POST SCRIPTUM 2-2020

ISSN 2633-1292 

PROZA POEZJA POEZJA PUBLICYSTYKA SZTUKI SZTUKI WIZUALNE WIZUALNE 

Wokółtwórczości 

fb:post scriptum post scriptum 

2/2020 2/2020 

Olgi Tokarczuk 

Jak się fotografuje TEATR? 

KRZYSZTOF BIELIŃSKI 

Polscy Gość specjalny poeci Post Scriptum 

w Indiach 

XII Międzynarodowy Festiwal Poezji w Guntur 

MIŁOŚĆ W SZTUCE 

MAGDALENA PIEKORZ 

Wrażliwa strona silnego charakteru 

Ekologia czy Ekologizm? 

SŁAWOMIRMIKAWOZ 

CO TO JEST ORAPIZM? 

Słów kilka o kosmosie 

Dr MAREK STANISLAW ŻBIK 

UNIKALNA METODA OBRAZOWANIA 

Haruhisa Terasaki 

ŚWIATY ALTERNATYWNE 

w malarstwie Jarosława Jaśnikowskiego 

Foto: Krzysztof Bieliński 

POST SCRIPTUM 

1

ZAPRASZAMY 

DO POBRANIA ZA DARMO: 

https://www.yumpu.com/xx/document/view/ 

63157100/post-scriptum-1-2020 

SPIS TREŚCI: 

PROZA: 

22. Co z tym okresem? – Katarzyna Brus-Sawczuk 

36. Arcydzieła literatury 

58. Recenzja Potopu Salci Hałas – Robert Knapik 

62. Daria Galant – pisarka, która zaklina konie i życie 

70. Zaczyana Ewelka – FarMagia, Kroniki Skrzatów, Chwila na miłość 

88. Elżbieta Sidorowicz-Adamska – Okruchy gorzkiej czekolady 

SZTUKI WIZUALNE: 

14. Sztuka i medycyna – Katarzyna Saniewska 

24. Buduję własne aparaty fotograficzne – Haruhisa Terasaki 

38. Jak się fotografuje teatr? - rozmowa z Krzysztofem Bielińskim 

52. Ewa Matyja – malarstwo abstrakcyjne 

76. Rozmowa o malarstwie z Jarosławem Jaśnikowskim 

92. Co to jest ORAPIZM? - rozmowa z Krzysztofem Konopką 

POEZJA: 

52. Siergiej Glowiuk - poeta rosyjski 

66. Wiersze Joanny Fligiel i Joanny Wicherkiewicz 

98. Wiersze nadesłane 

100. Miniatury poetyckie 

104. Bronek z Obizy – wiersze 

106. Poetyckie nowości wydawnicze 

ROZMAITOŚCI: 

4. Magdalena Piekorz – Wrażliwa strona silnego charakteru 

32. Parę słów o kosmosie – Dr. Marek Stanisław Żbik 

74. Mama i córka – Monika i Karolina Sawickie 

84. Piosenka musi wzbudzać emocje – Żanna Gierasimowa 

104. Jacek Karczewski – Jej wysokość gęś –recenzja 

Okładka: Krzysztof Bieliński 

2 

ZESPÓŁ REDAKCYJNY: 

Renata Cygan (redakror naczelna), Jarosław Prusiński, Robert Knapik, Katarzyna Brus-Sawczuk, 

Ewelina Kwiatkowska-Tabaczyńska, Katarzyna Saniewska, Joanna Nordyńska, Marcin Laskowski. 

Skład i opracowanie graficzne: Renata Cygan 

fb: post scriptum 

email: postscriptum.mag@gmail.com 

POST SCRIPTUM

WSTĘPNIAK 

Cień. Miraż. Złudzenie. Nieskończone światy, przewijające się przez naszą 

podświadomość. Senne wizje, w których niemożliwe staje się nieraz dotkliwie 

realne. 

Tymi słowami rozpoczynamy rozmowę z jednym z czołowych 

fotografów teatralnych, Krzysztofem Bielińskim – gościem specjalnym tego 

wydania, który opowie nam między innymi o tym, na czym polega bycie 

fotografem ciszy i jak się fotografuje emocje. Intrygujące, prawda? 

W ogóle dużo w tym numerze teatru. Teatru ambitnego, 

z najwyzszej półki, widzianego przez naszych gości z różnych zawodowych 

perspektyw – oczyma reżyserów, aktorki i fotografa. 

Mamy długi wywiad z Magdaleną Piekorz, wykonującą męski, bądź 

co bądź, zawód reżysera, która pokazuje nam, że w kruchym i wrażliwym 

ciele mieszka bardzo silny charakter. W rozmowie z Joanną Nordyńską, 

opowiada między innymi o eksperymentowaniu nowoczesnymi technikami 

w tradycyjnym teatrze. 

Z teatrem związana jest również Żanna Gierasimowa – aktorka 

dramatyczna, pieśniarka i reżyserka w jednym, która w rozmowie z Jarkiem 

Prusińskim zdradza jak łączy te trzy role. 

Poza teatrem prezentujemy nietuzinkowych malarzy (od Krzysztofa 

Konopki dowiadujemy się na przykład, co to jest Orapizm). Jest parę słów 

o kosmosie w rozmowie z Dr Żbikiem i, tradycyjnie już, dużo dobrej poezji 

i prozy oraz wiele innych ciekawych wywiadów, bo w Post Scriptum 

stawiamy na „żywą” rozmowę z artystami. 

Mamy też materiał eksportowy: japońskiego fotografa Haruhisa 

Terasaki z samego Tokio, który konstruuje własne aparaty fotograficzne, 

znanego rosyjskiego poetę z Moskwy, a także polską malarkę abstrakcyjną, 

Ewę Matyję, mieszkającą na Bali. 

Przyszło nam żyć w wyobcowanym świecie, w świecie 

wyobcowanych ludzi, uprawiamy sztukę w niełatwych dla artystów czasach, 

stąd stykanie się z Nią stało się tak ważne. 

Zapraszamy Państwa serdecznie do lektury, a my zabieramy się do 

pracy nad kolejnym numerem, który ukaże się już w październiku. 

Obiecujemy, że będzie równie ciekawie. 

Renata Cygan – Redaktor naczelna 

NUMER KONTA: IBAN: GB82 LOYD 3096 2657 4181 60 

UK: SORT CODE: 309626 ACC Number: 57418160 


3

Królowa Śniegu, praca przy greenboksie; fot: Piotr Dłubak 

W rażliwa strona 

silnego charakteru 

4 


Magdalena Piekorz – polska reżyserka i scenarzystka 

filmowa i teatralna, doktor sztuki filmowej, członkini 

Polskiej Akademii Filmowej, dyrektor artystyczna Teatru 

im. Adama Mickiewicza w Częstochowie. Ukończyła 

reżyserię na WRiTV im. Krzysztofa Kieślowskiego 

Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Od 2004 do 2016 

adiunkt i wykładowca reżyserii tejże uczelni, pełniła także 

funkcję Dyrektora artystycznego w Instytucji Filmowej 

„Silesia-Film”. Autorka wielu filmów dokumentalnych oraz 

fabularnych. Jej pierwszy film dokumentalny Dziewczyny 

z Szymanowa nagrodzony został Brązowym Lajkonikiem 

na XXXI Ogólnopolskim Festiwalu Filmów Dokumentalnych 

i Krótkometrażowych w Krakowie, Franciszkański Spontan 

otrzymał Nagrodę Honorową Jury na II Małym Przeglądzie 

Form Dokumentalnych w Szczecinie, a Przybysze – Grand 

Prix Festiwalu Euroshorts’99 – wszystkie emitowane 

w cyklu Jedynki Czas na dokument. Grand Prix VIDEOPOLIS 

Italy przyniósł dokument Opuszczone miasto. 

Filmowy debiut fabularny Pręgi został obsypany 

nagrodami, otrzymał m.in. Złote Lwy na Festiwalu Polskich 

Filmów Fabularnych w Gdyni w 2004r. W 2005 roku film 

był kandydatem do Oscara. Senność z 2008 nagrodzona 

została Złotym Klakierem i otrzymała nagrody FFP 

w Nowym Yorku i Seattle. Zbliżenia z 2016 r. przyniosły 

nagrody za muzykę i zdjęcia na Festiwalu Prowincjonalia 

we Wrześni. Równolegle z twórczością filmową Magdalena 

Piekorz z powodzeniem realizuje spektakle teatralne. 

Od 2005 roku w dorobku reżyserki znalazły się następujące 

spektakle : Doktor Haust (monodram, w roli tytułowej 

– Michał Żebrowski) – Teatr Studio w Warszawie, Łucja 

szalona (współpraca m.in. z Krzysztofem Kolbergerem) 

– Teatr Słowackiego w Krakowie, Miłość i gniew – Teatr 

Słowackiego w Krakowie, Królewna Śnieżka i Siedmiu 

Krasnoludków – adaptacja i reżyseria – Teatr Rozrywki 

w Chorzowie, musical Oliver! – pięć lat w stałym 

repertuarze Teatru Rozrywki (120 osób w obsadzie, 

nominacje do Złotych Masek), Hotel Nowy Świat – 

Teatr Polski w Bielsku-Białej (nominacje do Złotych 

Masek), Wizyta Starszej Pani (z Anną Polony w roli 

tytułowej) – Teatr Śląski w Katowicach, Czyż nie dobija 

się koni? Teatr im. Adama Mickiewicza w Częstochowie, 

Orfeusz i Eurydyka w Warszawskiej Operze Kameralnej. 

Zrealizowała także Teatr Telewizji Techniki negocjacyjne 

z Agnieszką Grochowską i Mariuszem Bonaszewskim w 

rolach głównych oraz Panna Madonna, Legenda Tych 

Lat – koncert piosenek Ewy Demarczyk zrealizowany w 

ramach Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu. 

W styczniu 2019 roku ukazał się tomik poezji Ogrody 

pamięci, a w maju 2019 powieść Nieobecność, napisana 

we współpracy z pisarką Ewą Kopsik. 

Orfeusz i Eurydyka; fot. Jarosław Budzyński 


5

Z natury jestem krucha 

i wrażliwa, ale przy tym 

również przekorna 

i pewnie to zadecydowało 

o pozostaniu przy reżyserii. 

Jednak za tę wrażliwość 

płaci się wysoką cenę. 

Opowiedz coś o sobie, o początkach twórczości. Kiedy 

zakiełkowała w Tobie chęć bycia reżyserem? 

Myśl, żeby zostać reżyserem, kiełkowała we mnie 

już od najmłodszych lat, choć przez dłuższy czas było to 

nieuświadomione pragnienie. Od dziecka uwielbiałam 

oglądać filmy. W weekendy, kiedy rodzice zawozili mnie 

do dziadków, czekałam, aż oboje zasną i oglądałam kino 

nocne, a następnego dnia, w niedzielę, kiedy przyjeżdżali 

rodzice, babcia robiła szarlotkę i kawę, i zasiadaliśmy całą 

rodziną przed telewizorem, słuchając najpierw wstępu 

Stanisława Janickiego (który wiele lat później był moim 

profesorem na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu 

Śląskiego), a potem oglądaliśmy wspólnie prezentowany 

w „Starym Kinie” film. Uwielbiałam te seanse rodzinne. 

Pamiętam też pierwszy film, na który zabrał mnie do kina 

tata. To był King Kong z Jessicą Lange. 

Kino i teatr właściwie zawsze mi towarzyszyły, tym 

bardziej, że moja mama wykładała na dziennikarstwie, 

co zresztą robi do dnia dzisiejszego, i to ona tę miłość 

do sztuki we mnie zaszczepiła. 

Na etapie szkoły podstawowej, a później liceum, 

realizowałam już jakieś swoje pomysły artystyczne, 

m.in. kawiarenki literackie. Współpracowałam 

z Telewizją Katowice, gdzie reżyserowałam programy, 

w których opowiadaliśmy o epokach literackich. 

Były one ilustrowane scenkami teatralnymi z udziałem 

kolegów z kółka teatralnego i studia aktorskiego, 

do których wówczas uczęszczałam. Były to: najpierw 

Grupa Amatorów Rozmaitości Teatralnych działająca 

6 


w Pałacu Młodzieży, a później Studio Art Play Doroty 

Pomykały. Kilkakrotnie zdawałam do szkoły teatralnej, 

bo myślałam, że to zawód aktora jest moim 

przeznaczeniem, ale kiedy dowiedziałam się, 

że w Katowicach został właśnie otwarty pomaturalny 

wydział reżyserii, pojechałam na egzaminy. 

Uświadomiłam sobie, że reżyseria jest tym, co chciałabym 

robić. Bardzo szybko zrealizowałam pierwszy film 

dokumentalny, Dziewczyny z Szymanowa. 

Wiązało się to z faktem, że w szkole zaczął wykładać 

znakomity dokumentalista, profesor Andrzej Fidyk, 

autor cyklu Czas na Dokument, dla którego powstał ten 

debiutancki film. Moja droga zawodowa wiodła więc 

od telewizji, poprzez dokument, aż do fabuły i teatru. 

Jakie cechy trzeba mieć, by móc zaistnieć jako 

przywódca, będąc z wyglądu drobną, delikatną 

kobietą? 

Nigdy nie zastanawiałam się, czy mam cechy 

odpowiednie do wykonywania tego zawodu, 

ale faktycznie już w szkole podstawowej potrafiłam 

jakąś grupę ludzi za sobą porwać. Organizowaliśmy 

wspólnie akademie, przedstawienia, albo, tak jak 

wcześniej wspomniałam, kawiarenki literackie. 

Przystępując do takiego przedsięwzięcia, miałam 

wewnętrzne przekonanie, że się uda. Jednak gdybym 

wcześniej wiedziała, jak trudny psychicznie i fizycznie 

jest zawód reżysera, nie wiem, czy odważyłabym się go 

wykonywać.

Królowa Śniegu; fot: Piotr Dłubak 

Z natury jestem krucha i wrażliwa, ale przy tym również 

przekorna i pewnie to zadecydowało o pozostaniu 

przy reżyserii. Za tę wrażliwość płaci się jednak wysoką 

cenę. Również wszelkie słowa krytyki biorę głęboko do 

siebie, chociaż z biegiem czasu staram się dystansować. 

Spotkałam się i z hejtem, i z ostrą krytyką, ale kiedy 

za chwilę słyszę, że to, co zrobiłam, było dla kogoś ważne, 

to takie słowa mobilizują i utwierdzają w przekonaniu, 

że zrobiłam to „po coś”. 

Trzeba zaakceptować to, że w tym zawodzie jest się 

wystawionym na wieczną krytykę i cały czas 

weryfikowanym. Jeżeli to, co robię jest komuś potrzebne, 

muszę w tym wytrwać. 

Zawsze uważałam, że zawód aktora jest bardzo trudny, 

ale finalnie to reżyser odpowiada za całokształt dzieła 

i we mnie jest to poczucie odpowiedzialności 

za ostateczny efekt. Jeżeli np. któryś z aktorów, 

któremu powierzam rolę, zostanie skrytykowany, 

to jest to w pewnym sensie także moja porażka, bo być 

może dałam mu złe wskazówki. Podobnie rzecz się ma 

ze scenografią czy montażem w filmie. Nie mogę się 

widzom tłumaczyć, że ktoś mi coś źle przygotował. 

Biorę to na swoje barki. Myślę natomiast, że ważne jest 

to, że we wszystkim, co do tej pory zrobiłam, byłam 

wierna sobie i mogę się pod tym podpisać. Z tego jestem 

dumna. Projekty, które do tej pory zrealizowałam, 

wynikały z mojej głębokiej potrzeby wypowiedzenia się 

na dany temat. 

Po serii filmów dokumentalnych, które były nagradzane 

na wielu festiwalach, postanowiłaś spróbować 

swoich sił również w fabule. Udanie zadebiutowałaś 

dramatycznym, wzruszającym filmem Pręgi, który 

powstał na kanwie powieści Wojciecha Kuczoka Gnój 

opowiadającej o ciężkiej patologii rodzinnej. Film 

porusza bardzo trudny i ważny społecznie problem 

przemocy w rodzinie. Następnie powstał Twój film 

Senność, także psychologiczny, choć traktujący 

o zupełnie innych aspektach życia ludzi dorosłych. 

Po kolejnych kilku latach wyreżyserowałaś Zbliżenia – 

film o toksycznych relacjach matki z córką. 

W tym czasie tworzyłaś także w teatrze. Jesteś m.in. 

autorką scenicznej adaptacji słynnej Królewny Śnieżki 

i Siedmiu Krasnoludków. Spektakl z nietypową 

obsadą powstał w celu charytatywnym. Skąd w Tobie 

ta wrażliwość społeczna i potrzeba pokazywania 

trudnych tematów? 

Po pierwsze jestem idealistką i wierzę w to, 

że sztuka zmienia świat i nawet jeśli nie robi tego 

globalnie, ale poruszy coś w pojedynczym człowieku, 

to warto ją tworzyć. Zwykle zajmowałam się tematami, 

które mnie obchodziły lub osobiście dotykały. 

Dziewczyny z Szymanowa były dla mnie o tyle ciekawe, 

że ja właściwie byłam w wieku tych bohaterek. 

One – w czwartej klasie liceum, ja – na drugim roku 

studiów. Bardzo mnie interesowało, jak te dziewczyny 

radzą sobie w sytuacji pewnego odosobnienia, jakie 

narzucała szkoła prowadzona przez siostry zakonne, 

w sytuacji zamknięcia i oddzielenia od rodziców. 

Zawsze istniała we mnie potrzeba zrozumienia 

problemu. Z kolei film Znaleźć, zobaczyć, pochować, 

który uważam za jeden z ważniejszych w moim dorobku, 

był w pewnym sensie filmem granicznym, bo podczas 

realizacji zderzyłam się z ogromnym cierpieniem. 


7

Królowa Śniegu; fot: Hektor Werios 

...najbliższe mi są filmy 

psychologiczne 

Za namową Hanny Krall 

wraz z Wojciechem Tochmanem 

pojechałam do Bośni. Reporter 

Gazety Wyborczej przygotowywał 

się tam do pisania książki o dr Ewie 

Klonovski, wybitnej antropolożce, 

która pomaga w Bośni muzułmańskim 

kobietom w identyfikacji szczątków 

bliskich, którzy zginęli na wojnie 

w byłej Jugosławii. Bohaterki 

mojego filmu nie mogą uznać 

stanu żałoby, dopóki nie pogrzebią 

zmarłych. To jest trudne, bo masowe 

groby rozsiane są po całym kraju. 

