Αποσπάσματα πανηγυρικού Ιωάννη Κυρίτση στον εορτασμό της Επετείου της Επανάστασης του Ολύμπου (Φεβρουάριος 2020)

Η προκήρυξη της Προσωρινής Κυβέρνησης
της Επανάστασης του 1878.
Μια επίκαιρη ανάγνωση
Λιτόχωρο, 22.02.2020
Γιάννης Κυρίτσης
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ

Άρχοντες και Αρχόμενοι
Κυρίες, Κύριοι
Τα πολυχρόνια δεινά, ὧν γνῶσιν
ἒλαβον κατά καιρούς αἱ σεβασταί
κυβερνήσεις καί τά ὁποῖα ἐπετάθησαν
ἐπ’ ἐσχάτων, ἠνάγκασαν τούς
κατοίκους τῆς Μακεδονίας νά
δράξωνται τῶν ὅπλων, ὅπως
προστατεύσωσι την ζωήν, τήν τιμήν καί
τήν ἰδιοκτησίαν αὐτῶν.
Συνελθόντες σήμερον οι αντιπρόσωποι
των διαφόρων κοινοτήτων της
Μακεδονίας κατέλυσαν την τυραννικήν
εξουσίαν του Σουλτάνου, ανεκήρυξαν την
ένωσιν της Μακεδονίας μετά της μητρός
Ελλάδος και εξελέξαντο ημάς, όπως
σχηματίσωσιν την προσωρινήν
κυβέρνησιν της επαναστάσεως με την
υποχρέωσιν να αποταθώμεν προς τας
χριστιανικάς δυνάμεις και να ζητήσωμεν
την ισχυράν αυτών προστασίαν υπέρ του
δικαίου του αγώνος μας.
Ἠναγκάσθημεν νά καταφύγωμεν εἰς τά
ὅπλα, ἳνα ἀποθάνωμεν τουλάχιστον ὡς
ἂνθρωποι καί Ἓλληνες, ἐάν δέν μᾶς
ἐπιτραπῆ νά ζήσωμεν ὡς ἂνθρωποι
λογικοί καί ἐλεύθεροι.

Κυρίες, Κύριοι
Μισόν αιώνα πριν, 50, μα ακριβώς 50 χρόνια από σήμερα, στις 22 Φεβρουαρίου του
1970 γιορταζόταν στο Λιτόχωρο -όπως κι απόψε- η επέτειος της Μακεδονικής
Επανάστασης του 1878, που τρία χρόνια νωρίτερα είχε πάρει τη θέση της στην
επίσημη ελληνική ιστορία.
Ξεφυλλίζω τις εφημερίδες της εποχής, κυρίαρχο μέσο τότε στην ενημέρωση, χωρίς
την τηλεόραση και την ψηφιακή καταιγίδα των καιρών μας. Διαβάζω μαζί σας στον
“Ελληνικό Βορρά”, τη μία από τις δύο τότε μεγάλες εφημερίδες της Θεσσαλονίκης:
“Χθες το πρωί οι μνήμες των περασμένων ζωντάνεψαν πάλι στο Λιτόχωρο, υπό τις
θείες κορυφές του Ολύμπου. Κατανυκτική η λειτουργία στον Αϊ-Νικόλα, που έψαλε ο
Μητροπολίτης Κίτρους Βαρνάβας, διάδοχος του ηρωικού Επισκόπου Νικολάου Λούση.
Στο δημοτικό κήπο του Λιτοχώρου, αργότερα ο λαός με επικεφαλής τις Αρχές,
προσευχήθηκε συγκινημένος στη μνήμη εκείνων που έπεσαν. Αλλά στον αυλόγυρο του
Άη-Νικόλα, μετά την παρέλαση ήταν συγκλονιστική στην απλότητά της η αναπαράσταση
της σκηνής του ξεσηκωμού.
Τα δισέγγονα εκείνων που επαναστάτησαν τότε, νεαρά παιδιά με λαμπερά μάτια,
αναπαρέστησαν τη σκηνή. Πώς ήρθαν στην Πλάκα τα καΐκια με τον Δουμπιώτη και τη

