przeprowadzeniem reformy walutowej. I tak w dniu 15 listopada 1923

r. wprowadzona zosta³a nowa waluta, marka „rentowa” (Rentenmark).

Markê rentow¹ pocz¹tkowo zamierzano oprzeæ na dochodach z ziemi, ale

wkrótce wprowadzony zosta³ parytet z³ota. Relacja marki rentowej do marki

dotychczasowej, wynosi³a: 1 marka rentowa za 1 bilion marek dawnych,

a wiêc 4,2 marki rentowe za 1 dolara. Kolejny etap reformy rozpoczêty

w sierpniu 1924 roku polega³ na zast¹pieniu marki rentowej, mark¹ „Rzeszy”

(Reichmark). Wymieniano marki rentowe na nowe jednostki w relacji

1:1, a dawne zupe³nie ju¿ bezwartoœciowe marki, przesta³y byæ œrodkiem

33

p³atniczym .

Powa¿ne zagro¿enie dla trwa³ej stabilizacji finansów Rzeszy stanowi³

notgeld, bêd¹cy w obiegu i traktowany podobnie jak marki papierowe

emitowane przez Bank Rzeszy. W celu wyeliminowania tego zagro¿enia,

Bank og³osi³, ¿e nie bêdzie ju¿ akceptowa³ kolejnych emisji pieniêdzy

zastêpczych, co zosta³o wprowadzone przy ponownie du¿ym oporze

34

zainteresowanych drukowaniem w³asnych pieniêdzy . Przy takich uwarunkowaniach

i przy rosn¹cej presji stabilizuj¹cej siê marki, w 1924 roku

35

nast¹pi³ stopniowy zanik emisji pieni¹dza zastêpczego . Kluczowym

zadaniem by³o te¿ ustabilizowanie bud¿etu pañstwa. Brak stabilizacji

oznacza³by powrót do stanu kryzysowego oraz fiasko reformy walutowej.

Dlatego te¿ w kolejnych miesi¹cach wprowadzono ca³y system podatków,

a tak¿e dla osi¹gniêcia oszczêdnoœci dokonano redukcji etatów pracowników

pañstwowych. Podejmowane dzia³ania naprawcze mia³y te¿ przyczyniæ

siê do odzyskania zaufania spo³eczeñstwa do rz¹dz¹cych oraz do marki.

Reforma walutowa stanowi³a istotny czynnik stosunków ekonomicznych,

36

ale jej powodzenie zale¿a³o od ca³ego ¿ycia gospodarczego . Dzia³ania

reformatorskie, a tak¿e zmiana polityki Ententy w kwestii reparacji wojennych

(roz³o¿enie sp³aty na wiele lat) oraz pomoc finansowa Stanów

Zjednoczonych w postaci po¿yczek, pozwoli³y wkrótce na opanowanie

hiperinflacji i ustabilizowanie niemieckiej gospodarki powojennej.

Po¿yczki otrzymane ze Stanów Zjednoczonych umo¿liwi³y równie¿ Rzeszy

51

Niemieckiej rozpoczêcie sp³aty reparacji wojennych na rzecz Anglii

i Francji. Dziêki tym pieni¹dzom pañstwa zwyciêskie mog³y regulowaæ

d³ugi zaci¹gniête w czasie wojny w bankach amerykañskich. W ten sposób

pieni¹dze wraca³y z powrotem do Ameryki. W ca³ej gospodarce œwiatowej

nast¹pi³ okres prosperity oparty na po¿yczkach, które jednak nale¿a³o

37

sp³aciæ . Ten model finansowy sta³ siê zarzewiem przysz³ego œwiatowego

kryzysu gospodarczego.

PODSUMOWANIE

Przytoczone pokrótce w niniejszym opracowaniu: geneza, rola i znaczenie

pieniêdzy zastêpczych na tle wydarzeñ historyczno-gospodarczych zwi¹zanych

z tematem, pozwalaj¹ na sformu³owanie nastêpuj¹cych spostrze¿eñ.

I tak emisja pieniêdzy zastêpczych spe³niana by³a na przestrzeni lat 1914-

1924, a wiêc w okresie I wojny œwiatowej u schy³ku Cesarstwa Niemieckiego

oraz na pocz¹tku Republiki Weimarskiej. W obiegu znajdowa³y siê

równoczeœnie dwa strumienie pieniêdzy: emitowane przez Bank Centralny

Rzeszy oraz drukowane przez lokalne jednostki samorz¹du terytorialnego

i przedsiêbiorców. Zasadniczo wyró¿nia siê w tym czasie cztery okresy emitowania

pieniêdzy zastêpczych, w zale¿noœci od wystêpuj¹cych potrzeb. Na

pocz¹tku jako substytutu dla brakuj¹cego bilonu, nastêpnie jako walory

kolekcjonerskie i Ÿród³o zasilenia bud¿etów: powiatów, miast i gmin, a tak¿e

w ostatnim okresie jako uzupe³nienie deficytu banknotów, wobec rosn¹cej

inflacji. Z tych wzglêdów mo¿na przyj¹æ, ¿e notgeld spe³ni³ pozytywn¹ rolê

w utrzymaniu cyrkulacji m.in. u³atwiaj¹c codzienne rozliczenia i ograniczaj¹c

rolê barteru. Tylko w latach 1922-1924, kiedy zaczêto drukowaæ

bardzo wysokie nomina³y papierowych pieniêdzy zastêpczych, wp³yw ten

by³ raczej negatywny, bowiem przyczynia³ siê do wzrostu inflacji, a nastêpnie

do wybuchu hiperinflacji. Jak pamiêtamy, emisja tych pieniêdzy by³a

niezgodna z obowi¹zuj¹cym prawem, ale tolerowana i nastêpnie dopuszczona

w ograniczonym zakresie przez pañstwo. Dopiero w roku 1924

dzia³alnoœæ ta skutecznie zosta³a wygaszona. Jedna z funkcji pieni¹dza

zastêpczego, realizowana w przesz³oœci, przetrwa³a do czasów wspó³czesnych.

Notgeld stanowi, bowiem walor kolekcjonerski, który do tej pory

cieszy siê du¿ym zainteresowaniem wœród hobbystów.

52

ANEKS

Fotografie papierowych pieniêdzy zastêpczych przedstawione zosta³y

w porz¹dku ówczesnego podzia³u administracyjnego /powiaty: k³odzki,

1

noworudzki i bystrzycki/ i wykazu miejscowoœci ziemi k³odzkiej . Ka¿dy

z zamieszczonych banknotów zosta³ opisany. W opisie uwzglêdniono

m.in.: wystawcê, miejsce i datê emisji, okres wa¿noœci, wartoœæ nominaln¹

oraz ewentualny numer kontrolny. Poza formalnymi danymi, podana zosta³a

w jêzyku polskim równie¿ treœæ pozosta³ych napisów, czêsto w wolnym

t³umaczeniu. W „dopiskach” zawarte zosta³y wzmianki wi¹¿¹ce siê bezpoœrednio

z zamieszczonymi obiektami na papierowych pieni¹dzach zastêpczych.

POWIAT K£ODZKO (KREIS GLATZ)

(1a)

(1b)

Strona przednia (1a): Bon powiatu k³odzkiego, wartoœæ 50 fenigów w centralnym miejscu papierowego

pieni¹dza zastêpczego. Liczba 50 powtórzona czterokrotnie w rogach banknotu. Wewn¹trz w ozdobnym

owalu napis: ten bon zostanie akceptowany przez powiatowe i gminne kasy oraz powiatowe kasy

oszczêdnoœciowe, traci swoj¹ wa¿noœæ po up³ywie 3 miesiêcy kalendarzowych. Nale¿y wzi¹æ pod uwagê

wypowiedzenie, którego og³oszenie nast¹pi w k³odzkich gazetach. K³odzko, 15 grudnia 1918 r. Komitet

Okrêgowy Powiatu K³odzkiego: 3 podpisy. Numer kontrolny: 11093.

Strona odwrotna (1b): Czêœæ centraln¹ papierowego pieni¹dza zastêpczego, w ozdobnym owalu, zajmuje

budynek siedziby dawnego urzêdu powiatowego, stan obiektu przed przebudow¹ w XIX w. W dwóch

górnych rogach powtórzona liczba 50 fenigów. Pod spodem napisy: nie zginaæ, nie sk³adaæ.

Dopisek: Obecnie obiekt /po przebudowie na pocz¹tku XX w./ jest siedzib¹ Starostwa Powiatowego

w K³odzku.

53

K£ODZKO (GLATZ)

(2a)

(2b)

Strona przednia (2a): Pismo gotyckie z charakterystycznymi ³amanymi i bardzo ozdobnymi konturami

liter. Centralne miejsce zajmuje liczba 25 wyra¿ona za pomoc¹ cyfr oraz powtórzona s³owne. Okreœla

wartoœæ nominaln¹ bonu w fenigach. K³odzko, 19 kwiecieñ 1919 r., magistrat, dwa podpisy, wa¿noœæ

3 miesi¹ce, numer kontrolny: 099264.

Strona odwrotna (2b): Ozdobne napisy gotyckie: górna czêœæ papierowego pieni¹dza zastêpczego -

miasto K³odzko, w dolnej czêœci Stare Miasto i Twierdza. Centraln¹ czêœæ notgelda zajmuje panorama

starówki K³odzka i Twierdzy. W rogach pieni¹dza lew z koron¹ i podwójnym ogonem nawi¹zanie do herbu

miasta - symbolu przynale¿noœci K³odzka do pañstwa czeskiego w okresie od X do XVII wieku. Na obu

bokach umieszczona wartoœæ nominalna bonu liczba 25 w ozdobnym kolistym ornamencie

Dopisek: Warto wiedzieæ, ¿e pod Starym Miastem wykonane zosta³y w wiekach œrednich liczne wyrobiska

i korytarze, które stanowi³y czêœæ systemu obronnego miasta, a tak¿e mog³y byæ schronieniem dla ludnoœci

podczas toczonych walk. Prawdopodobnie wykorzystywane by³y równie¿ jako podziemne magazyny.

W wieku XX obecnoœæ wyrobisk podziemnych, a tak¿e w³aœciwoœci gruntów lesso-podobnych i nieszczelnoœæ

sieci wodno-kanalizacyjnych sta³y siê zagro¿eniem dla Starego Miasta, powoduj¹c liczne katastrofy

budowlane. W latach 60. i 70. XX wieku przeprowadzona zosta³a akcja ratunkowa kierowana przez prof.

Feliksa Zalewskiego, a nastêpnie przez prof. Zbigniewa Strzeleckiego z Akademii Górniczo-Hutniczej

w Krakowie. W wyniku podjêtych dzia³añ przez zespo³y ratownicze zlikwidowane zosta³y kilkukondygnacyjne

wyrobiska podziemne i zapadliska na obszarze Starego Miasta gro¿¹ce zawaleniem zabytkowych

kamienic i ratusza. W wyniku akcji ratunkowej uda³o siê zapobiec postêpuj¹cej katastrofie budowlanej.

Jednak nie wszystkie zabytkowe kamienice zosta³y ocalone, czêœæ z nich musia³a zostaæ rozebrana. Dla

potomnoœci zachowany zosta³ zabytkowy ci¹g wyrobisk podziemnych w postaci zagospodarowanego

2

uk³adu w formie Podziemnej Trasy Turystycznej Tysi¹clecia Pañstwa Polskiego .

54

(3a)

(3b)

Strona przednia (3a): Napis gotyckimi literami notgeld miasta K³odzka. Trzy ozdobne medaliony,

w których podano: 3 - miesiêczn¹ wa¿noœæ bonu, nomina³ w wysokoœci 50 fenigów, wystawcê magistrat

z dwoma podpisami.

Strona odwrotna (3b): Centraln¹ czêœæ papierowego pieni¹dza zastêpczego zajmuje grafika przedstawiaj¹ca

Bramê Czesk¹, na której umieszczony zosta³ napis z jej nazw¹. Pod spodem napis: „Z minionych

dni”. Boki banknotu zajmuj¹ dwa niewielkie ozdobne medaliony, wewn¹trz których umieszona zosta³a

wartoœæ nominalna bonu: 50 fenigów.

(4b)

Strona przednia: Identyczna jak na zdjêciu (3a).

Strona odwrotna (4b): Centraln¹ czêœæ bonu zajmuje grafika przedstawiaj¹ca Bramê Mostow¹ /Doln¹/.

Na grafice widoczny jest równie¿ zachowany kamienny most gotycki z figurami na M³ynówce oraz koœció³

Matki Bo¿ej Ró¿añcowej. Pod spodem napis: „Z minionych dni”. Boki banknotu zajmuj¹ dwa ozdobne

medaliony, wewn¹trz których umieszczona zosta³a wartoœæ nominalna bonu wyra¿ona liczb¹ 50 fenigów.

55

(5b)

Strona przednia: Identyczna jak na zdjêciu (3a), z wyj¹tkiem kolorystyki i nomina³u, który wynosi

25 fenigów.

Strona odwrotna (5b): Centraln¹ czêœæ notgelda zajmuje grafika przedstawiaj¹ca Bramê Zielon¹. Pod

spodem napis: „Z minionych dni”. Boki bonu zajmuj¹ dwa niewielkie ozdobne medaliony, wewn¹trz

których umieszczona zosta³a wartoœæ nominalna bonu 25 fenigów.

(6b)

Strona przednia: Identyczna jak na zdjêciu (3a), z wyj¹tkiem kolorystyki i nomina³u, który wynosi

10 fenigów.

Strona odwrotna (6b): Centraln¹ czêœæ notgelda zajmuje grafika przedstawiaj¹ca Bramê Z¹bkowick¹.

Pod spodem napis: „Z minionych dni”. Boki banknotu zajmuj¹ dwa niewielkie ozdobna medaliony,

wewn¹trz których umieszczona zosta³a wartoœæ nominalna bonu 10 fenigów.

Dopisek: Notgeldy K³odzka na zdjêciach: (3b), (4b), (5b), (6b) z serii: „ minionych dni” przedstawiaj¹

wygl¹d czterech g³ównych bram strzeg¹cych wejœcia do miasta, okolonego murami obronnymi.

Zabytkowy uk³ad K³odzka nie uleg³ wa¿niejszym zmianom od wieków œrednich niemal do koñca XIX w.

Bramy zosta³y wyburzone w zwi¹zku z urbanizacj¹ i rozbudow¹ miasta. Rozbiórka w latach 1880-1911

znacznej czêœci murów oraz bram grodu zmieni³a wygl¹d K³odzka, które straci³o urok œredniowiecznego

56

miasta. Proces wyburzania bram miejskich nastêpowa³ kolejno w latach: 1880 Brama Zielona, 1888

Brama Czeska, 1890 Brama Z¹bkowicka, 1904 Brama Mostowa /Dolna/. Do naszych czasów zachowa³y

3

siê jedynie pewne odcinki dawnych murów obronnych .

Strona przednia (7a): Napis - Gmina Miejska K³odzko, nr kontrolny: 9404, s³ownie: piêæset miliardów

marek, wystawca magistrat, jeden podpis, K³odzko 15 listopad 1923 r., powtórzona liczba 500 miliardów.

Informacja po lewej stronie: wa¿ny tylko z rêcznym stemplem magistratu.

Strona odwrotna: druk jednostronny.

Dopisek: Przyk³ad notgelda z czasów wielkiej inflacji 1923. Brak stempla magistratu oznacza, ¿e banknot

nie zosta³ wprowadzony do obiegu.

DUSZNIKI-ZDRÓJ (BAD REINERZ)

(7a)

(8a)

(8b)

Strona przednia (8a): Napis bon o wartoœci dziesiêciu fenigów Duszniki, 15 maja 1920. Tkalnia

Mechaniczna Duszniki Hermann Hanke podpis. W obu górnych rogach prostok¹tnego obramowania

liczba 10. Pod spodem napis: W ka¿dym czasie kwota zostanie wyp³acona przez kasê firmy.

Strona odwrotna (8b): W centrum banknotu w kole: herb miasta œw. Piotr z symbolicznym kluczem

i widocznym na murze kogutem. Po obu bokach herbu w mniejszych kolistych obramowaniach

powtórzona liczba 10. Nr kontrolny 037432.

57

Dopisek: W 1891 r. za³o¿ona zosta³a w Dusznikach: Organizacja Tkactwa Cha³upniczego, zrzeszaj¹ca

oko³o 800 drobnych producentów wyrobów lniarskich z miasta i okolic. Jej inicjatorem by³ Hermann

Hanke. W roku 1895 organizacja ta zosta³a przekszta³cona w zak³ad zatrudniaj¹cy ponad 1000 osób,

4

który wówczas by³ jednym z wiêkszych i nowoczeœniejszych .

(9a)

(9b)

Strona przednia (9a): Napis literami gotyckimi bon o wartoœci dwudziestu piêciu fenigów. W górnych

rogach powtórzona liczba 25, Duszniki, 1 kwieynia 1921, Tkalnia Mechaniczna Duszniki Hermann

Hanke podpis, nr kontrolny: 06632. Poni¿ej napis: w ka¿dym czasie kwota zostanie wyp³acona przez kasê

firmy.

Strona odwrotna (9b): W ozdobnym owalu wpisany prostok¹t z panoram¹ zak³adów. W górnych k¹tach

prostok¹ta liczba 25. Na zewn¹trz owalu po bokach w górnej czêœci banknotu dwa pêki lnu, natomiast

u do³u charakterystyczne dla subregionu ró¿e w kolorze ¿ó³tym, symbol ziemi k³odzkiej.

Dopisek: W roku 1943 na teren Tkalni Mechanicznej Hermanna Hanke przeniesiono firmê Goldring braci

Schaff, specjalizuj¹c¹ siê w produkcji sprzêtu radiotechnicznego oraz czêœci do rakiet V1, V2 i radarów.

5

Po wojnie powsta³y w tym miejscu dzisiejsze Zak³ady Elektrotechniki Motoryzacyjnej Sp. z o.o. .

(10a)

(10b)

Strona przednia (10a): Piêknym ozdobnym pismem gotyckim zamieszczono napis: Miasto i Uzdrowisko

Duszniki. Wa¿noœæ 1 miesi¹c, wystawca magistrat Duszniki-Zdrój, data emisji: 1.6.21, dwa podpisy,

58

nomina³ 10 fenigów. Centraln¹ czêœæ notgelda zajmuje barwny obraz dwóch m³odych kobiet przy

efektownie zabudowanym Ÿródle wody leczniczej. Na bocznych czêœciach zabudowy przedstawione

zosta³y dwa symbole: Kaduceusz z dwoma splecionymi wê¿ami i skrzyd³ami /symbol pokoju i handlu/ oraz

laska Eskulapa w formie prostego kija z oplataj¹cym go wê¿em /symbol medycyny: odradzania siê

i d³ugowiecznoœci/. Ca³oœæ na tle naturalnego krajobrazu górskiego w leœnym otoczeniu.

Strona odwrotna (10b): Napisy miasto uzdrowiskowe Duszniki. Miêdzy dwoma herbami bonu umieszczono

grafikê centrum z ratuszem. Po lewej stronnie herb miasta, przedstawiaj¹cy w tarczy herbowej

postaæ œw. Piotra trzymaj¹cego w prawej rêce klucz, a w lewej rêce ksiêgê, na tle muru widoczny kogut.

Powy¿ej równie¿ mur zwieñczony trzema wie¿ami.

Dopisek: Wzmianki na temat Ÿróde³ leczniczych w Dusznikach-Zdroju datowane s¹ ju¿ na rok 1408. Wody

lecznicze w uzdrowisku s¹ wykorzystywane do dnia dzisiejszego w zalecanej kuracji pitnej lub w formie

k¹pieli. Oprócz tego uzdrowisko wykorzystuje w leczeniu borowinê oraz w³aœciwoœci lecznicze

bodŸcowego klimatu górskiego. Obszar uzdrowiska odznacza siê wyj¹tkowymi walorami krajobrazo-

6

wymi .

(11a)

(11b)

Strona przednia (11a): Centrum miasta, ulica K³odzka z widocznym koœcio³em, wa¿noœæ bonu 1 miesi¹c,

magistrat dwa podpisy, Duszniki, dnia 1.06.21, nomina³ liczba 25 fenigów umieszczona po obu bokach

bonu wewn¹trz otoków z pere³.

Strona odwrotna (11b): Na pierwszym planie postacie seniora i juniora przy Ÿródle symbol mocy

leczniczej dusznickich wód. W otoku z „pere³ek” napis Uzdrowisko Duszniki per³a Hrabstwa K³odzkiego

oraz w podobnym otoku w lewym górnym rogu liczba 25 fenigów. Na dalszym planie Dom Zdrojowy wraz

z Sanatorium.

Dopisek: Prezentowany na bonie obiekt to obecnie dzia³aj¹cy Zak³ad Przyrodoleczniczy i Szpital

Uzdrowiskowy „Jan Kazimierz”. Ca³y gmach zlokalizowany jest w Parku Zdrojowym, dobrze harmonizuje

z górskim t³em uzdrowiska. W centrum miasta, przejazdem, zatrzyma³ siê król Jan Kazimierz

7

/19.08.1669 r./, zosta³o to upamiêtnione tablic¹ na tej kamienicy , fakt ten wykorzystano nadaj¹c nazwê

centralnemu obiektowi uzdrowiska w Parku Zdrojowym.

59

(12a)

(12b)

Strona przednia (12a): Wystawca magistrat Duszniki, dwa podpisy nieczytelne, data 1.6.1921 r. wartoœæ

nominalna 50 fenigów, wa¿noœæ 1 miesi¹c, w ozdobnym owalu umieszczono grafikê starego zabytkowego

m³yna papierniczego.

Strona odwrotna (12b): Postaæ m³odej kobiety z dzieckiem przy Ÿródle wody leczniczej. T³o charakterystyczne

dla Dusznik-Zdroju, krajobraz górski z leœnym motywem. Obok w ozdobnej ramce pieœñ Karla v.

Holtei z 3.9.1869 r. wyra¿aj¹ca zachwyt nad krajobrazem i rzeœkim powietrzem górskim uzdrowiska.

Dopisek: M³yn papierniczy uwa¿any jest za najstarsz¹ budowlê w mieœcie. W roku 1605 gwa³towna burza

zniszczy³a obiekt, ale zosta³ on ponownie odbudowany. Znakomite wyroby papiernicze m³yna dusznickiego,

kronikarze okreœlili mianem „papieru nieœmiertelnego” z racji jego jakoœci i delikatnoœci, którymi

wyró¿nia³ siê spoœród innych ówczesnych wyrobów papierniczych. Zalety dusznickich wyrobów

docenione zosta³y przez ówczesnych w³adców: cesarza Rudolfa II, a nastêpnie króla Fryderyka

8

Wielkiego . Obecnie w zabytkowym obiekcie dzia³a od roku 1968 Muzeum Papiernictwa. Ca³a seria

banknotów liczy 13 szt.

KUDOWA-ZDRÓJ (BAD KUDOWA)

(13a)

(13b)

Strona przednia (13a): Napis uzdrowisko Kudowa, w centrum barwny motyw „nimfy wodnej” przy Ÿródle

z informacj¹: pierwsze uzdrowisko dla serca i nerwów na wschodzie, okres wa¿noœci 3 miesi¹ce, wartoœæ

nominalna 25 fenigów, dwa podpisy, nr kontrolny 086985.

60

Strona odwrotna (13b): Fragment parku zdrojowego ze Ÿród³em „Helmut” w dalszej perspektywie obiekt

„Charlottenbad” obecnie („Stare £azienki”). Wokó³ banknotu napis: dla upamiêtnienia pobytu

leczniczego feldmarsza³ka grafa (hrabiego) v. Moltke w latach1887-1889.

Dopisek: Hrabia Helmut v. Moltke (1800 1891), pruski genera³ i feldmarsza³ek, kierowa³ zwyciêskimi

kampaniami przeciwko Danii, Austrii i Francji, co w efekcie doprowadzi³o do powstania Cesarstwa

9

Niemieckiego /Banknot pochodzi z roku 1921/.

(14a)

(14b)

Strona przednia (14a): W centralnym miejscu banknotu napis Uzdrowisko Kudowa, nomina³ 50 fenigów,

nr kontrolny 082245, dwa podpisy.

Strona odwrotna (14b): Barwny widok na fragment parku zdrojowego z zamkiem hrabiego v. Götzen,

napisy: „Zdrowie to bogactwo”, „Eugen najmocniejsze w Niemczech Ÿród³o ¿elaza z arszenikiem”.

Dopisek: W 1813 r. w zamku tym zawarty zosta³ traktat sojuszniczy miêdzy Prusami, Austri¹ i Rosj¹

10

przeciw Napoleonowi . Obecnie w obiekcie znajduje siê Szpital Uzdrowiskowy „Zameczek”. /Bon

pochodzi z roku 1921 i z nomina³em powy¿ej stanowi komplet/.

LEWIN K£ODZKI (LEWIN)

(15a)

(15b)

61

Strona przednia (15a): Napis - bon o wartoœci dziesiêciu fenigów Lewin 23 lipiec 1920 magistrat.

Odkupienie nast¹pi w kasie w ka¿dym czasie. W górnych katach banknotu cyfra 10.

Strona odwrotna (15b): Pieczêæ magistratu Lewin, nr kontrolny 28456.

(16a)

(16b)

Strona przednia (16a): Po lewej stronie banknotu w prostok¹tnym obramowaniu z pofalowanymi bokami

du¿a liczba 25 i napis bon, fenigi. Napis miasto Lewin powiat K³odzko. Numer kontrolny: 23477. Napis

literami gotyckimi: odkupienie nast¹pi w kasie miasta Lewin w ci¹gu trzech miesiêcy po og³oszeniu

w lokalnej gazecie.

Strona odwrotna (16b): W centralnej czêœci banknotu w kartuszu herb miasta: mury obronne. Poza tym

wiêkszoœæ tej strony wype³nia ornament: motyw roœlinny z wyodrêbnionymi po bokach liczbami 25.

Dopisek: Dziœ herbem gminy jest wizerunek murów miejskich na niebieskim tle. Symbol ten by³

powszechnie stosowany w herbach miast dla podkreœlenia posiadania praw miejskich. Lewin by³ miastem

otwartym i nigdy nie posiada³ murów miejskich. Lewin utraci³ prawa miejskie po II wojnie œwiatowej.

(17a)

(17b)

Strona przednia (17a): Napisy ozdobnym pismem gotyckim: miasto Lewin powiat K³odzko, nr kontrolny

46636, s³ownie: piêædziesi¹t fenigów, magistrat 31 lipiec 1920 r., dwa podpisy.

Strona odwrotna (17b): Motyw atrakcji tego terenu: wiadukt kolejowy, w tle zarys miejscowoœci.

62

Dopisek: W latach 1903-1905 w³oscy in¿ynierowie wybudowali piêkny wiadukt kolejowy, zachowany do

dzisiaj. Sta³ siê symbolem Lewina K³odzkiego. Wiadukt wykonany zosta³ z kamienia, po³o¿ony jest na

trasie atrakcyjnej widokowo linii kolejowej K³odzko Kudowa-Zdrój. Wysokoœæ wiaduktu wynosi 27 m,

11

a d³ugoœæ - 120 m .

POLANICA-ZDRÓJ (BAD ALTHEIDE)

(18a)

(18b)

Strona przednia (18a): W centralnej czêœci banknotu na tle panoramy uzdrowiska tarcza herbowa

z oznaczeniem wartoœci nominalnej 25 fenigów. Wa¿ny do odwo³ania. Zarz¹d gminy, dwa podpisy.

Strona odwrotna (18b): Centralnie postaæ amorka symbolicznie lecz¹cego serce. Wewn¹trz serca nomina³

bonu 25 fenigów. W perspektywie dom zdrojowy. Napisy w górnej czêœci: Polanica leczy serce. Pod

spodem: notgeld gminy uzdrowiska Polanica lecz¹cego serce na Œl¹sku.

Dopisek: W dzisiejszych czasach uzdrowisko Polanica-Zdrój w dalszym ci¹gu specjalizuje siê w leczeniu

chorób serca.

(19a)

(19b)

Strona przednia (19a): W centralnym miejscu w ozdobnym ornamencie wartoœæ nominalna: 75 fenigów,

po bokach rysunki wyrobów ze szk³a kryszta³owego pochodz¹ce z tut. zak³adu. Napis: pieni¹dz zastêpczy

gminy Polanica na Œl¹sku.

63

Strona odwrotna (19b): Huta szk³a kryszta³owego, Franz Wittwer, 75 fenigów, Polanica-Zdrój rejon

Wroc³aw.

Dopisek: Franz Wittwer twórca huty szk³a kryszta³owego w Polanicy-Zdroju. W 1912 roku wybudowa³

szlifierniê szk³a, a w 1921 roku hutê szk³a. W 1928 roku Firma zatrudnia³a 500 pracowników i by³a, obok

uzdrowiska, najwiêkszym pracodawc¹. Wyroby Firmy Kristallglas-Hüttenwerke F. Wittwer cieszy³y siê

12

du¿ym zainteresowaniem . Oferta firmy skierowana by³a równie¿ do kuracjuszy przebywaj¹cych

w uzdrowisku.

(20a)

(20b)

Strona przednia (20a): Centralne miejsce na banknocie zajmuje cyfra 1 marka, Zarz¹d Gminy dwa

podpisy.

Strona odwrotna (20b): W centralnym miejscu banknotu umieszczone zosta³o wejœcie do pijalni, po obu

bokach w górnych rogach wartoœæ nominalna 1 marka, pod grafik¹ piêknym gotyckim pismem napis:

„Polanica-Zdrój leczy serce”.

Dopisek: Ca³y obiekt pijalni zachowa³ siê do naszych czasów. /Seria papierowych pieniêdzy zastêpczych

Polanica pochodzi z 1921 r. i liczy ³¹cznie 4 szt./.

POWIAT NOWA RUDA (KREIS NEURODE)

(21a)

(21b)

64

Strona przednia (21a): Banknot opatrzony zosta³ dat¹ emisji 18.10.1918 r. Napis du¿ymi efektownymi

literami gotyckimi: piêæ marek oraz herb Nowej Rudy /wykarczowany pniak œciêtego drzewa/. Siedem

podpisów, powiat Nowa Ruda. Numer kontrolny 7340 po bokach notgelda.

Strona odwrotna (21b): Napisy - powiat Nowa Ruda wartoœæ nominalna 5 marek. Na banknocie

zamieszczono w perspektywie charakterystyczn¹ ilustracjê najwy¿szego szczytu Gór Sto³owych:

Szczeliniec Wielki.

Dopisek: Symbol pniaka nawi¹zuje do nazwy miasta (Neurode). Czasownik niemiecki „roden”, oznacza

„karczowaæ”. Wg podania w dawnych czasach, obszar, na którym po³o¿ona jest Nowa Ruda, pokryty by³

gêstym lasem. Stopniowo lasy by³y karczowane i na ich miejscu budowano domy mieszkalne. St¹d

13

wywodzi siê nazwa i herb miasta . Obszar Gór Sto³owych jest jedn¹ z najwiêkszych atrakcji turystycznych

Ziemi K³odzkiej. Od roku 1993 utworzony zosta³ na tym obszarze Park Narodowy Gór Sto³owych.

W komplecie jest jeszcze notgeld „bliŸniak”, ale w wiêkszym formacie, o nominale 10 marek.

NOWA RUDA (KREIS NEURODE)

(22a)

(22b)

Strona przednia (22a): Napis powiat Nowa Ruda Hrabstwo K³odzkie. Piêædziesi¹t fenigów, powiat Nowa

Ruda odpowiada za odkupienie, 1 stycznia 1921 r., wa¿noœæ 1 miesi¹c, jeden podpis.

Strona odwrotna (22b): Grafika kopalni wêgla, widoczne szyby górnicze oraz dymi¹ce kominy. Napisy:

„praca jest Ÿród³em wszelkiego bogactwa, bez pracy kraj i ludzie id¹ na dno”. Numer kontrolny: 51549.

Dopisek: Najwiêksze z³o¿a wêgla kamiennego w Hrabstwie K³odzkim wystêpowa³y w okolicach Nowej

Rudy. Wêgiel kamienny by³ tu wydobywany ju¿ w XV wieku. W roku 1913 górnictwo Hrabstwa zatrudnia³o

14

2,7 tys. ludzi, którzy wydobywali 600 tys. ton wêgla . Po drugiej wojnie œwiatowej w 1945 r. Polska

przejê³a trzy kopalnie w rejonie noworudzkim. Wkrótce kopalnie zosta³y po³¹czone i funkcjonowa³y jako

jedno przedsiêbiorstwo pn. Kopalnia „Nowa Ruda”. W 1992 r. kopalnia postawiona zosta³a w stan

15

likwidacji. Ostatni transport wydobytego wêgla nast¹pi³ w 2000 r. (Pole S³upiec) . Aktualnie zainteresowanie

wydobyciem wysokiej jakoœci wêgla z tego rejonu zg³osili polonijni biznesmeni z Australii

65

(23a)

(23b)

Strona przednia (23a): Napis literami gotyckimi - notgeld miasta Nowa Ruda w Górach Sowich, napis bon

wartoœci piêædziesiêciu fenigów umieszczony wewn¹trz ozdobnego motywu, magistrat dwa podpisy.

Strona odwrotna (23b): Grafika ratusza wewn¹trz kolorowego motywu utworzonego z ró¿, w tarczy herb

miasta i symbol górnictwa, rok 1921.

Dopisek: Na stronie odwrotnej banknotu, drobnym pismem wyra¿one zosta³o pragnienie zmian i powrotu

do wartoœciowego pieni¹dza: „Ponure czasy, pieni¹dz z papieru, daj Bo¿e, ¿eby na œwiecie sta³o siê

inaczej”.

POWIAT BYSTRZYCA K£ODZKA (KREIS HABELSCHWERDT)

BYSTRZYCA K£ODZKA (HABELSCHWERDT)

(24a)

(24b)

Strona przednia (24a): Napisy - Emil Krumbach, Bystrzyca, bon wartoœci 5 fenigów. Po zwróceniu tego

bonu wk³ad zostanie op³acony gotówk¹ (1921 r.).

Strona odwrotna (24b): Bez druku. Odciœniêty stempel o treœci: Emil Krumbach, mistrz murarstwa,

dzia³alnoœæ budowlana i tartak, Bystrzyca.

Dopisek: E. Krumbach emitowa³ w latach 1920-1921 bony o wartoœci od 5 do 75 fenigów.

66

Strona przednia (25a): Bon /notgeld/ wartoœæ 500 000 marek, Bystrzyca, 23 sierpieñ 1923 r. magistrat,

osiem podpisów, nr kontrolny 16088, wa¿ny tylko ze stemplem suchym. Po lewej stronie banknotu,

w górnym rogu, herb miasta: lew z koron¹ i rozwidlonym ogonem, podobnie jak herb K³odzka nawi¹zuje

do czeskiej przesz³oœci miasta. W lewym dolnym rogu odciœniêty stempel suchy miasta Bystrzyca. Praw¹

czêœæ banknotu zajmuje graBika przestawiaj¹ca dawny targ zbo¿owy Ma³y Rynek w centrum z prêgie¿em

16

z 1556 r. W pespektywie miejskich zabudowañ wy³ania siê wie¿a Rycerska, zwana Czarn¹ /rok 1319/ .

Strona odwrotna: Druk jednostronny, œlady obiegu.

(25a)

Dopisek: Notgeld z okresu wielkiej inflacji 1923 r. œredniowieczne obiekty przedstawione na grafice

zachowa³y siê do czasów wspó³czesnych nadaj¹c tej czêœci miasta œredniowieczny urok.

(26a)

Strona przednia (26a): Bon /notgeld/ wartoœæ jeden milion marek, Bystrzyca, 23 sierpieñ 1923 r.,

magistrat osiem podpisów, nr kontrolny 32048, wa¿ny tylko ze stemplem suchym. Po lewej stronie

banknotu w górnym rogu, herb miasta: lew z koron¹ i rozwidlonym ogonem. Praw¹ czêœæ banknotu

17

zajmuje grafika przedstawiaj¹ca Bramê Wodn¹ z XV wieku .

Strona odwrotna : druk jednostronny.

67

Dopisek: Notgeld z okresu wielkiej inflacji 1923 r. Grafika zamieszczona na bonie prezentuje obiekt

œredniowieczny Bramê Wodn¹, który jest zachowany do czasów wspó³czesnych i stanowi jedn¹ z atrakcji

historycznych Bystrzycy K³odzkiej, obok pozosta³ych elementów murów obronnych miasta: Bastrzycy

K³odzkiej i Rycerskiej.

Strona przednia (27a): Du¿y napis pismem gotyckim Dwadzieœcia miliardów marek, po lewej stronie

powtórzony napis 20 miliardów marek. W rogach banknotu liczy 20. Treœæ wyra¿a zobowi¹zanie-

/gwarancjê kasy g³ównej miasta Bystrzycy do zap³aty wymienionej kwoty. Wa¿noœæ wygasa w czasie, który

zostanie og³oszony w lokalnym okólniku. Bon wa¿ny tylko ze stemplem miasta. Bystrzyca

17 paŸdziernika 1923 r. Magistrat 8 podpisów. Z lewej strony odciœniêty stempel miasta, z prawej strony

nr kontrolny 007787.

Strona odwrotna : Druk jednostronny, œlady obiegu.

(27a)

Dopisek: banknot /bon/ z okresu wielkiej inflacji 1923 r.

(28a)

Strona przednia (28a): Du¿y napis s³ownie - Bilion marek. W treœci porêczenie przez kasê g³ówn¹

Bystrzycy. Wa¿noœæ wygasa w czasie, który podany zostanie w lokalnym okólniku. Wa¿ny tylko ze

stemplem miejskim. 17 paŸdziernik 1923 r. Magistrat 8 podpisów. Nr kontrolny 007570. W lewym dolnym

68

rogu banknotu odciœniêta pieczêæ miasta Bystrzycy, potwierdzaj¹ca jego wa¿noœæ i wprowadzenie do

obiegu.

Strona odwrotna : Druk jednostronny, œlady obiegu.

Dopisek: Bardzo wysoki nomina³ banknotu z okresu wielkiej inflacji 1923 r. Realnie reprezentowa³, jak

pamiêtamy, niewielk¹ si³ê nabywcz¹.

L¥DEK-ZDRÓJ (BAD LANDECK).

(29a)

(29b)

Strona przednia (29a): Centralne miejsce zajmuje du¿a cyfra 25 fenigów, 11.03.1921 r. magistrat /dwa

podpisy/, nr kontrolny: 31481.

Strona odwrotna (29b): Grafika domu zdrojowego „Marienbad”. Pod spodem napis Marienbad

w uzdrowisku L¹dek na Œl¹sku.

Dopisek: Obiekt Marienbad wzniesiony zosta³ w latach 1878-1880 na miejscu starego XVII-wiecznego

18

zak³adu k¹pielowego . Obecnie Zdrój „Wojciech”, który jest najokazalszym l¹deckim Zak³adem

Przyrodoleczniczym. Wewn¹trz przepiêkny okr¹g³y basen termalny i marmurowe wanny k¹pielowe,

zabiegi realizowane w oparciu o wodê lecznicz¹ siarkowo-fluorkow¹, pijalnia wód leczniczych.

(30a)

(30b)

Strona przednia (30a): Wyeksponowana wartoœæ nominalna banknotu: 50 fenigów, numer kontrolny:

29279, dnia 11.03.1921 r. magistrat /dwa podpisy/.

69

Strona odwrotna (30b): Wyeksponowany budynek „Georgenbad”. Pod spodem napis Georgenbad

w uzdrowisku L¹dek na Œl¹sku.

Dopisek: Obecnie Zak³ad Przyrodoleczniczy „Stary Jerzy” - najstarszy zak³ad k¹pielowy w Polsce,

za³o¿ony w 1498 r. Poni¿ej znajduje siê m³odszy zak³ad, okreœlany mianem „Nowy Jerzy”, który zosta³

wzniesiony w latach 1914-1916. W zespole zak³adów znajduje siê basen do k¹pieli radonowo-siarczkowo-

19

flourkowych oraz pijalnia wód leczniczych .

MIÊDZYLESIE (MITTELWAL

(31a)

(31b)

Strona przednia (31a): Œl¹ska Fabryka Firan M. Faber & Co. Miêdzylesie na Œl¹sku. Nomina³ 10 fenigów.

Za zwrot tego awaryjnego pieni¹dza zap³acimy powy¿sz¹ kwotê

Strona odwrotna (31b): Owalna pieczêæ firmowa z napisem wewn¹trz: Œl¹ska Fabryka Firan M. Faber

& Co. Miêdzylesie na Œl¹sku.

Dopisek: Pieni¹dz zastêpczy pochodzi z roku 1920.

(32a)

(32b)

Strona przednia (32a): Notgeld miasto Miêdzylesie, herb miasta wilk biegn¹cy przez las, na bocznych

czêœciach bonu liczba 50 fenigów, magistrat, dwa podpisy, wa¿ny 3 miesi¹ce.

70

Strona odwrotna (32b): Panorama miasta na tle gór z widocznym Masywem Œnie¿nika. W prawym

górnym rogu numer kontrolny: 44761.

Dopisek: Miêdzylesie stanowi oœrodek obs³uguj¹cy ruch tranzytowy miêdzy Polsk¹ a Czechami przy

miêdzynarodowej linii kolejowej Wroc³aw Praga. Przez Miêdzylesie prowadzi równie¿ drogowe

20

przejœcie graniczne . /Pieni¹dz zastêpczy pochodzi z roku 1920/.

STRONIE ŒL¥SKIE (SEITENBERG)

(33a)

(33b)

Strona przednia (33a): W ozdobnym owalnym obramowaniu treœæ bonu, podana s³ownie wartoœæ

nominalna piêædziesi¹t fenigów, Stronie Œl¹skie (Hrabstwo K³odzkie) dnia 2 wrzeœnia 1920 r. Szef Biura,

jeden podpis. Wartoœæ nominalna bonu wpisana (x4) na obramowaniu liczbami 50 fenigów.

Strona odwrotna (33b): Centraln¹ czêœæ zajmuje grafika wie¿y widokowej na Œnie¿niku. Napis ozdobnym

pismem gotyckim notgeld Urzêdu Stronie Œl¹skie (Hrabstwo K³odzkie), po bokach banknotu podana

liczb¹ wartoœæ bonu 50 fenigów.

Dopisek: W latach 1895-1899 K³odzkie Towarzystwo Górskie zbudowa³o na Œnie¿niku murowan¹ wie¿ê

widokow¹ z parterowym budynkiem schroniska. Ca³y obiekt nazwano imieniem cesarza Wilhelma I.

Wie¿a zamkniêta zosta³a w 1941 r., ulegaj¹c stopniowej dewastacji. W roku 1948, po przeprowadzeniu

powierzchownego remontu, Polskie Towarzystwo Tatrzañskie uruchomi³o ponownie wie¿ê, w roku 1948.

Jednak z czasem, stan techniczny obiektu pogarsza³ siê. Wobec tego podjêta zosta³a decyzja o jego

21

zamkniêciu /11.10.1973 r./ i likwidacji poprzez wysadzenie w powietrze . Obecnie trwaj¹ przygotowania

do budowy nowej wie¿y widokowej na Œnie¿niku (na wysokoœci 1425 m n.p.m.), bêdzie mia³a 30 m

wysokoœci i wykonana zostanie w oparciu o metalow¹ konstrukcje, ma po³¹czyæ nowoczesnoœæ i tradycjê,

planowane oddanie do u¿ytku w roku 2022.

Miejscowoœci zwi¹zane z Hrabstwem K³odzkim

Miejscowoœci zlokalizowane poza granicami administracyjnymi ziemi k³odzkiej, ale historycznie

i geograficznie blisko zwi¹zane z tym obszarem: Bardo Œl¹skie (Wartha) oraz Srebrna Góra (Silberberg),

czêsto bywaj¹ uto¿samiane z turystycznym hrabstwem Sudetów z ziemi¹ k³odzk¹. Dlatego te¿ papierowe

pieni¹dze zastêpcze z tych miejscowoœci zosta³y uwzglêdnione w niniejszym opracowaniu.

71

BARDO (WARTHA)

(34a)

(34b)

Strona przednia (34a): Barwna grafika na bonie przedstawia most kamienny na rzece Nysie K³odzkiej

oraz w tle klasztor urszulanek, wa¿noœæ bonu 1 miesi¹c, Bardo 11 sierpnia 1921 r. wartoœæ nominalna

25 fenigów, magistrat, trzy podpisy.

Strona odwrotna (34b): Napis stary herb miasta Bardo w kartuszu postaæ Matki Boskiej na tronie

z Dzieci¹tkiem Jezus. Napis, litery gotyckie - notgeld miasta pielgrzymkowego Œl¹sk Bardo, wartoœæ

nominalna bonu 25 fenigów delikatnie wkomponowana w roœlinny ornament, po bokach banknotu.

Dopisek: Jednym z zabytków Barda jest kamienny most pochodz¹cy z XVI w. Bardo jest znanym oœrodkiem

pielgrzymkowym. Wed³ug tradycji ju¿ w XII wieku szerzy³ siê tutaj kult maryjny, zwi¹zany z cudown¹

figurk¹ Matki Boskiej, która do dzisiaj pozostaje najwiêkszym skarbem Barda. Od 1322 r. Bardo

wchodzi³o w obrêb ksiêstwa ziêbickiego. Po utworzeniu Hrabstwa K³odzkiego i po³¹czeniu go z ksiêstwem

ziêbickim pod panowaniem Podiebradowiczów, Bardo nadal rozwija³o siê, dziêki po³o¿eniu i coraz

22

czêœciej przyje¿d¿aj¹cym p¹tnikom .