Film pokazuje, że pochowanie 

najbliższych i oddanie im hołdu jest 

podstawowym nakazem moralnym 

niezależnie od tego, w jakiej 

szerokości geograficznej żyjemy 

i w jakiej kulturze i religii jesteśmy 

wychowani. Pojechałam do Bośni 

z poczuciem misji. Realizując ten 

materiał, zetknęłam się z wielką 

tragedią. Zrozumiałam wtedy, 

że jeśli chcę w dalszym ciągu 

opowiadać o człowieku, wchodzić 

8 


głęboko w psychikę i dotykać jego 

najczulszych strun, muszę nauczyć się 

dystansu do tematu. Ja ten film wręcz 

fizycznie odchorowałam. 

Po powrocie do Polski bolały mnie 

mięśnie, miałam stan zapalny 

całego organizmu, co było efektem 

trzymiesięcznego stresu. 

Wtedy postanowiłam, że zwrócę się 

w stronę fabuły. 

Doszłam do wniosku, że najbliższe 

jest mi kino psychologiczne. 

Ceniłam filmy Krzysztofa Zanussiego 

i Krzysztofa Kieślowskiego. Generalnie 

miałam szczęście do profesorów. 

Najpierw Andrzej Fidyk, który nauczył 

mnie konstrukcji i dramaturgii 

filmu, potem właśnie Krzysztof 

Zanussi, którego intelektualnymi, 

nieco filozoficznymi filmami byłam 

zafascynowana. Chciałam robić 

podobne kino, ale jednak bardziej 

emocjonalne, wypływające z mojej 

natury i sposobu postrzegania 

świata. 

Wtedy zaczęła się moja współpraca 

z Wojtkiem Kuczokiem, która 

zaowocowała filmem Pręgi. 

Potem powstały kolejne: Senność 

i Zbliżenia. Za każdym razem był to 

„głos w sprawie”. W przypadku Pręg 

nie chodziło tylko o przemoc 

w rodzinie, ale o pokazanie pewnego 

modelu wychowania, który zrodził 

się z niemocy, z nieumiejętności 

okazywania uczuć, może nawet 

niewiedzy, że można inaczej. 

Ojciec Wojtka, grany przez Jana 

Frycza, kochał przecież syna, choć 

metody, które stosował, były okrutne. 

Akcja filmu toczy się w latach 80-tych. 

Pamiętajmy, jakie to były czasy, 

jak wtedy wyglądała szkoła, kościół, 

jaki panował dryl... 

Nasz drugi wspólny film Senność, 

też w pewnym sensie dotykał tematu 

niemocy. W przypadku jednego 

z bohaterów – pisarza była to niemoc 

twórcza, w wątku poświęconym 

historii młodego lekarza ze wsi, 

strach przed ujawnieniem swojej

seksualności, a w opowieści 

o Róży cierpiącej na narkolepsję, 

ograniczenia wynikające z jej choroby 

i niemożności dotarcia do prawdy 

o swoim związku. 

Jeśli chodzi o nasz trzeci film 

(Zbliżenia), natychmiast pojawiły 

się głosy, że to historia o mnie 

i o mojej mamie. Mam bardzo 

dobry kontakt z mamą, a po śmierci 

taty te relacje jeszcze bardziej się 

zacieśniły. Wówczas zrodziła się we 

mnie refleksja: co by było, gdyby ta 

miłość przekroczyła pewne granice 

i stała się miłością zaborczą? To był 

punkt wyjścia dla naszego filmu. 

Namówiłam Wojtka (Kuczoka – 

przyp.red.), żebyśmy razem napisali 

scenariusz. Film nie był najlepiej 

przyjęty przez krytykę, ale mam 

wrażenie, że nie został właściwie 

zinterpretowany. W końcówce 

filmu matka popełnia samobójstwo. 

Starałam się zrealizować tę scenę 

w taki sposób, żeby widz odebrał 

ją jako metaforę: pewnego, wręcz 

fizycznego odcięcia, niemożności 

porozumienia się. 

Być może zrobiłam jakiś błąd, 

bo zakończenie zostało odebrane zbyt 

dosłownie. Czasami myślę, że reżyser 

ma tylko do pewnego momentu 

wpływ na interpretację, potem film 

staje się własnością widzów. 

Zawsze byłam przekonana, że skoro 

mam szansę publicznej, artystycznej 

wypowiedzi, czy poprzez film, 

czy poprzez teatr, muszę robić to 

tak, żeby nawiązać dialog z drugim 

człowiekiem i podzielić się z nim 

swoimi spostrzeżeniami. Nigdy nie 

starałam się robić tego z pozycji 

osoby, która wie więcej. Myślę, 

że moje filmy są zaproszeniem do 

wspólnej podróży. Staram się stawiać 

zawsze w pozycji widza, to znaczy 

myśleć o tym, jak by widz to pytanie 

postawił. 

Poruszę teraz bardziej wewnętrzną 

nutę... Jakie emocje zostały w Tobie 

po przebytej wieloletniej uciążliwej 

chorobie? 

Tych emocji jest dużo 

i są bardzo różne. Z jednej strony 

jestem szczęśliwa, że mam to już 

za sobą, bo był moment, kiedy 

przestałam wierzyć, że tę chorobę 

pokonam. Byłam w naprawdę 

ciężkim stanie. Spotkałam się też ze 

społecznym niezrozumieniem, jak 

to często bywa w przypadku chorób 

przewlekłych, szczególnie tych nie 

do końca rozpoznanych, takich jak 

borelioza, na którą cierpiałam. 

Biesiada u Hrabiny Kotłubaj; fot: Greg Noo-Wak 

Moje filmy są zaproszeniem do wspólnej podróży. 


9

Na naszej scenie pada śnieg, 

ożywa kwiat, a Królowa 

Śniegu potrafi łapać gwiazdy. 

Przez półtora roku nie miałam diagnozy, straciłam pracę 

na uczelni, pospadały mi także różne projekty. Zostałam 

bez środków do życia, a leczenie dużo mnie kosztowało. 

Oczywiście wiele osób mi pomogło, zwłaszcza po 

potwierdzeniu choroby, kiedy zaczęłam publicznie o niej 

mówić, ale pierwsze dwa lata były bardzo trudne. 

To, co na pewno z tej choroby wyniosłam, to przekonanie, 

że cierpienie nie uszlachetnia. Cierpienie rodzi bunt, 

rodzi lęk, rodzi jakiś sprzeciw. Po wtóre, nauczyłam 

się dystansu do wielu rzeczy, tego, że nie warto się 

przejmować drobiazgami, bo życie jest kruche, co zresztą 

pokazuje nam obecna sytuacja, w której z dnia na dzień 

może się wszystko zmienić. Po chorobie odzyskałam 

radość życia, która po drodze gdzieś się zatraciła. Mam 

też trochę inne podejście do pracy. Nigdy nie uderzyła 

mi do głowy tzw. woda sodowa, bo miałam zawsze dużo 

pokory wobec tego, co robię, ale wcześniej było we mnie 

poczucie, że ponieważ dosyć szybko osiągnęłam sukces 

zawodowy (za mój debiut fabularny dostałam Złote Lwy 

w Gdyni, film był także kandydatem do Oskara), to muszę 

udowodnić, że na niego zasłużyłam. Brałam to potwornie 

10 


serio. Nie mówię, że dziś nie jest to dla mnie ważne, 

ale nie dążę już do sukcesu za wszelką cenę. 

Czy książką Nieobecność wyrzuciłaś z siebie wszystkie 

złe emocje? Czy teraz skupiasz się na dalszym 

tworzeniu ? 

Wiesz… ta książka była mi potrzebna, żeby choć 

trochę się pogodzić z tym czasem. Napisałam ją wspólnie 

z koleżanką pisarką. To ona namówiła mnie na tę pracę, 

uważała, że powinnam to wszystko z siebie wyrzucić. 

Nieobecność pozwoliła mi zakończyć pewien etap i wrócić 

do pracy, którą kocham najbardziej. 

W dniu, kiedy ją skończyłyśmy, zaproponowano mi funkcję 

dyrektora artystycznego w teatrze im. Adama Mickiewicza 

w Częstochowie. To był dla mnie wielki imperatyw, 

bo wtedy jeszcze byłam chora i nie wiedziałam, 

czy za te kilka miesięcy będę mogła wrócić do działalności 

artystycznej. Przez kolejnych 13 miesięcy przyjmowałam 

kroplówki, które pozwoliły mi w miarę szybko stanąć 

na nogi. Wkrótce po objęciu stanowiska dyrektora

Królowa Śniegu ; fot: Piotr Dłubak 

Teatr dał mi możliwość 

sprawdzenia się w różnych 

gatunkach, stał się płaszczyzną 

do eksperymentowania 

i artystycznych poszukiwań. 

artystycznego w teatrze częstochowskim, zrealizowałam 

spektakl Czyż nie dobija się koni?, a następnie 

wyreżyserowałam Orfeusza i Eurydykę w Operze 

Kameralnej w Warszawie. 

29 lutego w Teatrze im. Adama Mickiewicza 

w Częstochowie, miała miejsce premiera Królowej 

Śniegu w Twojej reżyserii. Na język polski zostało 

przetłumaczonych ponad 150 innych utworów 

Andersena. Królowa Śniegu była wielokrotnie 

adaptowana, zarówno jako sztuka sceniczna, jak i film. 

Czy wybór tej akurat baśni można wiązać 

z wyreżyserowaną wcześniej przez Ciebie w Operze 

Kameralnej w Warszawie sztuką Orfeusz i Eurydyka? 

Zachodzi tu bowiem między bohaterami podobna, 

lecz odwrócona relacja do tej pomiędzy Kajem i Gerdą. 

Co Cię zainspirowało? 

Ciekawe spostrzeżenie, coś w tym jest… 

Opowieść, w której odłamek szkła wpada Kajowi do oka 

i on staje się zły, a Gerda wyrusza, żeby go ratować, 

jest w jakimś sensie odwróceniem wspomnianego mitu, 

w którym to Orfeusz podąża za Eurydyką zabraną 

po śmierci do piekieł. Z tym że Orfeusz i Eurydyka 

jest spektaklem zdecydowanie dla dorosłych, natomiast 

Królowa Śniegu jest przeznaczona dla dzieci. 

Obie historie są opowieściami o miłości. Mam zresztą 

wrażenie, że wszystko co robię się o nią ociera. 

Ponadto oba spektakle są o tym, że człowiek może 

uratować drugiego człowieka. Ja w to wierzę! 

W Orfeuszu i Eurydyce nawiązywaliśmy do antyku, 

do rzeźb takich jak „Grupa Laokoona”, do rzeźb Rodina. 

Chcieliśmy pokazać, że pewne historie są archetypiczne, 

bo mimo osadzenia sztuki w tak dalekiej rzeczywistości 

ta historia i dziś mogłaby się wydarzyć. 

Z kolei w przypadku baśni kierowałam się przede 

wszystkim tym, że ma być magiczna i piękna, bo głównie 

dzieci będą jej odbiorcami. Oczywiście starałam się 

budować ją tak, żeby była ciekawa również dla dorosłych. 

Stąd pomysł współpracującego ze mną Hektora Weriosa 

– autora scenografii i wizualizacji do spektaklu, by historia 

rozpoczynała się w Częstochowie. Później akcja wykracza 

daleko poza granice Polski, Gerda przemierza za Kajem 

cały świat, ale to osadzenie akcji w rozpoznawalnym 

miejscu miało pokazać, jak aktualna jest ta historia. 

Chodziło o to, by dzieci mogły się utożsamić z bohaterami 

tej baśni. Osobiście nie przepadam za uwspółcześnianiem 

tekstów, uważam, że musi istnieć ku temu wyraźny 

pretekst. Dlatego nie jest to dosłowne przeniesienie 

do współczesnej Częstochowy, ale tej dawnej, znanej 

z rycin i starych fotografii, przedstawionej w baśniowy 

sposób. 

Co Twoim zdaniem jest trudniejsze – reżyseria teatralna 

czy filmowa? 

Moim zdaniem teatralna, ale mimo to, właśnie 

tych teatralnych mam w swoim dorobku najwięcej. 

W tej chwili to już kilkanaście tytułów. Teatr dał mi 

możliwość sprawdzenia się w różnych gatunkach, stał 

się płaszczyzną do eksperymentowania i artystycznych 

poszukiwań. Sama nigdy nie wpadłabym na to, żeby 

zrealizować operę, mimo że zawsze mnie fascynowała. 

To był pomysł dyrektor Warszawskiej Opery Kameralnej, 

Alicji Węgorzewskiej, którą bardzo podziwiam i cenię. 

Wcześniej zrealizowałam jeszcze musical Oliver! w Teatrze 

Rozrywki, Miłość i Gniew – to z kolei spektakl dramatyczny 

w Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie, Wizytę Starszej 

Pani w Teatrze Śląskim z Anną Polony w roli głównej. 

Natomiast w zeszłym roku dzięki inicjatywie Jana Bończy- 

Szabłowskiego, znakomitego krytyka literackiego, 

z okazji setnej rocznicy urodzin Witolda Gombrowicza, 

wyreżyserowałam Biesiadę u Hrabiny Kotłubaj. 

Była to wielka artystyczna przygoda. W rolę Hrabiny 

wcielił się Jan Peszek, w rolę Markizy Jacek Fedorowicz, 

a w rolę Barona de Apfelbaum Prof. Jerzy Bralczyk. 

Bardzo lubię technikę filmową, uwielbiam montaż... To, że 

mogę wypuścić na światło dzienne film w dokładnie takim 


11

Czyż nie dobija się koni; fot: Piotr Dłubak 

kształcie, w jakim go sobie wyobrażałam, daje mi poczucie 

komfortu. 

W teatrze zaś, za każdym razem przeżywam spektakl 

razem z aktorami i towarzyszy temu stres. 

W filmie nie ma tych bezpośrednich emocji związanych 

z reakcjami widzów. 

Zatrzymałabym się jeszcze na chwilę przy ostatniej 

premierze (to chyba zresztą naprawdę ostatnia 

premiera w skróconym w całej Polsce sezonie 

teatralnym). Wiemy, że Królowa Śniegu to lektura 

szkolna, ale czy ten spektakl jest skierowany wyłącznie 

do dzieci? Gdy Andersen pisał tę baśń, był rok 

1844. Nieznane było wówczas medyczne pojęcie 

„aleksytymia”, którym teraz można określić stan, 

w jakim znalazł się Kaj w krainie Królowej Śniegu. 

To pewna nabyta ułomność polegająca na trudności 

w uzmysłowieniu sobie własnych emocji. Andersen 

obdarzył Kaja taką cechą, choć o aleksytymii nie 

miał pojęcia. Nie wskazywał realnej przyczyny tego 

stanu, tylko baśniową fikcję. Był po prostu dobrym 

obserwatorem i umiał to wykorzystać. Dziś jednak 

możemy posłużyć się Kajem jako przykładem. Bohater 

tejże baśni jest uosobieniem zjawiska, które niestety 

nadal jest obecne wśród nas pomimo zmieniającego 

się modelu wychowawczego dzieci. Tu rodzi się pytanie, 

czy mądrym rodzicielstwem możemy temu zapobiec 

lub jakoś ograniczyć. Czy wierzysz w terapeutyczne, 

choć być może podświadome działanie przedstawianych 

zagadnień psychologicznych? 

Uważam, że w każdej przypowieści czy baśni kryje 

się jakieś przesłanie. To, że Kajowi utkwił w oku odłamek 

12 


lustra, możemy potraktować całkowicie symbolicznie, 

metaforycznie. Spróbujmy wyobrazić sobie, że ten 

chłopiec z powodu braku zrozumienia ze strony rodziców, 

pozbawiony ich opieki czy kontaktu, staje się „wsobną” 

osobowością, pozbawioną empatii, oderwaną 

od rzeczywistości. Staje się jakby zamrożony. Dokładnie 

tak mówi Królowa Śniegu... że na chwilę zamrozi Kaja. 

Stan, w którym się znalazł Kaj, jest tożsamy dla wielu 

dzieci. Mamy bardzo duży odsetek nastolatków 

z zaburzeniami dezintegracyjnymi, które zamykają się 

w swoim świecie. Uważam, że właściwa interpretacja 

baśni, to kwestia umiejętnego spojrzenia na nią przez 

dorosłych, zarówno przez rodziców, jak i nauczycieli, 

a przede wszystkim uzmysłowienia sobie, że takie 

dziecko jest pod ich opieką i potrzebuje pomocy. 

To też kwestia wyciągnięcia odpowiednich wniosków. 

Wierzę w taką, terapeutyczną rolę sztuki. Królowa Śniegu 

nie jest tylko i wyłącznie opowieścią o dziewczynce, 

która wyrusza w poszukiwaniu swojego przyjaciela, to też 

historia o chłopcu, który został odcięty od realnego życia. 

Zwróćmy uwagę, jaki jest dzisiejszy dziecięcy świat, jakie 

jest podejście do przyjaźni. Dzieci często nie rozmawiają 

ze sobą, tylko uciekają w wirtualną rzeczywistość. 

Dodatkowo to, co się teraz dzieje z powodu pandemii 

jest nieprawdopodobnym testem dla ludzi. Testem na 

miłość, na zrozumienie, na obcowanie rodziny ze sobą, 

na umiejętność powrotu do rodzinnych więzi. Zatem 

wracając do odpowiedzi na Twoje pytanie uważam, 

że tak właśnie można i należy tę baśń interpretować. 

Czym jest dla Ciebie ten spektakl w kontekście 

twórczym? Skąd pomysł tak rozbudowanych

wizualizacji? Tego jeszcze w teatrze w aż takim stopniu 

nie było. Bywały tła aktywne, ale Ty po raz pierwszy 

chyba w historii teatru wprowadziłaś interakcje 

pomiędzy tym, co się dzieje na scenie, a tym, co się 

dzieje na ekranie. Powstaje tu pewien dialog. 

