SÃŽYASi YA KURDAN

Q hesabS wan dUiate kmn. Meselek dinji hebG ku Rusya guh
dabûyê, ew ji eva bû;SuItan Abdulhemid siyasetek nûgir-
tibu ber xwe G Suwarên Hemidiyan ji eşiretSn Kurdan
pSk anibQ û wek hSzeki şerker h ser sinorS Rusya danibQ. Di
sala 1896 an de h TiflisS, GeneralS Dibistana Rusi Kartsov,
broşureki piçûk Ii ser KurdanderSxist.(7) Di wS bruşorS de
bi kurti behsa peywencUya Rusya Q Kurdan a di şerS Rusya-
TirkiyS de hatiye kirin. Li ser fermana serokS dibistana Qaf-
qas, General F.N.BiIyavidcov G P.Y.Avriyanov, h gora wan
malumatSn wan Q arşiva dewlemend a dibistana Qafqas, di
sala 1900 an de kitêbek Ii ser Kurdan derSxistm. WS kitêbe
rewşa gelê Kurd a şerên di navbera Rusya-îran û Tu-kiyS de
di sedsala 19 an de çêbQne daye xûyakmn.(8) Nivisandma
w8 kitêbê beşeki ji siyaseta Rusya ya nû bG Ii ser Kurdan.
Li gora wS siyasetS, Rusyadixwest ku netewa Kurd di eniya
şer de bi aUyS xwe de bine, an ji nebe,bS deng an ji bS tere-
fiya wan temin bike. Dan u sitandin u peywendiya konsolos
G dgffSn konsolSn Rusya ySn Iran û Tiriciye h gora wS siya-
setê h KurdistanS dmSrin G ew ajoySn (yS kar dimeşine
n jn.) wS siyasetS bGn.
Di destpeka şerS dhanS yS yekem de, tevgera azadixwaz
a netewa Kurd qahk Q teşeki (formeki) nû girte xwe û prog-
rama xebata siyasi-civakî ya cQre cûre tS de peyda bG.
Di sala 1913 an de, di gotarên çavdSren siyasi ySn rojna-
ma BakGya Zayim (Dengê BakG) (9) a Ermeniyan de, tesira
riya Rusya h ser tevgera azadixwaz a Kurd, wek rehberiyeki
bmgehin u esasi hatiye mvisandin. Li gor wi çavdSrS nave wi
derbaz dibe, ev mesele weha bG ye; rehberiya wê riyS Eb-
dunezaq BedirxanS tSkoşer û siyasiyS bi nav u deng S Kur-
dan kiri ye.
(7) Kartsov, Hmek Gotar Li Ser Kurdan, rQp. 2.
(8) P.Y.Avriyanov, A.n.d.
(9) Bakuya Zayim (DengS Baku) 1913, Ilon, rGp. 124.
117