(35a)

(35b)

Strona przednia (35a): Centraln¹ czêœæ banknotu zajmuje kolorowa grafika prezentuj¹ca Prze³om Nysy

K³odzkiej. W lewym górnym rogu liczba 50 fenigów. Nad rysunkiem napis osuwisko (obryw) 1518. Wa¿ny

1 miesi¹c. Bardo lipiec 1921 , magistrat 2 podpisy.

72

Strona odwrotna: (35b): Centraln¹ czêœæ banknotu zajmuje postaæ Matki Boskiej na tronie z Dzieci¹tkiem

Jezus. Po lewej stronie du¿y pionowy napis: Matka, po prawej: Maria. Pod spodem napis: Notgeld Barda

miasta pielgrzymkowego na Œl¹sku.

Dopisek: Œrodek pasma Gór Bardzkich w okolicach Barda przecina rzeka Nysa K³odzka tworz¹c Prze³om

Bardzki. Dzisiaj stanowi atrakcjê turystyczn¹ wyró¿niaj¹ca siê piêknym krajobrazem. Jest wykorzystywana

do sp³ywów kajakowych i pontonowych.

SREBRNA GÓRA (SILBERBERG)

(36a)

(36b)

Strona przednia (36a): Stylowy napis literami gotyckimi notgeld miasta Srebrna Góra. Centralne miejsce

na bonie zajmuje herb miasta, w ozdobnej oprawie heraldycznej, orze³ Ksiêstwa Ziêbickiego z czapk¹

ksi¹¿êc¹ na g³owie. W dolnej czêœci herbu umieszczony zosta³ herb rodu Podiebradów: trzy czarne

23

poprzeczne belki na bia³ym tle, widoczne s¹ równie¿ m³oty górnicze . Po bokach notdelda wartoœæ

nominalna, 25 fenigów, Srebrna Góra, dnia 1 paŸdziernika 1921 r., wa¿ny 3 miesi¹ce, magistrat jeden

podpis, rada miejska 1 podpis.

Strona odwrotna (36b): Grafika przedstawiaj¹ca celê Reutera na twierdzy Srebrna Góra. Po lewej stronie

w górnym rogu portret F.Reutera. Po prawej stronie notgelda liczba 25 fenigów, powtórzona na

przeciwnym lewym dolnym rogu.

Dopisek: Fritz Reuter niemiecki pisarz, poeta i publicysta tworz¹cy w jêzyku dolnoniemieckim. W roku

1833 zosta³ aresztowany i pos¹dzony o wywrotowe pogl¹dy. By³ wiêziony w twierdzy srebrnogórskiej od

24

IX.1834 do II.1837 r.

73

Strona przednia: Jak poprzednio (36a) z wyj¹tkiem kolorystki nomina³u, który wynosi 50 fenigów.

Strona odwrotna (37b): Grafika przedstawiaj¹ca Donjon Twierdzy Srebrna Góra, pod spodem napis:

Kamienna pami¹tka, mimo mrozu i burzy. Chwa³a przeminê³a. W prawym górnym rogu, wizerunek

Fryderyka II.

Dopisek: Decyzj¹ króla pruskiego Fryderyka II, wzniesiona zosta³a Twierdza w Srebrnej Górze, celem

zabezpieczenia po³udniowo-zachodniej granicy Œl¹ska od strony Austrii. Twierdza zosta³a zbudowana

w latach 1765-1777 na wzniesieniach Gór Sowich. W czasie wojen napoleoñskich Twierdza sta³a na

drodze wojsk francuskich do opanowania Œl¹ska i Hrabstwa K³odzkiego. Twierdza nie zosta³a zdobyta,

25

poniewa¿ trwaj¹cy szturm zosta³ przerwany. Dzia³aniom wojennym kres po³o¿y³ pokój tyl¿ycki .

UWAGI KOÑCOWE

(37b)

Zamieszczone papierowe pieni¹dze zastêpcze Hrabstwa K³odzkiego z lat

1918-1923 pozwalaj¹ zauwa¿yæ pewne prawid³owoœci, które umo¿liwiaj¹

dokonanie ostro¿nych uogólnieñ w zakresie stosowanych zabezpieczeñ

w zale¿noœci od ich roli i przeznaczenia.

I tak, notgeld emitowany przez powiaty i miejscowoœci Hrabstwa

K³odzkiego, z przeznaczeniem do obiegu pieniê¿nego, posiada przynajmniej

numer kontrolny, ale te¿ czêsto jako dodatkowe zabezpieczenie odcisk

pieczêci powiatu, magistratu. Papierowe pieni¹dze zastêpcze wydawane

przez te same instytucje, ale na rynek kolekcjonerski, zw³aszcza w latach

1921-1922 z regu³y nie posiadaj¹ takich zabezpieczeñ, ale wyró¿niaj¹ siê

bogat¹ kolorow¹ grafik¹ i ozdobnym liternictwem. Specyficzn¹ grupê

pieniêdzy zastêpczych stanowi¹ te wydane w roku 1923 w warunkach

hiperinflacji. Co do zasady posiadaj¹ one numer kontrolny, ale dla ich

wa¿noœci konieczny jest jeszcze odcisk pieczêci emitenta lub stempel suchy.

74

Informacja o tym wymogu jest umieszczona na ka¿dym banknocie.

Papierowe pieni¹dze zastêpcze z tego okresu posiadaj¹ tylko jednostronny

nadruk /strona przednia/.

Notgeldy wydawane przez lokalnych przedsiêbiorców dla zatrudnionych

mia³y bardzo prost¹ formê. Jako zabezpieczenie posiada³y odcisk stempla

firmowego na odwrotnej stronie banknotu, z regu³y bez numeru kontrolnego.

Wyj¹tkiem jest Tkalnia Mechaniczna w Dusznikach, której papierowe

pieni¹dze zastêpcze posiadaj¹ numer kontrolny i s¹ wydane w bardziej

wyrafinowanej szacie graficznej.

Prezentowane przyk³ady papierowych pieniêdzy zastêpczych Hrabstwa

nie obejmuj¹ banknotów z pierwszego okresu (1914-1916), z uwagi na brak

takich egzemplarzy w kolekcji Autora. Niemniej jednak ca³e opracowanie

stanowi pewne kompendium wiedzy o emisji lokalnych œrodków p³atniczych

finalizowanych przez powiaty, miasta i miejscowoœci ziemi k³odzkiej.

75

PRZYPISY

1

K. Oniszczuk-Awi¿eñ, Walory ikonograficzne k³odzkich pieniêdzy zastêpczych z lat 1918-1921

w zbiorach Muzeum Ziemi K³odzkiej [w:] Zeszyty Muzeum Ziemi K³odzkiej nr 12, red. I. Klimaszewska,

K³odzko, Muzeum Ziemi K³odzkiej 2013, s.131.

2

Popularna encyklopedia Ziemi K³odzkiej, tom I, wyd. K³odzkie Towarzystwo Oœwiatowe K³odzko,

wyd. Maria Nowa Ruda, K³odzko 2009, s.264.

3

A. Herzig, M. Ruchniewicz, W kraju Pana Boga. •ród³a i materia³y do dziejów Ziemi K³odzkiej od X

do XX wieku, wyd. K³odzkie Towarzystwo Oœwiatowe, K³odzko 2003, s.11, 22.

4

Popularna encyklopedia Ziemi K³odzkiej, tom I, wyd. K³odzkie Towarzystwo Oœwiatowe K³odzko,

wyd. Maria Nowa Ruda. K³odzko 2009, s. 265.

5

W. Czapliñski, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, wyd. Zak³ad Narodowy im. Ossoliñskich,

Wroc³aw-Warszawa-Kraków-Gdañsk 1981, s. 451-577.

6

Tam¿e, s. 602.

7



8

Z. Fedorowicz, Teorie pieni¹dza, wyd. Poltext, Warszawa 1999, s. 9.

9

A. Fergusson, Kiedy pieni¹dz umiera. Prawdziwy koszmar hiperinflacji, wyd. Studio EMKA,

Warszawa 2012, s. 24.

10

Z. Fedorowicz, Teorie pieni¹dza, wyd. Poltext, Warszawa 1999, s. 10.

11



12

E.M. Jones, Ja³owy pieni¹dz. Historia kapitalizmu jako konfliktu miêdzy prac¹ a lichw¹, t. III, Od

wielkiego g³odu do krachu 2008, wyd. Wektory, Wroc³aw 2015, s. 133.

13

E. M. Jones, Ja³owy pieni¹dz. Historia kapitalizmu jako konfliktu miedzy prac¹ a lichw¹, t. I, Od

Medyceuszy do Newtona, wyd. Wektory, Wroc³aw 2015, s. 380.

14



15

I. Bubeck, Geldnot und Notgeld in Thüringen, Sutton Verlag GmbH Erfurt 2007, s. 7-8.

16

K. Oniszczuk-Awi¿eñ, Walory ikonograficzne k³odzkich pieniêdzy zastêpczych z lat 1918-1921 w

zbiorach Muzeum Ziemi K³odzkiej [w:] Zeszyty Muzeum Ziemi K³odzkiej nr 12, red. I. Klimaszewska,

Muzeum Ziemi K³odzkiej, K³odzko 2013, s. 131.

17

I. Bubek, Geld und Notgeld in Thüringen, Sutton Verlag GmbH Erfurt 2007, s. 7.

18

K. Oniszczuk-Awi¿eñ, Walory ikonograficzne k³odzkich pieniêdzy zastêpczych z lat 1918-1921 w

zbiorach Muzeum Ziemi K³odzkiej [w:] Zeszyty Muzeum Ziemi K³odzkiej nr 12, red. I. Klimaszewska,

Muzeum Ziemi K³odzkiej, K³odzko 2013, s. 131.

19

Tam¿e.

20

B. Paszkiewicz, Monety zastêpcze Œl¹ska, K³odzka i Wschodnich £u¿yc 1800-1960, katalog Polskie

Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne - Komisja Numizmatyczna, Warszawa 1984, s. 204-

212.

21

I. Bubeck, Geldnot und Notgeld in Thüringen, Sutton Verlag GmbH Erfurt 2007, s. 8.

22


do XX wieku, wyd. K³odzkie Towarzystwo Oœwiatowe, K³odzko 2003, s. 46-47.

23

L. W³odarczyk, Paradygmaty rozwoju uzdrowisk na Ziemi K³odzkiej w procesie przemian spo³ecznogospodarczych

[w:] Rocznik Ziemi K³odzkiej tom XXV, pod redakcj¹ A. £¹ckiego, K³odzko 2018, s.

53-55.

24

E.M. Jones, Ja³owy pieni¹dz. Historia kapitalizmu jako konfliktu miedzy prac¹ a lichw¹, t. I, Od

Medyceuszy do Newtona, wyd. Wektory, Wroc³aw 2015, s. 370.

25

E. Nowak (red.), Leksykon rachunkowoœci, wyd. PWN, Warszawa 1996 r.

26

B. Winiarski, F. Winiarska, Druga po³owa XX stulecia. Polityka gospodarcza w podzielonym œwiecie

[w:] Polityka gospodarcza, wyd. PWN, Warszawa 2006 pod red. naukow¹ B. Winiarskiego, s. 131.

76

27


Warszawa 2012, s. 17, 21.

28

Tam¿e, s. 105-106.

29

Tam¿e, s. 164-165.

30

Tam¿e, s. 140.

31

Tam¿e, s. 150.

32


do XX wieku, wyd. K³odzkie Towarzystwo Oœwiatowe, K³odzko 2003, s. 51.

33



34



35

K. Oniszczuk-Awi¿eñ, Walory ikonograficzne k³odzkich pieniêdzy zastêpczych z lat 1918-1921w

zbiorach Muzeum Ziemi K³odzkiej [w:] Zeszyty Muzeum Ziemi K³odzkiej, nr 12, red. I.

Klimaszewska, Muzeum Ziemi K³odzkiej, K³odzko 2013, s. 131.

36


Wroc³aw-Warszawa-Kraków-Gdañsk 1981, s. 701.

37

Tam¿e, s. 702, 703.

ANEKS

1

P. Richter Das Glazer Land und Volk, Verlaganstalt Dr. phil. Ed. Rose, Neurode in Schlesien 1914, s.

163-167.

2

Z. Strzelecki, K. Drzewiecki, S. Jó¿kiewicz, Z. Jura, J. Keyha, S. Ropski, Miasta, które mog³y zgin¹æ,

Wiedza Powszechna, Warszawa 1976, s. 95-105.

3

E. Koœciek, Rozwój miasta od pocz¹tku XIX w. do 1945 r. [w:] K³odzko dzieje miasta, R. G³adkiewicz

(red.), wyd. Muzeum Ziemi K³odzkiej 1998, s. 104-114.

4

polska-org.pl/6125581.Duszniki_Zdroj.Tkalnia_mechaniczna_Hermanna Hanke_dawna. html

5

Tam¿e.

6

L. W³odarczyk, Paradygmaty rozwoju uzdrowisk na Ziemi K³odzkiej w procesie przemian spo³ecznogospodarczych

[w:] Rocznik Ziemi K³odzkiej, t. XXV, A. £¹cki (red.), K³odzko 2018, s.55, 62

7

Popularna encyklopedia Ziemi K³odzkiej, t. I, wyd. K³odzkie Towarzystwo Oœwiatowe K³odzko, wyd.

Maria Nowa Ruda, K³odzko 2009, s. 155.

8

P. Richter, Das Glazer Land und Volk, Verlaganstalt Dr. phil. Ed. Rose, Neurode in Schlesien 1914, s.

114.

9

pl.wikipedia.org/wiki/Helmut_Karl_Bernhard_von_Moltke;

10

P. Richter, Das Glazer Land und Volk, Verlaganstalt Dr. phil. Ed.Rose, Neurode in Schlesien 1914,

s.118-119.

11

pl.wikipedia.org/wiki/Wiadukt_kolejowy_w_Lewinie_K³odzkim;

12

Popularna encyklopedia Ziemi K³odzkiej, t. IV, wyd. K³odzkie Towarzystwo Oœwiatowe, wyd. Maria

Nowa Ruda, K³odzko 2011, s. 357-358.

13

P. Richter, Das Glazer Land und Volk, Verlaganstalt Dr. phil. Ed. Rose, Neurode in Schlesien 1914, s.

30-32.

14


do XX wieku, wyd. K³odzkie Towarzystwo Oœwiatowe, K³odzko 2003, s. 52.

15

Popularna encyklopedia Ziemi K³odzkiej, t. II, wyd. K³odzkie Towarzystwo Oœwiatowe, wyd. Maria

Nowa Ruda, K³odzko 2009, s. 97.

16

K. Marcinek, W. Prorok, Ziemia K³odzka. Informator Turystyczny, wyd. Pagina K³odzko, wyd.

Ziemia K³odzka, Nowa Ruda, s. 51-51.

17

Tam¿e, s. 52.

77

HENRYK GRZYBOWSKI

TRADYCJE LOTNICZE ZIEMI K£ODZKIEJ.

BALONY, STEROWCE I SZYBOWCE (DO 1945 R.)

Lot w powietrzu mo¿liwy jest na trzy sposoby. Po pierwsze, w powietrzu

mog¹ unosiæ siê aerostaty, statki powietrzne l¿ejsze od powietrza jak balony

i sterowce. Drugim sposobem unoszenia siê jest spychanie powietrza w dó³.

Na tej zasadzie, dynamicznie oddzia³uj¹c na powietrze, poruszaj¹ siê

aerodyny: m.in. ptaki, niektóre nasiona, latawce, szybowce, samoloty,

lotnie, paralotnie, helikoptery. Wszystkie maj¹ p³at, który przesuwaj¹c siê

odpowiednio szybko kieruje w dó³ op³ywaj¹ce go powietrze. Trzeci sposób

wykorzystuj¹ poduszkowce, przemieszczaj¹c siê tu¿ nad ziemi¹ na poduszce

sprê¿anego pod pojazdem powietrza.

Z pocz¹tku konstruowano wiêc aerostaty - statki powietrzne l¿ejsze od

zimnego powietrza nape³niane gazami l¿ejszymi od niego, m.in. gor¹cym

powietrzem, wodorem, helem, gazem œwietlnym lub, unosz¹ce siê w górze

dziêki sile wyporu opisanej przez prawo Archimedesa: najpierw balony bez

napêdu silnikowego, póŸniej sterowce - aerostaty z w³asnym napêdem. Te

z kolei rozwija³y siê od ciœnieniowych, miêkkich (typu Parseval), utrzymuj¹cych

kszta³t dziêki nadciœnieniu gazu noœnego, poprzez pó³szkieletowe

z metalow¹ kratownic¹ wzd³u¿ dolnej czêœci pow³oki, do szkieletowych

(typu Zeppelin), których kad³ub by³ wykonany z drewna, potem z duraluminium.

Nastêpnie pojawi³y siê aerodyny, utrzymuj¹ce siê w powietrzu dziêki

sile noœnej, powstaj¹cej przez dynamiczne oddzia³ywanie powietrza na p³aty

noœne. Pierwsze by³y te z p³atami nieruchomymi i bez w³asnego napêdu

szybowce, potem samoloty z napêdem silnikowym, kolejno aerodyny

z ruchomymi, wiruj¹cymi p³atami noœnymi - œmig³owce. Na koñcu nast¹pi³

powrót do marzeñ o skrzyd³ach zaczêto lataæ na lotniach, gdzie start

i l¹dowanie opiera siê na sile nóg i które s¹ odmian¹ szybowców, bywaj¹

z napêdem (motolotnie) lub bez, a tak¿e na paralotniach o miêkkim p³acie

noœnym. Kolejnym przejawem powrotu do marzeñ o lataniu s¹ ultralekkie

samoloty do amatorskiego latania, zbudowane z drewna, metalu lub

kompozytów, charakteryzuj¹ce siê lekkoœci¹ (ma³¹ mas¹ startow¹) oraz ma³¹

prêdkoœci¹ przeci¹gniêcia lub minimaln¹ prêdkoœci¹ lotu przy l¹dowaniu.

78

Historia lotnictwa na ziemi k³odzkiej jest odzwierciedleniem postêpów

sztuki latania.

NIEŒMIA£E POCZ¥TKI. AEROSTATY BALONY I STEROWCE

Blanchard w pobli¿u

Ju¿ w XVIII w. Jean-Pierre Blanchard, pionier lotnictwa i baloniarstwa,

wynalazca spadochronu, odby³ lot balonem w maju 1789 r. na 30-kilometrowej

trasie Wroc³aw Marcinowo k. Trze-

1

bnicy, osi¹gaj¹c wysokoœæ oko³o 1100 m .

Dwa tygodnie wczeœniej Blanchard dokona³

pierwszego w Polsce za³ogowego lotu balonem,

nast¹pi³o to w Warszawie. Pod koniec

paŸdziernika 1790 r. lata³ nad Prag¹, w lipcu

1791 r. przelecia³ nad Wiedniem. Nastêpnie

2

w Europie rozpali³o siê ognisko rewolucji ,

a Blanchard pop³yn¹³ do Ameryki, by

w Filadelfii w styczniu 1793 r. lataæ

w obecnoœci George'a Washingtona. Nie trafi³

Medal z okazji lotu Blancharda

we Wroc³awiu

wiêc na goœcinn¹ K³odzczyznê. Mo¿e obawia³ siê powtórki z lotu

w Normandii? Raporty donosz¹, ¿e 18 lipca 1784 r. t³umy gapiów bieg³y tam

za balonem. Jednak, gdy Blanchard z towarzyszem wyl¹dowali, widzowie -

na ogó³ proœci rolnicy - padli na kolana i z³o¿yli rêce do modlitwy niedowierzaj¹c

oczom, inni uciekli w pop³ochu. Pad³o pytanie: - Jesteœcie bogami czy

ludŸmi? Dajcie siê rozpoznaæ. - Jesteœmy tacy jak wy - odpowiedzia³

3

Blanchard i dla udowodnienia zrzuci³ p³aszcz .

Arcyksi¹¿ê entuzjasta

Pierwszy w historii statek powietrzny, który znalaz³ siê nad dawnym

Hrabstwem K³odzkim, pojawi³ siê tu 6 lutego 1902 przed godz. 11:00

A w³aœciwie dwa - oba wystartowa³y w Wiedniu. Najpierw balon z dwoma

austriackimi oficerami na pok³adzie wlecia³ nad Mostowice i - wed³ug relacji

- w ci¹gu 10 minut zobaczono go w K³odzku. Nieco póŸniej od strony

Pragi zawita³ sam arcyksi¹¿ê Leopold Salwator z arcyksiê¿n¹ Blank¹,

którego balon przelecia³ na du¿ej wysokoœci, nawet do 3000 m. Widaæ go

79

by³o z Mostowic, Starej £omnicy, L¹dka, Wilkanowa, K³odzka, w po³udnie

przelecia³ nad Z³otym Stokiem, a wyl¹dowa³ w miejscowoœci Bia³y Koœció³

4

w okolicach Strzelina . Leopold byæ mo¿e po raz pierwszy prowadzi³ sam,

bez nadzoru oficera lotnika, choæ inne Ÿród³a podaj¹, ¿e tym razem towarzyszy³

mu nie jak zwykle kapitan Hinterstoisser, ale leutnant Alfons von

5

Respaldiza . Blanka podziwia³a krajobrazy nie zwa¿aj¹c na straszny mróz

siêgaj¹cy 18°C i niebezpieczeñstwo gro¿¹ce przy obni¿aniu siê lotu nad

lasami w okolicach Ziêbic (przyziemienie balonu jest zazwyczaj doœæ

twardym l¹dowaniem). Para arcyksi¹¿êca z³o¿y³a nastêpnie wizytê we

Wroc³awiu u Bernarda, ksiêcia Saksonii-Meiningen, wnuka Marianny

Orañskiej. By³ on ma³¿onkiem Charlotty Pruskiej, siostry cesarza Niemiec

Wilhelma II. Wieczorem goœcie korzystaj¹c z kolei ¿elaznej powrócili do

6

Wiednia . W kwietniu 1902 r. kolejny raz balon arcyksiêcia Leopolda Meteor

przelecia³ nad hrabstwem startuj¹c z Wiednia o 7:00 rano, a pomiêdzy

Boboszowem a Miêdzylesiem widziano go ju¿ o godz. 11:15. Powrót tak¿e

nast¹pi³ poci¹giem. Jeden z oficerów

Leopold i skromna Bianka przy balonie

nosi³ polsko brzmi¹ce nazwisko -

7

Zborowski .

Balon arcyksiêcia Meteor by³ œwie-

¿ym nabytkiem, zosta³ poœwiêcony 19

kwietnia 1901 r., a jego pilotem i instruktorem

by³ zazwyczaj kpt. Franz

8

Hinterstoisser . Poniewa¿ Leopold

Salwator dysponowa³ tak¿e drugim

balonem Meteor II, z pewnoœci¹ to te

dwa statki zapocz¹tkowa³y erê podboju

nieba na ziemi k³odzkiej. Co ciekawe,

nie by³y nape³niane wodorem, ale dostêpnym

w wiedeñskiej sieci gazem

9

miejskim . Dwa lata póŸniej Hermann Blau uzyska³ patent na zastosowanie

odmiany gazu miejskiego, nazwanego od jego nazwiska gazem Blaua (niem.

Blaugas brzmi te¿ promocyjnie, gdy¿ w t³umaczeniu na jêzyk polski to gaz

10

b³êkitny), który by³ jednoczeœnie surowcem napêdowym .

Dwa i pó³ roku póŸniej, przy starcie w podparyskim Aero-Club

w St.-Cloud Leopold Salwator ma ju¿ za sob¹ 83 podró¿e napowietrzne

80

i ponad 17 000 przebytych w powietrzu kilometrów. Równie¿ ma³¿onka

arcyksiêcia, Blanka, z domu ksiê¿na Burboñska, uprawia aeronautykê,

11

a nawet ich 9-letnia córeczka Ma³gorzata podró¿owa³a ju¿ pod niebiosami .

Arcyksiê¿niczka Ma³gorzata na d³ugo to zapamiêta, umrze dopiero w 1986 r.

A co kieruje entuzjastami podniebnego szaleñstwa? Podaje to gazeta pisz¹c:

„Wiele z tych pañ entuzjastycznie oddaje siê sportowi ¿eglugi napowietrznej.

Wznosz¹ siê zwykle noc¹ pod roziskrzone gwiazdy, kiedy przestwory œwiata

upajaj¹ sw¹ nieskoñczonoœci¹. Wielka wspania³a cisza na wysokoœci kilku

tysiêcy metrów nad ziemi¹, kiedy z nikn¹cej w oczach pe³nej gwaru i ¿ycia

ziemi, nawet najl¿ejszy szmer nie dochodzi, upajaj¹ca wspania³oœæ majestatu

natury, która o zawrót g³owy przyprawiæ zdolna s³absze natury, ma mieæ

taki czar niewys³owiony, uderza z tak¹ si³¹ w s³abiutki umys³ ludzki, ¿e tej

potêdze nic siê oprzeæ nie zdo³a. Aeronauci twierdz¹, ¿e kto raz zakosztowa³

rozkoszy podniebiañskich podró¿y, tego têsknota za tym œwiatem napowietrznym

porywa i ten siê oprzeæ nie zdo³a nieprzepartej sile, ci¹gn¹cej go

12

w powietrze” .

13

Przedstawmy odwa¿nego arcyksiêcia. Feldmarsza³ek Leopold Salwator

(1863-1931) by³ cz³onkiem dynastii Habsbursko-Lotaryñskiej (z linii

toskañskiej wywodz¹cej siê od Franciszka I Lotaryñskiego, ma³¿onka

14

cesarzowej Marii Teresy) . Szczêœliwie i bogato siê o¿eni³ z hiszpañsk¹

ksiê¿niczk¹ Blank¹ de Castilla de Burbon, córk¹ karlistowskiego pretendenta

do tronu, z któr¹ mia³ dziesiêcioro dzieci. Jak ca³a linia toskañska,

otrzyma³ mniej konserwatywne wychowanie ni¿ kuzyni austriaccy, a po ojcu

Karolu Salwatorze, projektancie broni, odziedziczy³ uzdolnienia techniczne.

By³ gor¹cym zwolennikiem zmotoryzowania oddzia³ów cesarstwa, w tym

„œwiêtej” dla konserwatystów kawalerii. Opracowa³ system napêdu na

cztery ko³a, który zosta³ zakupiony przez Škodê zainteresowan¹ nowym

typem samochodu. Dziêki temu wynalazkowi ksi¹¿ê zgromadzi³ spor¹

15

fortunkê , móg³ wiêc zajmowaæ siê balonami, maj¹c jednak na myœli tak¿e

ich wojskowe zastosowanie.

W czasie I wojny œwiatowej Leopold Salwator, dziêki znajomoœciom

w sztabie, zaopatrywa³ k.u.k. armiê austriacko-wêgiersk¹ w produkowane

przez jego fabrykê k. Taboru w Czechach suszone warzywa, bêd¹ce jednym

16

z g³ównych elementów strawy prostych ¿o³nierzy . W ci¹gu piêciu lat wojny

dostarczy³ 11,3 tys. ton warzyw za cenê 84,6 mln koron. Poniewa¿ mia³

81

monopol i dyktowa³ ceny, skoñczy³o siê tak jak zwykle: warzywa by³y drogie

17

i pod³ej jakoœci. Arcyksi¹¿ê zarobi³ na tym jakieœ 20 milionów koron . No

có¿, mia³ wcale liczne potomstwo.

Lot balonu Parseval V w 1910 r.

Jednak pierwszy œwiadomy akt przybycia drog¹ powietrzn¹ na ziemiê

k³odzk¹ nast¹pi³ osiem lat póŸniej, we wtorek 12 lipca 1910 r., kiedy sterowiec,

czyli balon kierowany z silnikiem wzi¹³ kurs na K³odzko i tu wyl¹dowa³.

Nie by³ ju¿ tylko lec¹cym z wiatrem balonem, lecz œwiadomie

kierowanym statkiem powietrznym,

choæ czêsto

z wygody takie aerostaty

dalej nazywano balonami.

Dla hrabstwa k³odzkiego

by³o to wielkie wydarzenie.

Sprawi³ to w³aœciciel uzdrowiska

Altheide (oficjalnie

jeszcze bez Bad), czyli Polanicy-Zdroju.

Georg Haase

(1859-1931), za³o¿yciel Automobilklubu

Œl¹skiego,

L¹dowanie Parsevala 5 w K³odzku 12 lipca 1910 r.

powy¿ej koszar

w³oski konsul honorowy we

Wroc³awiu, browarnik i przedsiêbiorca wroc³awski, reformator niemieckiego

browarnictwa, wizjoner rozwoju uzdrowisk i turystyki, by³ niezwykle

19

ciekaw¹ postaci¹ . Wyda³ m.in. naukow¹ rozprawê O uszlachetnianiu

Pocztówka promocyjna z Dnia Parsevala.

Fotomonta¿

Dyrektor uzdrowiska Georg Berlit

przy gondoli sterowca

82

œl¹skich gatunków jêczmienia browarnianego i zwiêkszeniu plonów, ale

tak¿e dzie³ko Gegen die totale Alkoholabstinenz (pol. Przeciwko totalnej

abstynencji), aby uœwiadomiæ dobroczynne skutki spo¿ycia piwa w nie-

20

przesadnych iloœciach . Ma³o znany jest bowiem fakt, ¿e po Ameryce

równie¿ wiele innych krajów (w tym Niemcy, ale i Polska) nosi³o siê z zamiarem

wprowadzenia prohibicji. Haase potrafi³ w ci¹gu kilku lat dokonaæ

wielu osi¹gniêæ. Ju¿ na pocz¹tku uda³o mu siê rozpropagowanie uzdrowiska

dziêki sprowadzeniu do Polanicy w 1910 r. sterowca Parseval, aby zaciekawiæ

zaskoczonych kuracjuszy.

Dzieñ jego przylotu do Polanicy by³ sensacj¹, tysi¹ce gapiów zebra³o siê

21

przybywaj¹c na piechotê, inni kolej¹, wozami lub samochodami… . Georg

22

Wenzel opisuje to tak : Parseval 5 o godzinie 5:00 rano wzbi³ siê z lotniska

na Swojczycach (Wilhelmsruh) we Wroc³awiu. W planie by³ daleki lot do

Polanicy. W gondoli miejsce zajêli: mistrz balonowy kapitan Dinglinger

i sternik. Wraz ze startem balonu w kierunku Polanicy wyjecha³y dwa

samochody. Warunki pogodowe by³y tak korzystne, ¿e wszêdzie panowa³a

dobra widocznoœæ. Droga prowadzi³a wzd³u¿ linii kolejowej Wroc³aw -

Ziêbice - Kamieniec Z¹bkowicki - K³odzko. W K³odzku o 8:20 nast¹pi³o

miêdzyl¹dowanie na Puhuberge (za koszarami Stra¿y Granicznej, wówczas

Nowymi Koszarami Regimentu fizylierów Moltkego). Natychmiast znalaz³o

siê tu wielu widzów, którzy o 10:25 obserwowali z entuzjazmem ponowny

start balonu. Do za³ogi do³¹czy³ przewodnicz¹cy wschodnioniemieckiego

przemys³u lotniczego, prawnik Bohn z Wroc³awia. Droga wiod³a przez Dolny

i Górny Szalejów, dolin¹ Bystrzycy Dusznickiej do Polanicy. Tu balon zrobi³

kilka kó³ek i przy s³onecznej pogodzie o godzinie 11:00 wyl¹dowa³ na ³¹ce

przy kortach tenisowych. Tam zosta³ zakotwiczony do obci¹¿onego kamieniami

wozu. Stra¿ obj¹³ oddzia³ ¿o³nierzy z k³odzkiego regimentu. O godzinie

15:00 wzniós³ siê znów ku radoœci zgromadzonego t³umu, ¿eby trzy

kwadranse unosiæ siê nad miastem. Dzieln¹ za³ogê, oprócz wymienionych

ju¿ wczeœniej osób, teraz stanowili jeszcze porucznik Warsitz i fabrykant

Schondorff. Balon unosz¹c siê na du¿ej wysokoœci w pewnym momencie

zni¿y³ lot ku Garncarzowi w stronê zachwyconych ludzi. Przy szumnych

oklaskach oko³o 18:00 sterowiec wyl¹dowa³ ponownie na ³¹ce ko³o kortów.

„Landecker Stadtblatt” opisuje to inaczej, podaj¹c, ¿e jedn¹ z pasa¿erek

by³a kobieta. Po po³udniu, o godzinie 5:34 balon wzniós³ siê na trzy

83

kwadranse w obecnoœci nieprzebranego t³umu ludzi z ca³ego hrabstwa.

Oprócz pilota kapitana Dinglingera i sternika, w gondoli znajdowali siê pani

kapitanowa Warsitz i dyrektor fabryki Schondorff z Raciborza. Balon wzniós³

siê na imponuj¹c¹ wysokoœæ i wykona³ liczne pêtle, chwilami znikaj¹c z pola

widzenia widzów za Garncarzem i kieruj¹c siê czêœciowo w stronê Wolan,

a czêœciowo wielokrotnie w stronê Piekielnej Doliny. O godzinie 6 i pó³

24

wyl¹dowa³ ponownie przy huku oklasków .

Opieraj¹c siê na opublikowanych w 1937 r. wspomnieniach lekarza

25

uzdrowiskowego z Altheide Franza Klosego (1870-1942) , dorzuæmy parê

miêsistych szczegó³ów. Pisze on, ¿e starania Haasego o przylot w 1908 roku

(tu po latach doktora zawiod³a pamiêæ) sterowca Parseval do Polanicy w celu

zademonstrowania go zdumionym goœciom uzdrowiska i mieszkañcom

hrabstwa k³odzkiego by³y sensacyjne. Dzieñ, w którym Parseval przyby³ do

Altheide, by³ dla wszystkich szczególnym wydarzeniem. Bo kto w tym

czasie widzia³ balony lataj¹ce? Z miast i wsi, z bliska i z daleka, nap³ywa³y

takie t³umy, ¿e przyby³o wiele tysiêcy widzów. Na l¹dowisku w Zedlitzpark,

26

za kortami tenisowymi zgromadzi³a siê ca³a kadra oficerska k³odzkiego

garnizonu 38. Regimentu fizylierów Moltkego oraz du¿a liczba ¿o³nierzy.

Z nich utworzono dru¿yny maj¹ce pomagaæ przy l¹dowaniu, zw³aszcza przy

kotwiczeniu sterowca. O 10:00 rano ryk œmigie³ powietrznych gigantów by³

ju¿ s³yszalny z du¿ej odleg³oœci z kierunku Szalejowa Górnego. Balon

przelecia³ nad domem Erika, gdzie przyjmowa³ doktor i wyl¹dowa³ g³adko

i bezpiecznie. Tu¿ przed l¹dowaniem z gondoli sterowca zrzucono liny

cumownicze, ci¹gn¹ce siê chwilê po ziemi, wkrótce schwytane mocnym

uchwytem przez ¿o³nierzy i zakotwiczone do wozu.

Wydarzenie to mia³o œwi¹teczn¹

oprawê. W uzdrowisku koncertowa³y

dwie orkiestry: kapela regimentu

Moltkego i orkiestra uzdrowiskowa.

Cz³onkowie Automobilklubu

Œl¹skiego, którzy na

zaproszenie Haasego zajechali

w 50 samochodów, œwiêtowali ze

wszystkimi.

W œrodê rano o godz. 11:00

sterowiec wystartowa³ do Kudowy.

84

Parseval w Parku Zedlitza

Silny wiatr zmusi³ pilota do zawrócenia. O godz. 11:30 balon ponownie

opad³ na l¹dowisko w Altheide. Po popo³u-dniowej burzy nie by³o ju¿ wiatru,

dziêki czemu Parseval V móg³ rozpocz¹æ podró¿ o godzinie 18:30.

W gondoli, oprócz pilota i mechanika por. Straßhausena z K³odzka, znajdo-

27

wali siê w³aœciciel dóbr rycerskich w Szalejowie Górnym Büttner i fabry-

28

kant Mielert z Polanicy. Balon przelecia³ nad Dusznikami, a o godz. 19:30

wyl¹dowa³, witany przez tysi¹ce ludzi, na os³oniêtej od wiatru ³¹ce miêdzy

Czermn¹ a Kudow¹, niedaleko ogrodów uzdrowiskowych. Balon by³

zakotwiczony do ¿elaznych

szyn wbitych w ziemiê.

Jednak Parseval 5 nie

wróci³ do Wroc³awia drog¹

powietrzn¹. W œrodê bowiem

zmieni³a siê pogoda:

sterowiec podniós³ siê, lecz

po pó³ godzinie powróci³

z powodu obci¹¿enia, które

da³o siê we znaki wskutek

namokniêtych lin i samej

Parseval w Kudowie 13 lipca 1910 r.

pow³oki balonu. Po czterech

godzinach powtórzono próbê, tym razem Parseval w ci¹gu godziny dolecia³

do K³odzka i tu zosta³ sprowadzony na ziemiê. Zosta³ spakowany

29

i ostatni odcinek podró¿y dokoñczy³ kolej¹ .

Sterowiec Parseval V by³ sterowcem ciœnieniowym z dwoma balonetami

wewn¹trz pow³oki, tj. elastycznymi zbiornikami powietrza, nadmuchiwanymi

przy pomocy wentylatora napêdzanego silnikiem. Mia³ wymiary:

d³ugoœæ 40 m, szerokoœæ 8 m oraz pojemnoœæ 1450 m3 i nosi³ nazwê swego

konstruktora, prof. Augusta von Parsevala (1861-1942) z Bawarii. Posiada³

w œrodku otwart¹ gondolê dla czterech osób - dwa miejsca dla kierownika

lotu i jego zastêpcy oraz dwa miejsca dla pasa¿erów. W przeciwieñstwie do

sterowców o systemie szkieletowym, którego przyk³adem by³y sterowce

Graf Zeppelin, parsevale nie odegra³y póŸniej wa¿niejszej roli, natomiast

zeppeliny po³o¿y³y wa¿ne zas³ugi jako sterowce transportowe.

Sto dziesiêæ lat temu, 16 czerwca 1911 r., Parseval V nieszczêœliwie

sp³on¹³ na lotnisku Hannoversch Münden k. Kassel. Przy opró¿nianiu

85

pow³oki w obawie przed nadchodz¹c¹ wieczorn¹ burz¹, wybuch³ po¿ar,

który go zniszczy³ w ci¹gu kwadransa. Wybuch odrzuci³ 20 osób, siedem

30

z nich lekko rani¹c . Przyczyna: jak zawsze, przeskok iskry od pow³oki

naelektryzowanej wskutek jej tarcia przy opró¿nianiu czaszy.

Zeppelin nad S³upcem.

Archiwum Marka Cybulskiego

Przelot zeppelina nad S³upcem w 1913 r.

Pierwszym zeppelinem na ziemi k³odzkiej by³ LZ-19, który jako sterowiec

wojskowy otrzyma³ oznaczenie Militärluftschiff Zweiter Ersatz Z I, co

oznacza³o, ¿e by³ ju¿ drugim statkiem zastêpczym po z³omowanym LZ-3

z 1906 r. Wymiary: d³ugoœæ 158,0 m, œrednica 14,90 m, pojemnoœæ balonu

22 500 m3. Wyposa¿ony by³ w trzy silniki Maybacha po 121 kW ka¿dy. Mia³

³adownoœæ 9,5 ton, co wzmacnia³o przeœwiadczenie niemieckich genera³ów

o potêdze armii kajzera, bo tyle bomb i granatów móg³ ZE Z I zabraæ nad

Pary¿ i Londyn. Pierwszy swój rejs odby³ 6 czerwca 1913 r., a 8 wrzeœnia

1913 r. przelecia³ w rejsie s³u¿bowym nad S³upcem. Ten akurat rejs trwa³

19 godzin, w ci¹gu których sterowiec pokona³ odleg³oœæ 1100 km. To

wydarzenie, wyj¹tkowe w kilkusetletniej historii S³upca, równie¿ by³o

szeroko komentowane, zachowa³o siê kilka fotografii i okolicznoœciowa

pocztówka. Równie¿ i ten

statek d³ugo nie po¿eglowa³:

13 kwietnia 1914 r. zosta³

uszkodzony w trakcie burzy,

podczas awaryjnego l¹dowania

ko³o miasta Thionville

w ówczeœnie niemieckiej

Lotaryngii, na tyle powa¿nie,

¿e nadawa³ siê do kasacji.

Jednak wojskowe wykorzystanie

zeppelinów i tak

spad³o do zera, gdy alianci

wprowadzili pociski zapalaj¹ce,

które by³y zabójcze dla wype³nionych ³atwopalnym gazem sterow-

31

ców .

86

Przelot sterowca Italia

W kwietniu 1928 r. wydarzeniem by³ przelot sterowca Italia, który pod

dowództwem w³oskiego genera³a Umberta Nobilego lecia³ na Biegun

Pó³nocny. Nobile wystartowa³ z Mediolanu w niedzielê 15 kwietnia 1928 r.

o 1:55 w nocy. Lecia³ przez Wiedeñ, Brno, K³odzko, Wroc³aw i Poznañ do

bazy w Jezierzycach pod S³upskiem. Dotar³ tam 16 kwietnia nad ranem,

dok³adnie o 7:50. Nad Z³otym Stokiem sterowiec mia³ przelatywaæ tak nisko,

32

¿e mieszkañcy mogli widzieæ twarze osób w gondoli . Nie uda³o siê

potwierdziæ tego zapisu w innych Ÿród³ach, np. w urzêdowej kronice miasta

nie zanotowano ¿adnego wydarzenia w 1928 r. Okolicznoœci i czas przelotu

budz¹ w¹tpliwoœci co do zapisów z³otostockiego kalendarium.

Wyprawê od pocz¹tku przeœladowa³ pech. Ju¿ podczas przelotu

z Mediolanu omal nie dosz³o do tragedii. Nad Czechos³owacj¹ rozpêta³a siê

gwa³towna burza, mia³o byæ to w³aœnie w rejonie Masywu Œnie¿nika. Nobile

wspomina³, ¿e otacza³a ich gêsta mg³a i ledwo widaæ by³o okolicê. Nagle

spad³ intensywny grad, który poobija³ krawêdzie œmigie³. Zalœni³y b³yskawice,

a burza otoczy³a Italiê ze wszystkich stron. Coraz to nastêpowa³y

wy³adowania, jedno po drugim - z ty³u, z przodu, po lewej i po prawej

stronie sterowca. Gdyby piorun trafi³ w statek wype³niony tysi¹cami metrów

szeœciennych wodoru, ten od razu stan¹³by w p³omieniach. Po meldunku

Italii o z³ej pogodzie i proœbie o prognozê, o 16:30 dowódca 2. Pu³ku

Lotniczego z O³omuñca pp³k František Sazima wys³a³ trzy samoloty

towarzysz¹ce, które po pó³ godzinie dotar³y do sterowca na pó³noc od

Morav-skiej Tøebovej. Za³ogi samolotu sfotografowa³y sterowiec i towarzyszy³y

mu na trasie Staré Mìsto - Tøebaøov - Krasíkov - Albrechtice

Èermná - Vernéøovice - Letohrad. Tutaj Italia obra³a kurs na K³odzko

33

i zniknê³a w chmurach wraz z towarzysz¹cym jej jeszcze samolotem .

Za³oga liczy³a 18 osób, w tym 3 naukowców - w wyprawie uczestniczyli

w³oski fizyk Aldo Pontremoli (1896-1928), szwedzki meteorolog i oceanograf

Finn Malmgren (1895-1928) i czeski specjalista od zjawisk

elektromagnetycznych i promieniowania kosmicznego, uczony i pisarz

František Bìhounek (1898-1973), który by³ studentem Marii Curie na

paryskiej Sorbonie i z jej to rekomendacji wszed³ w sk³ad wyprawy.

Prawdziwa tragedia nast¹pi³a po dotarciu do Bieguna Pó³nocnego, krótko po

pó³nocy 24 maja 1928 r. Zejœcie na l¹d by³o ryzykowne, silny wiatr

87

uniemo¿liwia³ zakotwiczenie sterowca i l¹dowanie. Po dwóch godzinach

statek ruszy³ na po³udnie. Wzmaga³a siê œnie¿yca. Na pow³oce sterowca

narasta³a lodowa pokrywa z lodu, szwankowa³y stery i zawory reguluj¹ce

ciœnienie gazu. Gnany wiatrem statek uderzy³ o lód, uderzenie wyrwa³o

silniki i gondolê. Dziesiêæ osób wypad³o wraz z gondol¹, a sterowiec, l¿ejszy

bez gondoli, wraz z pozosta³ymi na jego pok³adzie 6 cz³onkami za³ogi

podniós³ siê i znikn¹³ w œnie¿nej zamieci. Nikt ju¿ ich nigdy nie zobaczy³. Ci

na lodzie po kilku dniach naprawili nadajnik i wys³ali wiadomoœæ

o katastrofie. Na pomoc ruszy³y okrêty ró¿nych krajów i trzy radzieckie

lodo³amacze. Amundsen od czasów ich wspólnej wyprawy nie darzy³

Nobilego sympati¹, jednak bez wahania ruszy³ jednak na pomoc. Kiedy

wystartowa³ na pok³adzie samolotu francuskiej marynarki wojennej,

widziano go po raz ostatni. Wyprawê prze¿y³a po³owa za³ogi sterowca.

Bìhounek zmar³ w 1973 r., a Nobile, który wiêkszoœæ ¿ycia spêdzi³ na

udawadnianiu niewinnoœci, w 1978 r.

Przelot sterowca Graf Zeppelin nad ziemi¹ k³odzk¹ w 1931 r.