Z jednej strony to moja tęsknota za kinem, 

bo ostatni film zrobiłam w 2014 roku. Mam też 

świadomość, że świat się rozwija, technika galopuje, 

że dzieci są przyzwyczajone do gier komputerowych 

i baśni różnego typu. Mam na myśli wszelkie konwencje 

i stylistyki. Chcąc z jednej strony pozostać wierną 

temu mojemu klasycznemu ujęciu baśni, z pięknymi 

kostiumami, światłami, klimatem, chciałam jednocześnie 

tę sztukę trochę uwspółcześnić. Stąd takie połączenie 

technik. Okazało się, że przy tej realizacji możemy 

wykorzystać technikę greenbox. Nigdy wcześniej jej nie 

stosowałam, więc byłam ciekawa rezultatów. Mieliśmy 

też skomponowanych kilka piosenek do spektaklu. 

Muzykę napisał Adrian Konarski, z którym znam się 

od lat i który stworzył ścieżkę dźwiękową do większości 

moich produkcji. Ja natomiast jestem autorką tekstów. 

Uznaliśmy, że skoro korzystamy z wizualizacji, to śpiewane 

przez bohaterów utwory, również muszą mieć ekwiwalent 

obrazowy. 

Hektor Werios, który stworzył plastyczną oprawę 

spektaklu, zaproponował, żebyśmy zrealizowali 

teledyski, które pokażą wewnętrzny świat bohaterów, 

np. co dzieje się z Kajem, kiedy zabiera go z sobą Królowa 

Śniegu. Chodziło nam o wzbogacenie tego spektaklu 

na poziomie dramaturgicznym, ale i plastycznym. 

Na wizualizacjach, które stworzył Hektor, opiera się cała 

dramaturgia baśni. One wyznaczają tak naprawdę kolejne 

zmiany akcji, czasem ją dopełniają. Dodatkowo 

w spektaklu pojawiają się sztuki magiczne. 

Do współpracy zaprosiliśmy znakomitego iluzjonistę, 

Macieja Pola. Chcieliśmy trochę zaczarować ten świat 

z myślą o najmłodszych widzach. Na naszej scenie pada 

śnieg, ożywa kwiat, a Królowa Śniegu potrafi łapać 

gwiazdy. 

Czy masz zamiar również w przyszłości łączyć teatr 

z filmem na tych samych zasadach? 

Masz jakieś kolejne pomysły? 

Przede wszystkim chciałabym ten spektakl 

zrealizować w całości na greenbox’ie, ale to już na 

potrzeby telewizji. W zeszłym roku udało nam się, 

i jestem z tego szalenie dumna, nakręcić Orfeusza 

i Eurydykę w formie spektaklu na DVD, ale z podziałem 

na ujęcia, czyli trochę tak, jak kręci się film. 

W przypadku Królowej Śniegu chciałabym pójść krok 

dalej. Myślę, że byłoby to coś absolutnie niezwykłego. 

W planach mam kolejne produkcje dla młodych 

widzów np. Pinokia. 

Czyli mimo przymusowego przestoju związanego 

z koronawirusem jesteś pełna energii i zapału do 

dalszych działań artystycznych. 

Tak, jestem, choć wiadomo, że ten przestój jest 

dla wszystkich bardzo niepokojący. W marcu rozpoczęłam 

próby do monodramu z Ewą Ziętek wg bardzo ciekawego 

tekstu Remigiusza Grzeli W czerni, czerwieni, błękicie. 

Premiera miała się odbyć 18 kwietnia w Teatrze Kwadrat. 

Jest to historia o aktorce Zofii Książek-Bregułowej, 

która straciła wzrok w czasie Powstania Warszawskiego, 

ale nie zrezygnowała z aktorstwa. 

To także opowieść o cenie, jaką płaci się za wykonywanie 

tego zawodu. Próby do spektaklu zostały wstrzymane. 

Możemy mieć tylko nadzieję, że uda się szybko do nich 

wrócić. 

Co daje Ci relaks, tj. czy potrafisz odciąć się od pracy, 

nie myśleć o niej i po prostu wypoczywać? 

Nie bardzo. Ja po prostu żyję pracą. Nawet jeśli 

po powrocie do domu czytam coś czy oglądam, robię to 

pod kątem przyszłych projektów. Mam to szczęście, 

że praca jest dla mnie przyjemnością, bo obcowanie 

ze sztuką, poezją, malarstwem, daje mi możliwość 

ciągłego rozwoju. Odpoczynek natomiast przynoszą 

podróże. Sporo filmów dokumentalnych robiłam 

za granicą i wtedy latałam po całym świecie. 

Uwielbiałam to. Także taniec sprawia mi wiele radości. 

Kiedyś nawet się go uczyłam, miałam przygotowane 

solówki do Romea i Julii, Skrzypka na dachu… 

Teraz taniec jest moją słodką miłością, bo wiadomo, 

że profesjonalizm w każdej sztuce wymaga czasu 

i poświęcenia, a ja już swoją profesję wybrałam. 

Masz piękny uśmiech, co chyba świadczy o dużym 

optymizmie mimo przebytych trudnych chwil. 

Życzę Ci, aby już zawsze Ci towarzyszył i abyś mogła 

spełniać swoje pasje twórcze z korzyścią dla siebie 

i wszystkich widzów. 

Jestem niepoprawną optymistką i wierzę, 

że wiara w szczęśliwy los jest podstawą każdego sukcesu. 

Mam też takie zasłyszane motto, które powtarzam: 

„Podziwiam upór dzieci w niekończących się próbach 

wstawania”. Dziecko robi to uparcie, a dorosłemu 

człowiekowi dużo trudniej jest wstać po upadku. 

Obiecałam sobie, że ilekroć coś takiego się zdarzy, 

zawsze znajdę w sobie siłę, żeby się podnieść. 

Dziękuję za rozmowę i do zobaczenia w teatrze, 

jak tylko będzie to możliwe. 

Również dziękuję i zapraszam wszystkich na spektakle. 

[JN] 


13

SZTUKA i MEDYCYNA 

– w poszukiwaniu 

szczepionki 

na przykładzie prac 

MARCINA 

ŁUKASIEWICZA 

14 


Pszczelarz 

Przekroczenie granicy skóry, tak 

w dziedzinie sztuki, jak medycyny, 

oznacza często złamanie pewnego 

uchwytnego pojęciowo porządku. 

Nie przypadkiem mówi się, że sztukę 

„czujemy przez skórę”, że czujemy ją 

„w brzuchu”... To w tym skojarzeniu 

możemy odnaleźć bezpośrednie, 

zapoczątkowane uzbrojoną w miecz 

ręką Apollina, zetknięcie sztuki 

i medycyny. Nie ma więc przesady 

w stwierdzeniu, że medycyna narodziła 

się dzięki sztuce... co więcej, przez 

pierwsze „mityczne” cesarskie cięcie. 

którym zatem miejscu kończy się 

W kreacja artystyczna, a zaczyna 

swobodny wypływ niekontrolowanych 

obrazów, których źródłem jest 

nieświadomość? Czy twórca jest 

w stanie zapanować do końca nad 

swoim obrazem? Czy obraz nie ma 

czasem natury podobnej chorobie, 

w której nikt nie jest w stanie do końca 

przewidzieć, jakie będą rokowania 

i jaki będzie jej dalszy przebieg? Poza 

tym, należy zadać sobie pytanie, na 

ile proces tworzenia zrośnięty jest 

z samym twórcą jako osobą prywatną, 

zawieszoną nie tylko w rzeczywistości 

danej kultury, ale także w rzeczywistości 

swoich wewnętrznych obrazów.

Ta mnogość światów wymaga przekraczania 

granic – zarówno granicy własnej prywatności, 

jak i granicy lęku przed wyobrażeniem/przed 

obrazowaniem. Widać to wyraźnie w pracach 

na poły realistycznych, jakimi są obrazy Marcina 

Łukasiewicza. Przełamany zostaje w nich lęk przez 

upostaciowaniem tego, co w naszych myślach 

pozostaje nienazwane. Co ciekawe, sam twórca 

przyznaje, że nigdy nie zakłada namalowania cyklu 

obrazów. Natomiast w trakcie eksplorowania 

jakiegoś tematu cykl powstaje niejako sam. Obrazy 

namnażają się, mutują, łączą w sekwencje pełne 

skomplikowanej symboliki przywodzącej na myśl 

irracjonalną logikę snu. 

Historia bólu 

To, 

co odczytujemy w pracach Marcina 

Łukasiewicza z cyklu Medycyna, to co możemy 

odkryć jako widzowie, to przede wszystkim 

przekroczenie granicy cielesności – w rozumieniu 

jednostkowości. Warto dodać, że w malarstwie 

Łukasiewicza sztafaż figuralny pojawia się 

stosunkowo późno. Najpierw bowiem artysta 

interesował się przede wszystkim przestrzeniami 

o pewnej tajemniczej aurze, starymi, zrujnowanymi 

kamienicami o zagrzybionych ścianach pełnych 

zacieków. Bliska była mu również twórczość Gotfrieda 

Helnweina – artysty, któremu skonfiskowano 

pierwszą z wystaw przepełnioną formami chorymi, 

zniekształconymi, defekującymi, umierającymi... 

bądź też obdarzonymi perwersyjnym wdziękiem 

lolitkami o cechach przywodzących na myśl postaci 

z horrorów. 

świat malarstwa Łukasiewicza postaci 

W wkraczają powoli, pierwotnie w formie lalek, 

manekinów, a następnie dzieci... Tak, jakby ukazanie 

figur bardziej zindywidualizowanych, w pewien 

sposób ukształtowanych już przez kulturę, burzyło 

„naturalny” porządek. Wydaje się to zrozumiałe 

w kontekście cyklu Medycyna z tego powodu, że 

każdy z ludzi, postawiony w obliczu jakiejś sytuacji 

ostatecznej – wobec cierpienia, choroby, śmierci – 

staje się tylko kimś „jednym z wielu”, zatraca całą 

swoją indywidualność, pozbywając się 

nawarstwionego kulturowego osadu. Ludzkie ciało 

jawi się niczym zamknięte dzieło – przestrzeń 

przez nas teoretycznie posiadana, ale jednak 

w obliczu choroby zmieniająca się w pełne zagrożeń 

pole bitwy. Ciało stać się też może siedliskiem 

„obcego” – „obcy” to potencjalny sprawca choroby. 

Możemy być nosicielami „obcego” – możemy nosić 

w sobie przetrwalniki wirusów, ale i przetrwalniki 

wspomnień z innego czasu z wymiaru, którego 

drzwi teoretycznie zatrzasnęliśmy już za sobą. 

Poza tym nasza skóra podobnie jak pamięć, może 

być nośnikiem symbolicznych znaków – blizn, 

szwów, zadrapań, rytów, tatuaży... Opisując ciało, 

sprowadzamy je w pewien sposób do dzieła – staje 

się ono komunikatem, tekstem upamiętniającym 

pewne procesy czy koleje losu, przez które 

przechodziło, a wszystkie te znaki mogą być zarówno 

rodzajem piętna, jak i ozdobą. 

Porządek kompozycji, porządek wnętrza ciała 

– piękno sekcyjnego obrazu, wejrzenie 

w zakazane rewiry – obszar „piekielnego zapachu” 

wydobywającego się z otwartego nożem „zimnego 

chirurga” ciała, burzy tę kompozycję. Zapach gnicia, 

woń śmierci, wszystko to, co w swojej książce pt.: Trup 

opisuje Luis-Vincent Thomas, to coś, co wyrzucamy 

poza swoje wyobrażenie ciała. Ciało zawłaszczone 

przez śmierć, podobnie jak zawłaszczone przez 

chorobę, nie jest już naszym ciałem. Czy można 

je jednak uznać kiedykolwiek za obszar całkowicie 

autonomiczny? Podobne pytanie możemy zadać 

także dziełu sztuki. Ani granica płótna, ani granica 

skóry nie zamykają obrazu. O autonomii możemy 

mówić jedynie w obszarze swojego spojrzenia – 

całkowicie subiektywnego. Czy ciało możemy też 

określać w terminach jedności? Wydaje się to być 

niezwykle umowne, składa się ono wszak z miliardów 

mniej i bardziej wyspecjalizowanych komórek, 

które budują poszczególne organy i powłoki, 

funkcjonujące de facto na kształt roju. 

Zapytany o symbolikę pszczół w swoich obrazach, 

Łukasiewicz przyznaje im specjalne miejsce. 

Wywodzi ich pojawienie się w swojej malarskiej 

wyobraźni od momentu, gdy kładąc się na łące, 

słuchał ciszy, w której niby dźwięk krwi, która 

15 


Śpiączka 

Modlitwa 

16 


Oddziały dziecięce

przesuwa się w żyłach, brzmiało pulsujące buczenie 

owadów. Dźwięk, którego zazwyczaj nie słuchamy 

uważnie – dźwięk będący na poły muzycznym 

odzwierciedleniem idei „roju” – organizmu 

złożonego, w którym nie liczy się indywidualizacja, 

lecz współdziałanie dla dobra całej populacji. 

Każda z pszczół jest wyspecjalizowaną komórką 

jednego, większego organizmu. Poza tym rój jest też 

precyzyjnie zarządzany – tym samym, ze względu na 

ideę bezrefleksyjnego wykonywania powierzonych 

rozkazów, członkowie roju mogą zostać dowolnie 

zmanipulowani i przyjmować każdą narzuconą im 

ideologię. 

Czasami zdarzyć może się tak, jak w przypadku 

chorób nowotworowych, które podszywają się 

niejako pod centrum komórkowego zarządzania, 

sprawiając, że komórki (członkowie roju) zaczynają 

niszczyć siebie nawzajem na zasadzie wojny 

domowej. 

obrazach Łukasiewicza zaobserwować możemy 

W również dość płynne przejście od pszczelarza 

do strażnika. Jeśli zastanowimy się kim/czym są 

pszczoły w obrazie Śpiączka – mamy niejasne 

wrażenie „płynnej granicy” pomiędzy leczeniem 

a zagładą (jak w przypadku leczenia nowotworów, 

gdy chemia zabija zarówno najeźdźcę, jak i ofiarę, 

czy też w przypadku wywoływanych świadomie 

skażeń i tak zwanego bio-terroryzmu). Poza tym, 

co potwierdza autor, zapytany o obraz Oddziały 

dziecięce 1939 lub akcja T4, w grę wchodzi także 

kwestia zbiorowej odpowiedzialności i zbiorowej 

korzyści. Dzisiejsza medycyna korzysta na 

przykład z wyników eksperymentów medycznych 

przeprowadzanych w obozach koncentracyjnych. 

Czy dzieje się tak świadomie? Zapewne nie, bo 

pochodzenie owej wiedzy się zatarło. 

Czy jednak, patrząc sobie sami głęboko w oczy, 

zrezygnowalibyśmy z jakiejś metody leczniczej, znając 

nawet jej pierwotne źródła, ale wiedząc, że tylko ona 

może okazać się w przypadku naszego schorzenia 

skuteczna? 

pracach Łukasiewicza idea „roju” jest obecna 

W w wielu odsłonach, co wyraża się między 

innymi w tym, że przesycone są one wszystkie 

trudnym do zdefiniowania miodowym blaskiem. 

Może on oczywiście przywodzić na myśl miodową 

słodycz, jednak ze względu na treści przekazywane 

przez większość prac artysty, kojarzyć się też może 

z próbami wyrabiania złota za pomocą arszeniku. 

Wszystkie prace zdają się tonąć w takiej trującej 

złocistej poświacie. Choć na arszenik podawany 

w zwiększanych minimalnie dawkach można 

się powoli uodpornić, na prace Łukasiewicza 

uodpornić się nie da. Tak jak nie ma możliwości na 

uodpornienie się na lęk – a większość z nich właśnie 

o lęku traktuje. Lęk jest bowiem czymś, co stawia 

nas w sytuacji bez wyjścia. Chociażby lęk przed 

rozpadem, zniszczeniem, utratą cielesności – lęk 

przed śmiercią, rozkładem, okaleczeniem... Cienka 

granica wyobrażonej cielesności jest tylko pozornie 

czymś, co możemy uznać za wartość stałą, 

za pewnik. Obcując z pracami Łukasiewicza, 

zmagamy się nie tylko z lękami dotyczącymi choroby, 

bólu, przemijania, ale bardziej uniwersalnie, 

zmagamy się, chcąc nie chcąc, z pytaniami 

dotyczącymi naszego miejsca w świecie, w hierarchii. 

Przychodzi nam niejednokrotnie do głowy myśl, że 

być może jesteśmy tylko trawionymi manią wielkości 

pasożytami na ziemskim organizmie. 

pracy zatytułowanej Modlitwa widz jest 

W świadkiem jakiegoś osobistego nieszczęścia 

bohatera, który w żaden sposób nie może 

identyfikować się ze słowami: ”Bóg dał, Bóg 

wziął” – i cały jego świat ulega przeorganizowaniu. 

Rozkładowi ulega „normalna” hierarchia wartości, 

co doprowadza do stanu, w którym nie wie się, czy 

mamy w ogóle jakikolwiek wpływ na swoje życie, 

czy też jesteśmy bezwolnym organizmem, żyjącym 

na powierzchni, której granic nie potrafimy pojąć. 

Gdy patrzymy na krajobraz otaczający klęczącego, 

prawdopodobnie na stopniach kościoła mężczyznę 

i dostrzegamy złamane drzewo, tracimy pewność 

skali, w której egzystujemy – drzewo to może być 

bowiem równie dobrze złamanym włosem… 

obrazach Marcina Łukasiewicza pojawia się 

W również odniesienie do niezintegrowanych 

w jednolite ciało ludzkich szczątków. 

Szczątki tworzą osobną narrację – mogą być, jak 

wiadomo, ze wszech miar użyteczne w drodze 

transplantacyjnego recyklingu pozwalają „łatać” 

stare byty. Druga grupa szczątków to egzemplarze 

nieudane, niezdatne, fragmenty ciał niedoskonałych, 

niedorozwiniętych, wstydliwie, w czarnych workach 

wywożone poza obszar pamięci. Zdawać się może, 

że hałda takiego wysypiska znajduje się tuż poza 

kadrem obrazu: Śmieci. 