βοήθεια με τα όπλα και τους άνδρες από την ελεύθερη πατρίδα, πώς χίμηξε ο λαός από
τα στενά καλντερίμια να ενωθεί μαζί τους, πώς η Προσωρινή Κυβέρνηση απηύθυνε την
έκκλησή της προς τους Μεγάλους για το Δίκαιο και την Ελευθερία.”
Κυρίες, Κύριοι
Ένα από εκείνα τα παιδιά, χωρίς πια τη λάμψη της εφηβείας στα μάτια του, άρχισε
να ξαναδιαβάζει πάλι απόψε, όπως και τότε στην αναπαράσταση, την προκήρυξη της
Προσωρινής Κυβέρνησης της Επανάστασης.

Με την κεκτημένη εμπειρία που επισώρευσαν τα γεγονότα στα χρόνια που
μεσολάβησαν, μεταξύ των οποίων και η τραγική κατάληξη στην Κύπρο, θα
επικεντρώσει τη σκέψη του μαζί σας στο κεντρικό -κατά την άποψή του- σημείο που
αποτελεί και την πεμπτουσία του κειμένου:
Ἠναγκάσθημεν νά καταφύγωμεν εἰς τά ὅπλα, ἳνα ἀποθάνωμεν τουλάχιστον ὡς
ἂνθρωποι καί Ἓλληνες, ἐάν δέν μᾶς ἐπιτραπῆ νά ζήσωμεν ὡς ἂνθρωποι λογικοί καί
ἐλεύθεροι.
Αυτό το σπαρακτικό χειρόγραφο έφυγε με ένα λιτοχωρίτικο καΐκι που απόπλευσε
από τον Άι–Θόδωρο της Γρίτσας, μέσα στη χειμωνιάτικη θαλασσοταραχή (όπως
διασώζει η παράδοση), για να επιδοθεί στο ελληνικό Προξενείο και στα επτά
Προξενεία των Μεγάλων δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη.
Δεν ξέρω πόσο αυτοί οι απλοί ναυτικοί, που αρμένιζαν με το καΐκι τους,
προσδοκούσαν μέσα τους στη βοήθεια των Μεγάλων της Γης ή απλά πίστευαν πως
πήραν του ήλιου το δρόμο -κατά πως γράφουν οι ποιητές- με το μόνο πράγμα που
τους είχε απομείνει: μια παλάμη τόπο κάτω από τ’ ανοιχτό πουκάμισο.
Ξέρω όμως καλά ότι μέσα στο φρεσκοσκαμμένο μνήμα του στη Ζάκυνθο ο Σολωμός
έψελνε πάλι τον Ύμνο του στην Ελευθερία:
Με τα ρούχα αιματωμένα
Ξέρω ότι έβγαινες κρυφά
Να γυρεύεις εις τα ξένα
άλλα χέρια δυνατά.
Θα επανέλθω στο τέλος της ομιλίας μου στο ρόλο και τις παρεμβάσεις των Μεγάλων
για να ξαναψάλουμε μαζί με τον Σολωμό, το:
Μοναχή το δρόμο επήρες
εξανάλθες μοναχή…
Ωστόσο, για να ενδυναμώσω την ιστορική τεκμηρίωση (αφού τα κύρια γεγονότα αυτά
καθ’ εαυτά ακούστηκαν πολλές φορές πια και είναι σε όλους μας γνωστά) αναφέρω
ότι επικεφαλής του Γενικού Προξενείου της Ελλάδος στην τουρκοκρατούμενη τότε

Θεσσαλονίκη τότε ήταν ο Κωνσταντίνος Βατικιώτης, μια εξέχουσα μορφή που
Ελληνισμού, μέλος της Β΄ Εθνικής Συνέλευσης που κατάρτισε και ψήφισε το
Σύνταγμα του 1864. Ως Γενικός πρόξενος της Ελλάδας, καθ’ όλη τη διάρκεια του
Μακεδονικού Αγώνα ενημέρωνε με συνεχείς αναφορές την Ελληνική Κυβέρνηση για
την κατάσταση που επικρατούσε εδώ.