Wielkim za to sukcesem propagandowym i kolejnym, ju¿ bardzo wyraŸnym

przejawem „balonomanii” i jeszcze bardziej majestatycznym wydarzeniem,

by³ przed 90 laty przelot sterowca LZ-127 Graf Zeppelin, lec¹cego

z macierzystego lotniska Friedrichshafen nad Jeziorem Bodeñskim, sk¹d

o godzinie 7:55 wystartowa³ do Gliwic. Ten kolos, zaprojektowany do

przewo¿enia 20 pasa¿erów oraz 15000 kg ³adunku, zas³yn¹³ z wielkiej liczby

pobitych rekordów i roli, jak¹ odegra³ w historii lotnictwa cywilnego. By³

typowo pasa¿erskim statkiem powietrznym i w czasie dziewiêciu lat

wykona³ 590 lotów, pokonuj¹c 1,7 mln km w ci¹gu 17 178 godzin, ³¹cznie

34

przewo¿¹c 13 tys. pasa¿erów . Wielokrotnie przelatywa³ nad Atlantykiem,

Amazonk¹, Brazyli¹, Londynem i Moskw¹, w 1929 r. odby³ g³oœny rejs

dooko³a œwiata, co sprawi³o, ¿e sta³ siê najs³ynniejszym (obok póŸniejszego

sterowca LZ-129 „Hindenburg”) sterowcem spoœród wszystkich

35

zbudowanych w XX wieku . Kilka miesiêcy przed lotem do Gliwic lata³ nad

piramidami i Ziemi¹ Œwiêt¹, a za dwa tygodnie polecia³ w podró¿ polarn¹

nad Arktyk¹, nie pomijaj¹c Bieguna Pó³nocnego - celu wyprawy Nobilego.

Tego dnia przelecia³ nad Zgorzelcem, statek powietrzny mia³ ju¿ lekkie

opóŸnienie spowodowane przeciwnym wiatrem. Nastêpnie piloci Ernst

88

August Lehmann i Hans von Schiller skierowali aerostat na po³udnie, w celu

umo¿liwienia podziwiania Karkonoszy i Gór Sto³owych przez wysokich

rang¹ urzêdników pañstwowych, w tym przedstawicieli niemieckiego

36

odpowiednika Najwy¿szej Izby Kontroli, bêd¹cych jego pasa¿erami .

Zeppelin przelecia³ wiêc nad Kudow¹, Dusznikami (gdzie powitano go

syrenami), Batorowem. Tego kolosa o wymiarach: d³ugoœæ 236,6 m, œrednica

3

30,5 m i balon o pojemnoœci 105 tys. m zawieraj¹cy wodór jako gaz noœny

i silniki o mocy 2650 KM napêdzane wspomnianym wczeœniej gazem

37

Blaua - ujrzano nad K³odzkiem w s³oneczn¹ niedzielê 5 lipca 1931 r.

38

O godz. 16:15 i przez ca³e 10 minut obserwowano w locie nad miastem .

Sterowiec LZ 127 Graf Zeppelin, 5 lipca 1931 r.

nad K³odzkiem

By³o to tak, jakby po niebie p³yn¹³ inny statek - s³ynny transatlantyk MS

Titanic (mierz¹cy 269 m d³ugoœci i 30 m szerokoœci). Zachwyt mieszkañców

mijanych miejscowoœci by³ ogromny, by³ to dla nich kontakt z „wielkim

œwiatem” i cudem ówczesnej techniki. By³o to zreszt¹ propagandowe

wydarzenie zwi¹zane z 10-leciem wygranego przez Niemcy plebiscytu na

Górnym Œl¹sku, maj¹ce byæ

pokazem niemieckiej si³y.

O przelocie sterowca poczyniono

zapisy w ksiêgach

parafialnych, napisano w gazetach

lokalnych, wydano

dziesi¹tki okolicznoœciowych

widokówek z wizerunkiem

Grafa Zeppelina

z panoram¹ miast, nad którymi

przelatywa³. Byæ mo¿e

wszystkie te pocztówki to

manipulacja i fotomonta¿

39

i to bez programów komputerowych do obróbki grafiki .

Nastêpnie sterowiec uda³ siê w stronê Z³otego Stoku, a o 16:45 pojawi³

nad Nys¹, by za godzinê dotrzeæ do celu podró¿y. Maszyna, nie œpiesz¹c siê,

pokona³a wówczas ponad siedemset kilometrów w niespe³na dziesiêæ

godzin. Na lotnisku w Gliwicach sterowiec spêdzi³ zaledwie pó³ godziny.

40

Podaje siê niekiedy, ¿e w K³odzku obserwowano tak¿e powrót sterowca , co

jest bardzo ma³o prawdopodobne, bowiem tym razem nocny lot wiód³

89

prosto do Friedrichshafen, a nad Wroc³awiem widziano go 20 minut przed

pó³noc¹.

Kpt. Lehmann zgin¹³ w s³ynnym po¿arze i katastrofie sterowca LZ-129

„Hindenburg” w 1937 r., natomiast von Schiller, który lec¹c z Brazylii

spóŸni³ siê na jego start, zmar³ dopiero w 1976 r.

Sterowiec Graf Zeppelin w du¿ym stopniu zosta³ sfinansowany ze

sk³adek spo³ecznych. Prawdopodobnie i dlatego traktowany by³ w sposób

wyj¹tkowy w samych Niemczech, a rejsy dooko³a œwiata i na ró¿ne

kontynenty zyska³y mu wkrótce entuzjazm ca³ego œwiata. Sterowiec sta³ siê

41

ikon¹ kultury masowej, pozostaj¹c ni¹ do dzisiaj . To w³aœnie sterowce, po

raz pierwszy w historii ludzkoœci, da³y jej mo¿liwoœæ spe³nienia, i to na

masow¹ skalê, pragnienia lotów w powietrzu. Tylko do 1914 r. sterowcami

42

polecia³o ³¹cznie 34 000 osób . Dziêki sterowcom sta³y siê mo¿liwe takie

osi¹gniêcia, jak lot dooko³a œwiata, zdobycie Bieguna Pó³nocnego i pionierskie

wyprawy w ró¿ne zak¹tki œwiata, widziane po raz pierwszy z lotu

ptaka. Swobodne loty balonem, ju¿ na kilka lat przed wybuchem I wojny

œwiatowej, sta³y siê odrêbn¹ dziedzin¹ sportu.

W tym samym roku, 27 maja, Auguste Piccard z asystentem na pok³adzie

balonu FNRS-1 po raz pierwszy w dziejach osi¹gn¹³ stratosferê wzlatuj¹c na

wysokoœæ 15 781 m w kapsule z tlenem, ale to nie wzbudzi³o wiêkszego

zainteresowania mas. Polska w tym czasie dumna by³a z rajdu dooko³a

Afryki kpt. Stanis³awa Skar¿yñskiego, dokonanego na polskim samolocie

PZL £.2, z pokonaniem dystansu 26 tys. km, zakoñczonego 5 maja 1931 r.

W nastêpnym roku pilot zosta³ modelem do Pomnika Lotnika w Warszawie,

a 8 maja 1933 r. na polskim RWD-5bis, jako pierwszy Polak przelecia³

samotnie Atlantyk z Afryki do Brazylii.

PORUSZANE WIATREM. SZYBOWCE NA ZIEMI K£ODZKIEJ

Kolejnym, bardziej ju¿ zaawansowanym etapem rozwoju lotnictwa, by³y

szybowce. Szybownictwo rozwijano na ziemi k³odzkiej w okresie

miêdzywojennym. Wi¹za³o siê to z tym, ¿e Niemcy, ze wzglêdu na

ograniczenia rozwoju lotnictwa wojskowego narzucone przez traktat

wersalski oraz kryzys ekonomiczny, by³y bardzo silnym oœrodkiem rozwoju

szybownictwa. Szybownictwo pozwala³o tanio i bez konfliktu z postanowieniami

traktatowymi szkoliæ pilotów. Rozwija³o siê ono tak¿e

90

spontanicznie, gdy¿ po I wojnie œwiatowej do rezerwy trafi³o wielu

zdemobilizowanych pilotów oraz ¿o³nierzy z personelu obs³ugi naziemnej

44

lotnisk. Wszyscy oni byli przecie¿ zaszczepieni bakcylem latania .

Oœrodek budowy

szybowców

i szybownictwa

w L¹dku-Zdroju

Oœrodkiem by³y okolice

L¹dka-Zdroju, gdzie dzia³ali

stolarz Sterz i Oswald

Rösner, K³odzka - Alfons

Kreisel, Max Schartmann,

Willy Kroner oraz pasjonaci

Pierwszy szybowiec hrabstwa k³odzkieg Stary Fryc w hali. z Bystrzycy K³odzkiej,

Dusznik-Zdroju i Nowej

Rudy. Naci¹gi by³y wykonywane w³asnorêcznie, dopiero póŸniej

zastosowano stalowe druty i liny. Pierwsze loty mia³y miejsce na wiosnê

1928 r. w pobli¿u stacji kolejowej Stójków.

Napêdem by³y katapulty

(proce) z gumowych lin

holowniczych. Pamiêtny by³

lot w grudniu 1930 r., który

zakoñczy³ siê rozbiciem na

KuŸniczej Górze (niem.

Kreuzelberg, 541 m n.p.m.).

Z tym zawsze nale¿a³o siê

liczyæ. Jednak pilotowi nic

wielkiego siê nie sta³o,

a szybowiec mo¿na by³o

naprawiæ. Wkrótce Hans

Wagner skonstruowa³ drugi

szybowiec, tym razem

kad³ubowy. Szybownicy

z L¹dka w latach 1930-1931

Budowanie Starego Fryca

91

roku zbudowali szybowiec, który nazwali oczywiœcie patriotycznie Der Alte

Fritz (Stary Fryc, nawi¹zanie do postaci króla Fryderyka II, który hrabstwo

k³odzkie przy³¹czy³ do Prus).

Chrzest szybowca, z udzia³em licznej publicznoœci i oddzia³u Reichswery

45

z K³odzka , nast¹pi³ 1 maja 1932 r. przed ratuszem w L¹dku. Wagner,

startuj¹c z Siniaka (658 m n.p.m., wzniesienie pomiêdzy Skowronkami

a K¹tami Bystrzyckimi), odby³ wówczas, korzystaj¹c z lekkiego wiatru,

wspania³y lot. Startowisko by³o tak¿e na Radoszce (niem. Hutberg, 565 m

n.p.m.). Centrum ko³a by³ budynek Zwi¹zku Strzeleckiego (Schützenhaus)

46

przy ul. Widok . Tam zbudowano nie tylko Starego Fryca, ale i kolejny

szybowiec szkoleniowy rozwiniêty z konstrukcji typu Grunau 9, jesieni¹

47

1933 r. nazwany Bad Landeck (L¹dek-Zdrój). W Œwiêto Pokuty 22 listopada

1933 r. dosz³o do wypadku, w którym Paul Send z³ama³ udo i na pó³

roku zosta³ przykuty do ³ó¿ka. PóŸniej znowu lata³. Tego samego popo³udnia

Walter Gottschalk na Starym Frycu wystartowa³ z Radoszki. On tak¿e,

korzystaj¹c z szybowiska w Nowym Waliszowie, pobi³ rekord d³ugoœci lotu

utrzymuj¹c siê w powietrzu przez 5 godz. 45 min. L¹deccy szybownicy

utrzymywali dobre kole¿eñskie kontakty z zapaleñcami z Otmuchowa,

którzy czêsto korzystali z l¹deckiego l¹dowiska, a na jesieñ 1934 r. przeprowadzili

tu 10-dniowy kurs szybowcowy. We wspomnieniach przywo³uje

siê przyjacielski Rhöngeist (pol. „duch Rhön”, pasma górskiego o najstar-

48

szych w Niemczech tradycjach szybowcowych) . Pachnia³o sklejk¹, plas-

49

trami i karbolem, benzyn¹ i rop¹, a tak¿e dobr¹ zbo¿ow¹ wódeczk¹ i piwem .

W maju 1933 r. l¹deccy szybownicy wziêli udzia³ w Dniu Lotnictwa

w Srebrnej Górze. Poœród innych asów startowa³a tam Hanna Reitsch

z Jeleniej Góry, m³oda rekordzistka sportów szybowcowych, oblatywaczka

nowych samolotów, które coraz to konstruowali niemieccy konstruktorzy

w odpowiedzi na potrzeby polityków. Za 12 lat tylko ona odwa¿y³a siê

polecieæ do führera z ostatni¹ misj¹ „ratownicz¹”, l¹duj¹c w centrum

ostrzeliwanego Berlina w ostatnich dniach kwietnia 1945 r. Niektórzy

z k³odzkich pasjonatów lotnictwa trafili do Luftwaffe, sam Hans Wagner

zosta³ instruktorem w szkole szybownictwa na Górze œw. Anny, gdzie

27 lipca 1944 r. zgin¹³ w wypadku.

92

Szybowisko Reichsbahn w Suszynie

PóŸniej, w odpowiedzi na zapotrzebowanie, rozwinê³o siê szybowisko

w Suszynie. W okresie miêdzywojennym miejscowoœæ by³a znanym

letniskiem oraz miejscem wystêpowania okazów minera³ów i kamieni

pó³szlachetnych, ametystów i agatów. By³a to szkó³ka szybowcowa,

prowadzona jako lotnicze centrum sportowe pracowników Reichsbahn

(kolei niemieckich). Mo¿liwe, ¿e o jej powstaniu zadecydowa³y specyficzne

warunki meteorologiczne. Erwin

von Seherr-Thoss, syn Joachima,

dawnego w³aœciciela maj¹tku

i rezydencji w pa³acu w Kamieñcu

ko³o Polanicy w 2016 r. znalaz³

w albumie rodzinnym zdjêcie

pokazuj¹ce Dzieñ Otwarty na

l¹dowisku w Suszynie. Baron

Joachim von Seherr-Thoss u¿yczy³

teren pod gór¹ Hermannsberg

(406 m n.p.m.). By³o to l¹dowisko,

na którym l¹dowa³y samoloty.

Zgodnie z umow¹ mog³y tam

rosn¹æ tylko wczesne odmiany

Szko³a szybowcowa Reichsbahn w Suszynie 1935 r.

roœlin, by w sezonie jak najszybciej

51

zrobiæ miejsce do l¹dowania .

Starty (wed³ug fragmentu z nieznanej

gazety) prowadzone by³y

z Czeskiej Góry (niem. Böhmberg,

wzgórze pomiêdzy Suszyn¹ a Ruszowicami). Oba te wzniesienia dzieli

ok. 600 m. Na zdjêciu mo¿na zobaczyæ t³umy ludzi, w tym wielu tych, którzy

byli potrzebni do wystartowania szybowca za pomoc¹ gumowych lin (dwa

zespo³y z przodu naci¹ga³y liny, jeden zespó³ przytrzymywa³ linê z ty³u).

Poniewa¿ transportowanie szybowców by³o utrudnione, musia³y one

l¹dowaæ jak najbli¿ej miejsca startu, z którego by³y wielokrotnie katapultowane.

Wed³ug jednej z relacji, do lat 70. XX w. w Suszynie, u podnó¿a wzgórza,

na którym znajdowa³o siê szybowisko, by³a ma³a szopa, zwana „domkiem

93

pilotów”. Dziadek autora relacji w okresie wojny jako m³ody ch³opak

by³ robotnikiem przymusowym w gospodarstwach rolnych w rejonie

Piszkowic, Ruszowic i Kamieñca. Bardzo czêsto widzia³ te krótkie podloty,

lecz z biegiem czasu piloci zdobywaj¹c wprawê wykonywali coraz dalsze

loty. Szczególnie jeden z nich utkwi³ obserwatorowi w pamiêci, gdy

szybowiec osi¹gn¹³ wysoki pu³ap i skierowa³ siê w stronê Œcinawki,

korzystaj¹c z obni¿enia terenu w stronê doliny Œcinawki, rzeki o tej samej

nazwie. Na szybowisku u¿ywano standardowych szybowców szkolnych

z tamtych lat, czyli Schulgleiter 38 (szybowiec szkolny SG 38) oraz Gronau

52

Gr 9 . We wrzeœniu 1935 r. odby³ siê uroczysty chrzest nowych szybowców.

Jednemu z nich dyrektor Reichsbahn dr Born nada³ imiê zas³u¿onego

pasjonata lotów radcy budowlanego Kirscha z K³odzka, a jego ¿ona drugi

53

szybowiec ochrzci³a imieniem swojego ma³¿onka, prezesa Borna .

Przed startem

Oœrodek szybowniczy w Suszynie: hangar,

sala, sypialnia

Szybowce z Wilkanowa

Ca³kiem niedawno Filip Pilczuk znalaz³ w sieci pocztówkê przedstawiaj¹c¹

za³ogê pewnej firmy z Wilkanowa na tle budowanego przez tê firmê

szybowca (o ile mo¿na wnioskowaæ na podstawie widocznego braku

œmig³a). Widnieje tam nazwisko Emma Rother i nazwa miejscowoœci

Wölfelsdorf. Id¹c tym tropem ustalono, ¿e osoba o tym nazwisku by³a

w³aœcicielk¹ gospodarstwa rolnego, oferuj¹cego pokoje do wynajêcia,

a dok³adnie cztery pokoje z oœmioma ³ó¿kami, z pe³nym wy¿ywieniem za

54

umiarkowan¹ op³at¹ 3,50 marek , zw³aszcza w porównaniu z pobliskim

Miêdzygórzem (niem. Wölfelsgrund). Po I wojnie œwiatowej w Wilkanowie

by³y dwa zak³ady, w których mog³a mieæ miejsce taka produkcja. Jedna to

94

firma Umbreita, przejêta potem przez Ericha Frosta i dzia³aj¹ca pod nazw¹

Ostdeutsche Holzstoffwerke, po³o¿ona przy wyjeŸdzie do Miêdzygórza,

w 1938 r. zatrudniaj¹ca 55 pracowników, okreœlana jako Holzstoffabrik.

Holzschleiferei (pol. fabryka pulpy

drzewnej, szlifowanie drewna). Na

ziemi k³odzkiej dzia³a³o wiele takich

zak³adów, a miazga drzewna by³a

surowcem do produkcji papieru. Firma

E. Frosta widnieje w ksi¹¿ce adreso-

55

wej Niemiec na stronie 2933 . Drug¹

by³a Œl¹ska Fabryka Mebli (Schlesische

Möbelfabrik Wölfelsdorf),

Szybowiec z Wilkanowa

za³o¿ona przez stolarza Marwana, potem kupiona i wyposa¿ona w nowoczesne

maszyny przez bankiera Hoffmanna, nastêpnie bêd¹ca w³asnoœci¹

56

Wilhelma Löwena z K³odzka .

Przygoda w Fliegerschar

Szkolenie szybowcowe jak i produkcja szybowców by³y elementami

s³u¿¹cymi do prowadzenia wojny. W 1939 r. utworzono specjalny

57

„Luftlandesturmregiment” (LLSR) pu³k powietrzno-szturmowy Luftwaffe.

Desantowanie odbywa³o siê przy pomocy szybowców DFS 230. U¿ycie ich

Niemcy zademonstrowali wielokrotnie. Jednym z przyk³adów jest bitwa

o twierdzê (grupê warown¹) Eben-Emael w Belgii w dniach 10-11 maja 1940

r., kiedy wojska powietrznodesantowe l¹duj¹c na pok³adzie tych szybowców

zniszczy³y wiêkszoœæ punktów obronnych. Opanowanie twierdzy przez

niemieckich spadochroniarzy pozwoli³o na sforsowanie Kana³u Alberta

przez g³ówne si³y niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii,

a nastêpnie atak na bronione od tej strony s³abym i nieukoñczonym

przed³u¿eniem linii Maginota terytorium Francji. Kolejn¹ akcj¹ by³ desant na

Kretê 20 maja 1941 r. PóŸniej pu³k przerzucono na front wschodni, gdzie do

1942 r. dzia³a³ na zagro¿onych odcinkach frontu. W brawurowej operacji

Eiche (D¹b) 12 wrzeœnia 1943 r. przy pomocy tych szybowców odbito

Mussoliniego, przetrzymywanego po kapitulacji W³och przez rz¹d w³oski

i uwiêzionego na wysokoœci 1800 m n.p.m. w hotelu Albergo-Rifugio

w oœrodku narciarskim w pobli¿u góry Gran Sasso.

95

Dawny mieszkaniec Altheide-Bad/Polanicy-Zdroju, mój przyjaciel

Georg Wenzel, który wychowywa³ siê w Gospodzie pod Czarnym Or³em

(niem. Gasthof zum Schwarzen Adler), po³o¿onej przy lokalnej drodze

z Szalejowa Górnego do Szczytnej (obecnie DK8/E67) w dzielnicy Neu-

Heide (nazywanej obecnie Górn¹ Polanic¹) wspomina, ¿e z gospodarstwa

58

Franke rozci¹ga³ siê widok na pó³noc, w tym Wolany i okolice Suszyny.

Doskonale st¹d by³o widaæ starty i l¹dowania szybowców. Postanowi³ wtedy

59

zostaæ pilotem szybowca . Nie mia³ jeszcze 16 lat, gdy odby³ przeszkolenie

w oddziale Flieger-HJ w oœrodku m³odzie¿owym HJ-Fliegerschar (pol.

Hufiec lotniczy Hitlerjugend) w Goszycach (niem. Hassitz), wchodz¹cych

60

obecnie w sk³ad historycznej dzielnicy K³odzko-Jurandów . Oœrodek

powsta³ w 1926 r. z inicjatywy Richarda Poppego (1884-1960), nauczyciela

³aciny i jêzyka niemieckiego w Wa³brzychu, który by³ jednym z g³ównych

dzia³aczy odnowy ruchu œpiewaczego w Niemczech. By³o tam coœ

niezwyk³ego: organy nazwane Ver sacrum (pol. Œwiêta Wiosna) a umieszczone

na balkonie auli, zbudowane w 1929 r. przez firmê Sauer z Frankfurtu

n. Odr¹ (ta sama zbudowa³a organy w Hali Stulecia we Wroc³awiu),

wyznaczy³y kierunki rozwoju niemieckiego organmistrzostwa w stylu

Orgelbewegung, ruchu odnowy budownictwa organowego wed³ug wzorców

61

barokowych . W 1933 r. oœrodek przejê³a Hitlerjugend.

Nastêpnie w czasie wakacji 1943 r. Wenzel przeszed³ czterotygodniowy

kurs szybowcowy w Ksi¹¿nicy (niem. Pfaffendorf) u podnó¿a Wzgórz

Kie³czyñskich, niedaleko Œlê¿y. Uczy³ siê lataæ na szkolnym SG 38. W czasie

ferii wielkanocnych w 1944 r. by³ jeszcze na dwutygodniowym szkoleniu

w Chocni ko³o Litomyœli w ówczesnym Sudetenlandzie (dziœ

w kraju pardubickim w Czechach), gdzie lata³ na dwumiejscowym ¯urawiu

62

(niem. Kranich) . W miejscowej fabryce w firmie Ing. J. Mráz,

Flugzeugfabrik wyprodukowano w czasie wojny 1620 szybowców DFS

63

Kranich, przeznaczonych do szkolenia pilotów Luftwaffe , oraz 13 szybowców

transportowych DFS 230. Dziêki temu zosta³ zakwalifikowany do

64

s³u¿by w Luftwaffe, natomiast unikn¹³ wcielenia w szeregi Waffen SS , co

przytrafi³o siê jego kolegom z klasy. Jednak latem 1944 r. m³odzie¿

z K³odzczyzny skierowano do kopania rowów przeciwpancernych ko³o

Sycowa na przedwojennej wschodniej granicy Rzeszy, a kilka miesiêcy

65

póŸniej wcielono do Volkssturmu . Koniec wojny spêdzi³ kopi¹c okopy

wokó³ Twierdzy Owcza Góra.

96

PRZYPISY

1

Dla upamiêtnienia pierwszego przelotu balonem na Dolnym Œl¹sku wybito niewielki, srebrny medal

z podobizn¹ aeronauty na awersie i balonem na tle panoramy Wroc³awia na rewersie. Jean-Pierre

Blanchard (1753-1809) to pionier lotnictwa i baloniarstwa, wynalazca spadochronu. 7.01.1785 r. po

raz pierwszy przelecia³ kana³ La Manche. W 1808 r., podczas lotu nad Hag¹, dozna³ ataku serca,

wskutek czego wypad³ z balonu. Rok póŸniej zmar³ w nastêpstwie wypadku.

2

Wydarzenia we Francji przyku³y uwagê t³umów i na pewien czas odwróci³y zainteresowanie

balonami. Natomiast aeronautê, jako Francuza, aresztowa³y w Kufsteinie (Tyrol) w³adze austriackie za

rzekome propagowanie idei rewolucyjnych. W Ameryce 4.03.1797 r. prezydenturê obj¹³ Adams,

kandyduj¹cy przeciw profrancuskiemu Jeffersonowi. Por. Longin Pastusiak. Prezydenci Stanów

Zjednoczonych Ameryki Pó³nocnej. Warszawa: Iskry, 1999, s. 68.

3

18 lipca Blanchard wylecia³ z Rouen przemierzaj¹c 60 km. W³aœciciele pobliskich zamków zaprosili

go na kolacjê i nocleg. 20 lipca w teatrze miejskim w Rouen Blanchard p³awi³ siê w chwale: po

œpiewanym peanie na jego czeœæ, on sam dost¹pi³ koronacji. Zosta³ te¿ wybity medal pami¹tkowy

z jego wizerunkiem. Za: Leìon Coutil; Georges Naudet: Inauguration du monument de l'aeìronaute

J.P. Blanchard aux Andelys 2 juillet-13 aou^t 1911. [Saint-Pierre-du-Vauvray, Eure], [Coutil], [1911] s.

CXCVII.

4

a Szymon Mazurczak, Kalendarium Z³otostockie, [on-line] www.zlotystok.net/zs_kalendarium.php.

Dostêp 2021-09-30 b Ta trasa bliŸniaczo przypomina wspó³czesne marszruty lotnicze nad ziemi¹

k³odzk¹, o czym wspomnimy w ostatnim rozdziale.

5

„Namslauer Stadtblatt”, Nr. 12 Jg 31., den 11. Februar 1902, s. 2.

6

Lot balonem nad Ziemi¹ K³odzk¹. W: Krystyna Oniszczuk-Awi¿eñ, Ciekawostki z dziejów Ziemi

K³odzkiej, K³odzko, Oficyna Wydawnicza „Brama” 2016, s. 197198.

7

Tam¿e, s. 198.

8

Franz Hinterstoisser, Aus meinem Luftschiftertagebuche. Aufzeichnungen von Franz Hinterstoisser,

Hauptmann im k. und k. Inf.-Reg.). Rzeszow 1904, Verlag. I.A. Pelar.

9

a Herbert Silberer, Viertausend Kilometer im Ballon, Leipzig: Otto Spamer, 1903, s. 22. b. Gaz

miejski, inaczej gaz œwietlny oparty by³ na gazie koksowniczym, który w 80% sk³ada siê z l¿ejszych

od powietrza wodoru i metanu.

10

Wynalazek ten pomóg³ rozwi¹zaæ problem polegaj¹cy na zmniejszaniu siê obci¹¿enia sterowca

wskutek zu¿ywania siê paliwa p³ynnego i koniecznoœci upuszczania gazu noœnego. Teraz mo¿na by³o

po prostu spalaæ gaz noœny.

11

„Kurjer Kolejowy” nr 90, R. 8, 1903, no 90 dodatek 1, Warszawa 17 listopada 1903, Biblioteka

Uniwersytecka w Warszawie, sygn.: 07985, [on-line] oai:ebuw.uw.edu.pl:80290.

12

Tam¿e.

13

Niem.: Leopold Salvator von Österreich-Toskana.

14

Franciszek Stefan Lotaryñski otrzyma³ Toskaniê w zamian za przekazanie Lotaryngii by³emu

królowi Polski, Stanis³awowi Leszczyñskiemu, co mia³o zakoñczyæ polsk¹ wojnê sukcesyjn¹ i by³o

warunkiem zgody na ma³¿eñstwo z Mari¹ Teres¹.

15

Jean-Paul Besse, Ileana, L'archiduchesse voilée, Versailles: Via Romana, 2010, p. 76.

16

Brigitte Hamann, Die Habsburger. Ein biographisches Lexikon. Wien, Ueberreuter, 1988, s. 261.

17

„Arbeiter-Zeitung”, Wien, 23. Jänner 1919, s. 5.

18

Niektóre Ÿród³a podaj¹: 16.07.1910 r. Taka data zamieszczona jest na zdjêciu przedstawiaj¹cym

l¹dowanie sterowca w K³odzku. Jednak data stempla pocztowego na pocztówce ze sterowcem w

Polanicy to 12.07, tak jak zapis w Kronice szkolnej szko³y katolickiej w Polanicy. Tak¿e pismo

„Landecker Stadtblatt”, numer z soboty 16.07.1910 r., podaje datê wtorkow¹ i opisuje dwa dni pobytu

sterowca na ziemi k³odzkiej, co by³oby niemo¿liwe przy przyjêciu daty póŸniejszej.

19

Warto wspomnieæ, ¿e Haase nale¿a³ do elitarnego grona za³o¿ycieli Automobilklubu Œl¹skiego

z siedzib¹ we Wroc³awiu i zosta³ jego pierwszym prezesem. Dziêki takim dzia³aniom dokonywa³o siê

wejœcie najbogatszych przedstawicieli przemys³u i mieszczañstwa do krêgu towarzyskiego niemieckiej

arystokracji, wœród której byli liczni ksi¹¿êta, maj¹cy wielkie prywatne dobra na Œl¹sku.

97

20

H. Grzybowski: Georg Haase. W: Janusz Laska, Mieczys³aw Kowalcze: Popularna Encyklopedia

Ziemi K³odzkiej. T. 1. K³odzko-Nowa Ruda: K³odzkie Towarzystwo Oœwiatowe, 2009, s. 245-246.

21

H. Grzybowski: Stulecie odkrycia Ÿróde³ w Polanicy Zdroju. W: Henryk Grzybowski, Georg Wenzel:

Polanica Zdrój wczoraj i dziœ. T. 1: Ksiêga pami¹tkowa 13471946. Polanica ZdrójNowa Ruda:

Towarzystwo Mi³oœników Polanicy, Wydawnictwo „Maria”, 2006, s. 146147, 159160.

22

G. Wenzel, Parseval V nad Hrabstwem K³odzkim! W: „Bad Altheide Weihnachtsbrief”, 2002, s. 43-

45 (t³um. H. Grzybowski); za: Schulchronik Kath. Schule Altheide 18581918 [Kronika szkolna szko³y

katolickiej w Polanicy 18581918].

23

Niewykluczone, ¿e by³ to in¿. Adolf Schondorff, wynalazca, w³aœciciel patentu na konstrukcjê

ulepszonego pieca martenowskiego z 1918 r., który w 1930 r. przej¹³ fabrykê kot³ów Hegenscheidta,

przemianowan¹ na Schondorff Hegenscheidt-Werke w KuŸni Raciborskiej, w czasie II wojny

œwiatowej wytwarzaj¹c¹ czêœci dla lotnictwa (póŸniejszy Rafamet).

24

[Fernfahrt des „P. 5“.]. W: „Landecker Stadtblatt”, Nr. 56 (37. Jahrgang), Sonnabend, den 16. Juli

1910, s. 1. T³um. H. Grzybowski.

25

Franz Klose. Der rasche Wandel von Bad Altheide, Aus den Lebenserfahrungen des Badeartes Dr

Franz Klose Bescheidene Startbedingungen. W: „Grafschafter Bote“, Jg. 40 (1989), Nr. 5, s. 7-8

26

Obecnie park Szachowy. Do lat powojennych istnia³y tam korty, zlikwidowane z powodu elitarnego,

Ÿle kojarz¹cego siê w czasach tzw. demokracji ludowej, charakteru tego sportu.

27

Prawdopodobnie Robert Büttner jr., w³aœciciel maj¹tku rycerskiego w Szalejowie Górnym,

powinowaty poprzedniego w³aœciciela uzdrowiska Altheide, Wenzela Hoffmana.

28

Karl Mielert to barwna postaæ. By³ w³aœcicielem tartaku z oddzia³em produkcji ko³ków drewnianych

i miazgi drzewnej. W 1897 r. zosta³ wybrany przewodnicz¹cym polanickiego oddzia³u GGV, w 1904 r.

wraz z Robertem Klosem kupi³ gospodarstwo Rathmanna i dokona³ konkurencyjnego wobec

Prinzenquelle odwiertu Ÿród³a wody mineralnej Charlottensprudel, które sprzeda³ uzdrowisku w 1908

r. Na budowê nowego koœcio³a ewangelickiego w Polanicy podarowa³ kamieñ wêgielny pochodz¹cy

z Piekielnej Doliny, uroczyœcie wmurowany 16 paŸdziernika 1913 r. W latach 1915-1919 by³

naczelnikiem urzêdu obwodowego obejmuj¹cego gminy Altheide i Neuheide.

29

The Parseval dirigibles, w: „Airships News”, July 23, 1910, p. 584. Nale¿y te¿ zauwa¿yæ, ¿e w tej

samej notatce, dotycz¹cej lotów parsevali, zarejestrowano pomyœlny przelot Parsevala VII 14 lipca

1910 r. z Wroc³awia do miejscowoœci Alshude. Pope³niono trzy b³êdy, bo dotyczy to odpowiednio:

12 lipca, Parsevala V i Altheide.

30

Rozmaitoœci [Balon Parseval spalony], w: „G³os Ludu. Gazeta polska dla ludu polsko-katolickiego”,

Nr 78. Rok IX. Gliwice, 1.07.1911, s. 6.

31

Marek Cybulski, Zeppelin nad S³upcem, w: Nowa Ruda Neurode. Tajemnice, zagadki, historia, cz. 1,

Mróz Media Stanis³aw Mróz, Nowa Ruda 2018, s. 107-111.

32

Mazurczak, dz. cyt.

33

Pavel Petr, Vzducholoï Italia proletìla nad Tøebovou, 2013-04-16. [On-line] www.svitavskydenik.cz/zpravy

region/vzducholod-italia-proletela-nad-trebovou-20130415.html. Dostêp 2021-09-30.

34

Andrzej Kopacki, Prawdziwy gigant przestworzy, 2019-07-24, [on-line]

www.lokalna24.pl/wiadomosci/1423, prawdziwy-gigant-przestworzy. Dostêp 2021-09-30.

35

Jodliñski, dz. cyt., s. 197.

36

Kopacki, Prawdziwy, dz. cyt.

37

Graf Zeppelin by³ pierwszym sterowcem z nowym systemem napêdowym. Jodliñski, dz. cyt., s. 215.

Kopacki, dz. cyt.

38

El¿bieta Koœcik, Rozwój miasta od pocz¹tku XIX w. do 1945 r. Lata 1918-1945. Kultura.

W: K³odzko. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod red. R. G³adkiewicza, K³odzko, Muzeum Ziemi

K³odzkiej, 1998, s. 131. Tu b³¹d daty: podano 6 lipca 1931 r.

39

S³awomir Cichy, Graf Zeppelin w Gliwicach... jak z Photoshopa, 2012-07-04. [on-line]

www.gliwice.naszemiasto.pl/ graf-zeppelin-w-gliwicach-jak-z-photoshopa/ar/c13-1465099. Dostêp

2021-09-30.

40

Koœcik, dz. cyt.

41

Jodliñski, dz. cyt., s. 211.

98

42 Leszek Jodliñski, Graf Zeppelin w Gliwicach w roku 1931. Krótka historia sterowców i tego, jak

zaw³adnê³y wyobraŸni¹ wielu, „Rocznik Muzeum w Gliwicach”, Tom XX. 2006, s. 172.

43

tam¿e

44

Bernhard Gottschalk, Segeflug in der Grafschaft Glatz, w: „Grafschaft Glatzer Heimatblätter”, GGHB

Umschau, GGHB-Familiendienst, Leimen, Februar 1970, s. 26-32.

45

Reichswera niem. Reichswehra - si³y zbrojne Republiki Weimarskiej i III Rzeszy, istniej¹ce w latach

1921-1935. W K³odzku stacjonowa³ II. Batalion (strzelców) z 7. (Pruskiego) Pu³ku Piechoty w Œwidnicy,

3. Dywizji Reichswery w Berlinie.

46

Wówczas Reichensteinerstrasse (ul. Z³otostocka).

47

Niem. Buß- und Bettag, ewangelickie œwiêto pokuty obchodzone w ostatni¹ œrodê paŸdziernika.

48

Na szczycie Wasserkuppe (z 950 m n.p.m. najwy¿sza góra kraju zwi¹zkowego Hesja) w paœmie

Rhön znajduje siê teraz du¿e centrum szybowcowe z najstarsz¹ szko³¹ szybowcow¹ na œwiecie i

muzeum szybownictwa.

49

Gottschalk, Segeflug, S. 30. T³um. H. Grzybowski.

50

Hanna Reitsch by³a póŸniej, dziêki sukcesom sportowym i popularnoœci, gwiazd¹ nazistowskiej

propagandy. Bra³a udzia³ w opracowaniu planu wykorzystania oddzia³u pilotów-samobójców

(niemieccy kamikaze) do ataków na cele alianckie, którego Hitler nie przyj¹³. 26 kwietnia 1945 r.

polecia³a do oblê¿onego Berlina, by namówiæ Hitlera do ucieczki.

51

Mail z lipca 2016 r. Erwina von Seherr-Thossa do Katarzyny Hutnej.

52

Forum Dawne K³odzko. Dostêp 2017-02-24.

53

Publikacja z nieznanej gazety z wrzeœnia 1935 r.

54

Podstrona Wölfelsdorf, Kreis Habelschwerdt na stronie Schlesierland, [on-line]

www.schlesierland.de /grafschaft-glatz/woelfelsdorf/reise.html. Dostêp 2021-09-30. Za: Ferien und

Wochenend in der Grafschaft Glatz, Glatz, Hauptvorstand des Glatzer Gebirgs-Vereins, 1932.

55

Chronik von Wölfelsdorf, Praca zbiorowa, wyd. Arbeitskreis (Angela Gauglitz), 1992, w polskim

t³um. Lidii Zasêpy jako Kronika Wilkanowa, T³um. i publ. elektroniczna Stowarzyszenie „Zdanie” ze

œrodków Fundacji Kultury, 2000, s. 31, 33. b. Podstrona Kraft- und Dampfmaschinen, [on-line]

www.albert-gieseler.de/dampf_de/firmen1/firmadet11 660.shtml. Albert Gieseler, Mannheim. Dostêp

2021-09-30.

56

Kronika Wilkanowa, dz. cyt.

57

Pocz¹tkowo nazywany Sturmabteilung Koch.

58

Nieistniej¹ce budynki na rogu ulic Mickiewicza i Sikorskiego.

59

Georg Wenzel, Lebenserfahrungen, Teil 1. 1928-1998, Lingen 2007, s. 22.

60

Oœrodek mieœci³ siê przy ob. ul. Rajskiej w K³odzku, Wenzel, S. 34. W latach 70.-80. XX w. mieœci³ siê tu

oddzia³ geriatrii k³odzkiego szpitala.

61

Andrzej Prasa³, Nowy idea³ organów Orgelbewegung na ziemi k³odzkiej. Referat wyg³oszony na III

Ogólnopolskiej Konferencji Instrumentologicznej 2019 w Ostromecku [on-line] www.konferencjainstrumentologiczna.pl/1294.

Dostêp 2021-09-30.

62

Wenzel, S. 38.

63

a Josef Frýba, Rozhovor s panem Janem Maškem o choceòském leteckém prùmyslu. W: „Letectví

a kosmonautika”. 1993, èís. 5, s. 10. b. Deutsche Forschungsanstalt für Segelflug (DFS) Niemiecki

Instytut Badawczy Szybownictwa wywodz¹cy siê z Wasserkuppe ko³o Rhön, w latach 1927-1945

skonstruowa³ wiele szybowców, m.in. przechwytuj¹cych i z napêdem rakietowym.

64

Wenzel, S. 35. Aby u³atwiæ wstêpowanie niemieckich ochotników, aktywistów m³odzie¿owej

organizacji Hitlerjugend, do Waffen-SS, obni¿ono wiek rekrutacji do lat 17, podczas gdy poborowi do

armii regularnej (Wehrmacht i Luftwaffe) musieli ukoñczyæ 18 lat.

65

Tam¿e, s. 40.

99

KATARZYNA SCHICK, JOANNA ZA£UCKA, MAREK MAZURKIEWICZ

FESTIWAL ZDERZENIE TEATRÓW

KALENDARIUM

Teatr to sztuka ulotna piekielnie ulotna. Gdyby nie inne dziedziny: fotografia,

film, grafika, a przede wszystkim dziennikarstwo, pozostawa³aby

tylko ludzka pamiêæ, jako forma utrwalenia teatralnego tu i teraz. Pamiêæ -

narzêdzie jak¿e zawodne, sk³onne do zanikania, pomy³ek i koloryzowania,

przywi¹zuj¹ce siê bardziej do anegdoty, skojarzeñ i specyficznych

drobiazgów ni¿ zasadniczych faktów i logicznej struktury zdarzeñ. Tworz¹c

i realizuj¹c kolejne edycje Festiwalu ZDERZENIE nie przyk³adaliœmy

wiêkszego znaczenia do dokumentowania jego i swojej historii. Dla nas

festiwal dzia³ siê ci¹gle - i jak teatr - tu i teraz, nawet, gdy nie udawa³o siê go

zrealizowaæ, jak w latach: 2000, 2007 i 2013-2015. Pamiêæ nasza i ludzi

zwi¹zanych z tym wydarzeniem by³a dla nas opowieœci¹ wa¿niejsz¹ i bli¿sz¹

sztuce teatru, któr¹ sami uprawialiœmy, ni¿ systematyka gromadzenia

„materia³u dowodowego”, a mo¿e po prostu zabrak³o w naszym gronie

kogoœ z dusz¹ muzealnika, czy choæby kronikarza… A jednak te 30 lat z 26

edycjami „du¿ych” Zderzeñ, 5 „ma³ych” festiwali sztuk dla m³odego widza

i 6 „letnich” budz¹ w nas i naszej publicznoœci jak¹œ szersz¹ refleksjê

o znaczeniu tego, co w latach 1991-2021 dzia³o siê w K³odzku.

Kalendarium, które proponujemy z okazji jubileuszu, jest przyczynkiem do

utrwalenia historii k³odzkiego œwiêta teatru, przywo³aniem faktów

rozproszonych, wydobytych z archiwalnych szuflad, które okrasiliœmy

fragmentami doniesieñ medialnych z poszczególnych edycji festiwalu.

Przez 30 lat - z ma³ymi przerwami - twórcy i realizatorzy festiwalu

proponowali œwietne spektakle, spotkania z wybitnymi twórcami i promowali

rodzime dokonania - szczególnie te wychodz¹ce spod rêki „króla

monodramu” Mariana Pó³toranosa, ale tak¿e wspó³pracowali z fantastycznymi

krytykami, jurorami, dziennikarzami i animatorami, którzy

okazjonalnie lub przez lata wp³ywali na niepowtarzaln¹ atmosferê k³odzkich

Zderzeñ. W tym gronie wymieniamy takie szacowne osobowoœci jak: Hanna

Baltyn, Liliana Bardijewska, Tadeusz Burzyñski, Jan Ciechowicz, £ukasz

Drewniak, Tatiana Drzycimska, Wies³aw Geras, Pawe³ G³owacki,

Magdalena Go³aczyñska, Grzegorz Janikowski, Miros³aw Kocur, Jerzy

100

Koenig, Salomea Koszutska, Janusz R. Kowalczyk, Jolanta Kowalska,

Wies³aw Kowalski, Andrzej C. Leszczyñski, Janusz Majcherek, Wojciech

Majcherek, Krzysztof Mieszkowski, Krzysztof Miklaszewski, El¿bieta

Mosingiewicz, Maciej Nowak, Tadeusz Nyczek, Roman Paw³owski, Leszek

Pu³ka, Robert Ró¿ycki, Jacek Sieradzki, Marian Sza³ecki, Lech Œliwonik,

Andrzej Ziembiñski.

Nadmieniæ warto, ¿e na fenomen k³odzkich Zderzeñ sk³ada³a siê tak¿e

praca spo³eczna twórców festiwalu i teatralnych zapaleñców, w tym uczniów

i absolwentów klas teatralnych k³odzkiego LO, a przez najd³u¿szy okres

w historii (1995-2013) ciê¿ar organizacji spoczywa³ w najwiêkszej mierze na

barkach organizacji non profit, jakim by³o Towarzystwo Teatralne

ZDERZENIA. Trudno sobie jednak wyobraziæ tak znacz¹ce, cykliczne

przedsiêwziêcie bez zaanga¿owania miejskich instytucji kultury (KOK

i CEK) oraz wspó³pracy z licznymi podmiotami spo³ecznymi, w tym

z TMZK.

Znaczna liczba wydarzeñ i szerokie ramy czasowe niniejszego

opracowania sprawiaj¹, ¿e autorzy sk³adaj¹ nastêpuj¹ce zastrze¿enie: jeœli do

jakiœ dokumentów nie dotarliœmy, jeœli coœ lub kogoœ przeoczyliœmy -

przepraszamy.

* Gwiazdk¹ oznaczono osoby i spektakle zaproszone, które nie wziê³y

udzia³u w festiwalu z przyczyn niezale¿nych od organizatorów oraz

wydarzenia odwo³ane.