Wsłuchiwanie się w ciało i wsłuchiwanie się 

w dzieło mają zaskakująco podobny efekt – 

diagnoza równać się zaczyna interpretacji. 

pracach Marcina Łukasiewicza pewne pojęcia 

W zaczynają przeistaczać się w wielowarstwowe 

metafory, opowiadające tak jak np. opisane przeze 

mnie pszczoły, swoją historię. W wersji idyllicznej 

– gdy leżymy na pachnącej trawie i słuchamy 

17 


uczenia pracujących pilnie owadów i w wersji mniej 

zeufemizowanej, gdy idea roju przywodzi na myśl 

zarządzane odgórnie i zdolne do wykonania każdego 

rozkazu wodza społeczeństwo. Można się tu jeszcze 

zagłębić w kwestie związane z władzą pojmowaną nie 

tylko jako „bio-władza”, ale także jako choroba, 

i to wysoce zakaźna. Szczególnie jeżeli przyjrzymy 

się uważnie, w jakie historyczne kostiumy przyobleka 

autor postaci zaludniające jego płótna. Zapytany 

o tę stylizację na lata 40-te, malarz nie udziela 

jednoznacznej odpowiedzi. 

Szczególnie że stylizacja wymyka się czasem 

i ku innym okresom historycznym. 

Jednak, jak sam mówi, to osadzenie w stylizowanych 

na dawne dekoracjach, ma na celu podwójne 

uwrażliwienie widza. Historia lubi się powtarzać, coś, 

co się już raz wydarzyło, może wydarzyć się znowu 

(możemy więc zadrżeć podwójnie, wyobrażając sobie 

działanie interpretowanych w nowych kontekstach 

maszyn śmierci i obozów zagłady). Nastrój tych 

przemyśleń nad epidemią okrucieństwa, pędem do 

władzy i śladami w postaci zagłady odnaleźć możemy 

w obrazie pt.: Epidemia. Łóżko wygląda tu niczym 

krematoryjny piec, z całym zestawem termometrów 

i ciśnieniomierzy, a zarazem niczym świetlista brama 

do innego wymiaru, jarząca się tak samo złociście, 

jak aureola Matki Boskiej, której wizerunek został 

nad nią umieszczony. 

Skąd, dokąd prowadzi to przejście? Czy jesteśmy 

w świecie gorączkowych majaków, czy całkiem 

realnie przekraczamy próg lęku? 

Lekarz-Kapłan siedzący przy boku pacjenta ubrany 

jest w maskę kojarzącą się z maskami z czasów 

epidemii dżumy – Ofiarą jakiego rodzaju epidemii 

jest postać leżąca na łóżku? Możemy na różne 

sposoby „czytać” tę i inne praca Łukasiewicza. 

Jestem przekonana, że w odniesieniu do prac 

Łukasiewicza pojęcie „czytania” jest znacznie 

stosowniejsze od pojęcia oglądania. Po pierwsze 

– ze względu na mnogość i skomplikowanie 

zgromadzonych w jego pracach sensów, po drugie 

ze względu na konieczność posługiwania się 

naprzemiennie „umysłowością logiczną” 

i „umysłowością mistyczną”. Pewne treści czytamy 

jako powszechnie rozumiane symbole czy alegorie, 

pozostałe zaś odczytujemy niejako „przez skórę”, 

zdając się na własną wrażliwość. Podobnie jak lekarz, 

przeprowadzający wywiad zaopatrzeni jesteśmy 

w aparat logicznego myślenia oraz sferę wrażliwości, 

która wymyka się racjonalnym interpretacjom. 

Nasze ciała złożone są z komórek, które 

wyspecjalizowane w konkretnych czynnościach 

pozwalają, aby „ich społeczność” uznawana była za 

18 


Wsłuchiwanie się w ciało 

i wsłuchiwanie się w dzieło 

mają zaskakująco podobny efekt – 

diagnoza równać się zaczyna 

interpretacji.

„jedność”, a tym samym za „nasze ciało”? Widać to 

szczególnie w momentach starcia dwóch wrogich 

„rojów”. Jeden z nich to np. białe ciałka naszej 

krwi, a drugi namnażające się w zastraszającym 

tempie chorobotwórcze drobnoustroje – działające 

z niezwykłą logiką i skutecznością zintegrowane 

niczym jedno ciało. 

Poza tym, jeśli chodzi o postrzeganie 

społeczeństwa, trudno byłoby powiedzieć, 

że nie jest ono połączone ze światem umarłych. 

Nie mówię tu tylko o kwestiach pamięci, ale także 

poszanowania dla tradycji, przejmowania jej po 

przodkach, kultywowaniu i przekazywaniu dalej. 

Za sprawą naukowości w społeczeństwie 

współczesnym odkrywamy okiem mikroskopów 

drogi, którymi świat umarłych i świat żywych 

łączy się – widać to na płaszczyźnie medycznej – 

począwszy od spraw związanych z dziedziczeniem, 

kwestiach związanych z hodowlą rozmaitego 

rodzaju komórek na specjalnych pożywkach, 

a także na przykładzie problemów powiązanych 

z transplantologią. Zmarli, można by powiedzieć, 

dają życie. 

Obcując z pracami Marcina Łukasiewicza, trudno 

na dobrą sprawę odgadnąć kim jest naprawdę 

wielki Medyk-Eksperymentator – bogiem czy „tylko” 

medykiem? Czy ta niejasna figura, dokonująca 

medycznych eksperymentów, zszywająca razem 

ciała żywych i umarłych jest tylko transplantologiemartystą, 

czy też stwarza nowe byty? Patrząc na obraz 

zatytułowany Podróż, można zastanawiać się, czy 

przyjmując jakiś genetycznie obcy, choć „tkankowo” 

zgodny kawałek ciała do swojego spójnego dotąd 

organizmu, umieramy jako dawni „my”? 

Co z pamięcią tkankową, z zamkniętymi w każdej 

komórce przeszczepionego ciała przenośnymi 

pamięciami DNA, będącymi miniaturowymi 

portretami innego człowieka? Poza tym, jak radzić 

sobie, gdy przeszczepiane zostają fragmenty 

ciała obdarzone również pewnym ciężarem 

symbolicznym, jak serce czy twarz? Obszar naszego 

ciała staje się w tej sytuacji dożywotnio polem bitwy, 

gaszonym zażywanymi codziennie lekami przeciwko 

odrzuceniu przeszczepu. Ten przeszczepiony „obcy” 

ratuje nam życie, ale jednocześnie walczymy z nim. 

Warto zatem zastanowić się jako to postać w masce 

unoszona jest na noszach z obrazu Podróż. 

Na jakim zatem poziomie: czysto estetycznym, 

racjonalno-logicznym, a może raczej 

mistycznym, powinniśmy rozpatrywać tak sam obraz 

Łukasiewicza, jak i poruszone zagadnienia? 

Śmieci 


19

Ul 

Intrygująca w tym kontekście wydaje się praca 

Marcina Łukasiewicza pt. Czyściec. 

Na uwagę zasługuje zwłaszcza postać dziewczynki 

umieszczona w środkowej partii. Otaczają ją ludzie 

w kombinezonach chroniących przed skażeniem, 

jednak postać, którą mają oczyścić za pomocą 

szczotek, wydaje się tkwić w podświetlonym 

złociście pęcherzu niczym święta w mandorli. 

Należy zastanowić się: kto i dla kogo jest tu źródłem 

skażenia, zagrożenia? Łukasiewicz, zastanawiając się 

nad wolnością jednostki zanurzonej w kulturze, 

w rozmowie podaje przykład chrztu, jako pewnego 

rodzaju kulturowego skażenia. Dziecko poddawane 

jest mu niezależnie od swoich późniejszych 

przekonań – nosi, chcąc nie chcąc, znak pewnej 

wspólnoty, o której specyfice jeszcze nic przecież nie 

wie, ale z którą zaczyna być identyfikowane i przez 

jej pryzmat odbierane. 

Analizując prace Łukasiewicza, znajdujemy 

się na przykład w świecie rządzonym niejako 

przez specyficznie monumentalizowaną aparaturę 

medyczną. Nadany zostaje jej pozór maszynerii 

mających zdolność przenosić w inny wymiar, inny 

czas, inną rzeczywistość. Choroba, nie da się 

tego ukryć, jest przeniesieniem w inny wymiar 

rzeczywistości, nawet czas mierzony jest w tej 

rzeczywistości inaczej: na przykład okresami 

remisji. Jednak patrząc na te wszystkie medyczne 

20 


urządzenia, przywodzące na myśl alchemiczne 

alembiki, na medyczne maszyny tworzące zwarty 

obieg, które wysysają, przetwarzają i destylują 

ludzkie ciała, trudno oprzeć się uczuciu „małości” 

w stechnicyzowanym świecie. Jesteśmy w tym 

świecie pożywką dla nauki, biologii i wyższych racji 

większości... jesteśmy robotnicami w pszczelim roju. 

(Oddziały dziecięce, Modlitwa) 

Można by tu włączyć myśl dotyczącą 

oczyszczającej roli sztuki, co także świadczy o jej 

pewnym pokrewieństwie z medycyną. Pitagorejczycy 

byli przekonani, że ciało to więzienie duszy, zaś dusza 

jest na nie skazana za popełnione winy – aby się 

wyzwolić z tego więzienia, musi się wpierw oczyścić. 

Owo oczyszczanie w celu wyzwolenia było uważane 

za nadrzędny cel człowieka, natomiast sposoby 

jego osiągania rozmaite, między innymi uznawano 

oczyszczającą rolę sztuki (konkretnie muzyki). Można 

zatem powiedzieć, że medycyna służyła oczyszczaniu 

ciała, sztuka zaś oczyszczaniu duszy. Czymże jednak 

tak naprawdę jest owa katarktyczna rola sztuki? 

Czy wyzwolone zostać mają jakiekolwiek uczucia, czy 

też wyłącznie negatywne bądź skrajnie euforyczne, 

byleby tylko dojść do pewnego ekstremum? Poza 

tym, czy chodzi o uwolnienie i oczyszczenie uczuć, 

czy też uwolnienie się od nich i z nich oczyszczenie? 

A może tylko uwolnienie się od uczuć negatywnych, 

niepokojących i destrukcyjnych?

W pracach Łukasiewicza idea „roju” jest 

obecna w wielu odsłonach, co wyraża się 

między innymi w tym, że przesycone są 

one wszystkie trudnym do zdefiniowania 

miodowym blaskiem. 

Mam wrażenie, że w sztuce Łukasiewicza jest coś 

z bólu, który, choć odbierany jest jako coś nad 

wyraz negatywnego i niepożądanego, jest przecież 

sygnałem ostrzegawczym... Jego obrazy zostawiają 

ślad. Są rodzajem tatuażu wykonanego na naszym 

postrzeganiu, w pierwszej chwili bolesnym, ale 

po zagojeniu pięknym a często pełniącym funkcje 

symboliczno-ochronne. 

Maszynka do wykonywania tatuażu jest 

połączeniem sił medycyny i sztuki – nakłuwanie skóry 

z chirurgiczną precyzją, a zarazem z artystycznym 

polotem, sprawianie ciału bólu i w efekcie 

otrzymanie pięknego obrazu. Krew na igle, niczym 

krew na igle iniekcyjnej, jednorazowe rękawiczki, ból 

i jednocześnie magia, bowiem każdy z tatuaży jest 

swego rodzaju zawijaniem rzeczywistości magiczną 

podszewką do góry. Zresztą igła, tak jak w obrazie 

Historia bólu, może mieć rozmaite oblicza. W tym 

znaczeniu można prace Łukasiewicza traktować jak 

szczepionkę – jednak jej przyjęcie powoduje szereg 

bardzo trudnych do zniesienia skutków ubocznych... 

czy może raczej myśli ubocznych. 

Można powiedzieć, że przy użyciu warsztatu 

malarza, zaś posługując się tematami 

medycznymi, artysta diagnozuje pewne kwestie 

natury ogólnoludzkiej. [KJS] 

Katarzyna Joanna Saniewska 

Słowo to mój ulubiony materiał plastyczny. 

Obraz to moje ulubione opowiadanie. 

Ukończyłam z wyróżnieniem: Wydział Grafiki 

Warsztatowej w EAS i Kulturoznawstwo na 

Uniwersytecie Humanistycznym SWPS. 

Następnie studia doktoranckie w Instytucie Mediów 

i komunikowania na UH SWPS w Warszawie. 

Należę do Związku Polskich Artystów Plastyków, 

jestem stypendystką Ministerstwa Kultury 

i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie literatury. 

Moje prace malarskie uczestniczyły w kilkudziesięciu 

wystawach w kraju i za granicą. Od 2003 roku 

współpracuję z Magazynem Sztuk na warszawskiej 

Ochocie. Uczę malarstwa i rysunku, i ogólnie 

„udzielam się kulturalnie” pędzlem i piórem. 


21

KATARZYNA BRUS-SAWCZUK 

Co z tym okresem? 

Renata Cygan 

Mała dziewczynka ma cztery lata. Urodzona 

z miłości. Dziecko kobiety i mężczyzny. Musiało 

zdarzyć się jajeczkowanie. Urodziła się mała Emilka. 

W zdrobnieniu Mi. Ona jeszcze nie wie, czym jest kobiecość. 

Jak to jest z kobietami? Mała dziewczynka rodzi się. Dorasta 

w rodzinie. W końcu ma 12 lat. Koleżanki ze szkoły mają 

piersi. Koleżanki ze szkoły prześcigają w chwaleniu się 

ich rozmiarami. De facto ledwo pączkującymi. Chłopaki 

prześcigają się w uważnych spojrzeniach skoncentrowanych 

na poziomie obu brodawek i niewybrednych dowcipach. 

Ona jest płaska jak deska. Piersi nie ma. Okres, o którym 

przeczytała w Wikipedii (inne dziewczyny czytały na 

stronach porno) podobno przychodzi po piersiach. 

To kobiece. Ona chciałaby mieć piersi. Czy piersi dają 

okres? Czy okres jest kobiecością? Pragnienie stania się 

kobietą i przejścia na tę drugą stronę (tych niezdarnie 

jeszcze wkładających podpaski do majtek) zaczyna być 

obsesją. Okres jej się śni. Na wzgórku łonowym pojawiają 

się pierwsze włosy. Burza hormonów. No i nareszcie jest 

– jej wyczekany upragniony okres. Rdzawo- paskudny. Boli 

brzuch. No i gdzie ta kobieta, przecież to jest okropne. 

Dodatkowo specyficzny zapach wskazuje na właścicielkę 

okresu… Bycie kobietą chyba jest przereklamowane. Mała 

Mi biega co pięć minut do ubikacji, na domiar wszystkiego 

chce się jej co chwilę siusiu. Okres nie da się wymyć, 

kolejna podpaska: skąd to się wszystko produkuje…? Matka 

jest wściekła – Zużywasz tyle podpasek, ile ja nie zużyłam 

w ciągu trzech miesięcy…???! Co z tego, że mała Mi 

pochwaliła się przed koleżankami (chłopaki pewnie też już 

wiedzą), kiedy ten okres jest… okropny. A może zniknie? 

Może to tylko raz i teraz kilka miesięcy go nie będzie…? Mi 

czyta podręcznik do biologii i ten pozbawia ją złudzeń, blog 

Aleksandry – jej starszej koleżanki również. Tylko w filmach 

porno nie ma okresu. Matka kiedyś wściekła się na nią, 

bo w historii wyszukiwania w google znalazła jakąś porno 

stronę. Jakby sama nie oglądała…? Mała Mi wie również 

22 


(przez przypadek chcąc odnaleźć schowane bombki na 

choinkę), że mama ma kolekcję wibratorów. I że zażywa 

środki antykoncepcyjne. Mama ma 44 lata i podobno nie 

chce mieć więcej dzieci. Mama też używa tamponów. 

Tampony kojarzą się z kobiecością, mama stanowczo 

zabroniła jej próbować. Ciekawe dlaczego? 

Mała Mi przecież już dawno odkryła nieokreśloną 

przyjemność z dotykania się w tamtym miejscu, a przecież 

tampon jest niewiele większy od jej palca? No więc ten 

okres jest okropny. I na dodatek zaczął wydarzać się 

regularnie. Mama zaprowadziła małą Mi do ginekologa. 

Miła Pani doktor kazała jej się rozebrać i wdrapać na 

krzesło, które przypominało krzesło tortur. Włożyła jej coś 

w tamto miejsce, informując, że może poczuć chwilowy 

dyskomfort. Po chwili powiedziała – Piękna młoda 

kobieta. Po wszystkim. To jest bycie kobietą. Pani doktor 

rozmawia z nią o okresie. Czy regularnie, czy boli, ile trwa. 

Proponuje test na HPV (*wirus brodawczaka ludzkiego, 

jest to jeden z wirusów onkogennych, przy obecności 

HPV 16/18, obecnie zaleca się szczepienie, najlepiej przed 

rozpoczęciem współżycia seksualnego, jako profilaktykę 

raka szyjki macicy i raka jamy ustnej- przyp. aut.) i środki 

antykoncepcyjne. Mama oburza się. Mówi, że na razie nie 

będą potrzebne. Mała Mi chce się odezwać, ale mama 

nie daje jej dojść do głosu. Obrażone na siebie wychodzą 

z gabinetu. Piersi małej Mi znacząco podrosły, okresy były 

regularne i meczące. 

Tego dnia pojawił się Kamil. Tuż przed 16 

urodzinami. Chwilowa klucha w gardle, gorąco... – chyba 

się zaczerwieniła. Kamil patrzył na nią z podziwem. A potem 

zaczęli spędzać razem czas – Mamo, bo Kamil to…. Mamo, 

bo Kamil tamto. Wraz z burzą hormonów musiał nastąpić 

ten pierwszy raz. A po pierwszym wiele następnych. Mama, 

rzecz jasna domyśliła się, dlaczego tamtego wieczoru Mi 

wróciła nie o umówionej 22-giej, lecz nieumówionej 23- 

ciej. Szykowała się na awanturę, ale córka szybko uciekła

WRAZ Z BURZĄ HORMONÓW MUSIAŁ NASTĄPIĆ TEN PIERWSZY RAZ 

spać. I wcale, jak w starodawnych filmach, na prześcieradle 

nie było ani kropli krwi. Po którymś razie nie było też okresu. 