Υπουργός Εξωτερικών στην Αθήνα, στην κυβέρνηση του Αλέξανδρου
Κουμουνδούρου, ήταν ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, μεγάλος αντίπαλος του Χαριλάου
Τρικούπη και για πέντε φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας.
Από την αλληλογραφία τους λοιπόν το πρώτο από τα εμπιστευτικά (τότε) έγγραφα
που παρουσιάζω απόψε, και τα οποία προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο του
Υπουργείου Εξωτερικών, που και από τη θέση αυτή ευχαριστώ γιατί μου έδωσε τη
δυνατότητα να τα προσεγγίσω.
Και να εκφράσω την ευχή, κύριε Δήμαρχε, αυτά τα ιστορικά τεκμήρια να
μπορέσουμε κάποια στιγμή να τα στεγάσουμε σε ένα Ιστορικό Μουσείο στο
Λιτόχωρο. Γιατί στον τόπο μας η Ιστορία στέκεται ολόρθη απέναντί μας και μας
κοιτάει στα μάτια. Και δεν ξέρουμε τι να αποκριθούμε.
Διαβάζω λοιπόν:
Προ μικρού (9 μμ) άνθρωπος ελθών εκ Λιτοχώρου μοι ενεχείρησε προκήρυξιν της
Προσωρινής Κυβερνήσεως της Μακεδονίας, την οποία λαμβάνω την τιμή να διαβιβάσω
προς Υμάς, δια του αναχωρούντος την νύκτα ταύτην ιταλικού ατμοπλοίου.
Ομοίας προκηρύξεις μοι είπεν ο κομιστής ότι απεστάλησαν και διά τους ενταύθα
Προξένους Γαλλίας, Αγγλίας, Ρωσίας, Ιταλίας, Γερμανίας, Αυστρίας και Αμερικής,
αίτινες όμως δεν είχον εισέτι επιδοθεί.
Ο Πρόεδρος κ. Κοροβάγκος –γράφει στην Ελληνική Κυβέρνηση ο Βατικώτης - (Δ15)
είναι εις εκ των εγκριτοτέρων και νουνεχεστέρων κατοίκων του Λιτοχώρου, πολλής
απολαύων αυτόθι και εν Κατερίνη υπολήψεως˙ ο δε Αθανάσιος Αστερίου είναι
επιστήμων ιατρός εκ Λιβαδίου, πολλής επίσης απολαύων τιμής και υπολήψεως καθ’
άπασαν την περιφέρειαν του Ολύμπου και της Πιερίας.
Τα λοιπά μέλη εισίν επίσης λίαν αξιότιμα πρόσωπα.