1991

OGÓLNOPOLSKIE ZDERZENIE TEATRÓW

JEDNOOSOBOWYCH

K£ODZKO, 13-16 GRUDNIA

Spektakle

Wies³aw Cichy, Opole, „Firma portretowa. O zanikaniu uczuæ

metafizycznych” wg S. I. Witkiewicza,

re¿. Andrzej Paw³owski

Gabriela Muska³a, K³odzko, „Pani Dobra” wg T. Bernharda,

re¿. Marian Pó³toranos

Teresa Ciborska, Szczecin, „Nie ja” wg S. Becketta, re¿. Teresa

Ciborska

101

Wac³aw Tracz, K³odzko, „Kropka nad i…” wg W. Gombrowicza,


Robert P³uszka, K³odzko, „Efekt Algernona-Gordona” wg D. Keyes'a,


Dagmara Dubikowska, K³odzko, „Stroszek, gniady itd.” wg S. Buttley,


Aneta Czaja, K³odzko, „Lalka” wg M. Cadeaux, re¿. Marian Pó³toranos

Kazimierz Borowiec, Kraków, „Lichwiarz i ³agodna”

wg F. Dostojewskiego, re¿. Kazimierz Borowiec Marek Mazurkiewicz,

K³odzko, „Spotka³em Wolfa” wg A. Brychta, re¿. Marian Pó³toranos

Marlena Solska, K³odzko, „Œmieræ” wg R. Wojaczka, re¿. Marian

Pó³toranos

Bartosz Zaczykiewicz, Warszawa, „Nos” wg B. Jasiñskiego,

re¿. Bartosz Zaczykiewicz

Jan M³odawski, Kraków, „Poci¹gi pod specjalnym nadzorem”

wg B. Hrabala, re¿. Jitka Stokalska

Gabriela Muska³a, K³odzko, „Lalki, ciche moje siostry”

wg H. Bardijewskiego, re¿. Marian Pó³toranos

Janusz Stolarski, Poznañ, „Ecce homo” wg F. Nitzschego, re¿. Janusz

Stolarski

Wac³aw Tracz, K³odzko, „Zarobiæ na chleb” wg E. Stachury,


Waldemar Szczepaniak, Warszawa, „Paragraff 22” wg Josepha Hallera,

re¿. Waldemar Szczepaniak*

Marek Mazurkiewicz, K³odzko, „Pos³uchaj” wg J. Cortazara,


Halina Œmiela-Jacobson, Wroc³aw, „Kobieta tu nie ma nikogo”

wg D. Fo, re¿. Tadeusz Kijañski

Jaros³aw Wójtowicz, Malbork, „Kto siê boi Henry Millera”

Imprezy towarzysz¹ce

Spotkanie z Krzysztofem Mieszkowskim - „Miêdzy aktorem

a re¿yserem”

Spotkanie z Januszem Majcherkiem - „Przemiany w teatrze”

Spotkanie z Maciejem Nowakiem - „Aktualne problemy teatru”

102

Rada programowa

Marek Mazurkiewicz - dyrektor artystyczny, Marian Pó³toranos,

Wac³aw Tracz, Krzysztof Papis

Krytycy

Tadeusz Burzyñski, Janusz Majcherek, Krzysztof Mieszkowski, Maciej

Nowak, Zdzis³aw Brudnicki*, Andrzej C. Leszczyñski

Jury

Salomea Koszutska, Bo¿ena Simlat, Andrzej C. Leszczyñski, Janusz

Majcherek, Krzysztof Mieszkowski, Waldemar Rychel, Janusz

Skrobot, Waldemar Urbaniak

Nagrody

GRAND PRIX

Gabriela Muska³a, K³odzko, „Lalki, ciche moje siostry” i „Pani Dobra”

Janusz Stolarski, Poznañ, „Ecce homo”

Nagroda Dziennikarzy

Jaros³aw Wójtowicz, Malbork „Kto siê boi Henry Millera”

„Ogólnopolskie Zderzenie Teatrów Jednoosobowych trwa³o cztery dni

i by³o wydarzeniem artystycznym wysokiej próby. Uda³o siê zrealizowaæ

festiwal festiwali.”

Gazeta Robotnicza nr 249/91

„K³odzko jest szczególnym punktem na mapie polskiej kultury. W ten

kontekst znakomicie wkomponowa³a siê nowa inicjatywa ZDERZENIE.

(...) Szczerze gratulujê inicjatorom, organizatorom, uczestnikom tej piêknej,

efektownej i artystycznie owocnej imprezy.”

Tadeusz Burzyñski, Scena nr 3-4/92

„K³odzki przegl¹d mia³ charakter festiwalu festiwali, to znaczy zebra³

œmietankê z ca³ego ruchu teatrów jednego aktora. (...) Obejrza³em w K³odzku

oko³o dwudziestu przedstawieñ. Przynajmniej po³owa z nich by³a bardzo

dobra, a w kilku przypadkach by³y to spektakle wybitne.”

Janusz Majcherek, Teatr nr 3/92

103

1992

OGÓLNOPOLSKIE ZDERZENIE TEATRÓW KAMERALNYCH


Spektakle

Towarzystwo „Wierszalin” Teatr, Bia³ystok, „Turlajgroszek”,

wg T. S³obodzianka i P. Tomaszuka, re¿. Piotr Tomaszuk

Teatr KO-KU, K³odzko, „Lustro 1” wg D. F. Frank, re¿. Marian

Pó³toranos

Teatr Dramatyczny, Warszawa, „Ptasiek” wg W. Whortona, re¿. Adam

Sroka

Teatr STU, Kraków, „Próby” wg B. Schaeffera, re¿. Miko³aj Grabowski

Pracownia Teatr, Warszawa, „Homoseksualista”, re¿. Edward Wojtaszek

Teatr Snów, Gdañsk, „Sanatorium” wg B. Schulza, re¿. Zdzis³aw

Górski

Teatr Atelier, Sopot, „Kwartet” wg H. Müllera, re¿. Andre Hübner-

Ochodlo*

Teatr ¯ygaj¹ce Pos¹gi, Niemcza, „Big Bity w dzwonach bliskich”,

re¿. zespó³

PWSFTT, £ódŸ, „Lekcja” wg. Ionesco, re¿. Bogus³aw Semotiuk

Teatr KO-KU, K³odzko, „Emigranci” wg S. Mro¿ka, re¿. Marian

Pó³toranos

Teatr Rampa, Warszawa, „Love”, re¿. Andrzej Strzelecki


Teatr KO-KU, „Strych Witkacego” wg Witkiewicza, re¿. Marian

Pó³toranos

Teatr Lubuski, Zielona Góra, - „Andrea chodzi z dwoma”

wg D. Willingera, re¿. R. R. Reineccius

Teatr KO-KU, „CECE” wg. L. Pirandello, re¿. Marian Pó³toranos*

Teatr KO-KU, „Czy odprawiæ pos³ów greckich” wg Kochanowskiego,


Spotkanie autorskie z Jerzym £ukoszem - „Czarna Kolia”

Spotkanie z Andrzejem C. Leszczyñskim - „Psychologiczne teorie

teatru”

Spotkanie z Januszem Majcherkiem o twórczoœci Thomasa Bernharda -

„Nicoœæ unicestwia”

104

Spotkanie z Jackiem Sieradzkim - „Teatr i widownia”

Wernisa¿ wystawy Jerzego Olka - „Bezmiar iluzji”

Koncert grupy muzyczno-teatralnej Bounty - „Nasza mafia potê¿na”

Wernisa¿ wystawy fotografii festiwalowej Roberta Pietrzaka -

„Zderzenie”

Rada programowa


Bogus³aw Michnik

Krytycy

Tadeusz Burzyñski, Krzysztof Mieszkowski, Maciej Nowak, Jacek

Sieradzki, Janusz Majcherek, Andrzej C. Leszczyñski

Nagrody

GRAND PRIX - Nagroda Publicznoœci

Towarzystwo „Wierszalin” Teatr, Bia³ystok, „Turlajgroszek”

Nagroda M³odych

Teatr Snów, Gdañsk, „Sanatorium”

Nagroda Tadeusza Burzyñskiego

Teatr Snów, Gdañsk, „Sanatorium”

Nagroda Krzysztofa Mieszkowskiego

Robert P³uszka, Teatr KO-KU, K³odzko, „Emigranci”

Nagroda Macieja Nowaka

Jacek Sobieszczañski, Teatr Dramatyczny, Warszawa, „Ptasiek”

„Inicjatorzy i organizatorzy "Zderzeñ" po raz drugi wykorzystali szansê jak¹

jest nowy festiwal. (...) •ród³em optymizmu jest publicznoœæ "Zderzenia",

nie tylko jej liczebnoœæ, nadkomplety na widowni i sytuacje wymuszaj¹ce na

organizatorach dodatkowe, nieplanowane spektakle.”


„Zainteresowanie festiwalem by³o ogromne i gdzie indziej raczej

niemo¿liwe do osi¹gniêcia. Czy w Wa³brzychu mo¿na by np. sprzedaæ na

jak¹œ imprezê kulturaln¹ 15 tys. biletów, a w Warszawie 150 tys. - raczej

w¹tpliwe, choæ tak wynika³oby z proporcji. Te trzy tysi¹ce biletów to wynik

imponuj¹cy. (…) Wiemy, ¿e mamy do czynienia z imprez¹ kulturaln¹

wysokiej rangi, której nie powstydzi³yby siê takie najwiêksze oœrodki.”

Trybuna Wa³brzyska nr 88/92

105

„Norma festiwalowa jest nastêpuj¹ca: jeœli w trakcie kilkudniowych

konfrontacji teatralnych pojawi siê jedno przedstawienie wybitne, a dwa lub

trzy dalsze mog¹ z nim pod pewnymi wzglêdami konkurowaæ, impreza jest

udana nawet jeœli na przeciwnym biegunie lokuje siê tyle¿ przedstawieñ

dyskusyjnych, s³abych, nijakich. Tak sformu³owana norma zosta³a na

k³odzkim „Zderzeniu” zosta³a znacznie przekroczona.”

Tadeusz Burzyñski

Gazeta Robotnicza 1992

1993


K£ODZKO, 22-27 LISTOPADA

Spektakle

Teatr Miko³aja Grabowskiego, Kraków, „Opis obyczajów czyli jak

zwyczajnie miesza siê z³e do dobrego”,

re¿. Miko³aj Grabowski

Teatr Powszechny, £ódŸ, „Tutam” wg B. Schaffera, re¿. Jacek Or³owski

Teatr Janusza Wiœniewskiego, Warszawa, „Olœnienie”, re¿. Janusz

Wiœniewski

Towarzystwo „Wierszalin” Teatr, Bia³ystok, „Merlin”, re¿. Piotr

Tomaszuk

Teatr Ekspresji, Gdañsk, „ZUN”, re¿. Wojciech Misiuro

Scena Plastyczna KUL, Lublin, „Tchnienie”, re¿. Leszek M¹dzik

Teatr Nieliczny, Kraków, „Jamim Noraim”, re¿. Bogdan Rudnicki

Wroc³awski Teatr Lalek, Wroc³aw, „Proces” wg F. Kafki, re¿. Wies³aw

Hejno

Teatr Nowy, £ódŸ, „Sakramencka ulewa” wg J. Krzysztonia, re¿.

Dariusz Wiktorowicz

Pañstwowy Teatr Lalek PINOKIO, £ódŸ, „Apokalipsa czyli ostatnie

ostrze¿enie alchemika” wg Œw. Jana, re¿. Arkadiusz Florczak

Teatr KO-KU, K³odzko, „Sceny z Kordianem, gra idzie o to albo nie

idzie”, re¿. Marian Pó³toranos

Teatr Rzeczy Znalezionych, £ódŸ, „Dekameron” wg G. Boccaccio,

re¿. Bohdan £oboda

106


Towarzystwo - „Wierszalin” Teatr, Bia³ystok, - „Kubuœ Puchatek”,

re¿. Piotr Tomaszuk

Wernisa¿ wystawy - „Szparga³y”, Henryk Waniek

Spotkanie z Januszem Majcherkiem - „Czy z³o jest do zbawienia

koniecznie potrzebne? O teatrze Wierszalin”

Spotkanie z Andrzejem Ziêbiñskim - „Sytuacja teatru w Polsce”

Spotkanie z Tadeuszem Burzyñskim - „Grotowskiego teatr po drodze”

Spotkanie z Tadeuszem Nyczkiem - „Lupa-Grzegorzewski,

Grzegorzewski-Lupa”

Spotkanie z Krzysztofem Mieszkowskim „Teatr Helmuta Kajzara”

Rada programowa

Marek Mazurkiewicz - dyrektor artystyczny, Robert P³uszka, Marian

Pó³toranos

Krytycy

Tadeusz Burzyñski, Janusz Majcherek, Krzysztof Mieszkowski, Maciej

Nowak, Tadeusz Nyczek, Lech Œliwonik*, Andrzej Ziêbiñski

Nagrody


Teatr Janusza Wiœniewskiego, Warszawa, „Olœnienie”

Nagroda M³odych

Teatr Janusza Wiœniewskiego, Warszawa, „Olœnienie”

Nagroda Janusza Majcherka

Piotr Tomaszuk, Towarzystwo „Wierszalin” Teatr, Bia³ystok, „Merlin”


Wroc³awski Teatr Lalek, „Proces”

Nagroda Tadeusza Nyczka

Marian Pó³toranos, Teatr KO-KU, K³odzko, „Sceny z Kordianem, gra

idzie o to albo nie idzie”

Nagroda Andrzeja Ziêbiñskiego

Teatr Rzeczy Znalezionych, £ódŸ, „Dekameron”


Waldemar Wróblewski za muzykê do spektaklu „Merlin”, Towarzystwo

„Wierszalin” Teatr, Bia³ystok

„Choæ mo¿e to zabrzmieæ niepowa¿nie lub tr¹ciæ megalomani¹ i tak powiem:

107

w ubieg³ym tygodniu K³odzko by³o teatraln¹ stolic¹ Polski. (…)

Wyj¹tkowoœæ "Zderzenia" polega na tym, ¿e jest mo¿liwe tylko

w K³odzku. Ka¿dy z tu obecnych opuszcza³ K³odzko z podobnymi

wra¿eniami. ZnaleŸliœmy siê w miejscu wyj¹tkowym, na unikatowej

imprezie.”

Tadeusz Burzyñski


„Pe³nomocnik ministra kultury i sztuki do spraw teatru Andrzej Ziêbiñski,

który bywa wszêdzie i zna wszystko, powiedzia³ na zakoñczenie imprezy, ¿e

by³o to najwiêksze wydarzenie teatralne tego roku. (…) K³odzko robi³o

i nadal robi mnóstwo œwietnych rzeczy. (...) Wszystkie sale na wszystkich

wystêpach by³y zape³nione. Codzienne dyskusje po spektaklach odbywa³y

siê zawsze w nadkompletach, a niektóre przeci¹ga³y siê poza pó³noc.”

Tadeusz Nyczek

Gazeta Wyborcza nr 280/93

„K³odzki deser, K³odzko Mekk¹ wyznawców Melpomeny, Olœnienie

publicznoœci, Festiwal, którego zazdroszczê - oto tytu³y prasowe po III

„Zderzeniu”. Tytu³y te mówi¹ same za siebie.”

Tygodnik Wa³brzyski nr 4/94

„Szczególnie istotne znaczenie maj¹ spotkania i przegl¹dy o bardzo

zró¿nicowanych formach (…). Do nich nale¿¹ udane imprezy w K³odzku.

Raportu MKiS o stanie teatru w Polsce, 1993

„Fenomen Zderzeñ polega na K³odzku, w którym namówi³a siê grupka

ca³kiem m³odych i œrednio m³odych przyjació³, ¿eby coœ zrobiæ w sprawie

teatru (…).

Tadeusz Nyczek


108

1994

IV OGÓLNOPOLSKIE ZDERZENIE TEATRÓW


Spektakle

Aktorzy Teatru Crikot 2, Kraków „Manjacy”, re¿. Andrzej We³miñski

Teatr STU, Kraków, „33 omdlenia” wg A. Czechowa, re¿. Zbigniew

Zapasiewicz

Teatr Miko³aja Grabowskiego, Kraków, „ Kwartet dla czterech aktorów”

wg B. Schaffera, re¿. Miko³aj Grabowski

Teatr im. Juliusza S³owackiego, Kraków, „Antygona w Nowym Jorku”

wg J. G³owackiego, re¿. Tomasz Zygad³o

Towarzystwo „Wierszalin” Teatr, Bia³ystok/Supraœl, „Kl¹twa”, re¿. Piotr

Tomaszuk

Teatr Janusza Wiœniewskiego, Warszawa, „¯ycie jest cudem”,

re¿. Janusz Wiœniewski

Teatr Cogitatur, Katowice, „Cabaret Neopathetique”, re¿. Witold

Izdebski

Pañstwowy Teatr Animacji, Jelenia Góra, „Szafa”, re¿. Andrzej Ball

Teatr Ósmego Dnia, Poznañ, „Pio³un”, re¿. Lech Raczak

Szczeciñski Teatr Pantomimy, „Woyzek” wg G. Büchnera,

re¿. Arkadiusz Buszko

Teatr KANA, Szczecin, „Noc” wg W. Jerofiejewa, re¿. Zygmunt

Duczyñski

Teatr Provisorium, Lubin, „Z nieba, przez œwiat, do samych piekie³”,

„Wspó³czucie”, re¿. Janusz Opryñski


Towarzystwo „Wierszalin” Teatr, Bia³ystok/Supraœl, - „Olbrzym”

wg Ph. Dorina, re¿. Piotr Tomaszuk

Wystawa fotografii Scena Plastyczna KUL - „Z mroku”

Spotkanie autorskie z Leszkiem M¹dzikiem

Spotkanie z Januszem Majcherkiem - „Co to jest teatr alternatywny?”

Spotkanie z Krzysztofem Mieszkowskim - „Teatr Tadeusza

S³obodzianka. Miêdzy doœwiadczeniem a fantazj¹”

Spotkanie z Tadeuszem Nyczkiem - „Aktor i styl”

109

Rada programowa

Marek Mazurkiewicz - dyrektor artystyczny, Robert P³uszka, Marian

Pó³toranos

Krytycy

Hanna Baltyn, Tadeusz Burzyñski, Janusz Majcherek, Krzysztof

Mieszkowski, Maciej Nowak, Tadeusz Nyczek

Nagrody


Towarzystwo „Wierszalin” Teatr, Bia³ystok/Supraœl, „Kl¹twa”

Nagroda M³odych

Piotr Tomaszuk Towarzystwo „Wierszalin” Teatr, Bia³ystok/Supraœl,

„Kl¹twa”

Nagroda Hanny Baltyn

Piotr Tomaszuk Towarzystwo „Wierszalin” Teatr, Bia³ystok/Supraœl,

„Kl¹twa”


Teatr Provisorium, Lubin, „Z nieba, przez œwiat, do samych piekie³”,

„Wspó³czucie”


Andrzej Ball, Pañstwowy Teatr Animacji, Jelenia Góra, „Szafa”


Teatr Ósmego Dnia, Poznañ, „Pio³un”

„Ogólnopolskie Zderzenie Teatrów - festiwal, którego ubieg³oroczna edycja

zosta³a otr¹biona zachwytami w ca³ej nieomal prasie. Zas³u¿enie!

Jacek Sieradzki

Polityka nr 51/1994

„Na kulturalnej mapie Polski K³odzko zajmuje miejsce odrêbne (...), twórcy

i krytycy przyje¿d¿aj¹cy do K³odzka z ca³ej Polski uwa¿aj¹, ¿e ¿ycie

kulturalne w tym mieœcie jest fenomenem. "Zderzenia" z wielu powodów s¹

zjawiskiem niezwyk³ym w polskim ¿yciu kulturalnym.”

Rafa³ Bubnicki

Rzeczpospolita nr 293/1994

110

„K³odzki festiwal - œwiêto dla miasta, festiwal szczególny, impreza ¿ywa

w ca³ym tego s³owa znaczeniu.”

¯ycie Warszawy nr 297/94

„Przegl¹d spektakli, który dziêki oryginalnej koncepcji programowej jest

obecnie jedn¹ z najciekawszych tego typu imprez¹ w Polsce.”

Rzeczpospolita nr 270/1994

„Festiwal wspania³oœci! Widownia "wali" drzwiami i oknami. K³odzki

festiwal roœnie w si³ê.”

Tygodnik Wa³brzyski nr 48/1994

„Dzisiaj, ¿eby zobaczyæ dobry teatr, jeŸdzi siê do ma³ego K³odzka, gdzie

grupa zapaleñców organizuje teatralne Zderzenia.”

Roman Paw³owski


„W K³odzku podczas Zderzeñ odzyskuje siê wiarê w teatr, a jego przysz³oœæ

zaczyna siê postrzegaæ w jasnych kolorach. (…) Siêgaj¹c do wieloletniego

dorobku licznych teatrów, mo¿na by³o na festiwalu przedstawiæ w kilku

cyklach ca³e bogactwo i ró¿norodnoœæ polskiego teatru.”

Tadeusz Burzyñski

Dialog 2/95

„Widzia³am tego roku sporo festiwali, nie tylko w Polsce i mogê z czystym

sumieniem powiedzieæ, ¿e obok Malty, ten by³ najciekawszy. Wa¿ny przez

rozpoznanie obszarów obok teatru tradycyjnego i wa¿ny przez sw¹ publicznoœæ

- tak niezwykle otwart¹ na teatr.”

Hanna Baltyn

¯ycie Warszawy nr 303/94

„Jak zderzenie to zderzenie, tak¿e w sferze krytyki. Celowo zapraszamy

krytyków prezentuj¹cych ró¿ne opcje, czêsto spieraj¹cych siê miêdzy sob¹ -

odmiennoœæ spojrzenia jest inspiruj¹ca. Nie tworzymy profesjonalnego jury

w przekonaniu, ¿e jego nagroda by³aby jedynie wypadkow¹ rozbie¿nych

upodobañ. Za to ka¿dy z krytyków ma prawo do przyznania absolutnie

111

w³asnej nagrody, z któr¹ identyfikuje siê do koñca.”

Marek Mazurkiewicz

Teatr Lalek nr 3-4/95

1995

I MA£E ZDERZENIE TEATRÓW FESTIWAL SZTUK DLA

M£ODEGO WIDZA

K£ODZKO, 29 MAJA - 3 CZERWCA

Spektakle

Teatr Lalek Banialuka, Bielsko-Bia³a, „Bajki nie tylko o smoku”,

re¿. Aleksander Antoñczak

Teatr Wierzbak, Poznañ, „Wypuk³y”, re¿. G. Wydrowska, A Szych,

B. W¹siel

Teatr Ruchu AKT, Warszawa, „Opowieœæ o wietrze”, re¿. S³awomir

Krawczyñski

Teatr Powszechny, £ódŸ, „Gdyby do szko³y chodzi³y anio³y”,

re¿. Zbigniew Sikora

Teatr ¾ ZUSNO, Zusno/Bia³ystok, „Wakacje Smoka Bonawentury”,

re¿. Krzysztof Rau

Teatr Lalek GULIWER, Warszawa, „Kot w butach”, re¿. Ewa

Grzywaczewska


Teatr Lalek Banialuka, Bielsko-Bia³a, „Tygrys Pietrek”

Pañstwowy Teatr Animacji, Jelenia Góra, „Rzepiór Duch Gór”,

re¿. Andrzej Ball

Rada programowa

Marek Mazurkiewicz - dyrektor, Marian Pó³toranos, Wac³aw Tracz

Krytycy

Tadeusz Burzyñski, Krzysztof Kopka, Janusz Majcherek

Nagrody


Teatr Ruchu AKT, Warszawa, „Opowieœæ o wietrze”

MA£Y OSKAR - Nagroda m³odych jurorów

Teatr Wierzbak, Poznañ, „Wypuk³y”

112


Teatr Wierzbak, Poznañ, „Wypuk³y”

Nagroda Krzysztofa Kopki

Aleksander Antoñczak za re¿yseriê spektaklu „Bajki nie tylko o

smoku” Teatr Lalek Banialuka, Bielsko-Bia³a


Teatr ¾ ZUSNO, Zusno/Bia³ystok, „Wakacje Smoka Bonawentury”

1995

V OGÓLNOPOLSKIE ZDERZENIE TEATRÓW


Spektakle

Teatr U Mosta, Perm/Rosja, „O¿enek”, wg M. Gogola re¿. Siergiej

Fiedotow

Scena Plastyczna KUL, Lublin, „Szczelina”, re¿. Leszek M¹dzik

Teatr OBOK, Poznañ, „Lepy. Szara Msza. Wyprawy krzy¿owe.”

wg M. Bia³oszewskiego, re¿. Bogdan ¯y³kowski

Teatr im. Wilama Horzycy, Toruñ, „Piosenki przed Trybuna³em”

wg P. J. Deberangera, re¿. Marta Stebnicka*

Teatr im. Alberta Tison, ¯nin, „Ratujcie nasze dusze”

wg A. Moczulskiego, A. Ginsberga, re¿. Jerzy Lach

Teatr Scena Ruchu, Lublin, „Popio³y”, re¿. Miros³aw Olszówka

Teatr z Wygl¹du Bardzo Powa¿ny, Poznañ, „Jeden dzieñ z ¿ycia

Erika S.” wg E. Satie, re¿. Lech Jankowski

Polski Teatr Tañca, Balet Poznañski, „Carmen” wg G. Bizeta,

inscenizacja Jerzy Makarowski

Teatr ¾ ZUSNO, Bia³ystok/Zusno, „Gianni, Jan, Johan, John, Jaan…”,

re¿. Krzysztof Rau

Teatr im. C. K. Norwida, Jelenia Góra, „Stara Kobieta wysiaduje”

wg T. Ró¿ewicza, re¿. Andrzej Bubieñ

Teatr Dejvicki, Praga/Czechy, „Antologia ze Spoonriver”

wg E. L. Mastersa, re¿. Jakub Krofta

Teatr Dejvicki, Praga/Czechy, „Przygody Don Kichota” wg. M. de

Servantesa, A. da Silvy, re¿. Jan Borna

113

Teatr Derevo, Florencja/St.Petersburg/Rosja, „JeŸdziec”, re¿. Anton

Adasinski


Teatr KO-KU, K³odzko, - „Zaraza”, re¿. Wac³aw Tracz

Spotkanie z Januszem Majcherkiem - „Teatr OSOBNY Mirona

Bia³oszewskiego”

Spotkanie z Jackiem Sieradzkim - „Teatr i krytyka”

Spotkanie z Krzysztofem Miklaszewskim - „Dziesiêæ przykazañ Leszka

M¹dzika”

Spotkanie z Romanem Paw³owskim - „Teatr Tañca od Bytomia do

Nowego Jorku”

Spotkanie z Krzysztofem Miklaszewskim - „Lekcja Tadeusza Kantora”

Spotkanie z Piotrem Gruszczyñskim - „Stary teatr opisuje nowy œwiat”

Rada programowa


Wac³aw Tracz, Joanna Wójcik

Krytycy

Tadeusz Burzyñski, Krzysztof Mieszkowski, Maciej Nowak, Piotr

Gruszczyñski*, Janusz Majcherek, Krzysztof Miklaszewski, Roman

Paw³owski, Jacek Sieradzki

Nagrody

GRAND PRIX - Nagroda publicznoœci

Teatr ¾ ZUSNO, Bia³ystok/Zusno, „Gianni, Jan, Johan, John, Jaan…”

Nagroda M³odych

Leszek M¹dzik, Scena Plastyczna KUL, Lublin, „Szczelina”

Nagroda „Notatnika Teatralnego” i „Ruchu Teatralnego”

Teatr U Mosta, Perm/Rosja „O¿enek”

Nagroda Macieja Nowaka

Teatr Derevo, Florencja/St.Petersburg/Rosja, „JeŸdziec”


Teatr Dejvicki, Praga/Czechy, „Przygody Don Kichota”


Teatr ¾ ZUSNO, Bia³ystok/Zusno, „Gianni, Jan, Johan, John, Jaan…”

114

„Po raz pi¹ty w K³odzku odbywa siê „Zderzenie Teatrów”, jedyny w swoim

rodzaju festiwal, podczas którego m³oda publicznoœæ rozk³ada na czêœci

spektakle wybitnych twórców, zawstydzaj¹c krytyków.”

Gazeta Wyborcza 16.11.1995

„Byliœmy ju¿ na wielu festiwalach, ale organizacja festiwalu „Zderzenie”

jest wspania³a. Mnóstwo dobrych spektakli, wrêcz niespotykana gdzie

indziej obiektywnoœæ krytyki, bardzo wyrobiona publicznoœæ.”

Siergiej Fiedotow (Rosja) - re¿yser

Ziemia K³odzka nr 67

„Jest to jeden z najciekawszych i na najwy¿szym poziomie stoj¹cy festiwali

teatralnych w kraju. Nie wiem czy jest gdzieœ takie drugie miejsce. W tej

atmosferze cz³owiek odzyskuje wiarê w teatr i w jego przysz³oœæ.”

Tadeusz Burzyñski

Gazeta Robotnicza 22.11.1995

„W relacji z festiwalu mo¿na opisaæ to, co by³o. Tego, jak by³o, nie da siê

przekazaæ. Do K³odzka trzeba przyjechaæ i chocia¿ raz samemu uczestniczyæ

w œwiêcie teatru. W niepowtarzalnym festiwalowym fenomenie.”

Marta Piotrowska

Nowy Nurt 1/96

„Zderzenie” w K³odzku to jedyny znany mi festiwal, na którym g³os ma

milcz¹ca wiêkszoœæ: widzowie. Ludzie, którzy wychowali siê na

„Zderzeniach”, maj¹ wyrafinowany gust teatralny. Od m³odych ludzi

w K³odzku mo¿na dowiedzieæ siê co naprawdê jest jeszcze ¿ywego

w teatrze.”

Roman Paw³owski

Gazeta Wyborcza 20.11.1995

„Festiwalem ¿yje po prostu ca³e miasto i nie tylko. „Zderzenia” s¹ wa¿ne

z wielu wzglêdów. Przyje¿d¿a tu coraz wiêcej teatrów, co œwiadczy o jego

randze.”

Krzysztof Mieszkowski

Tygodnik Wa³brzyski 21-27.11.1995

115

„T³umy publicznoœci, d³ugie i ciekawe dyskusje. Wysoki poziom

prezentacji!”

Gazeta Robotnicza 17.11.1995

„Festiwal k³odzki jest jednym z najlepszych w Polsce. M³odzie¿ tego miasta

¿yje teatrem.”

Ewa Paduch - Ministerstwo Kultury i Sztuki

Tygodnik Wa³brzyski 47/1995

1996

II MA£E ZDERZENIE TEATRÓW - FESTIWAL SZTUK DLA

M£ODEGO WIDZA

K£ODZKO, 22-27 KWIETNIA

Spektakle

Pañstwowy Teatr Lalek RABCIO, Rabka, „¯ywot Wowry wœród

¿ywotów œwiêtych”, re¿. Stanis³aw Ochmañski

Teatr Lubuski, Zielona Góra, „Miniatury”, re¿. Tomasz Brzeziñski

Opolski Teatr Lalki i Aktora im. A. Smolki, „Arlekin i Kolombina”,

re¿. Petr Nosalek

Teatr ¾ ZUSNO, Zusno/Bia³ystok, „O ksiêciu Pipo, koniu Pipo

i ksiê¿niczce Popi”, re¿. Krzysztof Rau

Teatr Animacji, Poznañ, „Rabidi, rabini, knoll”, re¿. Janusz Ryl-

Krystianowski

Pañstwowy Teatr Lalek Arlekin, £ódŸ, „Bajki Brzechwy i Tuwima”,

re¿. Waldemar Wolañski

Teatr Lalek Banialuka, Bielsko-Bia³a, „Tygrys Pietrek”, re¿. Aleksander

Antoñczak

Rada programowa

Agnieszka Piotrowska, Joanna Wójcik, Marek Mazurkiewicz - dyrektor,

Marian Pó³toranos, Wac³aw Tracz

Krytycy

Liliana Bardijewska, Andrzej Ball, Robert Ró¿ycki

116

Nagrody



¿ywotów œwiêtych”

Nagroda Liliany Bardijewskiej

Teatr Animacji, Poznañ, „Rabidi, rabini, knoll”

Nagroda Andrzeja Balla

Teatr Animacji, Poznañ, „Rabidi, rabini, knoll”

Nagroda Roberta Ró¿yckiego


¿ywotów œwiêtych”

1996

VI MIÊDZYNARODOWE ZDERZENIE TEATRÓW


Spektakle

Teatr im. Wilama Horzycy, Toruñ, „Piosenki przed Trybuna³em”

wg P. J. Deberangera, re¿. Marta Stebnicka

Teatr Lalek DRAK, Hradec Kralove/Czechy, „Nastrój sobie widelec”,

re¿. Jiri Wysohlid

Scena Plastyczna KUL, Lublin, „Pêtanie”, re¿. Leszek M¹dzik

Teatr MASKA, Jelenia Góra, „Taniec Œmierci”, inscenizacja Andrzej

Ball

Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Agnes od Boga” wg J. Pilmeira,

re¿. Mariusz Grzegorzek

Teatr U MOSTA, Perm/Rosja, „Jaœniepanienka” wg N. Sadur,

re¿. Siergiej Fiedotow

Towarzystwo Wierszalin Teatr, Supraœl, „G³up”, re¿. Piotr Tomaszuk

The Shamans, Budapeszt/Wêgry, „Amine”, choreografia Eva Magyar

Teatr ¾ ZUSNO, Zusno/Bia³ystok, „Gaja”, re¿. Krzysztof Rau

Bia³ostocki Teatr Lalek, „Parady”, re¿. Wies³aw Czo³piñski

Teatr Powszechny, Warszawa, „Zabawa” wg S. Mro¿ka, re¿. Agnieszka

Warchulska, Piotr Ziniewicz

117

Teatr V DLOUHE, Praga/Czechy, „Uczta Króla Wondry XXVI”

wg J. Illnera, re¿. Arnost Goldflam

Teatr IN BAHNHOF, Graz/Austria, „Na g³êbokiej prowincji”,

re¿. Lorenz Kabas, Monika Klengel

Akademicki Teatr Dramatyczny, Wilno/Litwa, „Starucha 2”

wg D. Charmsa, A. Vvedenskyego, re¿. Oskaras Koršunovas

Teatr Wspó³czesny, Szczecin, „M³oda œmieræ” wg G. Nawrockiego,

re¿. Anna Augustynowicz

Œl¹ski Teatr Tañca, Bytom, „Drganie obrazów”, „Takie nic”,

choreogr. Jacek £umiñski

Oœrodek Praktyk Gardzienice, „Carmina Burana”, re¿. W³odzimierz

Staniewski


Teatr KO-KU, K³odzko, „Ko³ysanka” wg S. Becketta, re¿. Wac³aw

Tracz

Wystawa Doroty i Janusza Skrobotów - „Kartoteka Teatru

Narodowego”

Spotkanie z Januszem R. Kowalczykiem - „Potrzeba kreatywnoœci

w ¿yciu cz³owieka”

Spotkanie z Tadeuszem Nyczkiem - „Czy krytyk(a) ma sens?”

Spotkanie z Lechem Œliwonikiem - „Próba lekcji: teatr alternatywny”

Spotkanie z Jerzym Koenigiem - „Teatr i telewizja: Wielopole,

Wielopole Tadeusza Kantora”

Spotkanie z Romanem Paw³owskim - „Fotel w VII rzêdzie, czyli

o krytyce”

Spotkanie z Robertem Ró¿yckim - „Antropologia teatru”

Spotkanie z Krzysztofem Mieszkowskim - „Czechow w teatrze

Jarockiego”

Spotkanie z Miros³awem Kocurem - „Prawda i fa³sz w teatrze”

Konferencja W³odzimierza Staniewskiego i pokaz warsztatowy OPT

Gardzienice

Rada programowa

Marek Mazurkiewicz - dyrektor artystyczny, Agnieszka Piotrowska,

Joanna Za³ucka, Marian Pó³toranos, Wac³aw Tracz

118

Krytycy

Liliana Bardijewska, Tadeusz Burzyñski, £ukasz Drewniak, Pawe³

G³owacki, Jerzy Koenig, Janusz R. Kowalczyk, Krzysztof Mieszkowski,

Maciej Nowak, Tadeusz Nyczek, Roman Paw³owski, Robert Ró¿ycki, Lech

Œliwonik, Miros³aw Kocur

Nagrody

GRAN PRIX - Nagroda Publicznoœci

The Shamans, Budapeszt/Wêgry, „Amine”

Nagroda G³ówna Krytyków

Teatr Powszechny, Warszawa, „Zabawa”

Nagroda M³odych

The Shamans, Budapeszt/Wêgry, „Amine”


Wies³aw Czo³piñski, Bia³ostocki Teatr Lalek, „Parady”


Gardzienice „za to, ¿e s¹”

Nagroda £ukasza Drewniaka

Eva Magyar (The Shamans) i Gabriela Muska³a (Teatr im. Jaracza)

Nagroda Paw³a G³owackiego

The Shamans, Budapeszt, Wêgry, „Amine”

Nagroda Miros³awa Kocura

Teatr IN BAHNHOF, Graz/Austria, „Na g³êbokiej prowincji”

Nagroda Janusza R. Kowalczyka

Teatr IN BAHNHOF, Graz/Austria „Na g³êbokiej prowincji”



Nagroda Roberta Ró¿yckiego



Teatr U MOSTA, Perm/Rosja, „Jaœniepanienka”

„Doœæ powszechne wci¹¿ jeszcze jest przekonanie, ¿e prawdziwe oœrodki

kultury to wielkie miasta, a przede wszystkim Warszawa. Bo tam s¹ wybitne

teatry, na och deskach wystêpuj¹ gwiazdy znane tak¿e z filmu i telewizji, tam

119

re¿yseruj¹ wielcy re¿yserzy. A reszta Polski to prowincja. Zapyzia³a i senna.

Powodzenie festiwalu Zderzenie (…) pokazuje, ¿e jednak mo¿e byæ inaczej.

Bo dziêki festiwalowi Ma³e K³odzko, miasto nadgraniczne i prowincjonalne,

sta³o siê jednym z najwa¿niejszych oœrodków polskiej kultury teatralnej.”

El¿bieta Mosingiewicz


„Rzecz¹ decyduj¹c¹ o specyfice Zderzeñ s¹ dyskusje. Tutaj, mimo

póŸnych godzin wieczornych, trwa sprawdzian jakoœci wystawionych

spektakli. Nie by³oby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, ¿e rozbioru

przedstawieñ dokonuj¹ m³odzi widzowie. Owa fascynacja teatrem

wœród k³odzkiego widza jest efektem pracy organizatorów festiwalu

(…), którzy przez ca³y rok (…) gromadz¹ wokó³ siebie tutejsz¹

m³odzie¿.”

Pawe³ Korab

S³owo Polskie 19.11.96

„Spotykaj¹ siê tu teatry repertuarowe, zespo³y alternatywne, teatry tañca

i sceny lalkowe. Grupy polskie i zagraniczne. Festiwale, takie jak ten, to

konfrontacje ró¿nych stylistyk i metod teatralnych, których znaczenia dla

klimatu szeroko rozumianej polskiej dramaturgii przeceniæ nie sposób (…).”

£ukasz Drewniak

Dramaturgia Polska nr 4-5/97

1997

III MA£E ZDERZENIE TEATRÓW - FESTIWAL SZTUK DLA

M£ODEGO WIDZA

K£ODZKO, 30 KWIETNIA - 4 MAJA

Spektakle

Bia³ostocki Teatr Lalek, „Guliwer”, re¿. Ondrej Spisak

Œl¹ski Teatr Lalki i Aktora ATENEUM, Katowice, „Pinokio”, re¿. Petr

Nosalek

Opolski Teatr Lalki i Aktora, „Przygoda Malutkiej Czarownicy”,

re¿. Petr Nosalek

Teatr Baj Pomorski, Toruñ, „Kozio³ek Mato³ek”, re¿. Czes³aw Sieñko

Teatr Lalki i Aktora im. H. Ch. Andrsena, Lublin, „Ma³y Ksi¹¿ê”

re¿. zespó³

120

Olsztyñski Teatr Lalek, „Opowieœæ Wigilijna”, re¿. Krystyna Jakóbczyk

Teatr ATLANTIS i Muzeum Narodowe, Warszawa, „Pan Pasek

i Wydra”, re¿. Jaros³aw Kilian

Wroc³awski Teatr Lalek, „Zwierzêta Doktora Dolittle”, re¿. Jerzy

Bielunas

Rada programowa

Agnieszka Piotrowska, Joanna Za³ucka, Marek Mazurkiewicz -

dyrektor, Marian Pó³toranos, Wac³aw Tracz

Krytycy

Liliana Bardijewska, Hanna Baltyn, Wojciech Majcherek

Nagrody


Teatr Baj Pomorski, Toruñ, „Kozio³ek Mato³ek”


Bia³ostocki Teatr Lalek, „Guliwer”


Jacek Zagajewski za scenografiê do spektaklu „Kozio³ek Mato³ek”,

Teatr Baj Pomorski, Toruñ


Teatr Lalki i Aktora im. H. Andresena, Lublin, „Ma³y Ksi¹¿ê”

Nagroda Wojciecha Majcherka

Teatr Baj Pomorski, Toruñ, „Kozio³ek Mato³ek

1997

VII MIÊDZYNARODOWE ZDERZENIE TEATRÓW


Spektakle

The Shamans, Budapeszt/Wêgry „Ko³ysanka”, choreogr. Eva Magyar,

„Chuligani”, choreogr. Csaba Horvath

Bia³ostocki Teatr Lalek, „Niech ¿yje Punch!”, re¿. W³odzimierz

Fe³enczak, Wojciech Szelachowski

Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Szklana mena¿eria” wg T. Williamsa,

re¿. Mariusz Grzegorzek

Kazalište Pozirište Gledališèe Teatar, Subotia, Jugos³awia,

„J. L. Seagull”, re¿. Peter Ferenc

121

Teatr Porywacze Cia³, Poznañ, „I love you”, re¿. Katarzyna Paw³owska,

Maciej Adamczyk

Teatr Rozrywki, Chorzów, „Tango Oberiu 1928”, re¿. £ukasz Czuj

Teatr Poetycko - Wizyjny Terminus a Quo, Nowa Sól, „Spokojnie”,

re¿. Edward Gramont

Teatr Dada von Bzdülöw, Gdañsk, „Cz³owiek, który k³ama³ na przyk³ad

Heiner Müller”, „Nie by³o, nie bêdzie czyli nie ma”, re¿. Leszek Bzyl

Studio Teatralne S£UP, £ódŸ, „Siedem dni Polaka tytó³myloncy”,

re¿. Marcel Szytenchelm

Teatr Wspó³czesny, Szczecin, „ Moja w¹troba jest bez sensu albo

zag³ada ludu” wg W. Schwaba, re¿. Anna Augustynowicz

Sulza i Smoah, Sofia, Bu³garia, „Zwyczaje”, re¿. Vazkressia Vicharova

Teatr Montownia, Warszawa, „Szelmostwa Skapena” wg. Moliera,

re¿. zespó³, opieka Jan Englert

Teatr KO-KU, K³odzko, „Ibis” wg I. Iredyñskiego, re¿. Marian

Pó³toranos


Wystawa malarska - Maria Œliwowska

Wystawa fotografii - „Samoœæ” - Andrzej Lemiesz

Wystawa fotografii - „Twarze Zderzeñ” - Janusz Skrobot

Spotkanie z Jerzym Koenigiem - „Ile lat powinien mieæ krytyk”

Spotkanie z Miros³awem Kocurem - „•ród³o i przemiany wspó³czesnej

sztuki performance”

Spotkanie z Krzysztofem Mieszkowskim - „Teatr Krystiana Lupy”

Spotkanie z Tadeuszem Nyczkiem - „Œmiercionoœne granice”

Spotkanie z Monik¹ Muska³¹ - „Werner Schwab dramaturgia

austriacka”

Spotkanie z Jackiem Sieradzkim - „Prowokacja w teatrze”

Rada programowa

Marek Mazurkiewicz - dyrektor artystyczny, Joanna Za³ucka, Marek

Mazurkiewicz, Krzysztof Papis, Marian Pó³toranos, Wac³aw Tracz

Krytycy

£ukasz Drewniak, Pawe³ G³owacki, Miros³aw Kocur, Jerzy Koenig, Janusz

R. Kowalczyk, Wojciech Majcherek, Krzysztof Mieszkowski, Krzysztof

Miklaszewski, Maciej Nowak, Tadeusz Nyczek, Roman Paw³owski, Jacek

Sieradzki, Lech Œliwonik

122

Nagrody


Teatr Montownia, Warszawa, „Szelmostwa Skapena”

Nagroda M³odych





Teatr Wspó³czesny, Szczecin, „ Moja w¹troba jest bez sensu albo

zag³ada ludu”

Nagroda Jacka Sieradzkiego

Studio Teatralne S£UP, £ódŸ, „Siedem dni Polaka tytó³myloncy”


Katarzyna Chmielowska, Teatr Dada von Bzdülöw


Eva Magyer, The Shamans, Budapeszt/Wêgry

Nagroda Jerzego Koeniga

Marek Mazurkiewicz, Krzysztof Papis, Marian Pó³toranos, Wac³aw

Tracz za organizacjê VII Zderzeñ

„(…) specyfika Zderzeñ dotyczy widowni, która naprawdê chce Teatru, jest

edukowana nim od pocz¹tku. (…) Bêd¹c tutaj zawsze czujê, ¿e mam kontakt

z otwartymi ludŸmi, odbieraj¹cymi sztukê. Spotkania organizowane po

spektaklach s¹ tego dowodem. Wiem, ¿e tutaj jestem rozbierany na czêœci,

ale w dobrym tego s³owa znaczeniu.”