I chociaż mama w którymś momencie zaakceptowała 

antykoncepcję (mama i babcia i prababcia w końcu kiedyś 

też miały swój pierwszy raz), a Mi tabletkę przyjmowała 

skrupulatnie (w kościele i na lekcjach przygotowania do 

życia w rodzinie o antykoncepcji opowiadali niestworzone 

historie i niewiarygodne rzeczy) to jednak nie wierzyła do 

końca w jej skuteczność. Tak chciała mieć okres! Strach 

przed ciążą całkowicie zlikwidował zdolność racjonalnego 

myślenia. Wtedy jak upragniony okres nie przyszedł – Mi 

już trzeci raz z rzędu biegła do apteki po test ciążowy, 

jednak o dziwo żaden z nich nie chciał pokazać dwóch 

pasków. Diagnoza: niestabilna sytuacja hormonalna, trzeba 

zmienić środek antykoncepcyjny. Uffff… – a więc nie ciąża 

i okres w końcu powinien przyjść. I przyszedł. Mi, pomimo 

iż do kościoła przestała chodzić po 6 klasie, a mama nie 

nalegała, modliła się żarliwie nad plamą krwi. Potem okres 

był regularnie, Mi zaczęła wierzyć w antykoncepcję, na 

miejscu Kamila pojawił się Daniel, który jednak musiał po 

roku ustąpić miejsca Jerzykowi. 

Jerzyk wydawał się Mi kimś niezwykłym. Ich 

relacja dojrzewała stopniowo, po kilku latach zamieszkali 

razem. Mi studiowała psychologię, a Jerzyk matematykę. 

Ponoć matematyka to najbardziej humanistyczna nauka 

ze wszystkich, czego Mi nie mogła jednak zrozumieć. Ich 

więź zacieśniała się, w którymś momencie pojawiła się ta 

rozmowa – A co, gdybyśmy razem mieli dziecko…? Byłoby 

piękne jak Ty – to Kamil –Byłoby mądre jak ty – to Mi. 

No więc należałoby rozstać się z okresem. Ilość testów 

ciążowych, które zużyła Mi, równa się pewnie okrągłej 

liczbie i sumie. Jednak okres z uporem maniaka pojawiał 

się regularnie. Znów. I znów. Po kilku latach leczenia 

i walce z okresem, w końcu na teście ciążowym pojawiły 

się dwie upragnione kreski. Jak to dobrze jest nie mieć 

okresu przez kolejne 9 miesięcy!!! Burza hormonów 

przyprawia o zawrót głowy, czułość do małej istoty narasta 

z dnia na dzień, a i seks jest rewelacyjny. No i bez strachu. 

Wolność! Mała istota w końcu przychodzi na świat. Okres 

jednak nie wraca. Cieszyć się, czy nie? Znowu pojawia się 

niepokój. Ginekolog mówi, żeby poczekać jeszcze chwilę 

z antykoncepcją, w końcu istnieją prezerwatywy. Niestety 

ta pękła. Mi znowu wpatruje się w kreski na teście. Że też 

nikt nie wymyślił antykoncepcji dla mężczyzn. Uff… kreska 

jest, na szczęście jedna. Mi na wszelki wypadek powtarza 

test. Okres jednak wraca dopiero po trzech miesiącach. 

Ten czas jest dla Mi męczarnią. Mały bachor domaga się 

cały czas mleka, ciągnie ją blizna po cesarskim cięciu. Seks 

chowa się za kanapą. Mi wykręca się, Jerzyk nie nalega 

(za bardzo). Jednak któregoś razu Mi znowu biegnie po 

test. Nareszcie tabletka. Jest okres i miłość (podwójna) 

i seks. Dlaczego natura zrobiła to kobiecie? Dlaczego co 

miesiąc? Dzięki tabletce krwawienie wprawdzie nie jest 

nasilone, ale objawy bólowe, które podobno miały być 

mniejsze, wcale nie są. Dwa dni w miesiącu Mi zamyka się 

w pokoju, nie chcąc widzieć nikogo. Jerzyk w tym czasie 

na zmianę z babcią zajmuje się małą. Mała Emma wyrasta 

na piękna nastolatkę. Mi wścieka się, że nawet córka mówi 

na nią Mi. To niepoważne… W końcu jest Emilią. Dlaczego 

nikt o tym nie pamięta? Wścieka się również na te nagłe, 

przyspieszone uderzenia serca i zimne poty. Pora to nazwać. 

Emilia ma kochanka. Seks z mężem przestał być tak 

ekscytujący, rutyna codzienności przerodziła się w dziwną 

stagnację i szarość. Daniel pojawił się niespodziewanie 

w jej życiu i w zasadzie ku swojemu zdziwieniu, bez żadnych 

oporów… poszła z nim do łóżka. Przedtem pisali na jednym 

z komunikatorów internetowych. Za każdym razem, 

kiedy pojawiała się zielona ikonka, serce zaczynało bić 

w przyśpieszonym tempie. Idiotka. Stara baba. Co z tego, że 

nadal ma okres. Potem zaczęła rodzić się ich namiętność. 

I coś jeszcze. Tego dnia umawia się z Danielem na oficjalne 

wyjście. Janek, jej kolega artysta, mieszkający pod miastem 

zaprosił ją na wernisaż. U niego w domu. Z noclegiem. 

400 m kwadratowych i biała sala do fotografii. Emilia czuje 

już od dawna, że Janek ma jakieś zamiary. Starszy od niej 

o 10 lat, wysłużony przez sztukę, alkohol i marihuanę 

zaczął szukać stabilnego portu. Chemia? Znali się od 30 lat. 

Uznała, że to świetny manewr, aby zabrać ze sobą Daniela. 

Jadą jakiś czas samochodem, przekomarzając się. (tak, 

cudowne są te gry słowne i podniecenie, które narasta 

mimo oddzielnych siedzeń, mimo tego, że są ubrani 

po uszy – no, może ona nie – podwiązka z pończoch na 

szczupłych nogach, wychyla się zalotnie spod czerwonej 

sukienki). Dotyka się tam, w to ciepłe miejsce. Przyjemnie… 

Powoli wyciąga rękę. Jezus Maria!!!!! Czerwona. Czy to ten 

pieprzony okres???!!! Klops. Nagle czuje gwałtowny ból 

w podbrzuszu. Szarpiący. Nie ustępuje. Skurcz – Daniel, 

k… coś nie tak ze mną…!!! Daniel zjeżdża na pobocze. Na 

fotelu pasażera pojawia się plama. Emilia nie pamięta, 

co było dalej. Podobno przekraczając prędkość, zawiózł 

ją do najbliższego szpitala. Podobno plama była coraz 

większa. Podobno lekarze powiedzieli, że to polip. Pytali, 

jak już odzyskała przytomność, o krwawienie kontaktowe 

– Że seks. Jaki seks? Na seks dopiero miała ochotę. Daniel 

zadzwonił do Janka. Nie znał go. Janek zgodził się, aby do 

niego przyjechał. Impreza w toku. Janek, podchmielony, 

rzuca przez zęby: Co? Bawiłeś się z nią…? 

– Daniel w ostatniej chwili powstrzymuje się od rękoczynu. 

Mi zostawiła Daniela. Zostawiła również Janka. 

Choć z nim być może mogłaby pomyśleć o porcie. Okres 

tak jak pojawił się, tak znikł. Na całe 9 miesięcy. Nie, to 

niemożliwe, przecież pewnie już nie jajeczkuje, jednak 

Mi po raz kolejny wpatruje się w kreski na teście. Janek. 

Ginekolog zaleca hormony. – Pani Emilio, antykoncepcja 

już najprawdopodobniej nie jest pani potrzebna, ale jeśli 

upiera się pani przy tym okresie, to te hormony powinny 

pomóc. Ja bym się nie upierała – dodaje lekarka. No jak 

to tak? Już na zawsze bez okresu…? Lęk przed utratą 

„kobiecości”? Mi wygląda najlepiej w swoim życiu. Okazuje 

się, że Jerzyk wymienił ją na młodszą (niewątpliwie ma 

okres). Seks jest świetny i bez strachu. W zasadzie, po co 

jej ten okres? [KBS] 

23 


Haruhisa 

Terasaki 

24 



Urodzony w 1950 roku, w Nagasaki, 

w Japonii. Jest absolwentem Chuo 

University School of Science and 

Engineering, który ukończył w 1974 roku. 

Od 2017 roku zajął się na stałe fotografią, 

która odtąd stała się jego profesją 

i sposobem na życie. Ma na swoim 

koncie współpracę z takimi firmami jak: 

Microsoft Corporation, Toyota Motor 

Corporation i Hakuhodo. W kwietniu 

2017 roku zbudował, według własnego 

pomysłu, wielkoformatowy aparat 

fotograficzny, którym robi niezwykle 

oryginalne, klimatyczne zdjęcia, które 

przyniosły mu prestiż i sławę w świecie 

fotografii artystycznej. We wrześniu 

2017 roku wziął udział w VIII Festiwalu 

Fotografii – Plener Żory 2017. Jego 

niezwykłe prace prezentowane były na 

wystawie zbiorowej pt. Oczom nie wierzę. 

Ten 70-letni mieszkaniec Tokio, stworzył 

własną, unikalną metodę obrazowania. 

Jego fotografie są bardzo romantyczne, 

przypominające malarstwo dawnych 

mistrzów. 

25 



Moje aparaty 

są niezwykle czułe na światło. 

Na każdą, najdrobniejszą 

różnicę tonalną 

26 


PS: Jesteśmy zaszczyceni, że zechciał Pan 

przyjąć zaproszenie i zagościć w naszym 

magazynie. Zacznę od pytania, które mnie 

bardzo nurtuje. Wiem, że buduje Pan 

własne aparaty. Dlaczego? Czy mają one coś 

wspólnego z „kamerą otworkową”? 

Aparaty autorstwa Haruhisa Terasaki 

HT: Z wyglądu moje aparaty rzeczywiście 

przypominają „kamerę otworkową”, 

a może bardziej, stare, tradycyjne aparaty 

z początków fotografii. Mój aparat składa 

się z dwóch części. Obiektywu, który 

odwzorowuje rzeczywisty obraz na matówce 

i aparat cyfrowy, który fotografuje… 

matówkę. Wynika to z mojego zachwytu 

obrazowaniem, jakie powstaje na matówce. 

Takie trochę odrealnione, magiczne. Dlatego 

buduję własne aparaty. Wysyłam je też 

do zaprzyjaźnionych fotografów na całym 

świecie. 


27

28 




29

30 


Buduję własne aparaty 

Wysyłam je też do zaprzyjaźnionych fotografów na całym świecie. 

Dla pokazania możliwości aparatu opracowanego przez 

pana Terasaki zamieszczamy kilka fotografii pana Valerego 

Polevoya, za nadesłanie których dziękujemy autorowi. 

Valery Polevoy 

PS: No właśnie! Wiem, że wysłał Pan aparat do 

goszczącej niedawno na naszych łamach, Moniki 

Cichoszewskiej. 

HT: Tak. Wysyłam aparaty, żeby inni fotografowie 

mogli cieszyć się tą magiczną fotografią. Dzięki temu 

też lepiej poznaję możliwości swojej konstrukcji. 

PS: Oglądałem Pana piękne, magiczne, klimatyczne 

fotografie. To kwestia sprzętu czy talentu 

fotografa? 

HT: Moje aparaty są niezwykle czułe na światło. Na 

każdą, najdrobniejszą różnicę tonalną. Każdy może 

robić dość podobne zdjęcia, jeśli używa mojego 

aparatu. Tajemnica tkwi w sprzęcie. 

PS: To oczywiście skromność. Aparat to najwyżej 

pół sukcesu. Jakie ma Pan marzenia? 

HT: Moje marzenia związane są przede wszystkim 

z aparatami. Chciałbym doskonalić swoją konstrukcję 

i wysyłać ją do jak największej ilości fotografów na 

całym świecie, a potem cieszyć się efektami. 

PS: Był Pan w Europie? A może w Polsce? 

HT: Byłem w Europie na wyprawie fotograficznej. 

Polski niestety jeszcze nie odwiedziłem, ale mam 

nadzieję, że się kiedyś uda. 

PS: Jakie jest Pana najlepsze zdjęcie? A może to 

dopiero przed panem? 

HT: Z pewnością moje najlepsze zdjęcie dopiero 

czeka na zrobienie. Gdybym miał już takie, jaki sens 

byłby dalej próbować? 

PS: Bardzo dziękuję za przemiłą rozmowę. 

HT: Ja również dziękuję. Pozdrawiam czytelników i 

redakcję Post Scriptum. Może wydacie jakiś numer 

w języku japońskim? 

PS: Jeśli pan odwiedzi Polskę, to może my wydamy 

wersję japońską. 

HT: To jesteśmy umówieni. [JP] 


31

Dr Marek Stanisław Żbik jest 

absolwentem Wydziału Geologii 

Uniwersytetu Warszawskiego. Geolog 

i planetolog, w czasie swojej kariery 

naukowej, pracował w 10 uniwersytetach 

i placówkach akademii nauk w Polsce, 

ZSRR, Japonii i w Australii, w którym 

to kraju po roku 1992 osiadł na stałe. 

W swojej pracy naukowej zajmował 

się badaniami materii kosmicznej, 

w tym meteorytów, gruntu księżycowego 

i kraterów meteorytowych. Jest autorem 

wielu oryginalnych prac naukowych 

i popularnonaukowych z dziedzin 

geologii, planetologii i astronomii. 

Jako pracownik akademicki, w okresie 

swojej pracy, opublikował około 150 

artykułów naukowych w językach polskim 

i angielskim. W tym też czasie 

prowadził również czynną działalność 

oświatową, występując na odczytach, 

jak również w kilku programach 

telewizyjnych i radiowych. Był autorem 

szeregu wysokonakładowych książek 

popularyzujących naukę wydawanych 

przez Instytut Wydawniczy Nasza 

Księgarnia (NK), Ludową Spółdzielnię 

Wydawniczą (LSW), oraz Książka 

i Wiedza (KIW). Jest również autorem 

artykułów naukowych i popularnonaukowych 

w Przeglądzie Geologicznym, 

Uranii, Wszechświat i Astronomia. 

32 


Piszę SF, dlatego mogę sobie pozwalać na 

głupstwa, odważne teorie czy też kwestionowanie 

niekwestionowanych prawd. To mój przywilej. Przygotuj 

się więc na serię niedorzeczności (śmiech). 

Wyobraźmy sobie samochód jadący z prędkością 

50 km/h. Jeśli rzucimy piłkę w kierunku przedniej 

szyby także z prędkością 50 km/h, to dla obserwatora 

wewnętrznego piłka będzie leciała z prędkością 50 

km/h, ale dla zewnętrznego osiągnie 100 km/h (50 + 

50). Podobne ćwiczenie teoretyczne wykonał Einstein, 

tylko że dla prędkości światła i wyszło mu, że dla 

obserwatora zewnętrznego... czas się zatrzyma. Wyszedł 

z założenia, że nie ma we wszechświecie prędkości 

większej niż światło. Moim zdaniem błędnego. Dla 

obserwatora zewnętrznego światło będzie biegło z 

prędkością 2c. Podobne zjawisko zaobserwowano w 

Wielkim Zderzaczu Hadronów. Subiektywna prędkość 

cząsteczki przekroczyła prędkość światła. Co Ty o tym 

myślisz? 

Nie da się przeskoczyć własnej dupy! 

Żyjemy w czasoprzestrzeni i z niej to jesteśmy utkani. 

Składamy się z cząstek elementarnych jak elektrony 

i inne. Cząstki te jak światło ulegają dyfrakcji i temu 

podobnym zjawiskom, takim jak światło. W spotkaniu 

z antycząstkami, cząstki z których jesteśmy zbudowani, 

anihilują się pozostawiając światło. Jesteśmy światłem. 

Zatem nie możemy biec prędzej niż światło. To proste 

i zrozumiałe tłumaczenie. Siedzimy w czasoprzestrzeni jak 

muchy w gęstym miodzie i praktycznie nie poruszamy się 

w ogóle (w granicach limitu nieokreśloności Heisenberga). 

Wychodząc nocą i spoglądając w niebo, widzę maleńki 

obłoczek Omega Centauri. Ta drobina jest tak wielka, że 

światło potrzebuje całego ludzkiego żywota, by z jednego 

końca obłoczku przelecieć na drugi. Czymże jest owo 

nasze przemieszczanie się po planecie Ziemia w stosunku 

do ogromu Wszechświata? Osobiście uważam, że nie ma 

możliwości dla komunikacji i podróży międzygwiazdowych 

przy obecnym stanie wiedzy i technologii. Przestrzenie są 

zbyt wielkie jak na nasze wyjątkowo skromne możliwości. 

Nawet porozumienie się w granicach naszego Układu 

Słonecznego będzie trudne, a czasem wyglądać może 

wprost anachronicznie. Koniecznym będzie komunikacja w 

czasie realnym, co nie jest możliwe w naszej 4-wymiarowej 

czasoprzestrzeni, albowiem prędkości światła niestety nie 

da się pokonać. Trzeba jednak ten problem obejść dookoła. 

Jeśli wszechświat posiada wiele innych przestrzeni, z których 

większość jest mocno zwinięta, to ukazuje to potencjalną 

drogę dla przyszłej komunikacji międzygalaktycznej 

w czasie realnym, a może nawet i podróży. Rozwiązań 

zatem trzeba szukać w świecie mechaniki kwantowej. 

Wyobrażam sobie, że przyszła komunikacja nie będzie 

zachodziła za pomocą fal elektromagnetycznych, ale 

gdzieś w przestrzeni subatomowej, korzystając ze zjawiska 

splątania kwantowego. Zatem do takiej ponadświetlnej 

komunikacji nie będzie przydatny radioteleskop, ale raczej 

coś z rodzaju Mikroskopu Sił Atomowych (AFM) Atomic 

Force Microscope. 

Wszystko we wszechświecie faluje. Faluje też nasza 

wiedza. Epikur w listach do Herodota prezentował 

większą wiedzę na temat kosmosu niż Kopernik, 

który co prawda zgodził się na obecnie obowiązujący 

model Układu Słonecznego, ale nasze słońce uważał 

za centrum wszechświata, które otaczają nieruchome 

gwiazdy. Skąd nasza zadufana wiara w to, że skoro 

teraz kosmos się rozszerza, to znaczy, że rozszerza się 

nieustannie? Stąd wyciągamy przecież wniosek 

o Wielkim Wybuchu. A może po prostu faluje? 

Rozszerza się i kurczy naprzemiennie? 

