SÃŽYASi YA KURDAN
SÃŽYASi YA KURDAN SÃŽYASi YA KURDAN
(Meşrutiyetxwaz) mabû. Armanca wan ji Imparatoriyek Osmani yekgu-ti û ne perçe perçe bû G ku di çarçûva he- mû netewe, di warê netewayi.oli (dini) u azadi de mafên wan neyê wenda kirm, wek lawên neteweyen Imparatori, wek hevaltiyeki temam, hemu maf u heqê wan hebe. Itiba- rek siyasi ya mezin vê armanca Tirkên Ciwan hebu, ku di vir de, hemû hêzên dgi Sultan ku-ibû yek. Di dawiya sedsala 19 an de tevgera netewi ya wan netewên bmdestê hnparatoriya Osmani, hêzeki baş peyda ku-ibû. Her ev biliêzbun, bûye sebebek ji wan re, h Avrupa, Ermeni, Yewnani, Bulgar Ereb, Amavut ûJi.w.d, rêxistmên h ser mehla burjuvazi damezrinin. Akama (netica) nzina peywendiyên derebegi, û bi sebebê peyda buna cûre cûre peywendiyên abori, civaki û siyasi yên nû, armanc û menfeeta sermiyandariya bezirgani ya nû pey- dabuyi derxistibû. Di tevgera Kurdi ya di Imparatoriya Os- mani de, gelek guherandinên mezm peyda bun.Bi vi sebebê rewşa nu, rewşenbir û entelektûel di komelên Kurdan de peyda bGn. Peyda bûna sebebên taybeti ji ideolojiya Kurda- yeti re, gelek fusetên nû afirand bo çareserkinna mesela Kurdi. Em dikann bi sedan misal li ser xebata netewa Kurd di sedsala 19 an de, ku h diji bandêriya Tirk bûne bmivism. Se- rihddana netewa Kurd, ji ber peydabûna zilm û zora Sulta- nên Tirk û peydabûna wê rewşa nebaş bu, ku hemû mafên neteweyi u civaki yên Kurdan kiribu bin piyên xwe. Belav bûn Q tund û tûj buna zilm u zordariya Sultan, hemu netewên bm zilm û zora tmparatoriya Osmani ku-ibû yek u xebata hemuyan dirijiya rûbara xebata diji Sultan. Baştirin minakiyên van, ne qaifi, nerazi u h hember sekmi- na, şoreşa sala 1854-1885 i Kurdan bîi, ev şoreş bi navê serokatiya xwe; Yezdanşêr hatiye nas kinn. Vi serokê Kurd ne ku her tenê Kurdan kiriye yek, her weha Asuri, E- reb, Yunan û lawên netewên dm ji piştgiriya wi dikirm û pe 20
e xebat dikirm. (4) Pişti ve şoreşê, tesirek pir mezin a şoreşa Şêx Ubeydul- lah a sala 1880 yi çêbu. BihêzbQna vê tevgera han, ne ku tenê Imparatoriya Osmani, heta hmek diplomaten Av- rupa ji tirsandibû. I)i vê qonaxê de bi awayek eşkera roni,bir baweriya siyasi ya tevgera Kurd derdikeve. Tevgera Şêx UbeyduUah şikleki dini gu-tibu xwe. Şêx di- xwest komek pw ji sofiyên Neqşibendi h derûdora xwe kom bike û Şahê Iranê û Sultanê Osmani bi gel bide naski- rm, ku ew ji dinê Islamê derketme, diji Xwedê ne u bêdin m. Di civinek berpirsiyar û serokên Kurdan de Şêx got : "Şah û Sultan xwinmêjê Kurdan in, astenga rêya peşveçGna jiyana me ne, ji ber vê bav û bapirên me dawa h hemû kesên ku li ser riya Quran diçin dikin, ku canê xwe di riya din û nzgariya welat de bikm qurban." (5) Programa Şêx UbeyduUah yekemin programe ku di diro- ka tevgera azadixwaz a Kurd de, kariye siyaset u din bi awa- yek baş yek bixe, ku dgiti nekeve navbera wan û xebatê, ji bo xebatek. adilane ya netewi diji rejim G zordestiya Sultan nişan bide.(6) Vi programi, rewşeki baş ji bo pêşve- (4) CeHlê Cefil, Di Nivê Yekemin ê Sedsala 19 an de Kurdên Imparatoriya Osmani JJfKajmjie JJ^KajiHji, KypjEp OcMancKO:^ HwnepHH B nepBOH nojioBHHeXIX b.,M., 1973. (5) P.Y.Avriyanov, Di Şerê Rusya de, Kurd Li Diji Tu-kiye G Iran, rGp. 229. n.H.ABepbflHOB, KypflH b BOMHax Pocchh c nepcHen h Typ^neiiB TeqeHne XIX CTOJieTHfl, THCpJIHC, l900, CTp.229. (6) O.L.Vilçivski, Di Sedsala 19 an de, Peywendiya Kurdan 21
- Page 1: Dr. CELiLÊ CELJL JIYANA REWŞENBÎ
- Page 4 and 5: JinaNû Tarix No Tarixa Çapê Adre
- Page 7 and 8: DAXUYANlYA ÇAPXANÊ Ev kitêba des
- Page 9 and 10: encama xebatek dûr û du-êj û bi
- Page 11 and 12: Ev peşveçûn û gûherina jiyana
- Page 13 and 14: carelc dm Ii ser sekmiye, ev kareki
- Page 15 and 16: ka Rojnamegeri Kurdi (Mêjfîy Rojn
- Page 17 and 18: Melzeme Q dokumentên pu- zêde me
- Page 19 and 20: KURDÊN IMPARATORIYA OSMANI DI RlYA
- Page 21: qanûniya h hûndirê welat, hatibu
- Page 25 and 26: tu-s u heybeta netewa Kurd nemine.(
- Page 27 and 28: juna dereb^i û kevneperest ê Sult
- Page 29 and 30: gihiştibiin, peywendiyeki şid û
- Page 31 and 32: Bexda, dixwest dijiti bixe nav xwen
- Page 33 and 34: gehan de heye, em bi vê awayi digu
- Page 35 and 36: Miqdat Mithed Bedirxan, sereknivisa
- Page 37 and 38: jj^j''f:ir" < )'': 'r'^ ^r^s' t^ t.