Leszek M¹dzik

Ziemia K³odzka nr 80/81/1997

„Myœlê, s¹dz¹c na podstawie ogl¹du, ¿e wra¿liwoœæ naszych widzów nie

zanika, ale wzrasta, a poszukiwanie dobra w sztuce, potrzeba prze¿ycia

katharsis przez teatr jest coraz wiêksza - œwiadczy³oby to o tym, ¿e mamy

coraz bardziej dojrza³¹ publicznoœæ.”

Marian Pó³toranos

Ziemia K³odzka nr 90/91/1997

123

„Dobrze, ¿e K³odzko jest fenomenalnym miejscem, które nape³niaj¹ wrzaw¹

m³odzi ludzie. ¯e ³akn¹ teatru jak chleba. ¯e klaszcz¹ serdecznie. ¯e

zawziêcie dyskutuj¹. Dobrze, ¿e wokó³ nich kr¹¿y Marian Pó³toranos (...)

i Marek Mazurkiewicz (…). ¯e obaj ubieraj¹ jak co rok miasto

w transparenty, afisze i komunikaty na kilka dni spotkañ ze scen¹. ¯e jest

wieczorna dyskusja (…). ¯e kulturalna zadyma.”

Leszek Pu³ka


„Jest takie miasto gdzie jesienne wieczory i noce przyci¹gaj¹ dziwnych ludzi

- niepokornych, oczekuj¹cych, otwartych, którym codziennoœæ nie

wystarcza. (…) Jest takie miasto, w którym teatr jest prawdziw¹ straw¹

listopadowego tygodnia - duchow¹, cielesn¹, jakby metafizyczn¹.”

Jacek Lutos³awski

Przegl¹d Kulturalny nr 2/98

1998

IV MA£E ZDERZENIE TEATRÓW - FESTIWAL SZTUK DLA

M£ODEGO WIDZA


Spektakle

Teatr Animacji, Jelenia Góra, „Z ¿ycia smoków - sceny uliczne nie

tylko dla doros³ych”, re¿. Bogdan Nauka

Teatr Lalek ARLEKIN, £ódŸ, „Ró¿owy wujek”, re¿. Waldemar

Wolañski

Teatr Lalki i Aktora im. H. Ch. Andrsena, Lublin, „Jaœ i Ma³gosia”,

re¿. Lech Chojnacki

Teatr Bis, Poznañ, „Szewc Dratewka”, re¿. Lech Chojnacki, Krystian

Ryl-Krystianowski

Teatr Lalek ARLEKIN, £ódŸ, „Moja tajemnica”, re¿. Dariusz

Wiktorowicz

Œl¹ski Teatr Lalki i Aktora ATENEUM, Katowice, „Kot w butach”, re¿.

Bogdan Nauka

124

Teatr Baj Pomorski, Toruñ, „Inspektor Toutou”, re¿. Janusz Ryl-

Krystianowski

Imprezy towarzysz¹ce:

Teatr Ma³ych Form, K³odzko, „Prosiaczek Czok”, re¿. Joanna

Pó³toranos

Rada programowa

Klaudia Lutos³awska, Marta Piotrowska, £ada Ponikowska, Marian

Pó³toranos dyrektor

Krytycy


Nagrody

GRAND PRIX Nagroda Publicznoœci

Teatr Baj Pomorski, Toruñ, „Inspektor Toutou”


Teatr Bis, Poznañ, „Szewczyk Dratewka”


Teatr Baj Pomorski, Toruñ, „Inspektor Toutou”,


Marta Tomczak za scenografiê do spektaklu „Ró¿owy wujek” Teatr

Lalek ARLEKIN, £ódŸ


Janusz Ryl-Krystianowski za re¿yseriê spektaklu „Inspektor Toutou”

Teatr Baj Pomorski, Toruñ

1998


JEDNOOSOBOWYCH

K£ODZKO, 15-18 MAJA

Spektakle

Przemys³aw D¹browski, Teatr Nowy, £ódŸ, „Ja, Ferdydurke”

wg W. Gombrowicza, re¿. Anna Trojanowska

Micha³ Janicki, Teatr Polski, Szczecin, „Notatki wariata”

wg M. Gogola, re¿. Tatiana Malinowska-Tyszkiewicz

Katarzyna Buczko, Teatr KO-KU, K³odzko, „Dosyæ” wg S. Becketta,

re¿. Marek Mazurkiewicz

125

Aleksander Machalica, Teatr Nowy, Poznañ, „Ojciec” wg A. Czechowa,

re¿. Aleksander Machalica

Mariusz Drozdowski, Teatr GuGalander, Katowice, „Pojedynek”,

re¿. Mariusz Drozdowski

Antoni Ostruch, Teatr Dramatyczny, Warszawa, „Ja, Pierre Riverre -

skorom ju¿em zaszlachtowa³ matkê moj¹, siostrê moj¹ i brata mojego”,

re¿. Jaros³aw Gajewski

Tomasz Sylwestrzak, Teatr Banialuka, Bielsko-Bia³a, „Punch i Judy”,

re¿. Tomasz Sylwestrzak

Agnieszka Warchulska, Teatr Ateneum, Warszawa, „Vita Nuova”

wg B. Hrabala, re¿. Jaros³aw Gajewski

Bronis³aw Wroc³awski, Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Sex, prochy

i rock&roll” wg E. Bogosiana, re¿. Jacek Or³owski

Roman Gramziñski, Teatr Polski, Bydgoszcz, „SpowiedŸ

Marmie³adowa” wg F. Dostojewskiego, re¿. Roman Gramziñski

Edward ¯entara, Teatr Dialog, Kraków, „Konopielka”

wg E. Redliñskiego, re¿. Edward ¯entara


Gabriela Muska³a, Teatr Powszechny, £ódŸ, „Kitty”

wg K. Tucholskiego, re¿. Marian Pó³toranos

Bartosz Zaczykiewicz, Warszawa, „…podszyty!” wg W. Gombrowicza,

re¿. Bartosz Zaczykiewicz

Marek Mazurkiewicz, Teatr KO-KU, K³odzko, - „Pos³uchaj”

wg J. Cortazara, re¿. Marian Pó³toranos

Janusz Stolarski, Teatr Polski, Poznañ, „Zemsta czerwonych bucików”

wg P. D. Gallas, re¿. Micha³ S. Chwastowski

Jaros³aw Gajowski, „O okrutnym zbójniku Folsztyñskim i nieszczêsnym

kacie Holczuszce” wg M. Zelenki, re¿. Jaros³aw Gajewski

Wernisa¿ wystawy malarstwa i grafiki - Ireny Ró¿añskiej

Rada programowa

Marian Pó³toranos - dyrektor artystyczny, Joanna Za³ucka, Maciej

Awi¿eñ, Klaudia Lutos³awska

Krytycy

Katarzyna Deszcz, Marcin Januszkiewicz, Ziuta Zaj¹cówna, Wies³aw

Geras, Janusz Majcherek, Miros³aw Kocur

126

Nagrody

GRAND PRIX

Bronis³aw Wroc³awski, Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Sex, prochy

I rock&roll”

Nagroda M³odych


Nagroda Marcina Januszkiewicza




Nagroda M³odych Krytyków

Przemys³aw D¹browski, Teatr Nowy, £ódŸ, „Ja, Ferdydurke”

1998

VIII MIÊDZYNARODOWE ZDERZENIE TEATRÓW


Spektakle

Teatr Clipa, Tel-Aviv/Izrael, „Poszukiwany”, re¿. Idit Herman, Dmitri

Tiulpanov

Teatr Pieœñ Koz³a, Wroc³aw, „Pieœñ Koz³a”, re¿. Grzegorz Bral

Teatr Rampa, Warszawa, „Dell' Amore” wg E. Zegad³owicza,

re¿. Krzysztof Majchrzak

The San Quentin Drama Workshop, Nowy York, USA, „Incognito”,

re¿. Bud Thorpe

Teatr Buchty a Loutky, Praga/Czechy, „Historia??? Cz³owieka”

Wg B. Polewoja, re¿. zespó³

Teatr czarneNIEBObia³e, Moskwa/Rosja, „Zabawki Bertranda”,

re¿. Dmitrij Ariupin

Teatr Nowy, £ódŸ, „Œmieciarz, dziwka, z³odziej, jego ¿ona, cz³owiek

we fraku i jego kochanka” wg D. Fo, re¿. Piotr Bikont

Teatr Biuro Podró¿y, Poznañ, „Pijcie ocet, panowie” wg D. Charmsa,

re¿. Pawe³ Szkotak

Das Studio Ensemble, Pulheim/Niemcy, „Woyzeck-Kuszenia”,

re¿. Micha³ Nocoñ

Teatr K2, Wroc³aw, „Ballady morderców”, re¿. Jerzy Bielunas

127

IP-CHE Theatre, Kochang/Korea Po³udniowa, „Matka” wg K. Kyung-

Hwa, re¿. Lee Jong -Il

Teatr Pieriekatipolie, St. Petersburg/Rosja, „Tañce w deszczu”, choreogr.

i re¿. Stanis³aw Warkki

Teatr KO-KU, K³odzko, „Przezroczyste zero” wg A. Vallejo,



Wernisa¿ wystawy fotografii i premiera spektaklu pod wspólnym

tytu³em „Tam i z powrotem” wg Snów K. Borkin - autor zdjêæ

i re¿yser Wiktor Krokodyl

Koncert autorski - Konrada Biela

Wernisa¿ wystawy malarstwa - Agaty Bia³kowskiej

Miêdzynarodowe warsztaty teatralne i pokaz - „Tak bardzo ciê

kocham”, Krzysztof Papis i Magdalena Kowal

Spotkanie z Januszem R. Kowalczykiem - „Teatr poza gazet¹”

Spotkanie z Krzysztofem Miklaszewskim - „Czy koniec teatru

muzycznego w Polsce?”

Spotkanie z Miros³awem Kocurem - „Wspó³czesny teatr amerykañski”

Spotkanie z El¿biet¹ Morawiec - „Zachodnia i polska kontrkultura”

Spotkanie z Maciejem Nowakiem - „Zbigniew Raszewski - patron

Nagrody”

Spektakl otwarty polsko-niemieckiego projektu antropologicznego -

„Drogi czasu”

Spotkanie z Romanem Paw³owskim - „Dario Fo b³azen i noblista”

Spotkanie z £ukaszem Drewniakiem - „Oberiuci”

Wrêczenie Nagrody im. Zbigniewa Raszewskiego - spotkanie z Paw³em

G³owackim - „M³ode pokolenie teatralne wg Paw³owskiego”

Koncert bluesowy - Keith Dunn&The Blozz

Spotkanie z Grzegorzem Janikowskim - „Kilka s³ów o teatrze Petera

Brooka”

Spotkanie z Krzysztofem Mieszkowskim - „Rozwa¿ania o re¿yserii

teatralnej”

Teatr Nieba i Ziemi, Zak³ad Karny, K³odzko, „Tak bardzo Ciê kocham”

Rada programowa

Marian Pó³toranos - dyrektor artystyczny, Klaudia Lutos³awska, Marta

Piotrowska, Marek Mazurkiewicz, Wac³aw Tracz

128

Krytycy

£ukasz Drewniak, Pawe³ G³owacki, Grzegorz Janikowski, Miros³aw

Kocur, Janusz R. Kowalczyk, Krzysztof Mieszkowski, Maciej Nowak,

Leszek Pu³ka

Nagrody


Teatr czarneNIEBObia³e, Moskwa/Rosja, „Zabawki Bertranda”



Nagroda M³odych





Marcella Soltan, Teatr czarneNIEBObia³e, Moskwa/Rosja „Zabawki

Bertranda”


Teatr Podró¿y, Poznañ „Pijcie ocet, Panowie”

Nagroda Grzegorza Janikowskiego

Teatr Podró¿y, Poznañ „Pijcie ocet, Panowie”


Kim Hyun-Hwa, IP-CHE Theatre, Kochang/Korea Po³udniowa, „Matka”

Nagroda Polskiego Radia Wroc³aw

Aneta Kyzio³, redakcja Gazetki Festiwalowej, Akademia Teatralna,

Warszawa

„K³odzk¹ specjalnoœci¹, która ze Zderzeñ czyni najwa¿niejszy festiwal

teatralny w Polsce, s¹ dyskusje. Tu nie tylko ogl¹da siê spektakle, ale

rozmawia i spiera siê o nie. Patrz¹ sobie z bliska w oczy: ludzie teatru -

re¿yserzy i aktorzy, ludzie pióra - krytycy i recenzenci oraz wymagaj¹ca,

g³ównie m³odzie¿owa, widownia.”

Janusz R. Kowalczyk, Rzeczpospolita 2.12.1998

„Ranga Zderzeñ (…) nie jest jedynie wynikiem brawurowej dzia³alnoœci

organizatorów, ale skutkiem prawdziwego zainteresowania publicznoœci

tym, co w teatrze jest istotne. Nagle okazuje siê, ¿e to co ma sens, nie polega

129

na zwyk³ym odbiorze teatru, ale na rozmowie o nim (…) Czy mo¿e byæ coœ

bardziej poci¹gaj¹cego dla twórcy, ni¿ wielogodzinna rozmowa o tym co

zrobi³...”

Wojciech Malinowski

Wa³brzyski Informator Kulturalny nr 1/98

„Prawdziwym wydarzeniem, wykraczaj¹cym poza granice teatru i estetyki,

dotykaj¹cym samego j¹dra ¿ycia, by³, pokaz efektów pracy warsztatów

teatralnych na temat przemocy w rodzinie przeprowadzonych przez

Krzysztofa Papisa i Magdalenê Kowal w k³odzkim wiêzieniu. (…) Chyba

wtedy uœwiadomi³em sobie si³ê teatru, który potrafi reedukowaæ, pomagaæ

skazanym odnajdywaæ dawno zapomniane uczucia.”

Grzegorz Janikowski

Sycyna nr 24/98

1999

V MA£E ZDERZENIE TEATRÓW FESTIWAL SZTUK DLA

M£ODEGO WIDZA


Spektakle

Kompania Teatr, Lublin, „Czerwony Kapturek”, re¿. zespó³

Teatr Animacji, Poznañ, „Sza³aputki”, re¿. Janusz Ryl-Krystianowski

Teatr Baj Pomorski, Toruñ, „Kopciuszek”, re¿. Czes³aw Sieñko

Teatr Lalki Têcza, S³upsk, „Baœñ o…”, re¿. Ma³gorzata Kamiñska-

Sobczyk

Pañstwowy Teatr Lalek, £om¿a, „O dobrym diabe³ku”, re¿. Siergiej

Jefremow

Teatr Baj, Warszawa, „Sklep z zabawkami”, re¿. Krystyna Jakóbczyk

Teatr Scena 96, Warszawa, „Ksiê¿niczka Elfów”, re¿. S³awomir

Krawczyñski

Teatr ¾ ZUSNO, Bielsko-Bia³a, „Metamorfozy”, re¿. Krzysztof Rau

Rada programowa

Klaudia Lutos³awska, Marta Piotrowska, £ada Ponikowska, Joanna

Za³ucka, Marian Pó³toranos - dyrektor

130

Krytycy


Nagrody


Teatr ¾ ZUSNO, Bielsko-Bia³a, „Metamorfozy”


Teatr Têcza, S³upsk, „Baœñ o…”


Tomasz Bu³hak za scenografiê do spektaklu „Czerwony Kapturek”

Kompania Teatr, Lublin


Teatr Scena 96, Warszawa, „Ksiê¿niczka Elfów”


Pañstwowy Teatr Lalek, £om¿a, „O dobrym diabe³ku”

1999

IX MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL TEATRALNY ZDERZENIE


Spektakle

Teatr Provisorium, Kompania Teatr, Lublin, „Ferdydurke”

wg W. Gombrowicza, re¿. Janusz Opryñski i Witold Mazurkiewicz

Oleg ¯ukowski, Sankt Petersburg/Rosja, „SonderSchule”, re¿. Oleg

¯ukowski

Teatr Wiêzienny PO DRODZE, K³odzko, „Jam Jest..”, re¿. Krzysztof

Papis

Teatr Studio Mimu, Wroc³aw, „Uroczysko”, re¿. Józef Markocki

Teatr Novogo Fronta, Praga/Czechy, „O³owiana mg³a”, re¿. zespó³

Inny Teatr, Kaliningrad/Rosja, „Iluzje Akme”, re¿. Alla Tatarikowa-

Karpienko

Unia Teatr Niemo¿liwy, Warszawa, „Toporland”, re¿. Wojciech Olejnik

Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Wesele” wg A. Czechowa, re¿. Walery

Fokin

Teatr Dada von Bzdülöw, Gdañsk, “Komedia w dawnym stylu,

albowiem nic siê nie z-DaDa-rza”, re¿. Katarzyna Chmielewska,

Leszek Bzdyl

131

Dejvickie Divadlo, Praga/Czechy, „Moje ¿ycie wœród psów”, re¿. Alex

Byrne

Teatr Scena STU, Kraków, „Prezydentki” wg W. Schwaba,

re¿. Grzegorz Wiœniewski

Teatr Mniejszy, Kraków, „Sen pogodnego karalucha” wg D. Charmsa,

re¿. £ukasz Czuj


Wernisa¿ wystawy Teresy Biel-Lutos³awskiej - „Objaœniaj¹c sobie

œwiat”

Wernisa¿ wystawy poœwiêcony pamiêci Jerzego Grotowskiego i jego

wspó³pracowników - „Perfomer z Góry P³omienia”

Wyk³ady Miros³awa Kocura - „Od Ÿróde³ teatru do teatru Ÿróde³”

wyk³ad 1 - Maska Dionizosa

wyk³ad 2 - Teatr Indii

wyk³ad 3 - •ród³a teatru Grotowskiego

Wyk³ad Grzegorza Janikowskiego - „Teatr Transgresji Japoñskie

Butoh”

Spotkanie z t³umaczk¹ Monik¹ Muska³¹ - promocja ksi¹¿ki Wernera

Schwaba

Wyk³ad Magdaleny Go³aczyñskiej - „Teatr niezale¿ny lat 90. w Polsce

i Europie Zachodniej”

Rada programowa

Marian Pó³toranos - dyrektor artystyczny, Marta Piotrowska, Klaudia

Lutos³awska, Marek Mazurkiewicz, Wac³aw Tracz

Krytycy

£ukasz Drewniak, Pawe³ G³owacki, Grzegorz Janikowski, Miros³aw

Kocur, Janusz R. Kowalczyk, Wojciech Majcherek, Krzysztof

Mieszkowski, Maciej Nowak, Roman Paw³owski, Leszek Pu³ka

Nagrody


Teatr Novogo Fronta, Praga/Czechy, „O³owiana mg³a”


Teatr Novogo Fronta, Praga/Czechy, „O³owiana mg³a”


Dejvickie Divadlo, Praga/Czechy, „Moje ¿ycie wœród psów”

132

Nagroda M³odych



Dejvickie Divadlo, Praga,/Czechy, „Moje ¿ycie wœród psów”




Oleg ¯ukowski, Sankt Petersburg/Rosja, „SonderSchule”


Teatr Wiêzienny PO DRODZE, K³odzko, „Jam Jest..”

Nagroda Polskiego Radia Wroc³aw

Kasia Michalak, redakcja Gazety Festiwalowej

„Jest jakaœ niezwyk³a si³a w tym (…) mieœcie, w którym gwiazdy s¹ na

dos³ownie wyci¹gniêcie rêki. Mo¿na zostaæ przez nie zaproszonym do

stolika, by dyskutowaæ do upad³ego. Ktoœ, kto na teatralnej mapie kraju nie

dostrzega K³odzka, sam nie wie, jak bardzo siê myli.”

Janusz R. Kowalczyk

Rzeczpospolita 1.12.1999

(…) Zderzenia s³u¿¹ promocji ca³ego regionu w kraju i za granic¹. Fest„iwal

pe³ni funkcje integracyjne dla œrodowisk twórczych Ziemi K³odzkiej.”

Dariusz Mikosa

Starosta Powiatu K³odzkiego 15.12.1999

„K³odzki festiwal teatralny „Zderzenie” jest jednym z najbardziej

interesuj¹cych wydarzeñ teatralnych w Polsce. (…) Atmosfera „Zderzeñ”

jest wyj¹tkowa. (…) Cech¹ charakterystyczn¹ imprezy s¹ nocne dyskusje,

podczas których, w kawiarnianej atmosferze, rozmawia siê o spektaklach

obejrzanych w ci¹gu dnia. W spotkaniach tych zabieraj¹ g³os nie tylko

krytycy i twórcy, ale przede wszystkim publicznoœæ. Rozmówcy funkcjonuj¹

na równych prawach, ka¿dy mo¿e podzieliæ siê wra¿eniami, spróbowaæ

zanalizowaæ spektakl, wyjaœniæ niezrozumia³e dla niego kwestie. Dyskusje

maj¹ wielki walor edukacyjny: ucz¹ nie tylko rozumienia teatru, ale tak¿e

zasad partnerstwa, umiejêtnoœci dyskutowania i s³uchania.”

133

Krzysztof Mieszkowski

Redaktor naczelny „Notatnika Teatralnego” 2.12.1999

„Miêdzynarodowy Festiwal Teatralny Zderzenie w K³odzku jest najlepsz¹

imprez¹ tego typu ze wszystkich, jakie odbywaj¹ siê w Polsce tak¿e

w œwiecie nie spotka³em przegl¹du o równie atrakcyjnej formule.”

Janusz R. Kowalczyk

Rzeczpospolita 9.12.1999

2000

(X) MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL TEATRALNY

ZDERZENIE*

K£ODZKO, 23-27 LISTOPADA 2000* FESTIWAL NIE ODBY£

SiÊ

Mimo odwo³ania festiwalu zaprezentowano jeden spektakl

Teatr Strefa Ciszy, Poznañ, spektakl plenerowy „Judasze”, re¿. Adam

Ziajski

Rada programowa

Marek Mazurkiewicz - dyrektor festiwalu, Marian Pó³toranos, Joanna

Za³ucka, Klaudia Lutos³awska, £ada Ponikowska

„Odwo³ane zosta³o X Jubileuszowe Zderzenie, czyli K³odzki Miêdzynarodowy

Festiwal Teatralny, który jako pierwszy w kraju „zderzy³” teatry

instytucjonalne z niezale¿nymi. Zabrak³o œrodków finansowych. Ale to nie

jedyna przyczyna. Do fiaska imprezy przy³o¿y³ siê burmistrz K³odzka.

W pi¹tek, a wiêc na nieca³y tydzieñ przed festiwalem, za¿¹da³ wycofania

z programu spektaklu „Judasze” poznañskiego teatru Strefa Ciszy. Uzna³ go

za prowokacjê. - Burmistrz nie ¿yczy³ sobie, by w dniu sesji rady miejskiej

ten spektakl odbywa³ siê na rynku - mówi wiceburmistrz K³odzka.”

Magda Podsiad³y,

Gazeta Wyborcza, 20.11.2000

„Jubileuszowy, dziesi¹ty Festiwal Teatralny „Zderzenie”, który mia³ siê

odbyæ 23-27 listopada w K³odzku zosta³ odwo³any. Organizatorzy nie

zgromadzili wystarczaj¹cych œrodków finansowych na jego realizacjê.

134

Istotny wp³yw na podjêcie tej decyzji mia³y negatywne opinie burmistrza

K³odzka na temat imprezy. (…) Jako wierny uczestnik k³odzkich „Zderzeñ”

wielokrotnie pisa³em, ¿e uwa¿am je za najlepszy festiwal teatralny w Polsce,

ze wzglêdu na szczególn¹, niepowtarzaln¹ atmosferê, tworzona przez grono

m³odych, ch³onnych odbiorców.”

Janusz R. Kowalczyk

Rzeczpospolita, 20.11.2000

„Zderzenie to oprócz poznañskiej Malty i toruñskiego Kontaktu

najciekawszy obecnie festiwal w kraju. Wagi tego festiwalu nie sposób

przeceniæ, mówi teatrolog prof. Janusz Degler z Uniwersytetu

Wroc³awskiego. Dla maleñkiego K³odzka Zderzenie by³o wartoœci¹. Raz do

roku ci¹gnê³y tu t³umy artystów, krytyków teatralnych i po prostu

zg³odnia³ych sztuki ludzi, najpierw z Polski, potem ze œwiata.”

El¿bieta Mosingiewicz

Gazeta Wyborcza (Dolnoœl¹ska), 20.11.2000

„Dzisiaj, o godz. 14.45, rozpocznie siê w k³odzkim rynku spektakl „Judasze”

w wykonaniu teatru Strefa Ciszy. W tym samym czasie w ratuszu trwaæ bêd¹

obrady Rady Miejskiej K³odzka. Po tym plenerowym spektaklu mia³a

nast¹piæ inauguracja X Jubileuszowego Festiwalu Zderzenie. Festiwal zosta³

jednak odwo³any (…). Tydzieñ temu, w pi¹tek, nie mieliœmy zgody (...)

na przedstawienie plenerowe w rynku. Burmistrz stwierdzi³ tylko, ¿e by³aby

to w zwi¹zku z sesj¹ rady miejskiej prowokacja - mówi Marek

Mazurkiewicz, dyrektor artystyczny odwo³anych Zderzeñ. W koñcu jednak

doszliœmy do porozumienia i spektakl siê odbêdzie.”

(PIEL)

Gazeta Wroc³awska, 23.11.2000

„Przyczyna sporu miêdzy burmistrzem K³odzka a organizatorami festiwalu

Zderzenie - spektakl „Judasze” - wczoraj pokazany zosta³ na miejskim

rynku. Niestety, ju¿ nie jako festiwalowa atrakcja, bo festiwal (…) jest

odwo³any. Tytu³ nie spodoba³ siê burmistrzowi , ponadto organizatorzy mieli

problemy finansowe. Wczoraj burmistrz wyda³ zgodê na pokazanie

135

widowiska i pod ratuszem stan¹³ niebieski domek. (…) W dobrej zabawie

w teatr, jak¹ zgotowali poznañscy aktorzy k³odzczanom, uczestniczyli tak¿e

radni, pojedynczo wymykaj¹c siê na chwilê z sesji w ratuszu.”

Magda Nogaj

Gazeta Wyborcza, 24.11.2000

„Oœwiadczenie w sprawie odwo³ania (…). Organizatorzy Festiwalu, mimo

zgromadzenia pokaŸnych œrodków finansowych (90 tys. z³) i ogromnego

zaanga¿owania spo³ecznego w przygotowanie, zmuszeni byli do podjêcia

tak dramatycznej decyzji. Trudna sytuacja finansowa X edycji Zderzeñ

powsta³a m.in. z powodu obni¿enia dotacji Urzêdu Miasta K³odzka dla

Towarzystwa Teatralnego Zderzenia o kwotê 30 tys. z³ w stosunku do roku

ubieg³ego. (…) Jednoczeœnie deklarujemy, ¿e zrobimy wszystko, aby

dziesi¹ta edycja festiwalu odby³a siê w roku przysz³ym. (…) Rada

Programowa i organizatorzy festiwalu informuj¹, ¿e istotny wp³yw na

podjêcie decyzji o odwo³aniu jubileuszowej edycji Zderzeñ mia³y

negatywne opinie burmistrza K³odzka na temat tej imprezy. Jesteœmy

zaskoczeni próbami ingerowania w program festiwalu oraz stwierdzeniami

okreœlaj¹cymi festiwal jako imprezê prywatn¹, pozbawion¹ znaczenia

spo³ecznego i kulturalnego dla miasta.”

Gazeta Prowincjonalna nr 47, 24-30.11.2000

2001

X MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL TEATRALNY ZDERZENIE

K£ODZKO - POLANICA-ZDRÓJ, 10-14 MAJA

Spektakle

Teatr Wierszalin, Supraœl, „Ofiara Wilgefortis” wg O. Tokarczuk,


Teatr Cogitatur, Katowice, „W ho³dzie ekspresjonistom”, re¿. Witold

Izdebski

Teatr Continuo, Czechy, „Cirkus Vita”, re¿. Cirkus Vitae

Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Czaruj¹cy korowód” wg A. Schnitzlera,

re¿. Bogdan Hussakowski

136

Teatr Cinema, Micha³owice, „Bilard”, re¿. Zbigniew Szumski

Bronis³aw Wroc³awski, Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Czo³em wbijaj¹c

gwoŸdzie w pod³ogê” wg E. Bogosiana, re¿. Jacek Or³owski

Teatr Polski, Poznañ, „Ecce Homo” wg F. Nietzschego, re¿. Janusz

Stolarski

Teatr Wiczy, Toruñ, „Krakersy”, re¿. Romuald Pokojski

Scena Plastyczna KUL, Lublin, „KIR”, re¿. Leszek M¹dzik

Teatr Kriket, Chorzów, „Oskar i Ruth” wg I. Villqiusta, re¿. Ingmar

Villqiust

Teatr Novogo Fronta, Praga/Czechy, „Pierwotne symptomy utraty

imienia”, re¿. zespó³


Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Sex, prochy i rock&roll” wg E. Bogosiana,

re¿. Jacek Or³owski

Spotkanie panelowe z udzia³em krytyków, zaproszonych dyrektorów

teatrów i festiwali

Wieczór autorski dr Jerzego £ukosza - promocja ksi¹¿ki „Œmieræ

Puszczyka”

Bal Jubileuszowy w Kawiarni Zdrojowej, Polanica-Zdrój

Wyk³ad dr Miros³awa Kocura - „Wczesny teatr angielski”

Wyk³ad dr Miros³awa Kocura - „Teatr grecki a teatr rzymski”

Teatr Wiêzienny PO Drodze..., Zak³ad Karny, K³odzko, „Przyjaciele

z czarodziejskiego lasu”, re¿. Krzysztof Papis

Rada programowa

Marek Mazurkiewicz - dyrektor artystyczny, Klaudia Lutos³awska, £ada

Ponikowska, Joanna Za³ucka, Marian Pó³toranos

Krytycy

Wies³aw Geras, Krzysztof Mieszkowski, Jacek Sieradzki, Wojciech

Majcherek, Jerzy £ukosz, Miros³aw Kocur, Grzegorz Janikowski

Nagrody


Teatr Novogo Fronta, Praga/Czechy „Pierwotne symptomy utraty

imienia”

137

Nagroda Wies³awa Gerasa


imienia”



imienia”


Teatr Cogitatur, Katowice, „W ho³dzie ekspresjonistom”

Nagroda Jacka Sieradzkiego

Izabela Walczybok, Teatr Kriket, Chorzów, „Oskar i Ruth”


Teatr Cinema, Micha³owice, „Bilard”

Nagroda Jerzego £ukosza

Ingmar Villqist za dramat „Oskar i Ruth”


Teatr Wiêzienny PO Drodze..., Zak³ad Karny, K³odzko, „Przyjaciele

z czarodziejskiego lasu”

„14 przedstawieñ, kilkanaœcie wyk³adów tematycznych, du¿a dawka zabawy

i przede wszystkim prawdziwe mistrzostwo teatralne. Tak w skrócie opisaæ

mo¿na X Jubileuszowy Miêdzynarodowy Festiwal Teatralny „Zderzenie”.

(…) Widzów przyci¹gn¹³ przede wszystkim wysoki poziom spektakli. Czêœæ

wystawiana by³a w K³odzku, a czêœæ w Polanicy-Zdroju. To by³a tak¿e du¿a

promocja naszego regionu.”

Tomasz Zaczkowski

Wiadomoœci K³odzkie nr 21/2001

„Mimo perturbacji, zwi¹zanych z przesuniêciem terminu na maj, festiwal

uda³ siê nadspodziewanie dobrze. Poza tym, przy okazji tego wydarzenia

kulturalnego, trwa nie tylko w Polsce promocja Polanicy i K³odzka.”

Maciej Awi¿eñ

Gazeta Prowincjonalna nr 20/2001

138

2002

XI MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL TEATRALNY

ZDERZENIE,

CZÊŒÆ WIOSENNA XV-LECIE TEATRU KO-KU

K£ODZKO/POLANICA-ZDRÓJ, 12-20 CZERWCA

Spektakle

Teatr GOK, Srebrna Góra, „•li ludzie” wg K. Napieralskiego,

re¿. Karol Napieralski

Teatr KO-KU, K³odzko, „Prosiaczek Czok” wg A. Pierewiezencewa,


Total Teatr, £ódŸ, „Honor Rodziny” wg H. Bardijewskiego,

re¿. Wac³aw Tracz

Laureaci konkursów recytatorskich, K³odzko, „Mro¿ek Club”,

re¿. Joanna Pó³toranos

Total Teatr, £ódŸ, „Lustro” wg F. Franka, re¿. Wac³aw Tracz

Teatr Arka, Wroc³aw, „¯ar³ok”, re¿. zespó³

Total Teatr, LódŸ, „Zaraza” wg S. Bregger, re¿. Wac³aw Tracz

Teatr KO-KU, K³odzko, „Zarobiæ na chleb” wg E. Stachury,


Total Teatr, £ódŸ, „Ko³ysanka” wg S. Becketta, re¿. Wac³aw Tracz

Total Teatr, £ódŸ, „Przyzwolenie” wg H. Bardijewskiego, re¿. Wac³aw

Tracz

Teatr Studyjny, £ódŸ, Teatr KO-KU, K³odzko, „Przezroczyste zero”

wg A. Vallejo, re¿. Marian Pó³toranos

Studio Teatralne MCK, Polanica-Zdrój „Kamienne szczêœcie”

wg V. Mehla, re¿. Krzysztof Papis

Studio Teatralne MCK, Polanica-Zdrój „Sta³am tak, stojê tak”

wg S. Buttley, re¿. Marek Mazurkiewicz

Teatr KO-KU, K³odzko, „Pos³uchaj” wg J. Cortazara, re¿. Marian

Pó³toranos

Teatr KO-KU, K³odzko, „Odprawa pos³ów greckich”

wg J. Kochanowskiego, re¿. Marian Pó³toranos

Total Teatr, £ódŸ, „Jordan” wg A. Reynoldsa&M. Buffini, re¿. Wac³aw

Tracz

139

Teatr KO-KU, K³odzko, „Emigranci”, re¿. Marian Pó³toranos

Teatr KO-KU, K³odzko, „Ibis” wg I. Iredyñskiego, re¿. Marian

Pó³toranos

Studio Teatralne MCK, Polanica-Zdrój, „Bajka o królewnie Nudnisi”,

re¿. Krzysztof Papis


Wernisa¿ wystawy - „XV lecie Teatru KO-KU”

Koncert Chóru Kameralnego - Concerto Glacensis

Luzackie spotkanie z re¿yserem Marianem Pó³toranosem

Wyk³ad dr Miros³awa Kocura - „Rapowy monodram”

Europejski Hip-hopowy Benefis Teatru KO-KU i k³odzkich klas

teatralnych

Warsztaty teatralne - „Sztuka dla pokoju, ludzie do ludzi”

Wernisa¿ wystawy projektu - „Sztuka dla pokoju, ludzie do ludzi”

66. Wieczór Muzyki Organowej

Wystawa Szk³a Artystycznego - Stefan Sadowski

XI MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL TEATRALNY ZDERZENIE

CZÊŒÆ JESIENNA XV-LECIE TEATRU KO-KU

14-20 GRUDNIA

Spektakle

Gabriela Muska³a, Teatr im. Jaracza, £ódŸ, „Podró¿ do Buenos Aires”

wg A. Muskarii re¿. Marian Pó³toranos

Teatr KO-KU, K³odzko, „Emigranci” wg S. Mro¿ka, re¿. Marian

Pó³toranos

Marek Mazurkiewicz, Teatr KO-KU, K³odzko „Pos³uchaj”

wg J. Cortazara, re¿. Marian Pó³toranos

Teatr KO-KU, K³odzko, „Ibis” wg I. Iredyñski, re¿. Marian Pó³toranos

Wac³aw Tracz, Teatr KO-KU, K³odzko, „Kropka nad i…”

wg W. Gombrowicza, re¿. Marian Pó³toranos

Teatr KO-KU, K³odzko, „Prosiaczek Czok” wg A. Pierewiezencewa,


Pracownia Teatralno-Plastyczna KO-T, Wroc³aw, „Jase³ka uliczne”

140


4. Dewocjonalia, spotkanie z muzyk¹ Depeche Mode

Wystawa malarstwa Macieja Kowalskiego

2003

XII MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL TEATRALNY

ZDERZENIE


Spektakle

Teatr Montownia, Warszawa, „Testosteron” wg A. Saramonowicza,

re¿. Agnieszka Gliñska

Teatr im. Wandy Siemaszkowej, Rzeszów, „Kontrabasista”

wg P. Süskinda, re¿. Jacek Bunsch

Teatr Salong, Tallin/Estonia, „Zapiski wariata” wg M. Gogola,

re¿. Viacheslav Robnikov

Mirra Todd, Melbourne/Australia, „Bo¿e Narodzenie Harrego”

wg S. Berkhoffa, re¿. Stefan Mrowiñski

Teatr Cinema, Micha³owice, „Nie mówiê tu o mi³oœci”, re¿. Zbigniew

Szumski

Teatr Cinema, Micha³owice, „Kabaret Olbrzymów”, re¿. Zbigniew

Szumski

Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Merlin Mongo³” wg N. Kolady,

re¿. Barbara Sass


Warsztaty teatralne

Teatr W2, K³odzko, „Uzdrowisko”, re¿. Klaudia Lutos³awska

Pracownia Rozwoju Poprzez Sztukê, K³odzko, - „Na pe³nym morzu”

wg S. Mro¿ka, re¿. Krzysztof Papis

Wystawa rysunku i malarstwa - Natalii Okoñ

Wystawa malarstwa - Micha³a Dawidowicza

Rada programowa

Marian Pó³toranos - dyrektor festiwalu, Klaudia Lutos³awska, Marta

Piotrowska

„K³odzkie Centrum Edukacji Kulturalnej powoli ¿egna siê ze swoimi

141

dotychczasowymi sympatykami. Od grudnia bowiem po³¹czy siê w jedn¹

placówkê z miejscowym K³odzkim Oœrodkiem Kultury. Oczywiœcie nie

oznacza to, ¿e CEK spocz¹³ na laurach. Nawet problemy finansowe nie

popsu³y szyków i (…) po raz dwunasty zainaugurowano popularne

Zderzenia.”

Wiadomoœci K³odzkie 2003

2004

XIII MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL TEATRALNY

ZDERZENIE


Spektakle

Studio Jazzowe Adan, Krapkowice, „Do serc naszych bram”, choreogr.

Agnieszka Daniszewska

Studio Jazzowe Adan, Krapkowice, „Nie ustawaj w biegu”, choreogr.


Aram Hovhannissyan, Erewañ/Armenia, „Rozynant” wg M. Cervantesa

Saavedry, re¿. Hrachya Kazaryan

Gabriela Muska³a, Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Podró¿ do Buenos

Aires” wg A. Muskarii, re¿. Marian Pó³toranos

Kamila Królikowska, Total Teatr, £ódŸ, „Nie - ja” wg S. Becketta,

re¿. Wac³aw Tracz

Marcin Górecki, Total Teatr, £ódŸ, „Wrzuæ w ogieñ to zielsko”

wg C. Detreza, re¿. Wac³aw Tracz

Pawe³ Pabisiak, Studio Produkcji Teatralnej TA-OS, Warszawa,

„Jednoczeœnie” wg J. Griszkowca, re¿. Ma³gorzata Bogajewska

Teatr Miniatura, Gdañsk, „B¹dŸ mi opok¹” wg B. O'Keeffiego,

re¿. Grzegorz Wolf


Wieczór Zderzeniowy - spotkanie z Armeni¹

Film Grega Zgliñskiego - „Na swoje podobieñstwo”

Film Grega Zgliñskiego - „Ca³a zima bez ognia”

Wystawa fotografii Kontrapunkty - Czes³aw Chwiszczuk, Zdzis³aw

Dados, Zenon Harasym, Adam Lesisz

142

Rada programowa

Marian Pó³toranos - dyrektor festiwalu, Klaudia Lutos³awska Marta

Piotrowska

Nagrody


Pawe³ Pabisiak, Studio Produkcji Teatralnej TA-OS, Warszawa,

„Jednoczeœnie”


Teatr Miniatura, Gdañsk, „B¹dŸ mi opok¹”

Nagroda za re¿yseriê

Hrachya Kazaryan, Erewañ/Armenia, „Rozynant”

Nagroda aktorska

Aram Hovhannissyan, Erewañ/Armenia, „Rozynant”

Nagroda aktorska

Kamila Królikowska, Total Teatr, £ódŸ, „Nie - ja”

Nagroda aktorska

Marcin Górecki, Total Teatr, £ódŸ, „Wrzuæ w ogieñ to zielsko”

Nagroda za choreografiê

Agnieszka Daniszewska, Studio Jazzowe Adan, Krapkowice, „Do serc

naszych bram”

2005

XIV MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL TEATRALNY

ZDERZENIE


Spektakle

Teatr KO-KU, K³odzko, „Bitwa o Trojê” wg J. Kochanowskiego,


Zdzis³aw Reczyñski, Kielce, „Aktor reaktor” wg A. Belinga, re¿. Piotr

Bogus³aw Jêdrzejczak

Mirella Rogoza, Wroc³aw, „Inna” wg N. Kolady, re¿. Marian

Pó³toranos

Oleksij Vertinsky, Ukraina, „B³êkitny samochód” wg J. Stelmacha,

re¿. Oleksij Vertinsky

143

Georg Kaser, W³ochy, „Powrót Keitla z wojny” wg Ruzante,

re¿. Ferruccio Cainero

Teatr KO-KU, K³odzko, „Hrabstwo K³odzkie, czyli w kraju Pana

Boga” wg A. Herziga i M. Ruchniewicz, re¿. Marian Pó³toranos


Wernisa¿ wystawy Jaros³awa Jêdrzejowskiego „Mezzotinta”

Europejskie Zderzenie Filmowe

Spotkanie z Gregiem Zgliñskim i Gabriel¹ Muska³¹

Dyrektor artystyczny

Marian Pó³toranos

2006

XV MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL ZDERZENIE


Spektakle

PWST, Wroc³aw, „Krzywda Tou O, czyli œnieg w lecie”

wg G. Hanqinga, re¿. Miros³aw Kocur

Teatr KO-KU, K³odzko, „Hrabstwo K³odzkie, czyli w kraju Pana

Boga” wg A. Herziga i M. Ruchniewicz, re¿. Marian Pó³toranos

Studio Jazzowe ADAN, Krapkowice, „O krok od nieba”, choreogr.


Félix Kama, Teatr k.und k. Stuttgart/Niemcy, „Gdzie jest lepiej, moje

najlepsze wspomnienia”, re¿. Andrej Kritenko

Mirella Rogoza, Teatr im. H. Ch. Andersena, Lublin, „Inna”

wg N. Kolady, re¿. Marian Pó³toranos

Teatr Montownia, Warszawa, „Lovv” wg S. Lindberga, re¿. Marek

Pasieczny

Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ „Blask ¿ycia” wg R. Gilman, re¿. Mariusz

Grzegorzek

Teatr im. Modrzejewskiej, Legnica, „Wlotka.pl”, re¿. Pawe³ Kamza


Death Metal Crash - koncert zespo³ów Morior Axis, Parracide, Epicrise,

FAM, Amorphous

Zderzenie kultur, spotkanie z Wojciechem Heliñskim „Kultura Indii”

144

Zderzenie filmowe, Przegl¹d Filmów Górskich, pokaz filmów

nagrodzonych

Zderzenie z Festiwalem POL-8, pokaz filmów nagrodzonych

Projekcja filmu „O Teatrze, którego scen¹ jest MIASTO”

Wystawa multimedialna „Pikselandia”, kurator wystawy Jerzy Olek

Zderzenie Poetyckie, promocja tomiku Marty Zilbert „Fermentacja

próchna”

Wyk³ad dr hab. Miros³awa Kocura „Teatr El¿bietañski”

Wyk³ad dr hab. Miros³awa Kocura „Opera pekiñska i Teatr chiñski”


Marian Pó³toranos

Nagrody


Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ „Blask ¿ycia”

„Festiwal wyrasta³ z dokonañ artystycznych k³odzkiego Teatru KO-KU

prowadzonego przez Mariana Pó³toranosa), koniecznoœci powo³ania do

¿ycia festiwalu, na którym wszystkie formy teatru i kierunki teatralne by³yby

prezentowane na równych prawach artystycznych (st¹d nazwa "zderzenie")

oraz autentycznej potrzeby spo³ecznoœci lokalnej.”

gazeta.teatr.legnica.pl 2006

„Wyrastaj¹cy w sposób naturalny z autentycznego zapotrzebowania

spo³ecznoœci lokalnej na tak¹ imprezê, festiwal posiada ogromne znaczenie

edukacyjne poprzez aktywny udzia³ widzów w spotkaniach, dyskusjach,

sesjach, warsztatach i konkursach towarzysz¹cych festiwalowi.”

dziennikteatralny.pl 2006

2007

(XVI) MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL TEATRALNY

ZDERZENIE*

K£ODZKO, LISTOPAD 2007*, FESTIWAL NIE ODBY£ SiÊ

145

2008

XVI MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL ZDERZENIE


Spektakle

Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Brzydal” wg M. von Mayenburga,

re¿. Grzegorz Wiœniewski

Teatr Ludowy, Kraków, „Prywatna klinika” wg J. Chapmana

i D. Freemana, re¿. Jerzy Fedorowicz

Teatr Polski, Bielsko-Bia³a, „Intercity” wg I. Šebo, re¿. Robert

Talarczyk

Miros³aw Neinert, Teatr Korez, Katowice, „Kolega Mela Gibsona”

wg T. Jachimka, re¿. Waldemar Patlewicz

Aram Hovhannisyan, Armenia, „Hamlet” wg W. Szekspira, re¿. Hraczia

Ghazarian

Péter Scherer, Wêgry, „Wojna Klamma” wg K. Hensel, re¿. János

Novák


Wystawa fotografii - „Nieskoñczonoœæ Iluzji”

Wystawa pracowni jubilerskiej - „Venus w Galerii Parter”

Kabaret muzyczny - „Escale Dedale”, Francja, re¿. Bernard Colin

Przegl¹d Filmów Górskich - pokaz filmów nagrodzonych

POL-8 - Ogólnopolski Festiwal Filmów Amatorskich, pokaz filmów

nagrodzonych


Marian Pó³toranos

Nagrody


Miros³aw Neinert, Teatr Korez, Katowice, „Kolega Mela Gibsona”


Teatr Polski, Bielsko-Bia³a, „Intercity”

„Zderzenie nie przez przypadek zyska³o miano „K³odzkich Dionizji”. Tutaj

dla tubylców jest to bowiem czas czterodniowego œwiêta teatru (…). I choæ

ograniczane z roku na rok fundusze i inne infrastrukturalne ciosy mog³yby

146

dokonaæ mordu na tym festiwalu, zachwia³ siê on tylko nieznacznie na

swoich, mocno zatopionych w teatralnej tradycji, nogach.”