Jesteśmy właściwie na tym samym miejscu, w którym 

był Kopernik 500 lat temu. On przyjął Słońce za środek 

wszechświata, a my widzimy Układ Słoneczny jako ten 

środek, od którego wszystek wszechświat dookoła nas 

się rozbiega. To koszmarna bzdura, ale tak nasze zmysły 

naukowe to teraz widzą. Proponuję przeczytać mój 

artykuł z Astronomii numeru kwietniowego, gdzie dobrze 

i przystępnie to opisałem. Jeśli każdy z nas oddali się 

w dowolny punkt we Wszechświecie, zawsze doświadczy 

tej samej iluzji bycia w centrum rozszerzającego się 

kosmosu. Niczym wędrowiec osadzony zawsze wewnątrz 

okręgu własnego horyzontu będzie zawsze wędrować 

wokół naszej planety, tak i kosmonauta wędrujący wśród 

gwiazd i galaktyk będzie osadzony zawsze w centrum 

horyzontu widzialnego przezeń Wszechświata. Zasada 

Kopernikowska głosząca, iż wszechświat z każdego 

miejsca będzie wyglądał tak samo, przekształciła się 

w tak zwaną Zasadę Kosmologiczną, by wreszcie 

w połowie lat dziewięćdziesiątych dostrzec można było 


33

w tym betonie naukowym pierwsze pęknięcia. Teraz 

uważa się, iż wszechświat jest większy niż to widać 

z pozycji naszego horyzontu zdarzeń i w rozmaitych jego 

częściach może być różny od tego, jakim go widzimy, a 

nawet zasady fizyki mogą się różnić. Nasza wiedza 

i postrzeganie rzeczywistości faluje, bo wciąż poznajemy 

nowe nieznane tajniki otaczającego świata, zatem cały ten 

obraz wraz z naszym o nim wyobrażeniu faluje. 

Skoro obraziłem już Einsteina i Kopernika, to mogę też 

zakwestionować wizytę ludzi na Księżycu pół wieku 

temu. Byłby to bodajże jedyny przypadek w historii 

ludzkości, gdy raz zdobyty teren został odpuszczony. 

I nie wspominam tu ani o pasie Van Allena, ani o pyle 

księżycowym, który opada szybciej od astronauty. Po 

prostu mam wątpliwości. Co sądzisz o planowanej 

podróży na Marsa? Jesteśmy na to gotowi? Pod 

względem: logistycznym, technicznym, a nawet 

medycznym. Co zrobimy, jeśli natkniemy się na jakieś 

„ciekawe” drobnoustroje? 

Australię również nie Anglicy odkryli najwcześniej. 

Ludzie na Księżycu już byli i przywieźli ze sobą tego 

niezbite dowody. Był to wysiłek dyktowany względami 

politycznymi. Jesteśmy zwarci i gotowi pomimo naszej 

bardziej niż skromnej wiedzy, a i możliwości. Brak nam 

pokory dla sił przyrody i rozpiera nas ignorancja. Nie 

jesteśmy nawet pewni tego, czy istniejemy. Rzeczywistość 

to przecież zmysłami postrzegana halucynacja. Jest 

wolność sumienia i każdy wierzy, w co zechce. Na Marsa 

kiedyś polecimy, mam nadzieję, że za mojego jeszcze 

nędznego żywota. 

Co myślisz o teorii strun czasoprzestrzennych? Miałoby 

to być coś w rodzaju prądów kosmicznych, gdzie 

statek pokonywałby wielkie odległości z prędkościami 

dziesiątek czy setek c. Tylko SF? 

Coś w tym jest. Prądy przestrzeni rzeczywiście mogą 

występować, a my je możemy postrzegać jako grawitację. 

Czy istnieje antygrawitacja? To pachnie ciemną energią. 

Wkraczamy tu jednak na pole czarnej magii nauki. Sorry. 

Czy jesteśmy sami w kosmosie? Jeśli nie, to dlaczego 

nikt nie wpadł z sąsiedzką wizytą? A może wpadł? 

Pewnie nie jesteśmy sami, a stara anegdota powiada, że 

jeśli dotąd OBCY nie nawiązali z nami kontaktu, świadczy 

to dobitnie o ich obecności i roztropności ich umysłu. 

A tak na serio to rozejrzyjmy się dookoła. Nie jesteśmy 

sami i trzeba tylko umieć patrzeć, by się o tym przekonać. 

W sumie powstaliśmy wynikiem rafinacji prymitywnej i 

wszechobecnej materii obłoku międzygwiezdnego 

w procesie czterech i pół miliarda lat trwającej ewolucji, 

czyli rafinacji tej materii. Nie jesteśmy przy tym wiele 

różni od innych stworzeń nam towarzyszących na Ziemi. 

Z dalekiej perspektywy, powiedziałbym, jesteśmy lekko 

inteligentną pleśnią i tyle. Podobne procesy dzieją się na 

miliardach planet naszej galaktyki i na miliardach galaktyk 

wewnątrz horyzontu zdarzeń naszego widzialnego 

wszechświata. To tylko statystyka, wiele planet ma 

sprzyjające życiu warunki, zatem „pole życia” zagnieżdża 

się wszędzie, gdzie tylko jest to możliwe i dostosowuje 

się do tych lokalnych warunków, w jakich przystało mu 

egzystować. Być może, tak jak 400 milionów lat temu 

34 


ewolucja dała stworzeniom nogi, by wyszły z oceanów 

i opanowały lądy, tak teraz dała nam inteligencję, byśmy 

skonstruowali rakietę, która będzie zdolna unieść życie 

z powierzchni planety w przestrzeń. Tam życie może 

będzie dalej ewoluować, zapominając powoli o inteligencji 

i rozum, jak ślepa kiszka zostanie zapomniany. 

Zgadzasz się z obecnie popularną teorią, że do życia 

na innych planetach niezbędna jest woda w stanie 

ciekłym? 

Dla takiego życia, jakie znamy, zdecydowanie tak, woda i 

węgiel. Jednak trzeba przyznać, że znamy bardzo niewiele, 

a zatem jak stare chińskie przysłowie powiada; nie ma 

niczego takiego, czego by nie było, wszystko jest możliwe. 

Ja osobiście dopuszczam istnienie istot nawet w czystej 

przestrzeni karmiących się energią gwiazd, a nawet tą 

zawartą w pustej próżni. 

Czy jest coś, co budzi Twoje wątpliwości w powszechnie 

znanych prawdach? 

Owszem, wszystko. Nie mamy pojęcia, czym jest 

grawitacja, przestrzeń, materia, jak wielki jest nasz 

wszechświat, jakie są jego geneza i własności i 

przeznaczenie. Jeśli się bliżej zastanowić, niczego nie 

wiemy! 

Na koniec, choć powinienem od tego zacząć, 

powiedz kilka zdań o swoich książkach. 

Nikt ich nie kupuje, mają kiepską korektę, są 

niskonakładowe. A tak poważnie, tworzywem 

artystycznym dla tych powieści, które napisałem, 

jest SF. Jednak z mojego punktu widzenia są 

one częściowo autobiograficzne, częściowo 

popularyzujące naukę, a jedynie w niewielkiej części 

zawierają wątek fantastyczny i tylko po to, by nie 

były zbyt nudne. Opisują prawdziwe zdarzenia, które 

albo wydarzyły się dawno temu, albo wydarzają się 

właśnie, albo wydarzyły się w przyszłości. Miejscami 

to „hard SF”, a miejscami opis rzeczywistości 

pojmowanej w myśl powyżej rozumianej jej definicji. 

Co Cię fascynuje w kosmosie? Wielkość, 

tajemniczość, różnorodność? 

To jest cholernie interesujące. Najbardziej ciekawi 

mnie wielka struktura Wszechświata, która wydaje się 

być jakimś działającym organizmem czy urządzeniem. 

Wszechświat jest wysoce elektromagnetycznym 

tworem z powiązanymi ze sobą ściśle elementami. 

Jesteśmy na początku poznawania tej wielkiej 

struktury. Mnie interesuje, jaki jest cel działania tej 

struktury i czemu ona ma służyć? Jakby maleńki 

oporniczek w naszym telewizorze chciał zrozumieć 

swoją rolę w całym systemie elektronicznym, którego 

jest częścią. To zastanawia mnie najbardziej. 

Dziękuję za rozmowę [JP] 


35

Opowiadanie Rodzimy się 

z umarłymi zostało wyróżnione 

prestiżową nagrodą Nebula (1974). 

Ukochana głównego bohatera 

ginie w wypadku, a potem 

podróżuje z przyjaciółmi po całym 

świecie. Jak to możliwe? Autor 

opisuje społeczeństwo dalekiej 

przyszłości, w którym medycyna 

poradziła sobie ze śmiercią 

i potrafi ożywiać ludzi. Ożywieni 

normalnie myślą, mówią, zajmują 

się badaniami naukowymi, 

pracą, ba – hedonistycznym 

seksem także. Robią dokładnie 

to samo, co żywi. Mają tylko 

jeden problem – nie odczuwają 

żadnych emocji. Są emocjonalnie 

jałowi. Nasz bohater nie chce tego 

zrozumieć i jeździ za ukochaną, 

zderzając się z murem złożonym 

z jej ożywionych przyjaciół. 

Wie, że nie mogą być razem po 

jej śmierci, ale on ma przecież 

tysiące pytań, które wymagają 

natychmiastowej odpowiedzi, 

wyjaśnienia, zracjonalizowania. Na 

afrykańskim safari prawie udało 

mu się z nią spotkać, ale znowu, 

niestety, tylko „prawie”. Kobieta, 

za pośrednictwem przyjaciela 

(seks-przyjaciela), umówiła się 

ze swoim byłym ukochanym 

na następny dzień, po czym… 

pospiesznie wyjechała do Europy, 

nie dotrzymując słowa. 

Zastanawiam się, czy zdradzić 

Wam zakończenie… To w końcu 

tylko opowiadanie, a nie powieść. 

No, to powiem. Jeśli ktoś chce 

przeczytać opowiadanie, to niech 

się tu zatrzyma i nie czyta tekstu 

poniżej. 

36 


Zdesperowany 

kochanek 

popełnia samobójstwo, żeby 

dostać się do miasta, w którym 

mieszkają Ożywieni. Wszystko 

udaje mu się doskonale i spotyka 

się ze swoją ukochaną. Wreszcie 

sam na sam, bez jej nieżywych, 

irytujących seks-przyjaciół (płci 

obojga). Ona przychodzi do jego 

pokoju i... oboje długo milczą. 

Nie mają ze sobą o czym gadać. 

Już nie jest ciekawy dlaczego, 

po co? Przestały go dręczyć 

niezadane pytania i nieotrzymane 

odpowiedzi. Patrzy na nią jak na 

przedmiot. Pudło z gratami do 

wyrzucenia, które w dodatku 

stoi na środku jego pokoju 

i przeszkadza w chodzeniu. 

Ona coś do niego mówi, on 

odpowiada. O podróżach, 

o pogodzie. Niepotrzebne

ROBERT SILVERBERG 

informacje, nieciekawe. Zdania głuche, skrzypiące, 

jak pocieranie styropianem o szybę. Rozmowa 

się nie klei. W końcu ona wychodzi, a on oddycha 

z ulgą. Umawia się na wieczór z jej przyjaciółką. 

Prawdopodobnie po to, żeby dalej szukać. Czego? Tej 

iskierki żaru, która bezpowrotnie w nim zgasła. 

Opowiadanie wstrząsające, dające do myślenia. 

Jak wiele, pozornie racjonalnych potrzeb, jest 

podyktowane czystymi emocjami. Dlaczego ona 

(on) zdradziła, dlaczego skłamała, czemu nie chce 

się spotkać i wyjaśnić, porozmawiać? Przecież my 

tylko chcemy wiedzieć. Zasłużyliśmy przecież na tę 

wiedzę, należy się nam ona, jak psu zupa. Przecież jej 

dusza i ciało należy do nas, przecież nam je: obiecała, 

ślubowała, zaklinała się. Możemy się pogodzić, 

że odeszła, ale nie bez słowa, nie bez wyjaśnień, 

bez zrozumienia, bez naszego przebaczenia, które 

przecież gotowi jesteśmy jej dać. A w rzeczywistości, 

to tylko emocje. I tylko emocje mogą nam dać 

odpowiedź, a nie rozum. Przestała kochać, a może 

nawet nigdy nie zaczęła. Chciała, ale się nie udało. 

I nie ma już żadnych pytań ani żadnych odpowiedzi. 

Nasze przebaczenie nie jest jej potrzebne. Ognisko 

zgasło. Koniec. Nie ma. Puesta nada. 

To jedno z tych dzieł literackich, o których się nie 

zapomina, które z nami zostają. [ML] 

foto: Edward Swatschek/ Wikipedia 

RODZIMY SIĘ Z UMARŁYMI 


37

38 


JAK SIĘ FOTOGRAFUJE 

TEATR? 

KRZYSZTOF BIELIŃSKI 


39

40 


Krzysztof Bieliński 

Jeden z czołowych fotografów teatralnych. 

Urodzony w 1978 r., mieszka w Warszawie. 

Jest autorem fotografii do blisko 700 spektakli 

krajowych i zagranicznych, twórcą plakatów 

teatralnych oraz albumów fotografii teatralnej: 

Lupa/Teatr, Staniewski. Gardzienice. Antyk, 

Treliński, BTL/Lalki, Warlikowski/Teatr 

(współautor), Kudlicka. Volume I (współautor). 

Współpracował z uznanymi reżyserami 

teatralnymi — m.in. z Krystianem Lupą, 

Włodzimierzem Staniewskim, Grzegorzem 

Bralem, Mariuszem Trelińskim i Krzysztofem 

Warlikowskim, fotografując w takich teatrach, 

jak: Teatr Wielki – Opera Narodowa w 

Warszawie, Teatr Narodowy w Warszawie, TR 

Warszawa, Nowy Teatr w Warszawie, Teatr 

Dramatyczny w Warszawie, Teatr Studio w 

Warszawie, Stary Narodowy Teatr w Krakowie, 

Teatr Polski we Wrocławiu, Teatr Gardzienice, 

Teatr Pieśń Kozła czy Opéra National de Paris. Od 

2008 r. jest stałym fotografem Teatru Wielkiego 

- Opery Narodowej. Współpracuje również na 

stałe z kilkunastoma innymi teatrami w Polsce. 

Wykładał fotografię teatralną oraz plakat w 

Warszawskiej Szkole Filmowej i na Fotografii 

UW. Był nominowany do Teatralnej Nagrody 

Muzycznej im. Jana Kiepury za najlepszy plakat 

2017 r. W 2019 r. został jurorem V Konkursu 

Fotografii Teatralnej, a w 2020 r. prowadził 

pierwsze w Polsce Master Class z fotografii 

teatralnej online we współpracy z Instytutem 

Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego. 

41 


Cień. Miraż. Złudzenie. 

Nieskończone światy, przewijające się przez naszą podświadomość. 

Senne wizje, w których niemożliwe staje się nieraz dotkliwie realne. 

Krzysztof Bieliński 

Szkoła muzyczna, gra na wiolonczeli, piosenka 

aktorska i jazzowa, zakusy aktorskie, fotografia. 

Jak do tego doszło, że stał się Pan fotografem 

teatralnym? 

Byłem świeżo po ukończeniu studiów 

i szkoły muzycznej, kiedy poszedłem na spotkanie 

promocyjne jednej z książek Krystiana Lupy. 

Zapytałem go wtedy, czy mógłbym zostać aktorem 

w jego teatrze. Po krótkiej rozmowie zgodził się, 

żebym przychodził na próby do nowego spektaklu 

w roli obserwatora. Podczas pierwszych prób 

zrobiłem trochę fotografii dla siebie, żeby zatrzymać 

je w pamięci. Później pokazałem je Krystianowi, 

na co on zawołał kilku aktorów, którzy czekali akurat 

na próbę, m.in. Krzysztofa Globisza i Piotra Skibę 

i pokazał im zdjęcia. Był nimi zachwycony. 

To był dla mnie niezwykły moment. 

Byłem wtedy na etapie podejmowania decyzji, jaki 

scenariusz na życie może być dla mnie interesujący. 

Pociągało mnie wiele rzeczy, ale postanowiłem dać 

42 


sobie rok na to, żeby zobaczyć, co z tego wyniknie. 

Po roku fotografowałem już u większości reżyserów, 

których prace w tamtym momencie najbardziej mnie 

interesowały. W międzyczasie zdałem sobie sprawę 

z tego, że aktorstwo nie jest dla mnie. 

Niedługo potem zaproponowałem 

Krystianowi Lupie stworzenie fotograficznej 

opowieści o jego teatrze. Dostałem od niego carte 

blanche — możliwość wchodzenia na wszystkie 

spektakle i próby do nowych spektakli oraz próby 

wznowieniowe starych spektakli. Po kilku latach 

wydałem mój pierwszy album Lupa/Teatr. 

Tak, czytałam, że gdy Krystian Lupa po raz pierwszy 

zobaczył Pana zdjęcia z Wymazywania (sztuki, którą 

reżyserował) powiedział: „tak powinno się robić 

zdjęcia w teatrze”. Jak się powinno robić zdjęcia 

w teatrze? 

Myślę, że teatr trzeba fotografować 

w bardzo subiektywny sposób, w pełni angażując

...trzeba umieć 

zawłaszczyć sobie 

przestrzeń teatru 

i poczuć ją 

jako własną wizję, 

a następnie 

przelać tę wizję 

na fotografie 

swoją wrażliwość. Często powtarzam, że trzeba 

umieć zawłaszczyć sobie przestrzeń teatru i poczuć 

ją jako własną wizję, a następnie przelać tę wizję na 

fotografie. Zdjęcia, które są wypełnione znaczeniami, 

symboliką, emocjami, które są osobistą wypowiedzią, 

są w stanie przykuć uwagę odbiorców, ale też mogą 

funkcjonować jako autonomiczne, oderwane od 

teatru dzieła. 

Spotkałam się z opinią, że fotografia działa 

przeciwko teatrowi, który z założenia jest 

(i powinien być) ulotny i niezapisany. 

Co Pan o tym myśli? 