Ήταν όμως μόνον τα πρόσωπα αυτής της Προσωρινής Κυβέρνησης που,
ακολουθώντας τη γραμμή της “Μακεδονικής Επιτροπής” στην Αθήνα και του δικτύου
που δημιούργησε ο Βατικιώτης από τη Θεσσαλονίκη, προέβησαν σε μια κίνηση
ενθουσιασμού ή ήταν ένας ολόκληρος λαός στη Μακεδονία που με υψηλό φρόνημα
και μια καθολική μέχρι θανάτου απαίτηση για ελευθερία μας δίνει σήμερα το
δικαίωμα να μιλούμε για την Επανάστασή του ;
Είναι αλήθεια πως σε τούτον εδώ τον τόπο “χίμηξε ο λαός από τα στενά καλντερίμια
να ενωθεί μαζί τους” κατά πως έγραφαν οι εφημερίδες της νεότητάς μου ή απλά
ωραιοποιούσαν τα γεγονότα στα μάτια μας ?
Σήμερα, 50 χρόνια μετά, ξεφυλλίζω με νηφαλιότητα στη Βιβλιοθήκη του
Πανεπιστημίου μας ένα βιβλίο που εκδόθηκε το 1904 στην Αθήνα κι αγοράστηκε
αργότερα από βιβλιοπωλείο στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Αυτόπτης και ιδιαίτερα περιγραφικός ο συγγραφέας του Ιδομενέας Στρατηγόπουλος,
που μετείχε της αποστολής των δυνάμεων από την ελεύθερη Ελλάδα, γράφει για την
αποβίβασή τους στην Πλάκα:
Μόλις πηδήσαντες από των λέμβων εις
την ξηράν, κλίναντες το γόνυ, εκύψαμεν
και εφιλήσαμεν μεθ’ ιεράς συγκινήσεως
την γην των παρά τον Θερμαϊκόν
κρασπέδων του γηραιού Ολύμπου.
Ήτο συγκινητικώτατον το θέαμα, ότε
ώρας τινάς μετά την αποβίβασίν μας,
έσπευσαν μετά πλήθους φορτηγών ζώων
οι κάτοικοι του Λιτοχώρου εις υποδοχήν
ημών. Και είδον νέους εφήβους,
ομηλίκους μου τότε, συνοδεύοντας
γηραιούς γονείς, οι οποίοι έτρεχον εις
την από του χωρίου προς την παραλίαν
κατωφέρειαν δια να φιλήσουν τα όπλα
και τα πολεμοφόδια, τα οποία εκομίζομεν
προς αυτούς, όπως διεκδικήσουν δι’
αυτών την ελευθερίαν των.
Και ο Βατικιώτης, από το Προξενείο Θεσσαλονίκης ενημερώνει την Κυβέρνηση στην
Αθήνα, με ένα δεύτερο έγγραφο που προβάλλω και επισημαίνω μία μόνον φράση.
Είναι αρκετή:
Ταύτη τη στιγμή μοι αγγέλεται εκ Κατερίνης ότι εις τον Άγιον Θεόδωρον του Ολύμπου
απέβη σώμα 550 ανδρών ενόπλων, όπερ καταλαβόν τας αυτόθι Αρχάς διηθύνθη εις
Λιτόχωρον, όπου οι κάτοικοι υποδέχθησαν αυτούς μετά φανών και λαμπάδων.
Μετά φανών και λαμπάδων. Πράξη γενναία στη νύχτα του λογισμού. Και είναι αυτό
που μας κληροδοτήθηκε, Αγαπητοί μου Συμπατριώτες.
…………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………….
Η ειλημμένη απόφαση, η πραγμάτωσή της, η προαναγγελθείσα τελείωση.
Η θυσία στην ολότητά της.
Ἠναγκάσθημεν νά καταφύγωμεν εἰς τά ὅπλα, ἳνα ἀποθάνωμεν τουλάχιστον ὡς
ἂνθρωποι καί Ἓλληνες, ἐάν δέν μᾶς ἐπιτραπῆ νά ζήσωμεν ὡς ἂνθρωποι λογικοί καί
ἐλεύθεροι.

Αναζητώντας την ανάκτηση μιας επιφανειακά
χαμένης ταυτότητας, ουσιαστικά
επαναδιατυπώνεται η από αιώνων πεποίθηση για την ταυτότητα αυτή.
Σε τρεις μόλις σειρές κατάφεραν να χωρέσουν, αιώνες και χιλιετίες ύπαρξης, αγώνων,
επιτευγμάτων και προσδοκιών, που με τρόπο θαυμαστό και ανέλπιστο καταλήγουν σε
ένδοξη νίκη ή σε ακόμη πιο ηρωική πτώση.
Η αλληλοπλοκή των εννοιών της απαίτησης για ζωή με λογική, της απαίτησης για
ελευθερία, της αψήφησης των κινδύνων μέχρι του σημείου της άρνησης αυτής τούτης
της ζωής.
Το διαχρονικό μήνυμα ενός αγώνα για την ελευθερία, που δεν διαφέρει από τις
θεμελιακές αξίες της αρχαιοελληνικής σκέψης.
Ίδια κι απαράλλακτη η παραίνεση του Περικλή, όπως μας την παρέδωσε ο
Θουκυδίδης:
…τὸ εὔδαιμον τὸ ἐλεύθερον, τὸ δ' ἐλεύθερον τὸ εὔψυχον κρίναντες, μή
περιορᾶσθε τούς κινδύνους…
…πιστεύοντας δηλαδή ότι η ευτυχία βασίζεται στην ελευθερία και η ελευθερία στην
γενναιότητα, μην αποφεύγετε τους κινδύνους του πολέμου…
………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………