Malwina Tuchendler

Nowa Si³a Krytyczna 11/2008

2009

XVII MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL ZDERZENIE

W HRABSTWIE K£ODZKIM


Spektakle

Natalie Imlay, USA, „Towarzysz podró¿y” wg H. CH. Andersena,

re¿. Nicolette Lee

Bogus³aw Kierc, Wroc³aw, „Mój trup” wg A. Mickiewicza,

re¿. Bogus³aw Kierc

„Czecholada na gor¹co” wg W. Heliñskiego, re¿. Janusz Gawrysiak

Teatr Actores, S³owacja, „Meeting you was beautiful”, re¿. Tatiana

Masniková

Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Rowerzyœci” wg V. Schmidta, re¿. Anna

Augustynowicz

Krystyna Janda, Teatr Polonia, Warszawa, „Piosenki z Teatru”,

re¿. Krystyna Janda

Teatr Piosenki, Wroc³aw, „Leningrad” wg S. Sznurowa, re¿. £ukasz

Czuj


Wernisa¿ wystawy fotografii Andrzeja Paluchewicza - „Czas

Grotowskiego”

POL-8 - Miêdzynarodowy Festiwal Filmowy, pokaz filmów

nagrodzonych


Wystawa K³odzkiego Klubu Fotograficznego - „Sezon piêædziesi¹ty”


Marian Pó³toranos

Nagrody


Teatr Piosenki, Wroc³aw, „Leningrad”

147

„Miêdzynarodowy Festiwal Zderzenia w Hrabstwie K³odzkim nigdy

w swej 17-letniej historii nie by³ tak muzyczny jak w tym roku. Na

siedem zaprezentowanych spektakli a¿ w czterech muzyka by³a

elementem dominuj¹cym.”

Kurier K³odzki 12/2009

2010

XVIII MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL TEATRALNY

ZDERZENIE


Spektakle

Studio Jazzowe ADAN, Krapkowice, „Myœli nieuczesane”, choreogr.


Grupa Nieformalna, Wroc³aw, „Poszukiwacze zaginionego elementu”,

re¿. Piotr £ukaszczyk

Teatr Muzyczny Capitol, Wroc³aw, „Rzecze Budda Chinaski”

wg Ch. Bukowskiego, re¿. Cezary Studniak

Ma³e Instrumenty, Wroc³aw, „Elektrownia dŸwiêku”,

re¿. Ma³e Instrumenty

Pañstwowa Wy¿sza Szko³a Teatralna, Wroc³aw, „Wesele”

wg St. Wyspiañskiego, re¿. Katarzyna Raduszyñska

Teatr KO-KU, K³odzko „Hrabstwo K³odzkie, czyli w kraju Pana Boga”

wg A. Herzwiga i M. Ruchniewicz, re¿. Marian Pó³toranos



Miêdzynarodowy Festiwal Filmowy - POL-8, pokaz filmów

nagrodzonych


Marian Pó³toranos

„Bogaty program, ciekawe spektakle i niezwykle interesuj¹ce spotkania

artystyczne (…). Festiwal posiada ogromne znaczenie edukacyjne;

widzowie bior¹ aktywny udzia³ w spotkaniach, dyskusjach, sesjach,

warsztatach i konkursach towarzysz¹cych festiwalowi. Zderzenia stanowi¹

148

równie¿ wa¿ny element promocji miasta i regionu turystycznego.”

Kurier K³odzki XII 2010/I 2011

„Podczas tegorocznych „Zderzeñ” tematyka zaprezentowanych wystêpów

zachwyci³a swoj¹ ró¿norodnoœci¹. Mo¿na by³o obejrzeæ przedstawienia

teatralne muzyczne, taneczne, dramatyczne czy te¿ zwi¹zane z filmem. (…)

Atrakcj¹ (...) by³o równie¿ wyœwietlenie filmów nagrodzonych na

Przegl¹dzie Filmów Górskich w L¹dku Zdroju oraz POL-8 - Miêdzynarodowym

Festiwalu Filmowym im. Józefa Milki w Polanicy Zdroju.”

Euroregio Glacensis 48/2010

2011

(XIX) OGÓLNOPOLSKIE ZDERZENIE TEATRÓW

JEDNOOSOBOWYCH*

K£ODZKO - POLANICA-ZDRÓJ, MAJ 2011*, FESTIWAL NIE

ODBY£ SiÊ

2011

XX JUBILEUSZOWY MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL

TEATRALNY ZDERZENIE


Spektakle

Monika Bolly, Teatr Ma³y, Wroc³aw, „Sachem” wg H. Sienkiewicza,

re¿. Stanis³aw Melski

Pawe³ Palcat, Teatr im. H. Modrzejewskiej, Legnica, „Roxxy 2 Hot”,

re¿. Szymon Turkiewicz

Kamil Maækowiak, Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Ni¿yñski”

wg W. Ni¿yñskiego, re¿. Waldemar Zawodziñski

Gabriela Muska³a, Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Podró¿ do Buenos

Aires”, re¿. Marian Pó³toranos


Przegl¹d Filmów - POL-8 - pokaz filmów nagrodzonych

Spotkanie z Wojciechem Heliñskim „Chiñskie opowieœci”

Projekcja filmu „Wymyk” Grega Zgliñskiego

149

Nagrody


Kamil Maækowiak, Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ „Ni¿yñski”

„K³odzko przez kilka dni ¿y³o wa¿nymi pytaniami i wielk¹ sztuk¹.

Wyrastaj¹c z autentycznych potrzeb, festiwal ma nie tylko ugruntowan¹ od

lat pozycjê, ale te¿ wyró¿nia go ogromne znaczenie edukacyjne - widzowie

dyskutuj¹ po spektaklach, a organizatorzy sesji i warsztatów towarzysz¹cych

festiwalowi nie mog¹ narzekaæ na brak frekwencji.”

Kurier K³odzki XII 2011

2012

XXI MIÊDZYNARODOWY FESTIWAL TEATRALNY

ZDERZENIE


Spektakle

Teatr Korez, Katowice „Dwa” wg J. Cartwighta, re¿. Robert Talarczyk

Grupa Teatralna TEOKA, Wroc³aw, „Opat”, re¿ Jaros³aw Paczkowski

Marek Mazurkiewicz, Teatr KO-KU, K³odzko, „Pos³uchaj”, re¿. Marian

Pó³toranos

Janusz Stolarski, Stowarzyszenie Teatralne ANTRAKT, Poznañ,

„Zemsta czerwonych bucików” wg Ph. Dimitri-Galasa, re¿. S³awomir

Micha³ Chwastowski

Teatr KO-KU, K³odzko, „Hrabstwo K³odzkie, czyli w kraju Pana Boga”

wg A. Herziga i M. Ruchniewicz, re¿. Marian Pó³toranos

Mirella Rogoza-Biel, Teatr im. H. CH. Andersena, Lublin, „Inna”

wg N. Kolady, re¿. Marian Pó³toranos

2016

LETNIE ZDERZENIE TEATRÓW „PRZESTRZEÑ I FORMA”

K£ODZKO, 24-27 SIERPNIA

Wydarzenia

Teatr Pinezka, „Stary Clown i morze”

Korporacja Mimów, Rosja, „Ingredienty”

150

Teatr Jasiê „Zielonomu”

Teatr Czarny Kwadrat „Von Binges. Historia prawdziwa.”

Teatr Del, Rosja, „Black and White”

Teatr Del, Rosja, „Po drugiej stronie…oraz Widzenia senne”

Teatr Tañca Gdañskiej Szko³y Artystycznej „My_szy”, re¿. Natalia

Murawska

Teatr Znak, Gdañsk, „Plotki” wg A. Czechowa, re¿. Janusz Gawrysiak

Teatr Tacka, Gdañsk, „Ubu Król” wg A. Jarry'ego, re¿. Janusz

Gawrysiak

Bajkowa parada morska i festyn rodzinny, Teatr Znak, Gdañsk

Parada uliczna, „Pegazy”, Teatr Znak, Gdañsk

Performance rzeŸbiarski Marzeny Gawrysiak, „Metamorfosis”, Gdañsk

Teatr malowania tañcem, „Tañcz¹ panowie, tañcz¹ panie…”, Teatr

Tañca GSA

Zderzenie Kultur „Iran, Etiopia i nie tylko”, spotkanie podró¿niczodyskusyjne,

Wojciech Heliñski i Janusz Gawrysiak

Wernisa¿ wystawy poplenerowej Marzeny Gawrysiak „Miasto i Ludzie”

Koncert Hell in Sky

Dyrektor festiwalu

Marek Mazurkiewicz


Janusz Gawrysiak

2016

ZDERZENIE TEATRÓW REAKTYWACJA

22. EDYCJA FESTIWALU PAMIÊCI MARIANA PÓ£TORANOSA


Spektakle

TR Warszawa, „Ewelina p³acze”, re¿. Anna Karasiñska

Teatr Ad Spectatores, Wroc³aw, „Obcy z Mons”, re¿. Maciej Masztalski

Kielecki Teatr Tañca, „Stó³ bez szczêœcia”, choreogr. El¿bieta Szlufik-

Pañtak, „Sen Jakuba”, choreogr. Grzegorz Pañtak, „Poza horyzont”,

choreogr. Jacek Przyby³owicz

Irina Andeeva/Teatr Novogo Fronta, Czechy, „Passing”, re¿. Irina

Andreeva

151

Teatr Biuro Podró¿y, Poznañ, „Wot takaja ¿yzñ”, re¿. Pawe³ Szkotak

Hubert Bronicki, Teatr Rawa, Katowice, „Katechizm Bia³ego

Cz³owieka” wg J. Murawskiego, re¿. Miros³aw Neinert

Teatr Improwizacji IMPROKRACJA, Wroc³aw, „Bestseller”, re¿. Zespó³


Wystawa fotografii Janusza Skrobota - „Zderzenia moje”

Spotkanie z podró¿nikiem Maækiem Hawrylakiem - „Ciekawoœæ

nastêpnego dnia”

Wieczór Pamiêci Mariana Pó³toranosa

Zlot Klas Teatralnych

Zderzenie Kultur „Show me the Asian street”, spotkanie podró¿niczomuzyczne

Hell In Sky & Dona

Krytycy

Grzegorz Janikowski

Dyrektor festiwalu

Marek Mazurkiewicz

Nagrody


Teatr Ad Spectatores, Wroc³aw, „Obcy z Mons”


Irina Andreeva/Teatr Novogo Fronta, Czechy, „Passing”

„Po kilku latach nieobecnoœci marki „Zderzenie” na kulturalnej mapie œwiata

i regionu wracamy do realizacji festiwalu o wysokiej randze artystycznej

i znacz¹cych walorach promocyjnych, wszak K³odzko to miasto ambitne,

w którym kultura odgrywa wa¿n¹ rolê w ¿yciu mieszkañców.”

Marek Mazurkiewicz

terazteatr.pl 2016

„(…) to festiwal, podczas którego organizatorzy spróbuj¹ porozmawiaæ

o kilku wa¿nych sprawach; o postrzeganiu rzeczywistoœci, o sensach

i bezsensach, o szczêœciu, wojnie, œmierci, Rosji, wierze, poczuciu humoru,

dystansie do siebie, o przesz³oœci i przysz³oœci i na pewno o samym teatrze.”

Gazeta K³odzka nr 373/2016

152

2017

II LETNIE ZDERZENIE TEATRÓW „PRZESTRZEÑ I FORMA”

K£ODZKO, 6-9 LIPCA

Wydarzenia

Teatr Tañca Eisenhower Dance, Detroit/USA, „Touch the soul/ Dotyk

duszy”

Teatr Ognia, Office Theatre, Gdañsk, „Fire Show”

Kacper Wydmañski Show, Wroc³aw, „Iluzja Show”

Akademia WyobraŸni, „Baœñ o dwóch braciach”, re¿. Jacek Zuzañski

Teatr Del, Kaliningrad/Rosja, „Japonia”

Pan Z¹bek, Wroc³aw, „Rosyjska ruletka”

Akcja Uliczna, Teatr Znak, Gdañsk

Wernisa¿ wystawy Du¿ego Studia Plastycznego KCKSiR „Sezon 2017”

Najwiêksza w Polsce rodzinna gra interaktywna, „Przygoda Morska”,

GSA

Ogólnopolski Zespó³ Gitarowy Dusznickie Anio³ki „Koncert pamiêci

k³odzkich powodzian”

Dyrektor festiwalu

Marek Mazurkiewicz

2017

23. FESTIWAL ZDERZENIE TEATRÓW PAMIÊCI MARIANA

PÓ£TORANOSA


Spektakle

Teatr Wierszalin, Supraœl, „Dziady - Noc Druga” wg A. Mickiewicza,


Teatr im. H. Modrzejewskiej, Legnica, „Zabijanie Gomu³ki”, re¿. Jacek

G³omb (spektakl wyjazdowy)

Mirella Rogoza-Biel, Lublin, „Ja, Maria” wg M. Szwiñskiej,

Re¿. Stanis³aw Miedziewski

Teatr Porywacze Cia³, Poznañ, „Humanicana”, re¿. Katarzyna

Paw³owska i Maciej Adamczyk

153

Teatr im. L. Solskiego, Tarnów, „Ikebana” wg M. Skóry, re¿. Bohdan

Robert Graczyk i Dariusz Stanis³aw Starczewski

Wroc³awski Teatr Tañca, „Klatka z ³ez”, re¿. Bo¿ena Klimczak


Wernisa¿ wystawy fotografii - Janusza Skrobota i Mieczys³awa

Krombacha „Barwy Reaktywacji - Zderzenie 2016”

Wernisa¿ wystawy - Bogdana Zdrojewskiego - „Ludzie”

Hell In Sky, „Sny inspektora Mocka”, monodram wokalny Wojciecha

Heliñskiego

Prezentacja multimedialna „Fellini” Noord Nederlands Toneel-

Groningen, Holandia, prowadzenie Grzegorz Janikowski

Wystawa Interaktywna - „Teatr 40”

Krytycy

Grzegorz Janikowski, Wies³aw Kowalski

Dyrektor festiwalu

Marek Mazurkiewicz

Nagrody


Teatr Wierszalin, Supraœl, „Dziady - Noc Druga”


Mirella Rogoza-Biel, Lublin, „Ja, Maria”

Nagroda Wies³awa Kowalskiego

Nagroda Aktorska Rafa³ G¹sowski za rolê w spektaklu „Dziady - Noc

Druga”

Nagroda M³odych

Teatr Porywacze Cia³, Poznañ, „Humanicana”

Nagroda Dyrektora Festiwalu Marka Mazurkiewicza

Wroc³awski Teatr Tañca, „Klatka z ³ez”

„Ten festiwal obrós³ doœæ du¿¹ tradycj¹. Ale przede wszystkim zainteresowa³

mnie repertuar (…). Podoba³a mi siê te¿ ró¿norodnoœæ tych propozycji (…).”

Wies³aw Kowalski

PAP Marek S³awiñski 23.11.2017

„Nadal jest komu pokazywaæ mocne, ciekawe spektakle i ci¹gle jest z kim

dyskutowaæ o teatrze. W listopadzie K³odzko znów bêdzie aren¹ „zderzenia”

154

publicznoœci ze sztuk¹ o wysokich walorach artystycznych (…).”

Marek Mazurkiewicz

PAP Grzegorz Janikowski 4.11.2017

2018

III LETNIE ZDERZENIE TEATRÓW „PRZESTRZEÑ I FORMA”

K£ODZKO, 12-15 LIPCA

Wydarzenia

Teatr Animagia, ¯ytno, „Karczma pod Bia³ym £abêdziem”

Teatr Znak, Gdañsk, „Rosó³”, happening z mieszkañcami miasta,

re¿. Janusz Gawrysiak

Dorota Ju³kowska i John Leysner „Perfomens muzyki i tañca”

Kacper Wydmañski Show, Wroc³aw, „Niesamowity Balans”

Akademia WyobraŸni, „O Ignasiu, który nie lubi³ szko³y”, re¿. Pawe³

Pawlik

Teatr Uliczny TUB, Bystrzyca K³odzka, „Klucz do…”, fire show

Gra rodzinna „100 lat radoœci na 100 lat wolnoœci”, Gdañska Szko³a

Artystyczna

Dyrektor festiwalu

Marek Mazurkiewicz

2018

24. FESTIWAL ZDERZENIE TEATRÓW PAMIÊCI

MARIANA PÓ£TORANOSA

K£ODZKO, 27 LISTOPADA - 2 GRUDNIA

Spektakle

Autorska Szko³a Musicalowa Macieja Paw³owskiego,

£ódŸ/Kraków/Warszawa, „Bitwy Szambali”, re¿. Maciej Paw³owski,

choreogr. Iga Marsza³ek

Teatr Nowy, Kraków, „Wysocki. Powrót do ZSRR”, re¿. Piotr Sieklucki

Zespó³ Czes³aw Œpiewa, Czes³aw Mozil z zespo³em, koncert

Teatr Strefa Otwarta, Wroc³aw, „Bez-sennoœæ”, re¿. Anna Rakowska,

Piotr Misztela

155

Teatr KO-KU, K³odzko, „W kraju Pana Boga. Ziemia K³odzka od

Polski do Polski” wg A. Herziga i M. Ruchniewicz, re¿. Marian

Pó³toranos

Akademia Sztuk Teatralnych, Wydzia³ Teatru Tañca, Bytom, „CPH4”,

choreogr. Jacek £umiñski


Wernisa¿ wystawy fotografii - Janusza Skrobota i Mieczys³awa

Krombacha „Szósta œciana”

Spotkanie autorskie z Gabriel¹ Muska³¹

Promocja ksi¹¿ki Moniki Muska³y - „Miêdzy Placem Bohaterów

a Rechnitz. Autorskie rozliczenia” oraz spotkanie z autork¹,

prowadzenie Janusz Margañski

Krytycy


Dyrektor festiwalu

Marek Mazurkiewicz

Nagrody


Teatr Nowy, Kraków, „Wysocki. Powrót do ZSRR”


Teatr KO-KU, K³odzko, „W kraju Pana Boga. Ziemia K³odzka od

Polski do Polski”


Edward Linde-Lubaszenko za rolê w spektaklu „Wysocki. Powrót do

ZSRR.” Teatr Nowy, Kraków

Nagroda Fotoreporterów

Akademia Sztuk Teatralnych, Wydzia³ Teatru Tañca, Bytom, „CPH4”


Autorska Szko³a Musicalowa Macieja Paw³owskiego,

£ódŸ/Kraków/Warszawa, „Bitwy Szambali”

„G³ówny sens realizacji naszego festiwalu teatralnego dotyczy publicznoœci,

która chce mieæ kontakt z wa¿nymi zjawiskami we wspó³czesnym teatrze.

Reaktywacja Zderzenia Teatrów w 2016 r. pokaza³a, ¿e istnieje w naszym

mieœcie i okolicy znaczna grupa odbiorców zainteresowanych sztuk¹ teatru.

To nie tylko dawni uczniowie klas teatralnych, które funkcjonowa³y

156

w k³odzkim LO w latach 90. XX wieku, ale tak¿e ludzie oczekuj¹cy

powa¿nej oferty kulturalnej w mieœcie bêd¹cym stolic¹ mikroregionu, jakim

jest ziemia k³odzka (…).”

Marek Mazurkiewicz

PAP Grzegorz Janikowski 22.11.2018

„K³odzko jako miasto teatralne jest miejscem szczególnym. Wci¹¿ ¿ywa jest

tutaj legenda towarzysz¹ca postaci Mariana Pó³toranosa, który wiele lat

temu powo³a³ do ¿ycia festiwal, na który zje¿d¿ali najwybitniejsi twórcy

polskiego teatru, a wraz z nimi ludzie pióra zajmuj¹cy siê krytyk¹ teatraln¹.

Pamiêæ tamtych rozdyskutowanych dni jest nadal dynamicznym

wspomnieniem nazwisko k³odzkiego animatora kultury, re¿ysera

teatralnego i pedagoga przywo³ywane jest niemal codziennie, podczas

kolejnych edycji „Zderzeñ teatrów” (…).”

Wies³aw Kowalski

teatrdlawszystkich.eu 29.11.2018

2019

IV LETNIE ZDERZENIE TEATRÓW „PRZESTRZEÑ I FORMA”


Wydarzenia

Teatr Znak, Gdañsk „Benzin, akcja performatywna”, re¿ Janusz

Gawrysiak

Office Theatre, Gdañsk, „Etiuda Fireshow”

Maciej Kulhawik, Wroc³aw, „Król Wroc³awia”

Henryk Hryniewicki, Rzeszów, „Trzy œwinki” wg W. K i J. L Grimm,

re¿ Henryk Hryniewicki

Teatr Del, Kaliningrad/Rosja, „Butho”

Grupa Tañca FLAMME, „Œwiat³o i ogieñ”

Piotr Kochanowski, Akademia WyobraŸni, „Czerwony Kapturek”,

Re¿. Pawe³ Pawlik

Gdañska Szko³a Artystyczna, Teatr Del, „Parada Baltona Captain Ice

Cream and Summer History”

£ódzka Grupa Kreatywna „Warsztaty druku na tkaninie”

£ódzka Grupa Kreatywna „Warsztaty malowania na wodzie”

157

Gdañska Szko³a Artystyczna „Festyn Big Bubble i szczud³a dla

wszystkich dzieci”

Dyrektor festiwalu

Marek Mazurkiewicz

2019

XXV JUBILEUSZOWY FESTIWAL ZDERZENIE TEATRÓW

PAMIÊCI MARIANA PÓ£TORANOSA


Spektakle

Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Bo¿e Mój!”, re¿. Jacek Or³owski

Magdalena Bochan-Jachimek, Gdynia, „Mamy problem. Monodram

macierzyñski.” wg Sz. Jachimka, re¿. Jakub Ehrlich

Mateusz Nowak, Lublin, „Od przodu i od ty³u” wg K. Zbyszewskiego,

re¿. Stanis³aw Miedziewski

Teatr Polonia, Warszawa, „¯eby nie by³o œladów” wg P. Rowickiego,

re¿. Piotr Ratajczak

Teatr Chorea, £ódŸ, „Tragedia Jana”, re¿. Waldemar RaŸniak

Stanis³awa Celiñska z zespo³em pod kierunkiem Macieja Muraszko

„Atrament z nut¹ maliny”

Polski Teatr Tañca, Poznañ, „Niech ¿ywi grzebi¹ umar³ych”,

re¿. Aleksandra Dziurosz i Tomasz Szczepanek, choreogr. Aleksandra

Dziurosz z zespo³em


Wernisa¿ wystawy - „XXV edycji Festiwalu Zderzenie Teatrów”

Pokaz multimedialny, Wojciech Heliñski - „Paria 2019. Opowieœæ

o Indiach z Moniuszk¹ w tle”

Recital Kamili Klimaczak, Piwnica pod Baranami, Kraków, „Rysy na

¿yciorysie”

Finisa¿ wystawy fotografii Janusza Skrobota - „Szósta œciana 25/50”

Krytycy


Dyrektor festiwalu

Marek Mazurkiewicz

158

Nagrody


Teatr Polonia, Warszawa, „¯eby nie by³o œladów”


Milena Lisiecka za rolê w spektaklu „Bo¿e Mój!”, Teatr im.

S. Jaracza, £ódŸ


Teatr im. S. Jaracza, £ódŸ, „Bo¿e Mój!”


Mateusz Nowak, Stanis³aw Miedziewski, Lublin, „Od przodu i od ty³u”

Nagroda Reporterów

Polski Teatr Tañca, Poznañ „Niech ¿ywi grzebi¹ umar³ych”

„K³odzko, po raz kolejny, zamieni siê w teatralne epicentrum regionu.

Za spraw¹ Festiwalu Zderzenie Teatralne, bêdziemy mogli w kilka dni

zobaczyæ arcyciekawe widowiska sceniczne w wykonaniu zespo³ów

aktorskich z ca³ej Polski.”

wroclawskiefakty.pl, 16 listopada 2019

„W œrodê 20 listopada w K³odzkim Oœrodku Kultury ruszy³ XXV

Jubileuszowy Festiwal Zderzenie Teatrów, który zainaugurowa³ ³ódzki Teatr

im. Stefana Jaracza spektaklem "Bo¿e mój". Otwarta zosta³a równie¿

wystawa podsumowuj¹ca 25 edycji k³odzkiego festiwalu, któr¹ mo¿na

obejrzeæ w Galerii Sztuki pARTer w KOK-u.”

Jaros³aw Wrona

tvsudecka.pl, 22 listopada 2019

„Drugi dzieñ na Festiwalu Zderzenie Teatrów w K³odzku, poœwiêcony

sztuce monodramu, to kolejny uk³on dyrektora Marka Mazurkiewicza

w kierunku tradycji i Mariana Pó³toranosa, który pozosta³ w pamiêci widzów

jako re¿yser znakomitych spektakli jednego aktora przygotowywanych

i prezentowanych w ca³ej Polsce. W tym roku organizatorzy festiwalu

zdecydowali siê na pokazanie pozornie ró¿nych przedstawieñ, czerpi¹cych

z odmiennych materii literackich, ale jak zauwa¿y³a podczas dyskusji

k³odzka publicznoœæ, obydwu traktuj¹cych o problemach naszej

159

wspó³czesnoœci.”

Wies³aw Kowalski

teatrdlawszystkich.eu, 22 listopada 2019

2020

V LETNIE ZDERZENIE TEATRÓW „PRZESTRZEÑ I FORMA”


Wydarzenia

Teatr 3.5, Dzierzgoñ „Can't Escape”, re¿. Marek Kurkiewicz

Teatr Tañca Enza, S³upsk, „KA-BA”, choreogr. Klaudia Janus i Martyna

Majewska

Akademia WyobraŸni, „Czerwony Kapturek”, re¿. Pawe³ Pawlik

Cichy Teatr, Jelenia Góra, „Tobi Show”

Teatr Wojtka Kowalskiego, Czêstochowa, „3xRudnicki” wg J. Rudnickiego,

re¿. Wojtek Kowalski

Grupa tañca z ogniem i œwiat³em FLAMM, „Energia kobiecoœci”, re¿. Wiola

£oœ, Dagmara Przew³ocka

Akademia WyobraŸni, „O Stachu i Strachu”, re¿. Pawe³ Pawlik

Teatr Znak, Gdañsk, Teatr3.5, Dzierzgoñ, „Parada na otwarcie festiwalu”

Gdañska Szko³a Artystyczna, „Parada Maskotek”

Teatr Znak, Gdañsk, „Istny cyrk”, artystyczne zabawy dla ca³ej rodziny

„Pan Fotograf”, retro fotografia, pami¹tka z festiwalu

Dyrektor festiwalu

Marek Mazurkiewicz

2020

26. ZDERZENIE TEATRÓW ON-LINE PAMIÊCI

MARIANA PÓ£TORANOSA


* Realizacja festiwalu zaplanowana by³a w dniach 19-22.11.2020

i obejmowaæ mia³a prezentacjê 7 spektakli w sali K³odzkiego Oœrodka

Kultury. Ze wzglêdu na ograniczenia zwi¹zane z pandemi¹ covid-19 festiwal

nie móg³ odbyæ siê w planowanej formie. Zaprezentowano jedynie 3 przedstawienia

w formie on-line i relacjê z wystawy.

160

Spektakle:

Pawe³ Pabisiak, Teatr Badów im. Piotra Bikonta, Badów Górny „Siódemka”,

re¿. Piotr Bikont

Piotr Rogaliñski, Teatr Studio Czyczkowy/Towarzystwo Kultury

Czynnej, Wroc³aw „dzieñ:noc:DZIEÑ”, re¿. Jerzy Welter

Aleksandra Kugacz-Semerci, Teatr Studio Czyczkowy/Towarzystwo

Kultury Czynnej, Wroc³aw „dzieñ:noc:DZIEÑ”, re¿. Jerzy Welter

Impreza towarzysz¹ca:

Wystawa - „30 lat K³odzkich Zderzeñ”

Dyrektor festiwalu

Marek Mazurkiewicz

„26. Festiwal Zderzenie Teatrów pierwotnie mia³ siê odbyæ w listopadzie br.,

jednak ze wzglêdu na obostrzenia zwi¹zane z pandemi¹ koronawirusa

organizatorzy zmuszeni byli odwo³aæ wydarzenie w pierwotnej formule.

Festiwal w tym roku jednak siê odbêdzie, a wydarzenia pod wspólnym

tytu³em „Teatr musi graæ” bêdzie mo¿na obejrzeæ od 4 do 7 grudnia za

poœrednictwem internetu.”

24klodzko.pl, 30 listopada 2020

„W pi¹tek, 4 grudnia o godz. 17:00 premierê bêdzie mia³a fotograficzna

wystawa „30 lat K³odzkich Zderzeñ”, która zainstalowana zosta³a w Galerii

Sztuki pARTer i bêdzie j¹ mo¿na obejrzeæ online. Dyrektor Festiwalu,

Marek Mazurkiewicz zachêca do zapoznania siê z prezentowanymi

fotografiami takimi oto s³owami: Wystawa, nie jest w ¿adnym wypadku

dzie³em monograficznym, lecz przyczynkiem do opracowania i przywo³ania

obrazów rozproszonych, zatrzymanych przez przypadkowe i nieprzypadkowe

zdjêcia oraz z trudem wyszperane recenzje ludzi, którzy swoim

pisaniem oceniali jakieœ istotne kiedyœ i pewnie i dziœ zdarzenia ze Zderzeñ.

A by³o nam dane przez te 30 lat nie tylko proponowaæ naszym widzom

œwietne spektakle teatralne i spotkania z wybitnymi twórcami, ale tak¿e

wspó³pracowaæ z fantastycznymi krytykami, jurorami, dziennikarzami

i animatorami, którzy okazjonalnie lub przez lata wp³ywali na fenomen

k³odzkich Zderzeñ.”

161

24klodzko.pl, 30 listopada 2020

2021

VI LETNIE ZDERZENIE TEATRÓW „PRZESTRZEÑ I FORMA”


Wydarzenia

Marcin Po³oniewicz, Wroc³aw, „Król cyrku”

Teatr Tañca Enza, S³upsk, „P³onaca ¿yrafa”, choreograf Gabriela Keller-

Janus

Teatr 3.5 Dzierzgoñ, „Miasto w ogniu”, re¿. Marek Kurkiewicz

Pan Z¹bek Show, re¿. Marcin Po³oniewicz

Teatr Tañca Enza, S³upsk, „Tulipany na betonie”, choreogr. Gabriela

Keller-Janus

Pomorski Inkubator Kultury, Mistrzowskie formacje taneczne GSA,

„Teatr Malarstwa, RzeŸby i Tañca”

Grupy taneczne Gdañskiej Szko³y Artystycznej „Night of modern

dance”

Roma Andrzejkiewicz, Przestrzeñ Wysokich Wibracji, Gdañsk, „Muzyka

Ciszy i Czystej Energii”

Teatr KO-KU, K³odzko, „Daszeñka czyli ¿ywot szczeniaka”

Wg K. Èapka, re¿. Micha³ Tramer

Teatr 3.5, Dzierzgoñ, „We dwoje”, re¿. Marek Kurkiewicz

Jerzy Snakowski i gwiazdy opery, Gdañsk, „Bella Opera Notturna”

„Ulica sztuki”, Teatr którego byæ nie powinno, 47. Pruski Pu³k

Piechoty, Teatr Akademia WyobraŸni, Duet Akordeonowy KUBAR,

GSA

Twierdza K³odzko „Nocna przygoda z histori¹ na Twierdzy K³odzkiej”

Teatr Znak, Gdañsk „Przygoda w podró¿y”, artystyczne zabawy dla

ca³ych rodzin

Dyrektor festiwalu

Marek Mazurkiewicz

162

STATYSTYKA WYDARZEÑ FESTIWALOWYCH

Festiwal Zderzenie Teatrów 1991-2020

- iloœæ spektakli w g³ównym nurcie programowym: 250

- iloœæ spektakli dodatkowych i pozakonkursowych: 50

Ma³e Zderzenie Teatrów 1995-1999

- iloœæ spektakli konkursowych: 36

- iloœæ spektakli dodatkowych: 6

Letnie Zderzenia 2016-2021

- iloœæ wydarzeñ: 67

- iloœæ prezentacji: 89

163

LESZEK MAJEWSKI

CHRZEST •RÓD£A KLUCZEM SKUTECZNIEJSZEGO

ROZWOJU ZLEWNI NYSY K£ODZKIEJ

Glob ziemski sk³ada siê w trzech czwartych z wody. Podobne proporcje

wystêpuj¹ w naszym ciele. Dlatego dbajmy, ¿eby woda by³a czysta,

zdrowa, ¿eby nigdy jej nie zabrak³o… Kochamy Ziemiê K³odzk¹.

Dzieñ po 73. rocznicy utworzenia Towarzystwa Mi³oœników Ziemi

K³odzkiej - pierwszego stowarzyszenia za³o¿onego na tzw. ziemiach

odzyskanych, 12 wrzeœnia 2020 r. Towarzystwo uroczyœcie oznaczy³o

w terenie w³aœciwe Ÿród³o rzeki Nysy K³odzkiej, równoczeœnie nadaj¹c

mu imiê „Szczodre” i w ten sposób rozpoczynaj¹c powiatowe obchody

Œwiatowego Dnia Turystyki, przypadaj¹ce na 27 wrzeœnia.

Wydarzenie to, wa¿ne przede wszystkim w œwiecie turystyki, by³o

tylko czêœci¹ wczeœniej zaplanowanej misji pod has³em: Chrzest Ÿród³a

kluczem skuteczniejszego rozwoju zlewni Nysy K³odzkiej.

Przyczynkiem do tego dzia³ania by³a koniecznoœæ naprawienia

istniej¹cego 23 lata b³êdu, powsta³ego po definitywnym zaznaczeniu

Ÿród³a rzeki we w³aœciwym miejscu przez naukowców z instytutów

geologicznych w Polsce i Czechach na wydanej w 1997 r. mapie

geologiczno-turystycznej Masywu Œnie¿nika. Ale nikt tego nie zaznaczy³

w terenie. Doprowadza³o to do tego, ¿e turyœci, pos³uguj¹cy siê nowymi

mapami z zaznaczonym Ÿród³em, nie mog¹c znaleŸæ go w terenie, bo

i ¿aden szlak nie prowadzi (do dziœ) obok niego, odnajdywali wczeœniej

zaznaczone Ÿród³o w niew³aœciwym miejscu, jak siê póŸniej okaza³o.

Nikt nie podj¹³ dzia³añ nawet po pisemnym wyst¹pieniu w 2004 r.

o zwo³anie konferencji z udzia³em naukowców i definitywnego

rozwi¹zania problemu. Konferencji, któr¹ inicjator (Leszek Majewski)

chcia³ wykorzystaæ do zwrócenia uwagi na koniecznoœæ lepszego

zagospodarowania tej po³udniowo-wschodniej czêœci ziemi k³odzkiej,

wyraŸnie odstaj¹cej pod tym wzglêdem od pozosta³ych. Na nic zda³a siê ta

propozycja, jak wiele innych kierowanych do ró¿nych stowarzyszeñ, osób

i w³adz nie tylko dzia³aj¹cych na ziemi k³odzkiej. Zaistnia³a sytuacja

doprowadzi³a do poszukiwania w³aœciwego Ÿród³a.

Naturalnie nie oby³o siê bez z³orzeczenia na w³adze, które - wed³ug

nich - powinny zaj¹æ siê problemem i b³¹d naprawiæ. W wyniku powsta³ej

164

na powy¿szy temat dyskusji zg³aszano propozycje uznania, ¿e ta rzeka

powinna mieæ trzy, szeœæ, a nawet siedem Ÿróde³. Rozpisywa³a siê na ten

temat ówczesna prasa. W turystyczno-krajoznawczym magazynie „Na

Szlaku” ukaza³ siê artyku³ pt. „Gdzie s¹ Ÿród³a Nysy K³odzkiej?”.

Z nielicznych przekazów wiadomo, ¿e ju¿ pierwsi mieszkañcy

tworzonych wsi Jod³ów - le¿¹cej najwy¿ej w Masywie Œnie¿nika, bo

oko³o 800 m n.p.m., czy Potoczek, po³o¿onej tylko trochê ni¿ej, te¿ ze

znalezieniem g³ównego - w³aœciwego Ÿród³a mieli k³opoty. Sprowadzani,

jako tzw. koloniœci na ziemiê k³odzk¹, dla lepszego jej zagospodarowania,

ju¿ w XIII w. za króla czeskiego Przemys³awa Otokara II z ró¿nych czêœci

Europy: Górnych £u¿yc, Miœni, Turyngii ró¿nili siê pochodzeniem, mow¹,

zwyczajami, ale ³¹czy³a ich ciê¿ka praca przy wyrêbie, karczowaniu

i uprawie uzyskanej tym sposobem ma³o urodzajnej ziemi.

Z czasem, poznaj¹c siê, ³¹czy³o ich obchodzenie niektórych

zwyczajów, np. nocy kupa³y czy sobótek, znanych na wielu obszarach, nie

tylko Europy, jeszcze od czasów pogañskich. Obchodzono je nad rzekami

lub ich Ÿród³ami. Na wymienionym terenie nie by³o rzeki w pe³nym tego

s³owa znaczeniu.

Nysa K³odzka w najbardziej górnym odcinku jest w¹skim, rw¹cym,

górskim potokiem, a wiêc szukano Ÿród³a. By³o to o tyle trudne, ¿e

w Ÿródliskowym terenie jest ich wiele, a poza tym niektóre, przede

wszystkim te wiêksze w zale¿noœci od pory roku zmieniaj¹ wysokoœæ

wystêpowania. W czasie wiosennych roztopów, czasem latem podczas

ulewnych deszczów czy póŸn¹ jesieni¹ wystêpuj¹ wy¿ej - co nazwano

„wy¿ówk¹”. W czasie suchego lata czy mroŸnej zimy wystêpuj¹ ni¿ej -

nazwaliœmy to „ni¿ówk¹”, a takie Ÿród³a ogólnie „wêdrownymi”. Tworz¹

przy tym g³êbokie, o stromo opadaj¹cych zboczach, ro¿nej d³ugoœci ¿leby,

co szczególnie by³o trudne do zrozumienia dla zabobonnych dawnych

ludzi i wp³ywa³o na jeszcze wiêksze zainteresowanie nimi, a nawet

otaczanie ich wiêksz¹ czci¹ i przenoszenie na coraz inne Ÿród³a

odprawianych obrzêdów. Na przyk³ad przez jakiœ bli¿ej nieokreœlony czas

uwa¿ano za najwa¿niejsze wystêpuj¹ce na zboczu szczytu Puchacz, które

tworzy³o najd³u¿szy wyraŸnie widoczny w terenie ¿leb o d³ugoœci bez

ma³a pó³ kilometra. PóŸniej uwa¿ano, ba - nawet oznaczano Ÿród³o

wystêpuj¹ce na stoku szczytu Jasieñ na wysokoœci 920 m n.p.m. w pobli¿u

165

wsi Potoczek. •ród³o to oznaczono nawet tablicami z napisami najpierw

w jêzyku niemieckim, potem w jêzyku polskim. Zachowa³o siê to do dziœ,

mimo ¿e nie ono jest w³aœciwym Ÿród³em stanowi¹cym pocz¹tek rzeki

Nysy K³odzkiej. Nie zlikwidowano napisu w jêzyku niemieckim, mimo

trwaj¹cej przez pewien czas akcji nakazuj¹cej likwidacjê napisów w tym

jêzyku, a to z szacunku dla turystów, którzy tego dokonali jako pierwsi,

a ich potomni s¹ Ÿród³em zainteresowani i obecnie.

W miêdzyczasie ustalono, ¿e w przypadku, kiedy - jak tu - obok siebie

wystêpuje kilka Ÿróde³, to za w³aœciwe uwa¿ane jest przede wszystkim to,

które wystêpuje najwy¿ej i podaje najwiêcej wody. Z czasem okaza³o siê,

¿e Ÿród³o wystêpuj¹ce na Jasieniu nie spe³nia tych wymogów.

Mija³y lata. Zdawa³o siê, ¿e przyzwyczajono siê do takiego stanu

rzeczy i przestano siê problemem przejmowaæ. Zajê³o siê tym dopiero

Towarzystwo Mi³oœników Ziemi K³odzkiej po przyjêciu prezesury przez

Adama £¹ckiego, a cz³onkostwa w zarz¹dzie inicjatora przedsiêwziêcia,

kiedy wyraŸnie o¿ywi³o dzia³alnoœæ. Postanowi³o naprawiæ b³¹d i wykorzystaæ

to do podjêcia misji bli¿szej, skuteczniejszej wspó³pracy

mieszkañców ca³ej zlewni rzeki z wyszczególnieniem dba³oœci o czystoœæ

i oszczêdzanie ¿yciodajnej wody. Rozpoczêcie misji po³¹czono z zaanga¿owaniem

ogromnej, jakiej jeszcze nigdy nie by³o w zlewni rzeki,

imprezy gromadz¹cej wielk¹ liczbê przede wszystkim jej mieszkañców

zwiezionych nawet specjalnymi poci¹gami jad¹cymi od Wroc³awia i od

Nysy. Opracowano ciekawy program. Dla wzbudzenia wiêkszego

zainteresowania ujêto w programie ochrzczenie Ÿród³a wybranym w specjalnie

og³oszonym konkursie imieniem, uporz¹dkowanie dojœcia do

Ÿród³a i wiele zwi¹zanych z t¹ imprez¹ ciekawostek. A mo¿na by³o

wierzyæ, ¿e Towarzystwo temu sprosta, bo ju¿ zorganizowa³o kilka

wielkich imprez, podobaj¹cych siê tak bardzo mieszkañcom ziemi

k³odzkiej i Czechom, ¿e dopominaj¹ siê o organizowanie nastêpnych.

Niestety. Zaistnia³a sytuacja - pandemia covid-19 - uniemo¿liwi³a

zorganizowanie a¿ tak rozbudowanej imprezy. Ale organizatorzy, maj¹c na

uwadze koniecznoœæ wprowadzenia w ¿ycie misji, zdecydowali siê na

organizacjê imprezy w skromniejszym wymiarze, w postaci wycieczki

edukacyjno-turystycznej z uroczystym oznaczeniem Ÿród³a, wytyczeniem

wygodnej œcie¿ki i nadaniem mu nazwy.

166

Pogodny, s³oneczny i bezwietrzny od rana dzieñ wró¿y³ udan¹

wycieczkê. Wygodnym autobusem (przejazd ufundowany przez PKS

K³odzko), drog¹ nieznan¹ wiêkszoœci wycieczkowiczów, wœród których

byli nie tylko cz³onkowie TMZK, dojechano do schroniska „Ostoja”

w Jod³owie, gdzie oczekiwali ¿yczliwi ca³emu przedsiêwziêciu leœnicy.

Z Nadleœnictwa Miêdzylesie. Po krótkim i serdecznym powitaniu terenowymi

samochodami drog¹ przeciwpo¿arow¹, która wobec braku innej

okaza³a siê najkrótsz¹, dojechano na brzeg stoku ¿lebu, w którym na dole

znajduje siê w³aœciwe Ÿród³o rzeki. Zejœcie po stromo opadaj¹cym stoku

wielu wycieczkowiczom przysporzy³o trudnoœci, ale z pomoc¹ innych ze

œmiechem i humorem zeszli wszyscy. Nigdy jeszcze nie by³o tak wielu

ludzi w tym miejscu jednoczeœnie.

Aktu chrztu dokonali Adam £¹cki - znany i lubiany spo³ecznik, dawny

dyrektor Przedsiêbiorstwa Us³ug Turystycznych „Œnie¿nik”, starosta

k³odzki w l. 2002-2006, aktualnie przewodnicz¹cy Komisji Rozwoju

Promocji Turystyki i Ochrony

Œrodowiska Rady Powiatu K³odzkiego

i prezes Towarzystwa

Mi³oœników Ziemi K³odzkiej jako

ojciec chrzestny oraz El¿bieta

¯ytyñska - prezes PKS S.A.

W K³odzku i przewodnicz¹ca

Rady Miejskiej K³odzka - jako

matka chrzestna.