- Page 39 and 40: nakeve.(3) Miqdat Mithed, di hemî
- Page 41 and 42: nivisandmdc taybeti de dawa h Sulta
- Page 43 and 44: a Avrupa, bi awayek raste rast kari
- Page 45 and 46: wan dUiat çap kirm.Kovara Anahit(1
- Page 47 and 48: neyê, ewan tiştan ji bo min bmivi
- Page 49 and 50: kumdari, dizi û rizibGna dar u dez
- Page 51 and 52: Kurdayeti tê kn-m. Di bangên Kurd
- Page 53 and 54: ji Ermeniyan. Rojnam?, quneteki mez
- Page 55 and 56: her du milan;ên Kurdan û Ermeniya
- Page 57 and 58: kiU xebata pêşkevtixwazên hemû
- Page 59 and 60: ji rastiye hes dUcimJi we re dU>êj
- Page 61 and 62: kare rojname peşgotm ji bo vê bel
- Page 63 and 64: tin h Londraye hevpeyvinek bi biray
- Page 65 and 66: Zana, serok Q mu-ovSn bi nav u deng
- Page 67 and 68: ti gehandme ku, eger netewSn dran j
- Page 69 and 70: Dewleta TirkiyS bi hemu hêzêh xwe
- Page 71 and 72: KOMELA HEVKARÎ U PEŞKETIN A KURD
e xebat dikirm. (4)<br />
Pişti ve şoreşê, tesirek pir mezin a şoreşa Şêx Ubeydul-<br />
lah a sala 1880 yi çêbu. BihêzbQna vê tevgera han, ne<br />
ku tenê Imparatoriya Osmani, heta hmek diplomaten Av-<br />
rupa ji tirsandibû. I)i vê qonaxê de bi awayek eşkera roni,bir<br />
baweriya siyasi ya tevgera Kurd derdikeve.<br />
Tevgera Şêx UbeyduUah şikleki dini gu-tibu xwe. Şêx di-<br />
xwest komek pw ji sofiyên Neqşibendi h derûdora xwe<br />
kom bike û Şahê Iranê û Sultanê Osmani bi gel bide naski-<br />
rm, ku ew ji dinê Islamê derketme, diji Xwedê ne u bêdin<br />
m. Di civinek berpirsiyar û serokên Kurdan de Şêx got :<br />
"Şah û Sultan xwinmêjê Kurdan in, astenga rêya peşveçGna<br />
jiyana me ne, ji ber vê bav û bapirên me dawa h hemû kesên<br />
ku li ser riya Quran diçin dikin, ku canê xwe di riya din û<br />
nzgariya welat de bikm qurban." (5)<br />
Programa Şêx UbeyduUah yekemin programe ku di diro-<br />
ka tevgera azadixwaz a Kurd de, kariye siyaset u din bi awa-<br />
yek baş yek bixe, ku dgiti nekeve navbera wan û xebatê, ji<br />
bo xebatek. adilane ya netewi diji rejim G zordestiya<br />
Sultan nişan bide.(6) Vi programi, rewşeki baş ji bo pêşve-<br />
(4) CeHlê Cefil, Di Nivê Yekemin ê Sedsala 19 an de Kurdên<br />
Imparatoriya Osmani<br />
JJfKajmjie JJ^KajiHji, KypjEp OcMancKO:^<br />
HwnepHH B nepBOH nojioBHHeXIX b.,M.,<br />
1973.<br />
(5) P.Y.Avriyanov, Di Şerê Rusya de, Kurd Li Diji Tu-kiye<br />
G Iran, rGp. 229.<br />
n.H.ABepbflHOB, KypflH b BOMHax Pocchh<br />
c nepcHen h Typ^neiiB TeqeHne XIX<br />
CTOJieTHfl, THCpJIHC, l900, CTp.229.<br />
(6) O.L.Vilçivski, Di Sedsala 19 an de, Peywendiya Kurdan<br />
21
Change language