To zależy od tego, jaki to jest rodzaj 

fotografii. Francis Bacon kiedyś tak powiedział 

o fotografii: „chodzi o to niewielkie odejście od 

rzeczywistości, które sprawia, że rzeczywistość 

uderza mnie jeszcze mocniej”. Uważam, że jeśli 

fotograf nie rejestruje scenicznej rzeczywistości, ale 

świadomie ją przekształca, nadając jej osobistego 

wymiaru, to jest w stanie uchwycić efemeryczność 

teatru. Jeśli nakładam na zastaną realność filtr 

swojej wrażliwości, poszukuję głębokich stanów 

emocjonalnych, angażuję swój sposób widzenia 

świata i obrazowania, to zbliżam się do prawdziwej, 

ulotnej natury teatru. 

„Tylko sztuka jest w stanie oddać inną sztukę”. 

Jest Pan artystą. Artyści bywają próżni i lubią być 

widoczni, a Pana rola w teatrze polega na tym, 

żeby Pana nie było, bo aktorom nie wolno wszak 

przeszkadzać. Jak wygląda praca z przyczajenia 

i czy daje artyście satysfakcję? 

Między innymi z tego powodu 

zrezygnowałem z bycia aktorem. Miałem 

przeświadczenie, że pozostając z boku rzeczy, 

będę w stanie znacznie więcej zauważyć 

i dużo więcej wziąć dla siebie, niż gdybym był 

w centrum zdarzeń, na scenie. Bycie niewidocznym 

jest szczególnie ważne w teatrach takich, jak 

Gardzienice, gdzie sceny są kameralne i jest się 

bardzo blisko aktorek i aktorów. Trzeba pamiętać 

o tym, żeby podchodzić z szacunkiem do czyjejś 

pracy i trudu, jaki w nią wkłada. 

Miałem kiedyś bardzo miłą sytuację 

po spektaklu Teatru Pieśń Kozła, kiedy Anna 

Zubrzycki, współzałożycielka teatru, wspaniała 

aktorka, skierowała brawa w moją stronę. 

Wielokrotnie słyszałem, że pracuję w bardzo 

dyskretny sposób. Myślę, że między innymi dlatego 

miałem możliwość fotografować spektakle, a nie 

tylko próby wspomnianych teatrów. Lubię robić 

zdjęcia z oddalenia, między innymi dlatego, żeby 

43 


nie zaburzać czyjegoś toku budowania postaci. 

Aktorzy są świadomi tego, że ktoś jest obok, to na 

nich wpływa, wybija ze skupienia, a u reżyserów, 

z którymi współpracuję, praca aktora nad rolą, 

to często misternie tkana pajęczyna, budowana 

na emocjach trudnych do wydobycia. Poza tym, 

fotografując z pewnej odległości, ja sam dużo lepiej 

mogę się skupić. Jest jeszcze inna, równie ważna 

kwestia — fotografowanie z oddalenia zmienia 

perspektywę, pozwala na zbliżenie do siebie kilku 

planów, spłaszczenie obrazu i sprowadzenie go do 

dwóch wymiarów, dzięki czemu staje się on bardziej 

zbliżony do malarstwa, czy grafiki. 

Pracował Pan z wielkimi artystami sceny, 

z wizjonerami takimi jak: Krystian Lupa, 

Włodzimierz Staniewski, Mariusz Treliński, 

Krzysztof Warlikowski czy Boris Kudlička. Czy 

oni mają wpływ na Pana zdjęcia, czy narzucają/ 

sugerują jakieś ujęcia, ustawienia, czy raczej ma 

Pan całkowitą swobodę? 

Wolność twórcza jest dla mnie najważniejsza 

w pracy w teatrze i myślę, że artyści, z którymi 

pracuję, sami wiedzą najlepiej, że taka wolność 

jest absolutnie niezbędna. Nie przypominam sobie 

sytuacji, żeby ktoś sugerował, jak mam fotografować. 

Reżyserzy/ki najczęściej darzą mnie zaufaniem i są 

ciekawi, co przykuje moją uwagę w ich spektaklach, 

jak je zinterpretuję. Ja też jestem za każdym razem 

ciekaw tego, co zobaczę w nowym spektaklu. 

Reżyserzy wychodzą też naprzeciw moim pomysłom, 

jak na przykład przy pracy nad albumem Staniewski. 

Gardzienice. Antyk, kiedy organizowano dla mnie 

specjalne próby w ruinach czy w lesie. 

Na czym polega różnica w fotografowaniu teatru 

dramatycznego i operowego? 

W teatrze dramatycznym skupiam się 

bardziej na grze aktorskiej, na autentycznych 

emocjach, w operze bywa z tym różnie. Większość 

solistów myśli w pierwszej kolejności o tym, żeby 

dobrze zaśpiewać, dopiero później, żeby zagrać rolę 

aktorską. Fotograf musi umieć uchwycić solistów 

w bardzo krótkich momentach między kolejnymi 

śpiewanymi partiami. W punktach kulminacyjnych 

pod względem emocjonalnym najczęściej mają 

szeroko otwarte usta i wygląda to nieciekawie. Poza 

tym rzadko patrzą na siebie nawzajem, najczęściej 

kątem oka obserwują dyrygenta, albo bezpośrednio, 

albo na monitorach umieszczonych na scenie 

po bokach za portalem. Ostatecznie, aby zdjęcia 

44 



45

Lubię fotografować w taki sposób, 

aby uchwycić najbardziej nasycone 

emocjonalnie sytuacje 

46 


przekazywały jakieś autentyczne emocje, trzeba 

wyłapywać ułamki sekund. Fotograf tworzy nastrój 

na zdjęciu, wyzwalając migawkę w konkretnym 

momencie i ten decydujący moment ma tu 

ogromne znaczenie. 

Drugą istotną sprawą są monumentalne 

scenografie, w których soliści są niejednokrotnie 

porozrzucani. Kiedy patrzymy na scenografie Borisa 

Kudlički czy Barbary Hanickiej, mamy wrażenie, 

że wystarczy po prostu zrobić zdjęcie, że to jest 

ready made. Jest dokładnie odwrotnie, im bardziej 

niezwykła jest scenografia, tym więcej umiejętności, 

wrażliwości i wyczucia estetyki jest potrzebne, żeby 

to piękno oddać w sensowny sposób. 

W operze najczęściej jest też wiele 

nakładających się akcji w różnych planach, z przodu 

śpiewają soliści, z tyłu przemieszczają się fragmenty 

scenografii, na chwilę pojawia się balet, pojedynczy 

tancerze majaczą gdzieś za szybą, do tego dochodzą 

światła, projekcje. To są pojemne dzieła, z których 

wybieram to, co przykuwa moją uwagę i decyduję 

o tym, co pokażę na zdjęciach, jaką historię stworzę 

w oparciu o ogrom tego, co znajduję na scenie. 

Stworzenie czystych obrazów z wyraźnym tematem, 

będących esencją estetyczną i emocjonalną 

spektaklu, wymaga naprawdę dużej wirtuozerii. 

Jak wyglądała Pana praca przy Latającym 

Holendrze w reżyserii Mariusza Trelińskiego w 

Operze Narodowej? 

W tym spektaklu na scenę zostały wylane 

hektolitry wody. Po niej przesuwały się elementy 

scenografii, w niej poruszali się soliści, tańczyły 

tancerki. Fotografując taki krajobraz z widowni, 

nie byłbym w stanie oddać w pełni tego, co działo 

się na scenie, otrzymałbym tylko obraz cienkiej linii 

wody i mało wyraziste, rozproszone sylwetki osób. 

Fotografowałem stojąc na scenie, 

zaproponowano mi nawet gumowce do poruszania 

się w wodzie. Z jednej strony fotografowałem piękną 

choreografię z rozbryzgami wody, podobnie jak 

wcześniej u Piny Bausch, z drugiej całą przestrzeń 

odkształcałem w taki sposób, żeby zakrzywić 

horyzont do postaci łuku i stworzyć wrażenie, jakby 

taniec w świetle księżyca odbywał się na globie, 

w jakiejś surrealistycznej rzeczywistości. 

Jest Pan autorem kilku albumów fotograficznych, 

m.in.: Staniewski – Gardzienice – Antyk, Treliński. 

Więcej niż życie, Lupa / Teatr – setki zdjęć, 

komentarze reżyserów, wywiady, recenzje. 

Skąd się wziął pomysł, aby wydać te pozycje? 

Lubię album fotograficzny jako formę, 

która z jednej strony może posłużyć do dobrego 

zaprezentowania poszczególnych fotografii — przy 

każdej z nich możemy się na dłużej zatrzymać 

i obejrzeć w skupieniu, z drugiej strony — do 

zderzania zdjęć ze sobą albo budowania większej 

opowieści. Przykładowo teatr Krystiana Lupy jawił mi 

się jako jedna, spójna opowieść o kondycji człowieka 

i tak to przedstawiłem w albumie. Ludzie w 

nieumiejętności bycia ze sobą, w stanie odrętwienia, 

inercji, zanurzeni w swoim wewnętrznym świecie. 

Teatr Gardzienice z kolei pociągał mnie ze względu 

na swoistą dzikość i pierwotność. Spektakle 

Włodzimierza Staniewskiego mają mistyczny, 

transowy charakter, a jednocześnie są bardzo 

malarskie. W tym przypadku od samego początku 

pracowałem nad tym, aby wydobyć ten zmysłowy 

charakter, jednocześnie w obrazie nawiązując do 

starożytnego malarstwa wazowego. Spektakle 

operowe Mariusza Trelińskiego są jeszcze inną 

opowieścią, w wielu z nich pojawia się wątek 

obsesyjnej pogoni mężczyzny za kobietą. To często 

mroczne, hipnotyzujące wizje, przepełnione 

cierpieniem i obłędem. To mnie najbardziej pociąga 

w jego spektaklach. Na równi z niezwykłymi 

scenografiami Borisa Kudlički. 

Przy okazji jednego z konkursów fotograficznych 

(któremu Pan jurorował) wyraził Pan opinię, 

żetwórcy myślą za bardzo zestawem zdjęć, zamiast 

myśleć pojedynczą fotografią. Czy mógłby Pan to 

rozwinąć? 

Fotografowie często opowiadają historie 

przy użyciu większej ilości zdjęć, tworzą reportaże 

ze spektakli, a nie skupiają się na tym, aby temat 

stworzyć na jednej fotografii. Dopiero ten drugi 

kierunek powoduje, że poszczególne zdjęcia 

przykuwają uwagę, coś w nas uruchamiają, 

wywołują jakieś emocje i sprawiają, że chcemy do 

nich wracać. Nad tym między innymi pracuję ze 

studentami — budowaniem takiego napięcia 

w kompozycji, które skupi uwagę odbiorcy na tym, 

co dla nas jest istotne. 

Pana fotografie są bardzo często nieostre, 

niedoświetlone, poruszone, zamglone, 

nieoczywiste. 

Postacie są uchwycone w rozmazaniu, transie, 

w stanie wytrącenia. Aktor bywa plamą koloru 

w artystycznym uniesieniu. Czy takie ujęcia można 

zaplanować, czy bywają one dziełem przypadku? 

Czy i na ile edytuje Pan zdjęcia, stosując 

komputerowe sztuczki? 


47

W przypadku fotografii mówi się często 

o intuicji, która według mnie jest zbiorem naszej 

wiedzy i doświadczeń, uruchamianych w bardzo 

krótkim czasie, na nieświadomym poziomie. Takie 

impresyjne fotografie wykonuję zazwyczaj, zakładając 

z góry, jaki ma być końcowy efekt. „Narzędzia” 

dostępne dla fotografa trzeba wykorzystywać 

świadomie, za każdym razem zastosowanie jakiejś 

techniki powinno służyć konkretnemu zamysłowi. 

Przykładowo obłęd można pokazać przez poruszenie 

obrazu, a zagłębienie w wewnętrznym świecie przez 

ekstremalne rozmycie i pozostawienie ostrości 

wyłącznie na twarzy albo oczach. 

wolność twórcza 

jest dla mnie najważniejsza w pracy w teatrze 

Eksperymentując z fotografią, wielokrotnie 

szukałem różnych pomysłów opartych o przypadek, 

np. zamykałem oczy i fotografowałem na słuch, 

a później analizowałem powstałe w ten sposób 

kadry, wykorzystując to do odejścia od bezpiecznych 

dla mnie kompozycji w stronę jeszcze bardziej 

nieoczywistych. W cyfrowej ciemni najczęściej 

pracuję już nad samym kolorem, przesunięciami 

poszczególnych barw albo czyszczeniem obrazu z 

niepotrzebnych elementów. 

Korzystam też z bardziej zaawansowanych technik 

tworzenia jakiegoś charakterystycznego obrazu, 

niedostępnych na etapie fotografowania, ale 

nie traktuję ich jak sztuczki, a raczej jak jedne z 

dostępnych „narzędzi”. 

48 


Notabene, większość z nich została wymyślona jeszcze 

w ciemni za czasów negatywu. 

Jest Pan także interesującym plakacistą. Pana 

plakat do Halki tak przypadł do gustu twórcom 

spektaklu (Grażynie Szapołowskiej i Brage 

Jonassenowi), że wykorzystali Pana pomysł 

w finałowej scenie. 

Ile plakatów ma Pan na swoim koncie? 

Tak, to była wyjątkowa sytuacja, ale też 

jakieś szczególne porozumienie bez słów. Przed 

stworzeniem plakatu dostałem podstawowe 

informacje odnośnie zamysłu reżyserskiego 

i scenograficznego, ale nikt niczego nie sugerował. 

Miałem pełną wolność w tworzeniu. Sam proces 

wykonywania tego plakatu był bardzo ciekawy, 

sfotografowanie ognia na wodzie było dość 

trudne, zwłaszcza że zależało mi, by przybrała 

postać łagodnych, czarnych fal. Okazało się, że aby 

osiągnąć taki efekt, miałem na to kilka minut 

w ciągu dnia tuż przed zachodem słońca. 

Na koncie mam kilkadziesiąt plakatów, 

wszystkie są oparte o wykonywane przeze mnie 

specjalnie na ich potrzeby fotografie. Czasem 

wykonuję je sam, a czasem są to duże sesje 

fotograficzne, chociaż zdecydowanie wolę pracę 

w pojedynkę. 


49

Nawet przy sesjach aktorskich, w trakcie trwania 

zdjęć, proszę wszystkich o opuszczenie studia, żeby 

stworzyć aktorom/kom odpowiednie warunki do 

skupienia i poszukania autentyczności. 

W samotności pracuję częściej nad plakatami 

operowymi, gdzie nie ma konieczności pokazywania 

aktorów/ek, a bardziej chodzi o szukanie jakichś 

znaczeń, symboliki. 

„Obłęd, cisza, pustka — to interesuje mnie 

najbardziej” — to Pana słowa, czy mogę poprosić 

o rozwinięcie? 

Kiedyś zostałem nawet nazwany przez 

jednego z krytyków fotografem ciszy. W teatrze 

najbardziej pociągają mnie trudne do uchwycenia 

stany emocjonalne jak obłęd albo, z drugiej strony, 

wsobność czy inercja. Bardzo interesuje mnie 

nieumiejętność bycia ze sobą, niewysłowione 

cierpienie, ukryty ból. Tego poszukuję w teatrze 

różnych twórców. Lubię fotografować w taki 

sposób, aby uchwycić najbardziej nasycone 

emocjonalnie sytuacje, ale nie same chwile jakiegoś 

emocjonalnego wybuchu, a raczej momenty przed 

taką eksplozją lub tuż po niej. 

Wtedy, często w ciszy, widzimy najbardziej 

autentyczne i intensywne emocje — albo ogromne 

napięcie, albo opadanie i odrętwienie, jakąś 

rezygnację. 

Fotografowanie z oddalenia daje mi też 

z kolei możliwość zbudowania obrazu w taki sposób, 

że mamy wrażenie, że nie słyszymy postaci, że jest 

odizolowana, odcięta. Widzimy tylko niemy krzyk, 

uderzający, niewysłowiony ból. 

50 


Porównywano Pana prace do mistrzów 

światłocienia takich jak Rembrandt czy Caravaggio. 

Czy ma Pan swoich mistrzów, którzy szczególnie 

Pana inspirują? 

Jeśli mówimy o malarstwie, to najbardziej 

inspirował mnie zawsze Francis Bacon i chyba 

najczęściej spotykałem się z porównaniami moich 

fotografii do jego malarstwa. Bliscy są mi też między 

innymi: Egon Schiele, Edward Hopper i Zdzisław 

Beksiński. 

Czym dla Pana jest sztuka? 

Sztuka jest dla mnie synonimem wolności. 

Bywa też ucieczką od otaczającej nas rzeczywistości. 

Przede wszystkim sztuka jest przekraczaniem 

utartych sposobów myślenia, postrzegania czy 

tworzenia. 

Na czym polegał projekt ADEN Kebab? 

Była to wystawa moich fotografii 

zorganizowana we współpracy z Muzeum Sztuki 

Nowoczesnej w punkcie kebaba. Pomysł narodził się 

w związku ze spektaklem o imigrantach 10 piosenek 

politycznych, który reżyserował Michał Zadara. 

Fotografowałem życie w punkcie kebaba Aden. 

Spędziłem tam długie godziny nocami, zatrzymując 

migawki z życia tego miejsca, z perspektywy osób 

tam pracujących, które przybyły do Polski z nadzieją 

na lepsze życie nawet 30-40 lat temu, a nadal są 

obcymi. Powstała opowieść o marzeniach i ich 

zderzeniu Madame z Butterfly szarą rzeczywistością. w reż. Mariusza W Trelinskiego spektaklu 

fotografie łączyły się z surową scenografią Roberta

Rumasa oddającą przy użyciu metalowej konstrukcji 

obrys punktu kebaba i znajdujących się w nim rzeczy 

w naturalnej skali. Fotografie wyświetlane z wielu 

analogowych rzutników wypełniały przestrzeń 

scenografii i otoczenia, współtworząc dramaturgię 

spektaklu. 

Postanowiliśmy na koniec wrócić z fotograficzną 

opowieścią do miejsca, w którym powstała 

i otworzyliśmy wystawę w punkcie kebaba, 

zamieniając na kilka tygodni Aden w miejsce 

artystyczne — oprócz wystawy odbyły się tam 

dodatkowo kameralne koncerty. 

Wiem, że tworzy Pan także fotografie abstrakcyjne, 

bez użycia aparatu. Jak powstają te zdjęcia? 