Po wypowiedzeniu specjalnej

formu³ki, wrzucono do Ÿród³a

bukiet polnych kwiatów, wbito

Mocowanie tabliczki - oznaczenie Ÿród³a

tablicê z odpowiedni¹ informacj¹, wypito po kilka garœci wody, obmyto

kryszta³ow¹ wod¹ ods³oniête czêœci cia³a i wypito po ³yczku szampana. Za

nimi zrobili to pozostali uczestnicy uroczystoœci. By³y te¿ krótkie

wypowiedzi, informacje, œpiewy chóralne i indywidualne. Wszystko

utrwalono aparatami i filmem krêconym przez Telewizjê K³odzk¹. Po

wycieczce scenê przy Ÿródle zaprezentowano w gablocie K³odzkiego

Oœrodka Kultury pt. tytu³em „Znasz li ten kraj”.

167

Tekst na tablicy:

To tutaj 12.09.2020 r. Ÿród³o Nysy K³odzkiej jako jedno z kilku istniej¹cych,

zosta³o z inicjatywy przewodnika sudeckiego Leszka Majewskiego

ochrzczone przez Towarzystwo Mi³oœników Ziemi K³odzkiej podczas

wycieczki edukacyjnej na Trójmorski Wierch. Ojciec chrzestny Adam £¹cki

i matka chrzestna El¿bieta ¯ytyñska podczas ceremonia³u chrztu nadali

Ÿród³u imiê „Szczodre”. •ród³o daje pocz¹tek rzece Nysie K³odzkiej

p³yn¹cej do Odry i Morza Ba³tyckiego.

Dotarcie do tego Ÿród³a i wypicie garœci krystalicznej wody przynosi

szczêœcie i bogactwo.

Leszek Majewski - pomys³odawca

oznaczenia Ÿród³a Nysy K³odzkiej

i Adam £¹cki - prezes TMZK

burmistrza Miêdzylesia

Tomasza Korczaka i so³tysa

Jod³owa Piotra Koby-

³eckiego. Nastêpnie d³ugo

dyskutowano na temat

realizacji mo¿liwoœci misji.

Podczas dyskusji

podkreœlono koniecznoœæ

168

Ni¿ej, po prawej stronie, widnieje logo TMZK

z zawo³aniem „Kochamy Ziemiê K³odzk¹”.

Po uroczystoœci wycieczkowicze przez

Trjómorski Wierch, na którym w czasie

krótkiego wypoczynku wys³uchali informacji

o szczycie oraz ciekawostek o zawodzie i pracy

miejscowych leœników, ogl¹daj¹c wczeœniej

oznaczone Ÿród³o na Jasieniu, zbieraj¹c grzyby

wrócili na specjalnie przygotowany plac przy

schronisku „Ostoja”. Tu, przy ognisku, rozpalonym

wed³ug harcerskiej tradycji, wyj¹tkowo

smacznej grochówce, kie³baskach, kawie

i herbacie wys³uchali kilku tematycznych

wypowiedzi przyby³ych w miêdzyczasie

Spotkanie u Ÿród³a

anga¿owania jak najwiêcej ludzi oraz instytucji, istniej¹cych bezpoœrednio

nad rzek¹. Organizowanie w tych miejscowoœciach spotkañ na temat

koniecznoœci oszczêdzania wody i dbania o jej czystoœæ, spotkañ (nie

tylko prelekcji), z pogadankami dotycz¹cymi tematu, œpiewem,

dowcipami, konkursami, a nawet tworzeniem „klubów rzeczników rzek” -

na zasadzie spotkañ towarzyskich. Organizowania nad rzek¹ dawnych

zwyczajów. Napisania przewodników turystycznych: jednego o miejscowoœciach

nad Nys¹ K³odzk¹ i jej dop³ywami, drugiego - z legendami.

Dba³oœæ o czystoœæ rzek i jej dop³ywów, zbiorników. Radzono i biesiadowano

do zapadniêcia nocy. A noc w Jod³owie to wielkie, wspania³e

prze¿ycie. Cisza. Zapad³a zupe³na ciemnoœæ. Niebo z ogromn¹ iloœci¹

gwiazd, lepiej widocznych ni¿ w wielu innych miejscach, szczególnie

w miastach.

Wszyscy uczestnicy otrzymali pami¹tki, ufundowane przez gminê

i nadleœnictwo i specjalnie opracowane certyfikaty od organizatorów.

Trzeba wyraŸnie podkreœliæ ogromne zainteresowanie misj¹ i ca³¹

imprez¹ gospodarzy: Miasta i Gminy Miêdzylesie i Nadleœnictwa

Miêdzylesie, ko³a ³owieckiego, leœniczego, gospodarza wsi Jod³ów,

gospodarza schroniska „Ostoja”, Telewizji K³odzkiej. Zaskoczeni t¹

postaw¹ organizatorzy serdecznie im dziêkowali, obiecuj¹c dalsz¹

wspó³pracê.

NYSA - nazwa niemaj¹ca dla nas jednoznacznego pochodzenia, znaczenia,

nie wiadomo te¿, kiedy i przez kogo zosta³a u¿yta jako nazwa

najwiêkszej rzeki na ziemi k³odzkiej. Z „Ma³ego s³ownika pochodzenia

i znaczenia nazw geograficznych” wynika, ¿e nazwa ta mog³a byæ

pierwszy raz u¿yta przez plemiê iliryjskie bardziej ni¿ s³owiañskie. Dla

nas po raz pierwszy w „Kronice Czechów”, pisanej w latach 1110-1125

„…podobnie od strony pó³nocnej ku Polsce gród K³odzko po³o¿ony przy

rzece Nysa…”.

Wyp³ywa spod szczytu Trójmorski Wierch na wysokoœci 980 m n.p.m.

od strony pó³nocnego zachodu. Tablicê z informacj¹ wbito w czasie chrztu

specjalnie w miejscu, z którego woda wyp³ywa o ka¿dej porze roku

w czasie tzw. ni¿ówki na 950 m n.p.m. Wziêto pod uwagê fakt, ¿e gdyby

ustawiono j¹ w miejscu wy¿ówki - 980 m n.p.m., to w czasie, kiedy woda

169

nie wystêpuje, niektórzy turyœci mogliby przyj¹æ to za b³¹d.

Po przep³yniêciu przez ziemiê k³odzk¹, Przedgórze Sudeckie i Nizinê

Œl¹sk¹ wp³ywa jako lewobrze¿y dop³yw do Odry w pobli¿u wsi Wronów,

na wysokoœci ok. 140 m n.p.m.

Na odcinku Przedgórza zbudowano trzy zbiorniki wodne: Otmuchów,

Nysa (G³êbinów), Topola - Paczków. Kilka lat w budowie jest zbiornik

Kamieniec.

W kraju nazwa Nysa u¿yta zosta³a do oznaczenia trzech rzek. Dla

odró¿nienia ich dodano drugi cz³on nazw: K³odzka, £u¿ycka i Szalona.

Na ca³ym odcinku Nysa (K³odzka) jest bardzo malownicza, a najbardziej

w górnym odcinku, gdzie jest jeszcze strumieniem p³yn¹cym na

du¿ej stromiŸnie miêdzy gnejsami i korzeniami drzew, tworz¹c mile

szumi¹ce bystrza. Po przep³yniêciu ok. 4 km, do miejsca, w którym

przyjmuje Jod³ówkê, ró¿nica poziomów wynosi bez ma³a 300 m n.p.m.

Kolejnym nadzwyczaj ciekawym miejscem jest Prze³om Bardzki,

nazywany nawet „cudem Sudetów”. Nysa K³odzka jest chêtnie

wykorzystywana przez kajakarzy - w maju odbywa siê popularny

Ogólnopolski Sp³yw Kajakowy, dobrze postrzegana przez wêdkarzy.

Powierzchnia zlewni wynosi 4534 km kw., 13 powiatów, 66 gmin.

TRÓJMORSKI WIERCH - szczyt w Masywie Œnie¿nika o wysokoœci

1145 m n.p.m. na granicy polsko-czeskiej. Poroœniêty prawie na

ca³ej powierzchni œwierkami z niewielk¹ domieszk¹ kosodrzewiny,

sprowadzonej z Karkonoszy. Tylko sam wierzcho³ek jest pokryty

gnejsowymi kamieniami le¿¹cymi tak luŸno, ¿e przy chodzeniu po nich,

a nawet przy du¿ym wietrze wydaj¹ charakterystyczne odg³osy k³apania.

St¹d u¿ywano nazwy szczyt „Klepacz” lub „Klepi¹ce g³azy”, a po czesku

„Kamenne More”. Wspó³czesn¹ nazwê wprowadzi³ dr Mieczys³aw

Or³owicz znany krajoznawca, turysta, mi³oœnik ziemi k³odzkiej.

Uzasadniona jest faktem, ¿e wody sp³ywaj¹ce ze szczytu p³yn¹ do trzech

mórz: Ba³tyckiego, Czarnego i Pó³nocnego - stanowi Europejski Dzia³

Wodny. Drugi taki dzia³ znajduje siê na Prze³êczy Maloja (1817 m n.p.m.)

w Alpach Retyckich w Szwajcarii.

W 2009 r. na szczycie zbudowano wie¿ê widokow¹ przeciwpo¿arow¹

o wysokoœci 25 m. Inwestorem by³a Gmina Miêdzylesie, która otrzyma³a

dofinansowanie ze œrodków Unii Europejskiej.

170

NA ZAKOÑCZENIE

W Polsce coraz bardziej odczuwamy deficyt wody. Uwierzyæ trudno,

¿e dostêpne zasoby wodne w przeliczeniu na jednego mieszkañca s¹

o po³owê mniejsze ni¿ w Hiszpanii i porównywalne z Egiptem. Dlatego

warto: u¿ywaæ do k¹pieli natrysku zamiast wanny pozwala zaoszczêdziæ

ok. 40 m szeœc. wody rocznie; zakrêcaæ wodê podczas mycia zêbów,

golenia i innych czynnoœci wykonywanych nad umywalk¹ - czteroosobowa

rodzina zaoszczêdzi w ci¹gu roku oko³o 40 m szeœc. wody;

zadbaæ o uszczelnienie sp³uczek w toaletach, baterii przy umywalkach,

wannach, zlewozmywakach to te¿ pozwoli zaoszczêdziæ ok. 30 m szeœc.

wody rocznie; zbieraæ i wykorzystywaæ deszczówkê….

171

ZBIGNIEW PIOTROWICZ

SIEKIEREZADA ŒWI¥TECZNA

Z siekier¹ to by³em ja. Jurek mia³ niewielk¹ porêczn¹ pi³ê spalinow¹,

której u¿ywa³ do prac wysokoœciowych. Dostaliœmy od leœniczego rejon

w doœæ odleg³ym zak¹tku Gór Bialskich i na dodatek na bardzo stromym

zboczu. Choinki, które mieliœmy wyci¹æ, by³y ³adne, regularne i cieszy³y

oko, ale robota by³a sakramencka. Trzeci tydzieñ grudnia, œniegu, zw³aszcza

w lesie, dos³ownie po pachy, rzeœki mróz i my w przemoczonych ubraniach

szarpi¹cy siê z tymi piêknymi choinkami. Najpierw trzeba by³o pop³yn¹æ

w œniegu pod górê, potem wielkimi susami holowaæ drzewko w dó³ zbocza,

zwalaj¹c siê co parê kroków na twarz, bo pod œniegiem by³y jakieœ wykroty,

ga³êzie, korzenie i wszystko co mo¿e przeszkadzaæ. W ten sposób l¹dowa³o

siê z choink¹ przy potoku, który nie zawsze udawa³o siê pokonaæ such¹ nog¹.

Teraz wystarczy³o za³adowaæ ³up do busa lub na przyczepkê i znów wybraæ

siê w górê zbocza. I tak jakieœ dwieœcie razy, bo na tyle mieliœmy zgodê.

Wieczorem w leœniczówce otrzymywaliœmy asygnatê i nie by³o ju¿

przeszkód, aby zrobiæ interes ¿ycia, czyli sprzedaæ choinki we Wroc³awiu.

Bran¿a funkcjonowa³a wed³ug cyklu dwuletniego. Bywa³ rok, kiedy

z ró¿nych powodów brakowa³o œwi¹tecznych choinek i sz³a w œwiat informacja,

o wielkich mo¿liwoœciach zbytu tego towaru za dobr¹ cenê.

W nastêpnym sezonie nastêpowa³ z tego powodu najazd leœnych ludków,

którzy drepcz¹c i popierduj¹c z zimna stali na ka¿dym rogu z ha³dami

choinek, a w ostatni dzieñ porzucali setki drzewek lub usi³owali je poupychaæ

w jakieœ dziury lub zakamarki. Oczywiœcie w kolejnym roku nie by³o

chêtnych do tego biznesu i w mieœcie znów brakowa³o choinek. Cykl by³

bardzo regularny. Staliœmy z Jurkiem pod jednym supermarketów przez dwa

kolejne lata, wiêc mieliœmy pe³ny przegl¹d sytuacji. Raz by³o lepiej, raz

gorzej, ale zawsze najweselszy by³ dzieñ ostatni, czyli wigilijne przedpo³udnie.

Wtedy najczêstszymi klientami byli lekko wstawieni panowie,

wracaj¹cy ze skromnego œwi¹tecznego poczêstunku w gronie najbli¿-

szych… kolegów. Zazwyczaj nasze choinki po paru dniach le¿enia na mrozie

i tarmoszenia przez klientów te¿ ju¿ wygl¹da³y nieœwie¿o. Niektóre,

te z samego spodu przyczepki, by³y p³askie i przypomina³y szkielet

172

odfiletowanej ryby, co zreszt¹ od biedy nawi¹zywa³o jakoœ do œwi¹tecznego

nastroju. Panowie zazwyczaj nie przejmowali siê tym, ¿e towar wygl¹da³ na

przeterminowany. Bardziej irytowa³a ich perspektywa rozmów typu:

„dlaczego tak póŸno!?”, „jak ty wygl¹dasz!?”, „nie mog³eœ siê bardziej

postaraæ!?”, „co ty sobie w ogóle myœlisz!?” itd. Widzia³em, ¿e nieœli te

drzewka, p³askie jak deska do prasowania, bez szczególnego entuzjazmu.

Inn¹ kategori¹ klientów by³y k³ótliwe ma³¿eñstwa. Zawsze by³o tak, ¿e ¿ona

sta³a lekko naburmuszona i próbowa³a opanowaæ nadpobudliwe dziecko,

a m¹¿ otrzymywa³ zadanie stylu „no idŸ coœ wybierz!”. Mê¿czyzna krêci³ siê

chwilê trochê zagubiony, a¿ w koñcu wyci¹ga³ jedno drzewko, przygl¹da³ siê

wnikliwie i pyta³ „mo¿e byæ?” Zawsze wówczas nastêpowa³a odpowiedŸ

„No co ty! Zwariowa³eœ? Takie krzywe? I igie³ nie ma w ogóle”. „Nie jest

takie z³e… ” pan domu próbowa³ ratowaæ swój wybór, ale raczej dla zasady

ni¿ z przekonania. „Ja tego do domu nie chcê! Nawet porz¹dnego drzewka

nie umiesz wybraæ!” - jêdzowato komentowa³a ma³¿onka, „To sama sobie

kurwa wybierz!!!”- traci³ cierpliwoœæ tatuœ. „Nie wyra¿aj siê przy dziecku!”

pieni³a siê mamusia. Po dziesiêciu minutach, z kupion¹ choink¹ oddalali siê

w celu wykonania kolejnych wspólnych zakupów, które pozwol¹ spêdziæ

im ten piêkny œwi¹teczny wieczór w rodzinnej atmosferze.

Siekierezada i Bielice to pretekst do opowiedzenia dwóch innych historii.

Historii, które nieco nadwerê¿y³y moje m³odzieñcze mity. Pierwsza dotyczy

Edwarda Stachury - pokoleniowego guru, dla tych, którzy dojrzewali

w latach siedemdziesi¹tych i poszukiwali ¿yciowych drogowskazów. Dla

tego pokolenia Stachura by³ wa¿ny, by³ legend¹. Zaintrygowa³o mnie

odkrycie, ¿e Stachura by³ w L¹dku. Mia³ wówczas trzydzieœci dziewiêæ lat.

PrzyjaŸni³ siê z ma³¿eñstwem Paw³owskich z Torunia. Od lat bywa³ u nich

czêstym goœciem. Pañstwo Paw³owscy mieli dorastaj¹c¹ córkê zafascynowan¹

twórczoœci¹ i legend¹ Steda. Z czasem z ma³ej córeczki wyros³a

rudow³osa siedemnastolatka, na któr¹ Stachura zwróci³ uwagê. Mia³a na

imiê Danuta. Sted zacz¹³ m³od¹ panienkê adorowaæ (korespondencyjnie) a¿

w koñcu zaprosi³ j¹ na spotkanie z… czytelnikami harcerskiego tygodnika

„Na prze³aj”. Redakcja czasopisma organizowa³a je w lutym 1976 roku

w Miêdzygórzu. Rodzice Danki byli propozycj¹ mocno zaskoczeni. Sted by³

niemal w wieku ojca Danki i by³ - przynajmniej formalnie - ¿onaty. M³oda

zakochana dziewczyna i s³awny poeta u¿yli widocznie przekonywuj¹cych

173

argumentów, bo bardzo niechêtnie pañstwo Paw³owscy w koñcu zgodzili siê

na wyjazd. Danusia dotar³a do K³odzka, ale dobiegaj¹cy czterdziestki literat

mia³ inny, chytry plan: ”Edek ju¿ na mnie czeka³ - pisa³a wiele lat póŸniej

Danuta Paw³owska. - Œwieci³o s³oñce, œnieg b³yszcza³, byliœmy wreszcie

razem. Nie wszystko jednak od razu u³o¿y³o siê g³adko. Nie pojechaliœmy do

Miêdzygórza, jak myœla³am, tylko do Edka znajomych do L¹dka Zdroju. Tam

mieliœmy siê zatrzymaæ. By³am bardzo skrêpowana sytuacj¹. Nikogo tam nie

zna³am. Nie wiedzia³am w jaki sposób Edek poinformowa³ gospodarzy

o moim z nim pojawieniu siê. Gospodarze przygotowali dla nas wspólny

pokój, co jeszcze bardziej zwiêkszy³o moje i tak wielkie za¿enowanie. […]

Myœla³am, ¿e jedziemy na obóz poetycki „Na prze³aj”, ¿e zatrzymamy siê

razem z wszystkimi uczestnikami w Miêdzygórzu. Jednak do domu nie

pojecha³am. Podobno nie by³o po³¹czenia do Torunia. Pojechaliœmy za to do

Miêdzygórza, gdzie Edek wynaj¹³ dla nas pokój w hotelu. I tu nastêpny

zgrzyt: kiedy siê meldowaliœmy, poproszono mnie o dowód osobisty, a ja go

oczywiœcie nie mia³am, bo by³am jeszcze niepe³noletnia. Spêdziliœmy tam

bodaj dwa dni, a póŸniej Edek przemyci³ mnie do swego pokoju w schronisku,

gdzie mieszka³a reszta uczestników obozu”.

Gor¹ce uczucie z czasem zaczê³o wygasaæ. Stachura ¿y³ w coraz bardziej

zamkniêtym œwiecie opanowanym przez w³asne demony, które doprowadzi-

³y go do samobójstwa w lipcu 1979 roku.

A teraz Bielice. To szczególne miejsce, bo mam st¹d ciep³e wspomnienia

z egzystencjalnych rozmów i szalonych narciarskich incydentów. Bielice to

tak¿e miejsce legendarne. Legenda jest taka: w Bielicach, niewielkiej górskiej

wsi, gdzieœ w leœnej g³uszy i na wyludnionym pograniczu, zamieszka³

w latach piêædziesi¹tych m³ody niepokorny i niezwykle uzdolniony pisarz

Marek H³asko. Jak ka¿dy buntownik, chcia³ siê sprawdziæ. By³ twardy,

pracowa³ jako kierowca ciê¿arówek dostarczaj¹cych drewno. W³aœnie

w Bielicach, przy naftowej lampie, w niedogrzanej kwaterze kierowców,

wœród dymu najtañszych papierosów i w oparach wódki, pisa³ opowiadanie

„Nastêpny do raju”. Nowela okaza³a siê literack¹ sensacj¹. Na jej podstawie

Czes³aw Petelski zrealizowa³ jeden z najlepszych filmów polskiej kinematografii

„Baza ludzi umar³ych”.

Legenda buntownika z wyboru ¿yje do dzisiaj i sta³a siê turystyczn¹

atrakcj¹. Serwis www.sudety.it podaje: „Smaczku dodaje fakt, ¿e po wojnie

174

w Bielicach pracowa³ jako kierowca Marek H³asko (1934-1969), zatrudniony

przez nadleœnictwo”, informator dla turystów zagranicznych

www.przewodnikdolnyslask.wroc³aw.pl informuje: „Bielice is the workplace

of the controversial Polish writer Marek H³asko, who was ones

employed in the surrounding forests as a truck driver”, a strona www.bryk.pl

s³u¿¹ca jako œci¹ga dla bardziej dociekliwych maturzystów naucza: „Ciekawostk¹

jest fakt, ¿e w Bielicach pisa³ swoj¹ ksi¹¿kê pt. „Nastêpny do raju”

znany pisarz Marek H³asko”. Takie legendy dodaj¹ kolorytu, s¹ odniesieniem

dla kolejnych pokoleñ i wdziêcznym tworzywem dla artystów.

Tymczasem rzeczywistoœæ jest trochê bardziej trywialna. Po pierwsze

H³asko pracowa³ niejako kierowca, ale jako pomocnik kierowcy. To trochê

inna funkcja, choæ nie znaczy, ¿e i przy tym zajêciu nie mo¿na zakosztowaæ

prawdziwego ¿ycia. Po drugie, m³ody H³asko pracowa³ przy zwózce drewna

maj¹c szesnaœcie lat i ¿adnym pisarzem jeszcze nie by³. Po trzecie pracowa³

nieco ponad miesi¹c, dok³adnie od 15 listopada 1950 roku do koñca grudnia.

Mo¿na siê domyœlaæ, ¿e tylko formalnie zatrudniony by³ do tego czasu, bo

i tak pracê zakoñczy³ przed przerw¹ œwi¹teczn¹, a pod koniec grudnia

przeprowadza³ siê wraz matk¹ i ojczymem z Wroc³awia do Warszawy. Do

zas¹dzonej pracy ju¿ nie wróci³. Po czwarte nie mieszka³ w Bielicach tylko

w Dusznikach-Zdroju. Tam w³aœnie zakwaterowani byli kierowcy

Pañstwowej Agencji Drzewnej „PAGED”. Jak z tego wynika - czyli po pi¹te -

nie by³ zatrudniony w nadleœnictwie. Po szóste, nie jest pewne, czy w ogóle

by³ w Bielicach, choæ to wielce prawdopodobne. PAGED utworzony zosta³

w 1949 roku, kiedy rz¹d Józefa Cyrankiewicza postanowi³ podzieliæ przedsiêbiorstwo

Lasy Pañstwowe na kilka mniejszych jednostek. Gospodark¹

surowcow¹, czyli wyrêbem lasów i pozyskiwaniem drewna zajmowa³a siê

nowo powsta³a agencja, czyli PAGED w³aœnie. Agencja mia³a oddzia³ we

Wroc³awiu i tam zatrudniony zosta³ H³asko. A jak trafi³ w nasze okolice?

Otó¿ PAGED mia³ zak³ady filialne miêdzy innymi w Bystrzycy K³odzkiej.

Do filii bystrzyckiej PAGED-u H³asko trafi³ przypadkiem. Bêd¹c œwie¿o po

kursie na prawo jazdy, zosta³ - jak wspomnia³em - zatrudniony PAGED-zie,

ale naruszy³ „socjalistyczn¹ dyscyplinê pracy”. S¹d Grodzki we Wroc³awiu

28 wrzeœnia 1950 r. skaza³ go na dwa miesi¹ce pracy z potr¹ceniem 10%

zarobków na rzecz poszkodowanej firmy. I dlatego zosta³ karnie wys³any do

Bystrzycy, gdzie tych nieszczêsnych dwóch miesiêcy jednak nie wytrzyma³.

175

W tym czasie filia bystrzycka obs³ugiwa³a teren ówczesnego powiatu

bystrzyckiego, a wiêc tak¿e Stronie Œl¹skie i Bielice. W Stroniu funkcjonowa³a

bocznica kolejowa i baza prze³adunkowa dla zwo¿onego z lasów

drewna. W rejonie Bielic pozyskiwano go sporo, wiêc jest prawdopodobne,

¿e i tam m³ody H³asko, siedz¹c obok kierowcy, zaje¿d¿a³ po ³adunek. I nic

wiêcej. ¯adnego wyboru ¿yciowego w tym nie by³o. ¯adnych twórczych

rozterek. ¯adnego si³owania siê z twardym ¿yciem, tym bardziej, ¿e uciek³

stamt¹d do mamusi przy pierwszej okazji.

Legendarne opowiadanie równie¿ nie powsta³o w jednym przeb³ysku

literackiego geniuszu, ale ewoluowa³o zanim otrzyma³o ostateczny kszta³t.

Pod koniec 1950 r. H³asko - jak wspomnia³em - przeniós³ siê do Warszawy.

Jako kierowca pracowa³ do 1953 r., z tym, ¿e ju¿ wtedy sporo pisa³, zabiega³

o opinie u doœwiadczonych literatów. Z czasem zosta³ „robotniczym korespondentem”

„Trybuny Ludu”. Dziêki tej aktywnoœci wiosn¹ 1953 r. uzyska³

stypendium twórcze, które pozwala³o mu zaj¹æ siê wy³¹cznie pisaniem.

Wyje¿d¿a wiêc do Wroc³awia i tu pisze opowiadanie pt. „Baza Soko³owska”

zawieraj¹ce jego doœwiadczenia z pracy przy transporcie drewna. Jest ono

drukowane w odcinkach w „Sztandarze M³odych”. Ca³e opowiadanie

wydane zostaje w 1954 nak³adem „Iskier” w „Almanachu Literackim”.

W 1957 H³asko drukuje w „Panoramie” w odcinkach inne opowiadanie

zawieraj¹ce wspomnienia z pracy w lesie „G³upcy wierz¹ w poranek”. Tytu³

ten, w wersji ksi¹¿kowej i jej kolejnych wydaniach, zostanie zmieniony na

„Nastêpny do raju”. W tym samym roku Czes³aw Petelski rozpoczyna pracê

nad filmem „Baza ludzi umar³ych”. Akcja zostaje umieszczona

w Bieszczadach w latach 1945-46, uchodz¹cych w tamtym czasie za najbardziej

niebezpieczny i trudno dostêpny skrawek Polski. Film ewidentnie

powsta³ na polityczne zamówienie, chodzi³o o zachêcenie do osadnictwa

w Bieszczadach wyludnionych po tzw. Akcji „Wis³a” polegaj¹cej na wysiedleniu

resztek rodzimej ludnoœci w mo¿liwie najbardziej odleg³e rejony

Polski. W³adze próbowa³y wtedy budowaæ wizerunek Bieszczadów jako

polskiego Dzikiego Zachodu, westernowej krainy pozwalaj¹cej prze¿yæ

prawdziwie mêsk¹ przygodê. Pierwotnie tytu³ filmu mia³ brzmieæ tak jak

tytu³ opowiadania, „G³upcy wierz¹ w poranek”, jednak by³o to trochê

k³opotliwe. Przypomnê, ¿e by³ to pocz¹tek gomu³kowskiej odwil¿y. Tytu³

móg³ byæ interpretowany jako komentarz do aktualnej sytuacji politycznej.

176

H³asko zaproponowa³ zmianê na „Nastêpny do piachu” lub „Nastêpny do

raju”. Petelski wybra³ jednak swoj¹ wersjê - „Baza ludzi umar³ych”.

Mia³em taki czas, kiedy zaczytywa³em siê H³ask¹. Tworzy³ wysokich

lotów literaturê. Nie musia³ trzymaæ siê faktów, móg³ siê nimi inspirowaæ

i przetwarzaæ je jako artysta. Takie jego prawo. Z czasem treœci jego opowiadañ

i filmy uto¿samiono z nim samym. Powsta³a legenda, koniec lat

piêædziesi¹tych to ogromne zapotrzebowanie na pokoleniowych buntowników.

Musieli nimi zostaæ i James Dean, i Zbigniew Cybulski. Musia³ te¿

H³asko. I niech tak zostanie...

*Tekst zosta³ opublikowany w ksi¹¿ce „Moje PaGóry", Zbigniew Piotrowicz, Wydawnictwo Annapurna,

Warszawa 2013, wyd. II, ISBN 978-83-61968-21-4. Na potrzeby publikacji w RZK 2021 zosta³

przeredagowany i uzupe³niony przez autora.

177

JOANNA KRAJ-PLENKIEWICZ, JAGODA PLENKIEWICZ

KLUB BIZNESU ZIEMI K£ODZKIEJ

Klub Biznesu Ziemi K³odzkiej jest presti-

¿owym Klubem, któremu przyœwieca idea

integracji przedsiêbiorców, edukacji przedsiêbiorców,

promocji lokalnych produktów

i us³ug oraz szerzenie znakomitoœci regionu

ziemi k³odzkiej oraz kojarzeñ biznesowych,

poprzez reklamê lokalnych firm.

Klub powsta³ w 2016 r., a jego pomys³odawczyni¹

i za³o¿ycielk¹ jest Joanna Kraj-

Plenkiewicz - doradca podatkowy i prezes

firmy Centrum Obs³ugi Dzia³alnoœci Gospodarczej

Sp. z o.o. Kancelarii podatkowej

w K³odzku.

Joanna Kraj-Plenkiewicz - prawnik, jako doradca podatkowy od 30 lat

œwiadczy us³ugi prawne, podatkowe i ksiêgowe dla wielu przedsiêbiorców

z ziemi k³odzkiej. Wyró¿niona w 2018 r. Ró¿¹ K³odzk¹ - Osobowoœæ

Powiatu medalem Terrae Glacensis Civis, przyznawanymi przez Starostê

Powiatu K³odzkiego.

CODG Sp. z o.o., zosta³a wyró¿niona tytu³em

Firma Dobrze Widziana w latach 2016-2021,

przyznawanym przez Business Centre Club

pod patronatem Ministerstwa Pracy i Polityki

Spo³ecznej za dzia³ania w obrêbie CSR oraz

Medalem Europejskim przyznawanym przez

Business Centre Club pod patronatem Europejskiego

Komitetu Ekonomiczno-Spo³ecznego

w Brukseli.

Managerem Klubu Biznesu Ziemi K³odzkiej

jest Jagoda Plenkiewicz - mgr prawa, która

jest równie¿ autorem zdjêæ i materia³ów

marketingowych promuj¹cych Klub i Klubowiczów.

Joanna Kraj-Plenkiewicz

Jagoda Plenkiewicz

178

Klub od piêciu lat zrzesza lokalnych przedsiêbiorców Klubowiczów,

dla których realizuje wiele projektów. Dzia³ania Klubu nastawione s¹ na

inicjowanie, rozwój i zacieœnianie stosunków œrodowiska biznesowego.

Nasz¹ misj¹ jest wewnêtrzna integracja przedsiêbiorczego œrodowiska,

a zewnêtrznie ocieplanie wizerunku przedsiêbiorcy w oczach spo³ecznoœci,

w której funkcjonuje.

Oprócz dzia³añ dedykowanych wy³¹cznie Klubowiczom, Klub organizuje

wydarzenia otwarte dla wszystkich przedsiêbiorców: cykliczne, otwarte

spotkania biznesowe dla przedsiêbiorców o nazwie „Gie³da Kontaktów”

oraz coroczny otwarty konkurs o nagrodê gospodarcz¹ „Pere³ka Ziemi

K³odzkiej”. Klubowicze maj¹ okazjê do budowania relacji, które

bezpoœrednio przek³adaj¹ siê na korzyœci w biznesie, poprzez udzia³

w dedykowanych im szkoleniach, panelach dyskusyjnych, spotkaniach

z ciekawymi osobami oraz imprezach integracyjnych. Spotkania klubowe

tworz¹ odpowiedni¹ atmosferê do zacieœniania nawi¹zanych kontaktów

i wymiany doœwiadczeñ. Cz³onkowie Klubu aktywnie wspieraj¹ siê

w kontaktach zawodowych i towarzyskich.

Poprzez dzia³alnoœæ w Klubie

firmy maj¹ mo¿liwoœæ wspierania

lokalnych przedsiêbiorczych dzia-

³añ, m.in.: fundowanie nagród,

sponsorowanie grantów, wspieranie

akcji i imprez organizowanych

przez lokalnych liderów.

Klub Biznesu obj¹³ patronatem

honorowym limitowan¹ edycjê

Pierwsze spotkanie klubowiczów, 2016

publikacji ksi¹¿kowej „Ponad 344

atrakcje Ziemi K³odzkiej i czeskiego

pogranicza” - ilustrowany przewodnik turystyczny, wydawnictwa

PressForum S.C. w 2020r.

Mimo krótkiego czasu dzia³ania, Klub Biznesu Ziemi K³odzkiej zosta³

doceniony i wyró¿niony w Plebiscycie Gospodarczym Sudeckie Kryszta³y

w 2016 roku oraz otrzyma³ nominacjê w kategorii wydarzenie lub produkt

promocyjny Ró¿a K³odzka w 2017 roku.

179

GIE£DA KONTAKTÓW. POZNAJMY SIÊ I DAJMY SIÊ POZNAÆ

INNYM!

Gie³da Kontaktów jest jednym z otwartych dla wszystkich

przedsiêbiorców projektów Klubu Biznesu Ziemi K³odzkiej. W ramach

niego organizowane s¹ cykliczne spotkania biznesowe, w których udzia³

bior¹ Klubowicze KBZK, przedstawiciele firm z terenu ziemi k³odzkiej,

ale i ca³ej Polski. Uczestnicy nawi¹zuj¹ nowe kontakty, wymieniaj¹ siê

doœwiadczeniami i prowadz¹ aktywny networking. W koñcu najlepsz¹

reklam¹ naszej firmy jesteœmy My sami. Dotychczas odby³o siê 37 spotkañ,

w których uczestniczy³o ponad 1000 przedsiêbiorców. Dziêki du¿emu

zró¿nicowaniu bran¿ na spotkaniach, firmy mog¹ wymieniaæ kontakty pomiêdzy

sob¹ z coraz szerszymi zasiêgami. Podczas Gie³dy Kontaktów,

ka¿dy z uczestników ma szansê zabraæ g³os i zaprezentowaæ swoja firmê,

przedstawiæ ofertê lub zapotrzebowanie.

W Gie³dach Kontaktów uczestnicz¹

równie¿ przedstawiciele

lokalnych samorz¹dów, dziêki czemu

przedsiêbiorcy maj¹ ³atwiejszy

kontakt z w³adzami regionu i mo-

¿liwoœæ wymiany informacji.

Korzyœci¹ dla cz³onków KBZK na

spotkaniach Gie³dy Kontaktów jest

Kadr z Gie³dy Kontaktów

wzmocniona reklama i promocja ich dzia³añ. Spotkania stanowi¹ platformê

wymiany doœwiadczeñ i kontaktów z przedsiêbiorcami spoza ziemi

k³odzkiej. Zapraszamy na Gie³dê Kontaktów ka¿dego przedsiêbiorcê.

PERE£KA ZIEMI K£ODZKIEJ. KA¯DA FIRMA MA W SOBIE

COŒ, CO J¥ WYRÓ¯NIA. WARTO TO POKAZAÆ!

Pere³ka Ziemi K³odzkiej jest konkursem dla przedsiêbiorców,

organizowanym przez Klub Biznesu Ziemi K³odzkiej. Nagroda ma charakter

honorowy. Jej celem jest promocja naszych lokalnych us³ug, wyrobów

i przedsiêbiorstw dobrze postrzeganych na skalê lokaln¹ lub szersz¹,

dzia³aj¹cych na terenie ziemi k³odzkiej. Warunkiem uczestnictwa

w konkursie jest poprawne wype³nienie zg³oszenia do konkursu w postaci

180

Statuetki Pere³ek - serpentynit i szk³o

Ankiety, w jednej z 5 kategorii: Najlepsza Us³uga, Najlepszy Produkt,

Technologia/Inwestycja, Firma Rodzinna, Dzia³ania na rzecz lokal-

nej spo³ecznoœci. Ankieta rokrocznie dostêpna jest na stronie:

www.kbzk.pl/perelka-ziemi-klodzkiej. Uczestnicy Konkursu nie ponosz¹

¿adnych op³at w zwi¹zku z udzia³em. Mo¿na zg³osiæ siê do wiêcej ni¿ jednej

kategorii - jedna ankieta dotyczy tylko jednej kategorii.

Laureaci konkursu otrzymuj¹ oficjalny certyfikat oraz niezwyk³¹,

statuetkê wykut¹ z dolnoœl¹skiego serpentynitu. Dodatkowo zwieñczeniem

statuetki jest kula ze szk³a kryszta³owego, nawi¹zuj¹ca do tradycji wyrobów

szklarskich na ziemi k³odzkiej. Laureaci konkursu maj¹ prawo u¿ywania

tytu³u „Laureat Nagrody Pere³ka Ziemi K³odzkiej” we wszystkich materia³ach

firmowych oraz reklamowych.

Kapitu³a Konkursu i wy³onienie

laureatów odbywa siê we wrzeœniu,

po zakoñczeniu naboru Ankiet.

W Kapitule zasiadaj¹ Klubowicze,

laureaci poprzednich edycji, przedstawiciele

w³adz samorz¹dowych

oraz sponsorzy. Wrêczenie nagród

nastêpuje w sposób uroczysty na

Wielkiej Gali Biznesu, organizowanej

przez Klub Biznesu Ziemi

K³odzkiej w paŸdzierniku.

Statuetka „Pere³ka Ziemi K³odzkiej” jest nagrod¹ rozpoznawaln¹ i presti¿ow¹

na terenie Ziemi K³odzkiej, cieszy siê du¿ym zainteresowaniem

lokalnych przedsiêbiorców. Z roku na rok staramy siê rozszerzaæ zasiêg

prowadzonych dzia³añ o nowe rejony, docieraj¹c z ofert¹ udzia³u w konkursie

do coraz obszerniejszej grupy firm.

Wydarzenie finansowane jest ze œrodków w³asnych Klubu oraz ze wsparcia

partnerów i sponsorów. Jako organizator dok³adamy wszelkich starañ, by

wydarzenie by³o wyj¹tkowe i mia³o unikalny charakter. Taka forma

rokrocznej imprezy dla lokalnych przedsiêbiorców interesuje spor¹ grupê

osób z otoczenia biznesu. Wszystko to pozwala s¹dziæ, ¿e tworzenie,

rozbudowa i realizacja niniejszego projektu na przestrzeni lat bêdzie dla

ziemi k³odzkiej du¿ym Ÿród³em promocji i reklamy naszego regionu.

181

Nagroda Gospodarcza Pere³ka Ziemi K³odzkiej organizowana jest

rokrocznie pod Patronatem Honorowym Marsza³ka Województwa

Dolnoœl¹skiego oraz Kanclerza Lo¿y Dolnoœl¹skiej BCC. Partnerami

wydarzenia s¹: Starosta Powiatu K³odzkiego, Wójt Gminy K³odzko,

Burmistrz Miasta K³odzka, Burmistrz Miasta Polanica-Zdrój, Burmistrz

Miasta Szczytna, a w 2020 roku przy³¹czy³ siê równie¿ Burmistrz Miasta

L¹dek Zdrój.

LAUREACI KONKURSU

I EDYCJA „PERE£KA ZIEMI K£ODZKIEJ” 2017

Najlepsza Us³uga

Skomar Deweloper

Nagroda za us³ugê: Sprzeda¿ nowobudowanych mieszkañ w K³odzku.

RENO Sp. z o. o.

Nagroda za us³ugê: System renowacji i zabezpieczeñ

przeciwwilgociowych w budownictwie RENO

GolfSpa Golfowa Wioska Szczytna

Nagroda za us³ugê: Seniorska Akademia Golfa SZCZYTNA 2017

Inestpartner Sp. z o. o.

Nagroda za us³ugê: Zarz¹dzanie nieruchomoœciami

CODG Sp. z o. o. kancelaria podatkowa, biuro rachunkowe

Nagroda za us³ugê: Doradztwo podatkowe w procesie przekszta³cenia firm

Bezpieczne Finanse S.C.

Nagroda za us³ugê: Doradztwo finansowe

Harmonia Terapia Manualna K³odzko

Nagroda za us³ugê: Masa¿ holistyczny Harmonia

Telewizja K³odzka

Nagroda za us³ugê: Materia³ realizowany na ¿ywo z 51 Rajdu

Dolnoœl¹skiego - Duszniki Zdrój

Najlepszy Produkt

Przedsiêbiorstwo Piekarsko Cukiernicze Machela Sp. z o. o.

Nagroda za produkt: Chleb baltonowski na naturalnym zakwasie

Firma Produkcyjno-Us³ugowo-Handlowa GeoGut

Nagroda za produkt: KuŸnia Alchemiczna - plenerowe muzeum ska³

182

i minera³ów Dolnego Œl¹ska

Amidex Spó³ka Jawna

Nagroda za produkt: Roleta zewnêtrzna VEGAS PRIME zapewniaj¹ca

perfekcyjn¹ izolacjê termiczn¹ i akustyczn¹

Dworek Galosa Sp z o. o.

Nagroda za produkt: Koryto Gerwazego - dzik upieczony w ca³oœci,

potrawa wpisana do Dziedzictwa Kulinarnego Dolnego Œl¹ska

Rapmet Sp. z o. o.

Nagroda za produkt: Kraty pomostowe typu ciê¿kiego ze stali nierdzewnej

i kwasoodpornej

II EDYCJA „PERE£KA ZIEMI K£ODZKIEJ” 2018

Najlepsza Us³uga

I miejsce - SKI-Raft Sp. z o. o. - Wspólnik Mariusz Dubiel

II miejsce - ELDORADO - W³aœciciel Marcin Gulczyñski

III miejsce - Berceuse-Art. - W³aœciciel - Marta Sidorowska

Najlepszy Produkt

I miejsce - PressForum S.C. - Wspólnik Zbigniew Franczukowski

II miejsce - Fundacja „Razem Mo¿emy Wiêcej” przy Domu Dziecka

w K³odzku Prezes Fundacji Damian Œlak

III miejsce - E&M Silver Design Sp. z o. o. - Prezes Firmy Edyta Kaczmarek

Technologia

I miejsce - Instytut Elektrotechniki Zak³ad Doœwiadczalny III w Miêdzylesiu

Dyrektor Przemys³aw Czesno³owicz

II miejsce - ProfiLine - W³aœciciel Ruben Skrzypiec

Inwestycja

I miejsce - ELDORADO - W³aœciciel Marcin Gulczyñski

II miejsce - Us³ugi Turystyczne MIESZKO S.C. - Wspólnik Ewa Kamyczek

III miejsce - DOM DEVELOPER RESORT Sp. z o. O.

Firma Rodzinna

I miejsce - Us³ugi Turystyczne MIESZKO S.C. Wspólnik Ewa Kamyczek

II miejsce Szko³a Artystyczna Open Vocal W³aœciciel Agata Biliñska

III miejsce Bis Team Dariusz Bis W³aœciciel Dariusz Bis

183

Wyró¿nienia:

Restauracja Pizzeria SPORTOWA W³aœciciel Jacek Zaj¹c

AMBIENTE S.C. Wspólnik Tomasz Szczepañski

AM DEKOR W³aœciciel Anna Duraj

II Gala KBZK i wrêczenie Pere³ek Ziemi K³odzkiej

III EDYCJA „PERE£KA ZIEMI K£ODZKIEJ” 2019

Najlepsza Us³uga

I miejsce - Bar Kryszta³owa Krystyna Rosiak i Gra¿yna Krzak

Nagroda za: Obiady domowe

II Miejsce Joanna Ma³yszek Autoryzowany przedstawiciel EFL S.A

Nagroda za: Us³uga doradztwa finansowego w zakresie leasingu

II miejsce Galeria na Wodnej - Marta Sidorowska

Nagroda za: Kreatywne urodziny

III miejsce Alnair Jan Wasilewski Jan Wasilewski

Nagroda za: Controlling strategiczny i operacyjny w MSP

Najlepszy Produkt

I miejsce - P.H. Katarzyna Sip Sklep Rybny Rekinek

Nagroda za: Paprykarz

II miejsce Gospodarstwo Pasieczne Hello Yellow Igor Antolak

Nagroda za: Miód

III miejsce Atelier Studio Fotografii i Pami¹tek Marzena Zawal

Nagroda za: Fotografia retro i stylizacyjna

Technologia/Inwestycja

I miejsce - Alpakowa Kotlina Marta Haj³asz, Artur Spodniewski

Nagroda za: Alpakowa Kotlina Marta Haj³asz, Artur Spodniewski

184

II miejsce - P.H. Katarzyna Sip Sklep Rybny Rekinek

Nagroda za: Sma¿alnia ryb

III miejsce - WAKE UP PARK Marek Jaz³owiecki

Nagroda za: Wakepark atrakcja zrodzona z pasji

Firma Rodzinna

I miejsce - GOLFSPA GOLFOWA WIOSKA Agnieszka Lemañska , Marcin

Lemañski

Nagroda za: Firma rodzinna GOSFSPA Szczytna Golfowa Wioska

kompleks wypoczynkowo-rekreacyjny

II miejsce Agra Nowicki

Nagroda za: Firma Rodzinna AGRA

III miejsce Punkt Zaczepienia Andrzej Augun - Luiza Ja³owiecka

Nagroda za: Szyte szeptem

Dzia³ania na rzecz lokalnej spo³ecznoœci

I miejsce - Anna Podgórska Make up Artist Anna Podgórska

Nagroda za: Kreowanie wizerunku, szkolenia i warsztaty makija¿u

II miejsce Towarzystwo Mi³oœników Ziemi K³odzkiej Adam £¹cki

Nagroda za: Rocznik Ziemi K³odzkiej 2018 i dzia³alnoœæ TMZK

III miejsce Stowarzyszenie K³odzkie Bractwo Rycerskie Maria Bi³as

Nagroda za: rekonstrukcjê wydarzeñ historycznych z czasów œredniowiecza.

Wyró¿nienia:

Stowarzyszenie Kucharze Bez Granic za: dzia³ania charytatywnie na rzecz

regionu, promocji miast oraz rozwija edukacjê gastronomiczn¹ m³odego

pokolenia

Flower Power Aleksandra Pluta za: warsztaty dla kobiet

Bartuœ S.C. J.R.B. Wilczyñscy za: FunPark Polanica

Pracownia krawiecko-plastyczna „Pasja” za: projektowanie i szycie odzie¿y,

strojów ludowych, renowacja mebli, wymiana tapicerek meblowych i samochodowych,

wyroby rêkodzielnicze

Dom Klahra Kawiarnia Artystyczna za: us³ugi kulturalne przy pysznej

kawie

185

III Gala KBZK i wrêczenie Pere³ek Ziemi K³odzkiej

IV EDYCJA „PERE£KA ZIEMI K£ODZKIEJ” 2020

Najlepsza Us³uga

I miejsce - Oœrodek JeŸdziecki „K³odzka Ró¿a” - Dorota Czy¿-Froñska

za ofertê rekreacyjno-sportow¹

II miejsce - Atelier krawieckie Anndo - Anna Z¹bek-Suwa³a, Dobros³awa

Szafran

za wieloletnie us³ugi krawieckie

III miejsce - Agroturystyka Kraina Szeptów - Luiza Ja³owiecka

za pasjê w ró¿norodnoœci oferowanych us³ug

Najlepszy Produkt

I miejsce - MASSIVHOLZ-TISCHLER - Dariusz Boñkowski

za Ule drewniane korpusowe jednoœcienne

II miejsce - Sudecki Burger - Marek KaŸmierski, Rados³aw Kopij, Marcin

Bo¿ek

za Sudeckie Burgery

III miejsce - PPHU Eko-Mate - Ma³gorzata W³och

za wypieki chleba i pizzy u W³ochów


I miejsce - Dom Krawca, Schneiderbaude - Patryk Chwesiuk

za inwestycjê w obiekcie turystycznym

II miejsce - Wessel-Werk Sp. z o. o.

za innowacyjn¹, nieuci¹¿liw¹ dla ludzi i œrodowiska technologiê

wytwarzania wyrobów III miejsce - OFTALMED - Dagmara Hekiert

za salon optyczny wyposa¿ony w najnowoczeœniejszy technologicznie

186

sprzêt do pomiarów optycznych

Firma Rodzinna

I miejsce - P.P.H.U. Odlewnictwo Metali S.C. - Marcin Biñ, Edward Biñ,

Zenon Szczepanik

II miejsce - POLKOR - Ró¿a Korbanek

III miejsce - Domy S³oñca - Marek Kmiecik

Dzia³ania na rzecz lokalnej spo³ecznoœci

I miejsce - Projekt „Pod K³odzkim Niebem” - Anna Podgórska, we

wspó³pracy z Telewizja K³odzka

za promowanie lokalnych miejsc turystycznych

II miejsce - Bart³omiej Terlecki - Grupa facebook „K³odzko 1945-89”

za stworzenie i zarz¹dzanie grup¹, gromadz¹c¹ fotopami¹tki z ziemi

k³odzkiej

Ex aequo

II miejsce - Sklep i Zajazd „Potoczek” - Gabriel Chmura

za stworzenie goœcinnego miejsca z pasj¹

III miejsce - Bee Happy Us³ugi Edukacyjne - Les³aw Pszczeliñski

za wieloletnie us³ugi edukacyjne na rzecz uczniów w zakresie skutecznego

szerzenia wiedzy z chemii

Wyró¿nienia

Dworek Galosa Sp. z o. o. Monika Galos za profesjonaln¹ organizacjê wesel

Kategoria: Najlepsza Us³uga

Trener Micha³ Woœ za prowadzenie treningów biegania

Kategoria Najlepsza Us³uga

„ADA” Adelaida Marcinkiewicz za organizacjê w K³odzku pierwszej

w Polsce Kolacji na Bia³o

Kategoria Dzia³ania na Rzecz Lokalnej Spo³ecznoœci

Flower Power Aleksandra Pluta za codzienn¹ dzia³alnoœæ na rzecz rozwoju

kobiet

Kategoria Dzia³ania na rzecz lokalnej spo³ecznoœci

V EDYCJA „PERE£KA ZIEMI K£ODZKIEJ” 2021

Najlepsza Us³uga

I miejsce - Hotel dla Zwierz¹t "Dog's Inn” - Urszula i Marcin Danielczak

za pierwszy i niepowtarzalny hotel dla zwierz¹t w powiecie k³odzkim

187

II miejsce - Hotel Trojan - Roberta Wieja

za dzia³alnoœæ w trakcie pandemii

III miejsce - Hrabina's Monte Carlo - Joanna i Adam Synus

za organizacjê imprez tematycznych

Najlepszy Produkt

I miejsce - Palarnia Kawy Z³ote Góry - Robert Król

za Kawy o nazwach: Micha³ Klahr, Franciszek Lux, Alios Schmidt

II miejsce - Pa³ac Kamieniec - Katarzyna i Wojciech Hutny

za Pa³ac Kamieniec jako doskona³y produkt turystyczny Ziemi K³odzkiej

EX AEQUO

II miejsce - Polanickie Gofry - Magnat P.W. Gilbert Dzidowski

za Polanickie Gofry

III miejsce Lecana - Maria i Sebastian Prochot

za Naturalne Oleje CBD, CBG i produkty konopne.


I miejsce - Domy S³oñca - Oksana i Marek Kmiecik za Glamping jurt

mongolskich "Domy S³oñca"

II miejsce - L¹dkolandia - Rodzinny Park Rozrywki - Przemys³aw Olczyk za

dmuchany plac zabaw - wyj¹tkow¹ atrakcjê dla najm³odszych

III miejsce - Adrenalina Park "Bia³a Marianna" - Marcin Wojrach za Now¹

us³ugê turystyczn¹ na Ziemi K³odzkiej jak i pierwsz¹ w Polsce

wypo¿yczalniê hulajnóg FAT

Firma Rodzinna

I miejsce - Poliamid Plastics S.C.

II miejsce - Hrabina's Monte Carlo - Joanna i Adam Synus

III miejsce - Restauracja Abakus - Adam Bednarz

Dzia³ania naa rzecz lokalnej spo³ecznoœci

I miejsce - Mieczys³aw Krombach za szeroko pojêt¹ dzia³alnoœæ

wychowawczo-oœwiatow¹ wœród m³odzie¿y oraz ponad pó³wieczn¹

dzia³alnoœæ fotograficzn¹ na Ziemi K³odzkiej

II miejsce - Kolacja na bia³o - Beata Marcinkiewicz za Kolacjê na Bia³o -

pierwsze takie wydarzenie w Polsce, zorganizowane w K³odzku

III miejsce - Jacek Halicki za dzia³alnoœæ na Wikipedii

Wyró¿nienie:

Cafe Domek Iwona i Mariusz Zêbik za Restauracjê Cafe Domek

189

Kategoria Najlepsza Us³uga

Piekarnia Rzemieœlnicza Ecochleb - Alicja i Damian Prychidni za

„Chleb sudecki”

Kategoria Najlepszy Produkt

Kayser Automotive Systems K³odzko - Bart³omiej Pytlarz za nowoczesny

zak³ad produkcyjny

Kategoria Technologia/Inwestycja

Rutkowski LTD Sp. z o. o. Kamila Rutkowska

Kategoria Firma Rodzinna

Agnieszka Urbañska za trzytomow¹ seriê detektywistyczn¹ z Wandzi¹

Wêszynos

Kategoria Dzia³ania na rzecz lokalnej dzia³alnoœci

W tym miejscu mamy przyjemnoœæ przedstawiæ grono naszych

Klubowiczów, ludzi dla których nie jest obojêtne otoczenie w jakim

prowadzony jest biznes:

1. Centrum Obs³ugi Dzia³alnoœci Gospodarczej Sp. z o. o. Joanna

Kraj-Plenkiewicz

2. Telewizja K³odzka Piotr Kramnik

3. Grupa Machela Maciej Machela

4. Amidex Sp. J. Alina i Ireneusz Cieœla,

5. RAPMET Sp. z o. o. Ryszard Rapacz,

6. Joanna Ma³yszek, autoryzowany przedstawiciel EFL

7. Pole Golfowe Golf Spa Szczytna Agnieszka Lemañska,

8. Drukarnia Perfekta Miros³aw Starzak,

9. Camp-Trade Sp. z o. o. Mariola Charlê¿a-Buns i Paul Buns,

10. PPUH Szczytnik Zbigniew Milke,

11. S.O.F. Magdalena Mrozik i Dariusz Kaczor,

12. Consulting Tomasz Myca,

13. Krioterapia Mobilna Emilian Zgraja,

14. Domy S³oñca Marek Kmiecik,

15. Organic Life Dermokosmetyki Ma³gorzata Dziurok,

16. Poliamid Plastics S.C. Wojciech Kwiatkowski,

17. BEE HAPPY Us³ugi Edukacyjne Les³aw Pszczeliñski,

18. Twoje Biurko Wirtualne Biuro w K³odzku

189

19. Ania's Home Help Service Anna Mroczek,

20. Intelligent Solutions Ewa Kêpa,

21. Kompleksowa Rehabilitacja Psychoruchowa Ewa Ozimek,

22. Hotele Uzdrowiskowe St. George Kamila Rutkowska,

23. Jogin Technology Grzegorz Reichert,

24. Poœrednictwo Ubezpieczeniowe Agnieszka Czerniawska,

25. A¿ Intencja Aleksandra Gdula.

26. P.P.H.U Karex s.c Iwona Zêbik, Mariusz Zêbik

WSPÓ£PRACA

Od pocz¹tku dzia³alnoœci Klub Biznesu Ziemi K³odzkiej wspó³pracuje

z Business Centre Club. BCC to presti¿owy klub biznesu dla przedsiêbiorców

i najwiêksza w kraju ustawowa organizacj¹ indywidualnych

pracodawców, która istnieje od 1991 r. Do tego wyj¹tkowego grona nale¿¹

przedstawiciele wszystkich bran¿, miêdzynarodowe korporacje, instytucje

finansowe i ubezpieczeniowe, firmy telekomunikacyjne, najwiêksi polscy

producenci, uczelnie wy¿sze, koncerny wydawnicze i znane kancelarie

prawne.

Kanclerz Lo¿y Marek Woron sympatyzuj¹c z Klubem, zadeklarowa³:

„Lo¿a Dolnoœl¹ska bêdzie w silnym partnerstwie z organizacj¹, a w razie

potrzeb, jeœli chodzi o potrzeby ka¿dej z firm z osobna, stawiamy do

dyspozycji arsena³ œrodków oddzia³ywania".

Klubowicze KBZK uczestnicz¹ w spotkaniach biznesowych, organizowanych

przez Lo¿ê Dolnoœl¹sk¹ BCC. Klub wspó³pracuje równie¿ z w³adzami

samorz¹dowymi, instytucjami finansowymi oraz innymi organizacjami

z otoczenia biznesu.

Dnia 6 kwietnia 2017 r., na VII Gie³dzie Kontaktów, która odby³a siê

w Hotelu Zieleniec, zosta³a podpisana Umowa ramowa powo³uj¹ca Instytucjê

Partnerstwa Lokalnego w Powiecie K³odzkim. Partnerami umowy

byli: starosta Maciej Awi¿eñ, burmistrz miasta K³odzka Micha³ Piszko,

burmistrz miasta Nowa Ruda Tomasz Kiliñski, burmistrz miasta i gminy

Bystrzyca K³odzka Renata Surma (podpisa³a zastêpca burmistrza Beata

Hucaluk-Szpanier), prezes Klubu Biznesu Ziemi K³odzkiej Sp. z o.o.

Joanna Kraj-Plenkiewicz, prezes Cechu Rzemios³ Ró¿nych i Ma³ej

Przedsiêbiorczoœci Maciej Machela, prezes Stowarzyszenia Edukacja

190

i Rozwój Hubert Krech, prezes Agencji Rozwoju Regionalnego

AGROREG S.A. w Nowej Rudzie Jerzy Dzudzik.

7 czerwca 2018 r., na XVI Gie³dzie Kontaktów, Klub Biznesu Ziemi

K³odzkiej i Towarzystwo Mi³oœników Ziemi K³odzkiej podpisali

porozumienie o wspó³pracy, bêd¹ce zwieñczeniem dotychczasowych

dzia³añ i pocz¹tkiem nowych, maj¹cych na celu promocjê ziemi k³odzkiej

i lokalnej przedsiêbiorczoœci.

W 2019 r., na listopadowej

Gie³dzie Kontaktów, Klub Biznesu

Ziemi K³odzkiej i Izba

Gospodarcza Europy Œrodkowej

podpisali Porozumienie o wspó³pracy.

Celem porozumienia jest

m.in. podejmowanie przedsiêwziêæ

wspomagaj¹cych oraz

promuj¹cych przedsiêbiorczoœæ,

Porozumienie 06.04.2017 Partnerstwo Lokalne

promocja i wsparcie dzia³añ

spo³ecznej odpowiedzialnoœci

biznesu dla przedsiêbiorców,

wspieranie dzia³añ zmierzaj¹cych do wdro¿enia nowych technologii

i innowacji. Izba Gospodarcza Europy Œrodkowej w swoich krêgach

zrzesza ponad 300 przedsiêbiorców. Porozumienie jest przypieczêtowaniem

dotychczasowej wspó³pracy i wzajemnego wsparcia podmiotów

oraz motorem do realizacji kolejnych przedsiêwziêæ.

Partnerem KBZK po stronie czeskiej jest Regionalna Izba Gospodarcza

Hradec Králové oddzia³ Náchod. Przedstawiciel Izby - dyrektor František

Molík regularnie bierze udzia³ w wydarzeniach organizowanych przez

Klub, a nasi Klubowicze s¹ zapraszani na szkolenia i konferencje organizowane

w Czechach. W oparciu o tê wspó³pracê Klubowicze maj¹

mo¿liwoœæ nawi¹zania kontaktów z czeskimi przedsiêbiorcami.

DZIA£ALNOŒÆ CHARYTATYWNA

W 2017 r. przy³¹czyliœmy siê do akcji zorganizowanej i dowodzonej przez

Emiliê Dunin-Mikulsk¹ z Anglii Miko³aj dla Domu Dziecka w K³odzku.

Z pomoc¹ Klubowiczów zorganizowaliœmy transport paczek oraz

191

ufundowaliœmy czêœæ prezentów dla dzieci. W 2018 r. w³¹czyliœmy siê,

jako jedni z darczyñców prezentów dla dzieci, do wydarzenia

organizowanego przez Teresê Ludwin „Miko³aj Integracyjny”. Natomiast

w 2020 r. Klub do³o¿y³ równie¿ swoj¹ cegie³kê podczas akcji zbiorki

œrodków na leczenie Julii Kucza³y.

OFERTA DLA KLUBOWICZÓW

Dla cz³onków Klubu organizowane s¹ spotkania tematyczne, maj¹ce

charakter integracyjno-edukacyjny. Klubowicze maj¹ okazjê do wymiany

doœwiadczeñ i informacji jedynie w swoim gronie. Tradycyjnymi

spotkaniami s¹ m.in.: spotkanie noworoczne - podsumowanie dzia³alnoœci

KBZK i plany na rok nastêpny, coroczny Turniej Golfa „Konwalia”,

organizowany pod patronatem KBZK na polu golfowym Golf SPA Szczytna,

spotkania u Klubowiczów - mniej formalna formu³a, zwi¹zana z poznaniem

firm Klubowiczów, ich produktów i us³ug, wspólne wyjazdy na wydarzenia

kulturalne, udzia³ Klubowiczów w spotkaniach i konferencjach,

organizowanych przez partnerów, szkolenia z tematyki dotycz¹cej

wszystkich bran¿.

W CZASIE PANDEMII

Choæ by³o ogromnie ciê¿ko - nie tylko ze wzglêdu mniejsze bud¿ety firm

na koszty marketingowe, ale tak¿e przez ogólny spadek nastroju,

niepewnoœæ dotycz¹c¹ ¿ycia, zdrowia, prowadzenia biznesu i brak chêci

do spotkañ przedsiêbiorców - Klub Biznesu Ziemi K³odzkiej nie przerwa³

swojego funkcjonowania w trakcie pandemii covid-19. Zaplanowane

wczeœniej wydarzenia, w wyniku na³o¿onych obostrzeñ, zosta³y

przeniesione do sieci. Wszyscy przedsiêbiorcy musieli zmierzyæ siê z zupe³nie

now¹ sytuacj¹.

Nasi Klubowicze zreorganizowali swoje biznesy, na co przyk³adem s¹:

firma „Amidex” z K³odzka, na co dzieñ produkuj¹ca okna, rolety czy

bramy gara¿owe rozpoczê³a produkcjê maseczek w ramach akcji

„Maseczki dla Polski”, Drukarnia „Perfekta” podjê³a siê produkcji

przy³bic oraz os³on ochronnych z plexi, Emilian Zgraja Krioterapia

Mobilna, uruchomi³ import œrodków dezynfekcyjnych z Hiszpanii

do Polski, z których czêœæ trafi³a do k³odzkiego szpitala, a Kancelaria

192

podatkowa CODG na bie¿¹co przekazywa³a informacje o ulgach

podatkowych i programach pomocowych w czasie pandemii,

w cyklicznych e-konferencjach.

15 marca 2020 r., niezw³ocznie po og³oszeniu lockdownu, jako Klub

Biznesu utworzyliœmy otwart¹ grupê na facebooku o nazwie „Us³ugi

Ziemia K³odzka - Kwarantanna”. Grupa powsta³a w celu stworzenia

platformy do wzajemnej pomocy w czasach zagro¿enia epidemiologicznego

koronawirusem. S³u¿y³a do wymiany informacji dotycz¹cej

pomocy, powszechnie nazywanej „miêdzys¹siedzk¹” oraz zapewniania

zleceñ firmom, które mog³y sprzedawaæ produkty z dowozem do domu

lub œwiadczyæ e-us³ugi, które czêsto by³y nowoœci¹.

W maju 2020 r. KBZK odpowiedzia³ na zapotrzebowanie oddzia³u

psychiatrycznego szpitala w K³odzku. W ci¹gu trzech dni Klubowicze,

w wyniku „zrzutki”, zebrali sumê potrzebn¹ na zakup pralko-suszarki, jak

równie¿ innego sprzêtu pomocnego w walce z pandemi¹.

Od pocz¹tku pandemii odby³o siê 5 spotkañ Gie³dy Kontaktów

w formie online. Wideokomunikator otworzy³ nowe mo¿liwoœci: uczestniczenie

du¿ej liczby osób (a¿ do 100!) czy podzia³ na osobne kana³y

w celu indywidualnych rozmów biznesowych (zupe³nie jak na ¿ywo przy

kawie). Ale najwa¿niejsze jednak, to pokonanie bariery odleg³oœci -

w spotkaniach online uczestniczyli przedsiêbiorcy z Wroc³awia, Rzeszowa,

Torunia, a nawet Warszawy czy Berlina przy swoich komputerach.

W 2020 r. uda³o siê równie¿ zorganizowaæ 2 spotkania Gie³dy Kontaktów

„na ¿ywo”.

Klubowicze mieli ze sob¹ ci¹g³y kontakt za pomoc¹ wewnêtrznej

grupy Whatsapp, a tak¿e przez organizowane e-Kawy spotkania online,

dziêki którym mogliœmy siê zobaczyæ, porozmawiaæ o aktualnej sytuacji,

wymieniæ siê doœwiadczeniami, jak i podnieœæ na duchu. Relacje

zawi¹zane miêdzy przedsiêbiorcami uczestnicz¹cymi w Klubie Biznesu

w³aœnie w tej sytuacji mia³y najwiêksz¹ wartoœæ. Nikt z nas nie pozosta³

sam, ka¿dy móg³ siê zwróciæ o pomoc czy radê. Bo w grupie si³a!

Jesteœmy jedyn¹ na tym terenie, nadal dzia³aj¹c¹ organizacj¹, która od

piêciu lat integruje œrodowisko przedsiêbiorców z tak pozytywnym

rezultatem. Gwarantujemy umo¿liwienie wspó³pracy z najlepszymi

193

i rzetelnymi firmami, co daje pewnoœæ w zakresie jakoœci œwiadczonych

us³ug oraz terminowoœæ p³atnoœci. Rekomendujemy zaanga¿owanych

w³aœcicieli firm, którzy inspiruj¹ siê nawzajem i zara¿aj¹ dobr¹ energi¹.

Poprzez dzia³anie grupowe ³atwiej znajduje siê rozwi¹zania problemów

wspólnych dla wszystkich bran¿.

Pi¹ta Wielka Gala Biznesu by³a

wyj¹tkowa. Z okazji tego jubileuszu

przygotowaliœmy podziêkowania

dla pierwszych Klubowiczów,

wieloletnich partnerów

Klubu, patronów honorowych

oraz sympatyków Klubu. Podziêkowania

wrêczone zosta³y wraz

z oryginaln¹ i jedyn¹ w swoim

rodzaju statuetk¹, wykonan¹ rêcznie

z dolnoœl¹skiego marmuru

„Zielona Marianna”.

Jest to rzadko spotykana, szlachetna odmiana marmuru o barwach

zielonych, szarych, bia³ych i ró¿owych, charakteryzuj¹ca siê mocno

pofa³dowanym, wyj¹tkowo wzorzystym deseniem. Nale¿y do grupy

marmurów „Bia³a Marianna”, wystêpuj¹cych jedynie na ziemi k³odzkiej.

Nazwa „Bia³a Marianna” oraz „Zielona Marianna” nadana zosta³a na

czeœæ królewny holenderskiej - Wilhelminy Fryderyki Ludwiki Szarlotty

Marianny z dynastii Orañskiej (1810-1873). By³a ona ówczesn¹

w³aœcicielk¹ dóbr stroñskich oraz za³o¿ycielk¹ kamienio³omów na

zboczach G. Krzy¿nik, k. Stronia Œl¹skiego. Po raz pierwszy poleci³a

zastosowaæ ten marmur do wykoñczenia wnêtrz swojego pa³acu w Kamieñcu

Z¹bkowickim (1836 r.). Od tego momentu sta³ siê on cennym

surowcem dekoracyjnym, budz¹cym uznanie w ca³ej œrodkowej Europie.

Wiek tych kamieni datuje siê na ok. 530 milionów lat, nale¿¹ do jednych

z najstarszych ska³ na terenie Dolnego Œl¹ska. Poniewa¿ z³o¿e „Zielonej

Marianny” od wielu lat nie jest eksploatowane i praktycznie zosta³o

wyczerpane, kamieñ ten posiada wyj¹tkowe znaczenie historyczne.

Nadanie kszta³tu i szlif, wykonane zosta³y rêcznie, zgodnie

194

z rzemieœlniczymi technikami obróbki kamieni, przez lokaln¹ Szlifierniê

Kamieni Dolnoœl¹skich, KuŸnia Alchemiczna GeoGut.

PIERWSI KLUBOWICZE

Centrum Obs³ugi Dzia³alnoœci Gospodarczej Sp. z o.o. Joanna Kraj-

Plenkiewicz

Telewizja K³odzka Piotr Kramnik

Amidex Sp.j. Alina i Ireneusz Cieœla

Joanna Ma³yszek, autoryzowany przedstawiciel EFL

Piekarnia & Cukiernia Machela Maciej Machela

GOLF SPA Szczytna Agnieszka Lemañska

Drukarnia Perfekta Miros³aw Starzak

WIELOLETNI PARTNERZY KLUBU

Burmistrz Miasta K³odzka - Micha³ Piszko

Starosta Powiatu K³odzkiego - Maciej Awi¿eñ

Wójt Gminy K³odzko - Zbigniew Tur

Burmistrz Miasta Polanica-Zdrój - Mateusz Jellin

Wiceburmistrz Polanicy-Zdroju - Agata Winnicka

Burmistrz Miasta i Gminy Szczytna - Jerzy Król

Burmistrz Miasta i Gminy L¹dek-Zdrój - Roman Kaczmarczyk

Zastêpca Burmistrza Miasta i Gminy L¹dek-Zdrój Alicja Piwowar

PATRONI I SYMPATYCY KLUBU

Kanclerz Lo¿y Dolnoœl¹skiej Business Centre Club Marek Woron

Marsza³ek Województwa Dolnoœl¹skiego Cezary Przybylski

Prezes Towarzystwa Mi³oœników Ziemi K³odzkiej Adam £¹cki

Prezes Zarz¹du Stowarzyszenia Gmin Polskich Euroregionu Glacensis

Czes³aw Krêcichwost

Ka¿da z tych osób od pocz¹tku dzia³alnoœci wnios³a swoj¹ cegie³kê

do tego, co dziœ jest zbudowane.

Klub posiada stronê internetow¹ www.kbzk.pl, fanpage na

facebooku, profil na Instagramie, kana³ na YouTube oraz prowadzi

tradycyjn¹, kronikê wydarzeñ.

195

ROBERT DUMA

GORZANÓW - JAK ZA DAWNYCH LAT

Gorzanów na dawnej rycinie

Gorzanów po³o¿ony jest przy trasie

miêdzynarodowej w kierunku Wiednia,

Pragi, 9 km od K³odzka i 7 km od

Bystrzycy K³odzkiej. Jest to du¿a

i d³uga wieœ (ok. 5 km), wielodro¿-

nicowa, po³o¿ona na wysokoœci 310-

325 m n.p.m. w pó³nocnej czêœci

Rowu Górnej Nysy. To jedna z naj-

³adniejszych i najciekawszych miejscowoœci

na ziemi k³odzkiej, stanowi¹ca

niemal jej geograficzne centrum.

Przez wieœ przechodzi K³odzka

Droga œw. Jakuba.

Gorzanów znany jest od wczesnego œredniowiecza. Ceniony by³ od dawna

jako miejscowoœæ o wybitnych walorach rekreacyjno-wypoczynkowych. Od

ponad stu lat znany jest tak¿e ze Ÿróde³ wód mineralnych, odkrytych w II po³.

XIX w. W 1895 r. czynna by³a ju¿ rozlewnia wody mineralnej, eksploatuj¹ca

Ÿród³o „Weber-Quelle”, produkuj¹ca ok. 300 tys. butelek wody rocznie.

Miejscowoœæ jest wymieniana Ÿród³owo. Po raz pierwszy w r. 1341 jako

Arnoldisdorf, póŸniej Arnsdorf lub Arnoldi villa. W 1670 r. otrzyma³a nazwê

Grafenort, a po 1945 r. - Gorzanów. Od momentu przejêcia zamku i dóbr

gorzanowskich przez ród Herbersteinów, rozpoczê³a siê niemal 300-letnia

obecnoœæ tego rodu w Gorzanowie, która zaznaczy³a siê nawet w nazwie

miejscowoœci (Grafenort - hrabiowska

miejscowoœæ).

Na pocz¹tku XIX w., dziêki pasji

hrabiego Hieronima von Herbersteina,

zosta³ powo³any do ¿ycia teatr dworski

w Gorzanowie. Dzia³a³ stale przez

osiem miesiêcy w roku (od wrzeœnia

do maja), daj¹c trzy przedstawienia

Kadr ze spektaklu w gorzanowskim pa³acu.

Foto Robert Duma

tygodniowo. Repertuar by³ bogaty;

grano sztuki Szekspira, Goethego,

196

Schillera, wystawiano dramaty, widowiska muzyczne, z czasem nawet i ma³e

opery. Dyrektorem artystycznym przez szereg lat by³ znany poeta, dramatopisarz,

artysta, re¿yser i polonofil Karol von Holtei. W swoich dzie³ach

pozostawi³ trwa³y œlad rozlicznych zwi¹zków z Gorzanowem, jego mieszkañcami

i tutejsz¹ przyrod¹.

W latach 20. XX w. w Gorzanowie odbywa³y siê Misteria Pasyjne. By³o to

wielkie przedsiêwziêcie (w 1922 r. przyby³o ponad 5 tys. osób). Od 1930 r.

zespó³ zamkowy przeszed³ pod zarz¹d miasta Bystrzycy K³odzkiej.

Gorzanów by³ ju¿ wówczas popularnym, dobrze zagospodarowanym

letniskiem, ciesz¹cym siê - od z gór¹ stu lat - opini¹ najpiêkniejszej wsi ziemi

k³odzkiej.

Obecnie miejscowoœæ liczy oko³o 1000 mieszkañców. W r. 2000

powo³ane do ¿ycia zosta³o Towarzystwo Mi³oœników Gorzanowa, które od

2008 r. jest organem prowadz¹cym dla

miejscowej Szko³y Podstawowej i Bajkowego

Przedszkola. W 2001 r. zorganizowano

jubileusz 660-lecia Gorzanowa,

a w 2010 r. - jubileusz 65-lecia Szko³y

Podstawowej. Od 2008 r. mamy partnerstwo

z Czechami, z Velka Jesenice ko³o

Nachodu. Wspólnie realizujemy projekty

w ramach Euroregionu Glacensis. W ten

sposób pragniemy przywróciæ dawny

blask miejscowoœci, wykorzystuj¹c

posiadany potencja³, aktywnoœæ spo-

³eczn¹, unikalne zabytki i gorzanowskie

wody mineralne produkowane tutaj od

1892 r.

Logo Towarzytswa Mi³oœników Gorzanowa

Gorzanów w ostatnim czasie o¿ywa. Mieszkañcy zaczynaj¹ dostrzegaæ

nieprzeciêtne walory kulturowe swojej miejscowoœci i znajduj¹cych siê

w niej zabytków. Od 1995 r. wydawany - z przerwami - by³ „Kurier Gorzanowski”.

Moim zamierzeniem jako jego twórcy i prezesa TMG - jest integracja

spo³ecznoœci wokó³ istotnych spraw miejscowoœci.

Gorzanów letniskiem? Z wyremontowanym pa³acem, z ogrodem jak na

widoku z XVIII w.? Z t³umami turystów? Czemu nie... To optymistyczna

wizja przysz³oœci Gorzanowa, która powoli zaczyna siê urealniaæ…

197

198

INDEKS AUTORÓW

IRENA KLIMASZEWSKA

Bibliotekoznawca, bibliograf, regionalistka, popularyzatorka

wiedzy o regionie, kustosz Muzeum Ziemi

K³odzkiej. Zajmuje siê dzia³alnoœci¹ badawcz¹,

wydawnicz¹ i edukacyjn¹ zwi¹zan¹ z histori¹, kultur¹

i sztuk¹ regionu k³odzkiego. Od lat pracuje nad

stworzeniem bazy piœmiennictwa na temat ziemi

k³odzkiej oraz centrum informacji o regionie. Jest

redaktorem i wspó³redaktorem publikacji o tematyce

regionalnej, autork¹ szeregu artyku³ów poœwiêconych

K³odzczyŸnie publikowanych na ³amach wydawnictw zbiorowych,

periodyków i czasopism. Jest równie¿ pomys³odawczyni¹ i autork¹,

przeznaczonych dla dzieci, bajek - przewodników po k³odzkim muzeum oraz

serii regionalnych bajek edukacyjnych zachêcaj¹cych najm³odszych do

poznania dziejów regionu. Laureatka dorocznego konkursu starosty

k³odzkiego „Ró¿a K³odzka”, w kategorii „Osobowoœæ Powiatu K³odzkiego

2019”.

DR LECH W£ODARCZYK

Absolwent Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu

(obecnie Uniwersytet Ekonomiczny). Ukoñczy³ liczne

kursy szkoleniowe, studia podyplomowe oraz

Specjalistyczne Seminarium Doktoranckie w oœrodku

naukowym we Wroc³awiu (TNOiK). Uczestniczy³

w konferencjach naukowych. Jest autorem publikacji

z dziedziny zarz¹dzania jakoœci¹ oraz restrukturyzacji

systemów gospodarczych. Stopieñ doktora nauk

ekonomicznych uzyska³ w Instytucie Organizacji

i Zarz¹dzania w Przemyœle ORGMASZ w Warszawie. Posiada wieloletnie

doœwiadczenie mened¿erskie w du¿ych przedsiêbiorstwach, ostatnio na

stanowisku dyrektora pe³ni¹cego równoczeœnie funkcjê cz³onka Zarz¹du

199

w Zespole Uzdrowisk K³odzkich S.A. w Polanicy-Zdroju. Aktualnie pe³ni

funkcjê przewodnicz¹cego Rady Nadzorczej w Zak³adzie Administracji

Mieszkaniami Gminnymi Gminy Miejskiej K³odzko Sp. z o.o. w K³odzku.

Jest cz³onkiem Zarz¹du Towarzystwa Mi³oœników Ziemi K³odzkiej i sprawuje

obowi¹zki skarbnika.

MAREK MAZURKIEWICZ

Animator, pedagog, re¿yser, aktor, dzia³acz spo³eczny,

od lat zawodowo zwi¹zany z instytucjami kultury,

radny Rady Powiatu K³odzkiego (2013-2014 i od

2018).

By³ zastêpc¹ dyrektora K³odzkiego Oœrodka Kultury

(1990-1995), dyrektorem artystycznym Centrum

Edukacji Kulturalnej w K³odzku (1995-1997),

managerem Teatru Lalek BANIALUKA w Bielsku-

Bia³ej (1997-1998), twórc¹ i dyrektorem Miejskiego

Centrum Kultury w Polanicy-Zdroju i Teatru Zdrojowego im. M. Æwikliñskiej

(2000-2013), dyrektorem K³odzkiego Centrum Kultury, Sportu

i Rekreacji - K³odzkiego Oœrodka Kultury (2015-2021).

Na swoim koncie ma ponad tysi¹c zorganizowanych imprez kulturalnych,

ogólnopolskich i miêdzynarodowych festiwali. Od lat zwi¹zany z Festiwalem

Teatralnym ZDERZENIA - jest jego wspó³twórc¹ i dyrektorem

(1991-1997, 2000-2003 i od 2016), Ma³ym Zderzeniem Teatrów (1995-

1997), Letnim Zderzeniem Teatrów (od 2016), wspó³za³o¿ycielem

i prezesem Towarzystwa Teatralnego Zderzenia (1995-1997, 2000-2015).

Wielokrotnie nominowany i nagradzany w plebiscytach oraz konkursach,

zdoby³ tytu³ „Zas³u¿ony Dzia³acz Kultury” (2007), przyznawany przez

Ministra Kultury. Menager wielu krajowych i europejskich projektów

spo³ecznych i kulturalnych. Laureat nagród na festiwalach teatrów jednego

aktora, m.in. reprezentuj¹cy Polskê na miêdzynarodowych festiwalach

teatralnych w Kijowie, Erewaniu, Edynburgu, Nantes, Pradze.

200

HENRYK GRZYBOWSKI

Absolwent ekonometrii, przedsiêbiorca, spo³ecznik,

z zami³owania historyk i regionalista. Wspó³twórca

Oœrodka Litotrypsji w Polanicy-Zdroju i d³ugoletni

wiceprezes NZOZ „Secura”. By³ zastêpc¹ burmistrza

Polanicy-Zdroju, wiceprezesem Towarzystwa Mi³oœników

Polanicy, wspó³za³o¿ycielem i prezydentem

Klubu „Rotary”. Redaktor t. 1 1347-1946 „Polanica-

Zdrój wczoraj i dziœ” oraz autor kilkunastu rozdzia-

³ów - wspó³twórca albumu „Polanica czas, przestrzeñ,

architektura”.

Jako pierwszy zlokalizowa³ nieznane dot¹d miejsce po³o¿enia fortów

w Szalejowie Górnym i nad Pasterk¹ oraz napisa³ o postaci nadburmistrza

Wroc³awia Paula Mattinga. Uczestnik miêdzynarodowej konferencji

naukowej „Kultura ziemi k³odzkiej”, wspó³autor tomu pod tym samym

tytu³em. Od 2000 r. jest wiceprezesem Polanickiej Izby Gospodarczej.

Zas³u¿ony Obywatel Polanicy. Pomys³odawca Kalendarza Polanickiego,

autor Kalendarium historii Polanicy 1347-2010 i kilkudziesiêciu artyku³ów

o historii K³odzczyzny, Œl¹ska i stosunkach polsko-niemieckich, publikowanych

g³ównie w „Ziemi K³odzkiej” i „Altheider Weihnachtsbrief”

(wydawnictwo niemieckojêzyczne) oraz ponad stu hase³ w Popularnej

Encyklopedii Ziemi K³odzkiej. Uczestnik projektu Synagoga reviva.

LESZEK MAJEWSKI

Przewodnik sudecki, przez wiele lat cz³onek Wojewódzkich

Komisji Przewodnickich - wyk³adowca

i egzaminator, licencjonowany pilot wycieczek

zagranicznych, regionalista. Wspó³autor (z ¿on¹

Roman¹ Majewsk¹) kilku ksi¹¿ek, w tym „Legend

i opowieœci ziemi k³odzkiej”, i artyku³ów, tablic

upamiêtniaj¹cych ró¿ne postacie i wydarzenia. Od

1961 r. cz³onek Towarzystwa Mi³oœników Ziemi

K³odzkiej. Bêd¹c nauczycielem w szkole w Polanicy-

Zdroju dzia³a³ w ZHP jako komendant szczepu,

201

a w hufcu - namiestnik zuchowy. Nastêpnie jako pracownik administracji

pañstwowej za³o¿y³ Towarzystwo Mi³oœników Polanicy-Zdroju i Dyskusyjny

Klub Filmowy „Kamera”. Odznaczony Medalem A. Patkowskiego -

ojca regionalizmu polskiego. Wyró¿niony wieloma odznaczeniami, w tym

pañstwowymi, dyplomami. Wyró¿niony tytu³ami Honorowy Obywatel

K³odzka i Przyjaciel Regionalnej Szko³y Turystycznej w Polanicy-Zdroju.

KATARZYNA SCHICK

Tancerka, choreograf, instruktor tañca, animator

kultury. Absolwentka Pañstwowej Szko³y Baletowej

im. Romana Turczynowicza w Warszawie (1991).

Animator kultury z dyplomem licencjackim Wydzia³u

Pedagogiki Uniwersytetu Wroc³awskiego (2002).

W l. 1997-2004 - instruktor w Centrum Edukacji

Kulturalnej w K³odzku (Studio Tañca), w l. 2004-2009

- starszy instruktor w K³odzkim Oœrodku Kultury

(Studio Tañca, Zespó³ Artystyczny „Jutrzenka”), w l.

2009-2018 - starszy instruktor ds. zespo³ów

tanecznych w K³odzkim Centrum Kultury, Sportu i

Rekreacji (Studio Tañca, Estrada Dzieciêca, Studio Baletowe), od 2018 r. -

starszy instruktor ds. zespo³ów tanecznych w K³odzkim Oœrodku Kultury

(Studio Tañca, Studio Baletowe, Teatr Tañca), w l. 2000-2018 - choreograf

warsztatów artystycznych dla uczniów Zespo³u Szkó³ Spo³ecznych

w K³odzku, rokrocznie organizowanych przez K³odzkie Towarzystwo

Oœwiatowe, w l. 2008-2021 - choreograf musicali, organi-zowanych na

terenie miasta i gminy Nowa Ruda (MOK w Nowej Rudzie, CKGNR

w Ludwikowicach Kl., Sowiogórski M³odzie¿owy Teatr Muzyczny).

202

JOANNA ZA£UCKA

Absolwentka Pañstwowej Wy¿szej Szko³y Teatralnej

na Wydziale Lalkarskim we Wroc³awiu (1994),

re¿yser, pedagog, aktorka teatru KO-KU i Teatru

w K³odzku. Prowadzi warsztaty z zakresu teatru. Od

wielu lat instruktor grupy teatralnej dzieciêcej i m³odzie¿owej

Teatr JODA. Komisarz wojewódzkich

konkursów i przegl¹dów DKR Pegazik, DPFT Fart.

Nagrodzona za osi¹gniêcia zawodowe przez Starostê

Powiatu K³odzkiego i Burmistrza Miasta K³odzka.

Praca zawodowa: w l. 1993-2003 - instruktor teatralny w Centrum Edukacji

Kulturalnej w K³odzku, w l. 2004-2009, 2018-2020 - starszy instruktor

teatralny w K³odzkim Oœrodku Kultury, w l. 2009-2018 - starszy instruktor

teatralny w K³odzkim Centrum Kultury, Sportu i Rekreacji, od 2020 r. -

kierownik Wydzia³u organizacji imprez i dzia³añ artystycznych K³odzkiego

Oœrodka Kultury.

ZBIGNIEW PIOTROWICZ

Absolwent Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu,

psycholog, podró¿nik, animator kultury, dziennikarz,

alpinista, samorz¹dowiec, bloger.

Od 1985 roku mieszka na ziemi k³odzkiej. By³ m.in.:

rolnikiem, stolarzem, w³aœcicielem sklepu, dyrektorem

oœrodka kultury, redaktorem naczelnym

jednego z najstarszych polskich czasopism, wiceburmistrzem

i prezesem spó³ki uzdrowiskowej. Sprawowa³

te¿ mandat radnego w Gminie L¹dek-Zdrój

i w Sejmiku Województwa Dolnoœl¹skiego.

Wspina³ siê w Tatrach, na Ba³kanach, w Alpach, Pamirze, Tienszanie,

Himalajach, Atlasie Wysokim i Górach Skalistych. Jest pomys³odawc¹

i organizatorem Przegl¹du Filmów Górskich w L¹dku-Zdroju, autorem

przewodnika wspinaczkowego po Ska³kach L¹deckich oraz autorem i redaktorem

kilku publikacji ksi¹¿kowych m.in. o pierwszych osadnikach na

terenie ziemi k³odzkiej (Czas ocalony oraz dwujêzyczna Wie¿a Babel. Der

203

Turm zu Babel). Teksty jego autorstwa publikowa³y m.in. Rzeczpospolita,

Góry, Taternik, Optymista, Tygodnik Podhalañski, Karkonosze, Euroregio

Glacensis, Stronica Œnie¿nicka. Jest równie¿ inicjatorem Mistrzostw Œwiata

w Jedzeniu Jajek na Twardo i cz³onkiem Towarzystwa Kontroli Rekordów

Niecodziennych. Obecnie zajmuje siê prowadzeniem niewielkiej pasieki

i winiarni w Radochowie k. L¹dka-Zdroju.

ROBERT DUMA

Absolwent studiów magisterskich na Wydziale

Pedagogiczno-Artystycznym Uniwersytetu Œl¹skiego

oraz studiów podyplomowych na Uniwersytecie

Wroc³awskim, kierunek: bibliotekoznawstwo ze

zbiorami naukowymi i na Uniwersytecie Poznañskim,

kierunek: zarz¹dzanie ochron¹ dóbr dziedzictwa

kulturowego. Dyrektor Biblioteki Publicznej Miasta

i Gminy w Bystrzycy K³odzkiej. Od 2006 r. (z przerw¹)

2010-2014 jest radnym Rady Powiatu K³odzkiego,

a w kadencji (2018-2023) wiceprzewodnicz¹cym Rady

Powiatu. Aktywnie dzia³a w kilku organizacjach pozarz¹dowych, w tym

w Towarzystwie Mi³oœników Gorzanowa, ktrego od 20 lat jest prezesem.

204

SPIS TREŒCI

Adam £¹cki - S£

OWO WSTÊPNE....................................................................5

Irena Klimaszewska - TEATR STUDIUM.

PRZYCZYNEK DO DZIEJÓW KULTURY W K£ODZKU

W PIERWSZYCH LATACH PO ZAKOÑCZENIU DRUGIEJ WOJNY

ŒWIATOWEJ..............................................................................................8

Dr Lech W³odarczyk - PAPIEROWE PIENI¥DZE ZASTÊPCZE NA ZIEMI

K£ODZKIEJ W LATACH 1914-1924 Z UWZGLÊDNIENIEM

UWARUNKOWAÑ HISTORYCZNO-GOSPODARCZYCH.................41

Henryk Grzybowski - TRADYCJE LOTNICZE ZIEMI K£ODZKIEJ.

BALONY, STEROWCE I SZYBOWCE (DO 1945 R.)...........................78

Katarzyna Schick, Joanna Za³ucka, Marek Mazurkiewicz - FESTIWAL

ZDERZENIE TEATRÓW KALENDARIUM.........................................100

Leszek Majewski - CHRZEST •RÓD£A KLUCZEM

SKUTECZNIEJSZEGO ROZWOJU ZLEWNI NYSY K£ODZKIEJ...164

Zbigniew Piotrowicz - SIEKIEREZADA ŒWI¥TECZNA........................172

Joanna Kraj-Plenkiewicz, Jagoda Plenkiewicz - KLUB BIZNESU ZIEMI

K£ODZKIEJ............................................................................................178

Rober Duma - GORZANÓW - JAK ZA DAWNYCH LAT......................196

INDEKS AUTORÓW..............................................................................199

SPIS TREŒCI...........................................................................................205

ZWIASTUN.............................................................................................206

205

206

ISSN 0137-4141

ISBN 987-83-954997-0-8

Rocznik Ziemi Kłodzkiej 2021

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?