Od ponad 10 lat tworzę cykle fotografii bez 

użycia aparatu, wykorzystując budowane przeze 

mnie do każdej fotografii konstrukcje, które później 

najczęściej niszczę. Światło przepuszczone przez 

taką konstrukcję trafia bezpośrednio na materiał 

światłoczuły, czasem jest to negatyw lub matryca. 

Za każdym razem w fotografii abstrakcyjnej 

wychodzę od wizji, a za nią podążają poszukiwania 

i eksperymenty. W tym przypadku punktem 

wyjścia była chęć oddania tego, co pojawia się pod 

powiekami, kiedy jestem na granicy snu i jawy, kiedy 

zasypiam albo się budzę. Zacząłem szukać sposobu, 

który pozwoli mi utrwalić te miraże. 

W każdym kolejnym cyklu powstają coraz 

bardziej wysublimowane obrazy. Jest to z jednej 

strony studium światła, a z drugiej – swego rodzaju 

studium własnych stanów wewnętrznych. 

Co Pana inspiruje przy tworzeniu fotografii 

abstrakcyjnej? 

HARMONIA 

W cyklu, o którym wspomniałem, były to sny 

i obrazy tworzące się pod powiekami, ale inspirację 

znajduję w różnych aspektach życia, w swoim świecie 

OPĘTANIE 

NIEŚWIADOMOŚĆ 

wewnętrznym, w relacjach z innymi 

ludźmi, różnego rodzaju wydarzeniach 

w przestrzeni społecznej. Poszukuję też inspiracji 

w innych dziedzinach sztuki na zasadzie zderzania, 

krzyżowania ich ze sobą, np. w malarstwie, sztuce 

współczesnej albo muzyce szukam inspiracji dla 

fotografii, a z kolei tworząc muzykę, inspiracji 

szukam np. w literaturze. 

Na koniec – jakich rad udzieliłby Krzysztof Bieliński 

młodym, początkującym fotografom? 

Żeby odważnie zaglądali w siebie, rozwijali 

swoją wrażliwość i szukali własnego języka 

fotograficznego. 

Ślicznie dziękuję za rozmowę i życzę samych 

pięknych ujęć. [RC] 

Przypisy do zdjęć: 

*Jolanta / Zamek Sinobrodego, reż. Mariusz Treliński, Teatr Wielki – Opera Narodowa (str. 38-39) 

*Sesja promocyjna Kotliny w reż. Agnieszki Olsten, Wrocławski Teatr Współczesny (str.40) 

*N, chor. Angelin Preljocaj, Ballet Preljocaj (str.42) 

*Miasto snu, reż. Krystian Lupa, TR Warszawa (str. 43) 

*Latający Holender, reż. Mariusz Treliński, Teatr Wielki – Opera Narodowa (str.46 góra) 

*Ifigenia w A..., reż. Włodzimierz Staniewski, OPT Gardzienice (str. 46 dół) 

*Metamorfozy, reż. Włodzimierz Staniewski, OPT Gardzienice (str. 48 góra) 

*Święto wiosny, chor. Pina Bausch, Schauspielhaus Wupptertal (str. 49 góra) 

*Złota skała, reż. Grzegorz Laszuk, Teatr Studio im. Stanisława I. Witkiewicza (str. 48 i 49 dół) 

*Z cyklu Deformacje (str. 50) 

*Z cyklu Under Eyelids 2009/10 (str. 51) 


51

СЕРГЕЙ ГЛОВЮК 

Siergiej Głoviuk 

Siergiej Głoviuk — mieszkający w Moskwie 

poeta rosyjski, urodzony w 1958 roku w 

Dreźnie (w Niemczech). Autor kilkunastu 

tomów wierszy. Ukończył Instytut Literatury 

Maksym Gorki w Moskwie. Pracował 

jako redaktor i redaktor naczelny w wielu 

wydawnictwach. Jest członkiem Rosyjskiego 

Stowarzyszenia Pisarzy i honorowym 

członkiem Macedońskiego Stowarzyszenia 

Pisarzy. Tłumacz, organizator Festiwali Poezji 

Słowiańskiej w Twerze i w Moskwie, podczas 

których wręczane są nagrody twórcom 

zasłużonym dla literatury i kultury słowiańskiej. 

Autor i wydawca międzynarodowej serii 

poetyckiej Iz wieka w wiek (Z wieku w wiek). 

W 2011 roku wydał Antologię Poezji Polskiej, 

która zawiera utwory ponad osiemdziesięciu 

polskich poetów i poetek, począwszy od 

Tadeusza Różewicza, Wisławy Szymborskiej, 

Zbigniewa Herberta, aż po obiecujących 

poetów debiutujących w latach 90 ubiegłego 

wieku. Ich wiersze przełożyli najwybitniejsi 

poeci rosyjscy, w tym również Siergiej Głoviuk. 

Za prace translatorsko-wydawnicze otrzymał 

wiele nagród międzynarodowych, w tym, 

Nagrodę Macedońskiego Stowarzyszenia 

Tłumaczy (1997), a w 2011 roku, Nagrodę 

polskiego Ministra Kultury i Dziedzictwa 

Narodowego. 

52 


*** 

To życie, które życiem nie jest, 

Oglądam na ekranie — w kinie. 

Ot, taki przechodzień-włóczęga, 

Co zagląda w puste okno. 

Jakby zza uchylonej zasłony 

Pokazało mu się coś, co znał 

A i u mnie, na przestronnym ekranie 

Coś tam widac, co — nie wiem! 

Wszystko wydawało się takie oczywiste 

I zrozumiałe, i całkiem jasne, 

Cóż on tam wciąż widział 

W tym nieprzezroczystym, niemytym oknie? 

Cichną puste bulwary 

Cichną potoki samochodów. 

Znikają mosty, chodniki 

Światło płynie z niebiańskich szczytów. 

A on dotyka lustra okien, 

Ciemność się przed nim rozstąpiła. 

Jednak nie jest całkiem sam na świecie, 

Nawet jeśli pustka w domu. 

Powrót 

A niebo było: stal i ołów w jednym. 

Nas dwoje — ty i ja — wirujemy pod nim 

Obłoki dwa. Od stada się odbiły. 

Budzi się dzień. Latarnie noc zgubiły. 

Obłoki dwa zwyczajnie się spotkały — 

Skrzydlate tła pod nieba interwałem 

I skały ziemi, błękitniejące rzeki; 

My pod, my nad, godziny odliczamy. 

Pod nami świat przytulny, rozśpiewany. 

Ulice, domy, planeta kołująca, 

A ponad nią radość wczesnego słońca. 

Więc mamy czas, na powrót nie za późno. 

Choć coraz bardziej atmosfera rzednie 

I lucyfera wyją brednie. 

Rozpada się cząsteczek sfera. 

My sami, w świecie zagubieni, 

Bez słów bezsilne ptaki dwa, 

Nie ma aniołów, w raju dnia 

Bezużyteczne wszystko jest; 

Panie, nas nie ma w bezdni tej. 

POEZJA 

Stara Moneta 

Brzęczy moneta na cienkim szkle 

I lampa płonie na stole w kącie, 

Orzeł dwugłowy do lotu się rwie 

Po jednej monety stronie. 

Znalazłem ją, 

Gdy zamyślony poszedłem do sadu 

Pokopać trochę. Z monety tej 

Powróżyć mi mi się zachciało. 

Orzeł ma jedną głowę na wschód 

Zastygłą w hipnotyczny szok. 

Druga na zachód patrzy łapczywie 

Już od stuleci dwóch. 

Tam, gdzie przy rdzawej bałtyckiej wodzie 

prospekty, mosty i kanałów rzędy, 

gdzie nogi koni z czuchońskich błot 

wyciągał kiedyś Klond. 

Moneta wirowała, kręciła się, jej dźwięk 

Przypominał zduszony jęk. 

Na jej miedzianej błyszczącej stronie 

Widniał młot z sierpem i ciemny ogień. 

Przez kłos się wiła jak gibka żmija 

Wstęga i pętlą go wciąż dławiła. 

A kłos olbrzymi pod sierp się zwalił, 

Lecz znowu odrósł. Korony spadły 

Z dwugłowych orłów. 

Raz wspak, raz na odwrót, 

Pieniądz migoce, to sierp, to młot, 

To znów korona i znowu sierp. 

Piątak miedziany, ja losu jego 

Panem, raz rewers, raz znowu awers. 

Raby, nie raby? Aż zaczepiwszy 

Krawędzią o pióro ostre, stalowe, 

moneta wpadła w szczelinę kantem 

Tłumaczenie: Aleksander Nawrocki 


53

EWA MATYJA 

Ewa Matyja jest kreatywną 

duszą, która potrzebowała przeżyć wiele, 

by dojrzeć do pewnych decyzji 

i postawić wszystko na jedną kartę. 

Ma za sobą parę etapów, które 

ukształtowały ją, by mogła żyć, tak jak 

zawsze chciała. Ewa była osobą dążącą do 

sukcesu, częścią koła, z którego ciężko było 

uciec lub też się zatrzymać. Starała się, 

poświęcała, dawała więcej, niż miała przez 

lata, by poprzez uszczęśliwianie innych 

dojść do momentu, w którym sama będzie 

usatysfakcjonowana ze swojej pozycji. Na 

szczęście w drodze na szczyt uświadomiła 

sobie, po zebraniu wszystkich tych lepszych 

i gorszych doświadczeń, że czas postawić 

siebie na pierwszym planie, poczuć się 

dobrze ze sobą i zacząć żyć życiem, o jakim 

zawsze marzyła. Obecnie, podczas nowego 

etapu, trwającego już od ponad trzech 

lat, Ewa jest kobieta spełnioną, spokojną, 

marzącą, szczęśliwą. Jej wytrwałość dążenia 

do celu, pracowitość, motywacja, które 

towarzyszyły jej przez ostatnie 34 lata, 

teraz dopiero mają sens. Artystka kieruje 

całą swoją energię na to, co kocha – tworzy 

sztukę. 

54 


Sztuka abstrakcyjna 

jest trudna do oceny. 

Dla mnie dobra praca to ta, która wywoła u mnie 

emocje. 

Tego samego oczekuję od moich prac. 


55

MALARSTWO 

jest moim zapalnikiem do wyjścia rano z łóżka 

Jak zdefiniować moje malarstwo? 

Większość osób, które kiedykolwiek miały ze mną 

styczność, zapewne by powiedziały, że jestem 

niesamowicie otwartą osobą, która w natychmiastowy 

sposób potrafi nawiązać kontakt z każdym napotkanym 

człowiekiem. Sporo w tym racji. Natomiast jedynie garstka 

osób wie, że nie jestem zbyt wylewna, nie lubię mówić 

o sobie, czy o swoich uczuciach. Wolę słuchać. 

Malarstwo jest dla mnie formą wyrażania moich emocji. 

Wizualnie. Sztuka, którą tworzę, odbywa się 

w sposób intuicyjny, w zależności od zdarzeń, momentów, 

napotkanych osób, odwiedzonych miejsc, wpływu jakie 

te wszystkie elementy wywarły na mnie i moje emocje. 

Często widzę piękno w nieoczywistych formach, detalach, 

które odbiegają mocno od perfekcji, w elementach 

otaczającego nas świata, na które większość z nas nigdy 

nie zwróci uwagi. Ja natomiast staram się przedstawić 

te wszystkie niedoskonałości świata na płótnie, 

przyprawione emocjami, widziane moimi oczami. 

Zajmuję się malarstwem abstrakcyjnym – bo ten rodzaj 

sztuki pozwala mi na uzewnętrznienie się bez użycia słów. 

Cytując Edwarda Hopper’a „If I could say it in words there 

would be no reson to paint” 

Odbiorca natomiast ma prawo do własnej interpretacji, 

a jest ich przy każdym obrazie wiele. Dla mnie, jako 

twórcy, ważne jest, by odbiorca zatrzymał się na chwilę, 

przyjrzał się szczegółom, by każdego dnia mógł odkryć 

nowy element pracy, którego nie dostrzegł wcześniej. 

Osobistym sukcesem natomiast jest, gdy wzbudzę 

u odbiorcy emocje, gdy osoba ta będzie w stanie poczuć 

to, co ja czułam w momencie tworzenia. 

56 


Jak powstaje pomysł na obraz? 

Pracuję zazwyczaj nad serią obrazów, a nie konkretną 

pracą. Seria zawiera na ogół 10-15 obrazów. Moment 

rozpoczęcia pracy nad nową serią jest zawsze szczególny. 

Są to momenty ciszy, czasem dni pełnego skupienia, 

przebywania sam na sam z czystym płótnem, jest to 

analiza ostatnich wydarzeń i ich wpływu na mój stan 

emocji. Myślę, że można to nazwać moją własną formą 

medytacji – zawsze w ciszy, zawsze w pojedynkę – aż 

do momentu, gdy poczuję ogromny przypływ energii 

i wtedy już rozpoczyna się gra z płótnem. Pracuję 

wówczas nad wieloma obrazami w tym samym czasie. 

Ilość energii wyrzucana jest ze mnie automatycznie, 

przelewam emocje, te dobre i te złe, używając różnych 

narzędzi, które pozwalają mi pozbyć się nadmiaru 

ekscytacji, energii. Przeskakuję z płótna na płótno, bo 

jest to dla mnie ciekawsze. Dla osoby tak niecierpliwej 

jak ja, nie byłoby opcji pracy nad jednym obrazem od 

początku do końca, znudziłabym się dziesięć razy przed 

jego skończeniem. Potrzebuję chaosu, potrzebuję chwil 

zadowolenia, gdy uda mi się osiągnąć, całkowicie przez 

przypadek ciekawe, piękne zestawienie tekstur, kolorów, 

odpowiedni gest pędzla – coś, co wywoła we mnie 

poczucie zadowolenia, następnie potrzebuję dni złości, 

gniewu, gdy najmniejsza ilość farby psuje wszystko to, 

co cieszyło dzień wcześniej. 

I błędy, i przypadkowe, zadowalające ruchy pędzla 

pozwalają mi się uczyć codziennie. Taki tryb: swobodny, 

nieprzemyślany trwa przez parę tygodni, aż obraz zaczyna 

nabierać kształtu, wtedy skupiam się na indywidualnych 

pracach. Reszta musi być odwrócona do ścian, by nie 

przemawiały do mnie. To jest moment jeden na jeden 

tylko z konkretnym obrazem. Niektóre prace przemawiają 

do mnie od razu – stawiam ostateczny mark i zaczynam 

końcowe prace nad kolejnym obrazem. Są też i takie, 

do których robię wielokrotne podejścia. 

Przez ostatnie trzy lata zawsze pracowałam tylko nad jedną 

serią obrazów w tym samym czasie. Aktualnie – odkąd 

zamieszkałam na Bali – pracuję nad trzema seriami prac. 

Wynika to z ogromnej ilości niesamowicie kreatywnych 

osób, które tutaj mieszkają. Ich wpływ pozwala na szersze 

otwarcie oczu, wyjście poza dotychczasowe schematy 

oraz wyzwalanie swoich możliwości i przesunięcie linii 

limitów o szczebel wyżej. 

Sztuka abstrakcyjna jest trudna do oceny. Dla mnie dobra 

praca to ta, która wywoła u mnie emocje. Tego samego 

oczekuję od moich prac. 

Jak oddać emocje, duszę, wrażliwość? 

Będąc szczerym ze sobą. Nie oczekując. Tworząc, tak 

jakby to miał być ostatni obraz w twoim życiu. Będąc 

wdzięcznym za to, że robię, to co kocham. Nie analizując 

kolejnych kroków. Czując. Czując kolejne muśnięcia farby. 

Nie bojąc się kolejnych ruchów. Popełniając błędy. Wierząc 

w siebie. 

Rynek sztuki w Polsce? 

Nie jestem w stanie ocenić rynku sztuki w Polsce 

z prostego powodu: w momencie, gdy postanowiłam 

całkowicie oddać się malarstwu, zatrzymałam się na 

parę miesięcy w Polsce – moja sztuka była jednak wtedy 

jeszcze bardzo mocno raczkująca. To, co tworzyłam, było 

na zupełnie innym etapie. Pierwszy rok był dla mnie 

procesem nauki, eksperymentów, dociekania wiedzy. 

Nie mieszkam w Polsce od 15 lat. Wyjechałam jeszcze jako 

nastolatka. Natomiast w momencie, gdy postanowiłam 

całkowicie oddać się malarstwu moje założenie było jasne 


57

Posługuję się ograniczoną paletą kolorów. 

Nigdy nie zrezygnuję z bieli i czerni 

(oraz ich odcieni) – są one moją największą miłością 

58 


– chcę, by moje prace były dostępne na całym świecie. 

Do tej pory dotarłam do pięciu kontynentów, a 90% moich 

kolekcjonerów znajduje się w USA. 

Gdybym mogła zmienić jedną rzecz 

w swoim życiu, co to by było? 

Nigdy nie przerwałabym mojej przygody z malarstwem. 

Co mnie denerwuje? 

Niegdyś denerwowało mnie mnóstwo rzeczy, byłam 

choleryczką. Teraz już wiem, że wynikało to z braku 

samozadowolenia, z trybu życia, jakie prowadziłam 

– ciągłe poirytowanie wiedząc, że mogę więcej, inaczej. 

Teraz jestem spokojna, bo żyję tak, jak zawsze tego 

chciałam – w tropikach, przy plaży, otoczona piękną 

naturą, cudownymi ludźmi, mająca dostęp do mojego 

studia o każdej porze dnia i nocy. 

Rzadkie momenty zdenerwowania zdarzają się jedynie, 

gdy nie mam nad czymś kontroli, stresuję się zawsze, 

gdy obraz jest w drodze do nowego kolekcjonera i czekam 

na jego reakcje po zobaczeniu go na żywo. 

Często jednak złość i negatywne emocje pomagają mi 

w tworzeniu lepszej, bardziej wartościowej sztuki. 

Co jest powodem, dla którego chce 

wyjść z łóżka każdego dnia? 

Dosłownie odpowiadając – zapierające dech w piersiach 

wschody słońca oglądane z plaży każdego dnia. Piękno, 

do którego nigdy wcześniej nie miałam dostępu w takiej 

formie. Są to momenty, których nigdy nie zapomnę. 

No i malarstwo jest moim zapalnikiem do wyjścia rano 

z łóżka – to ono dało mi możliwość podróżowania po 

świecie, doświadczania życia w taki sposób, o jakim 

niegdyś tylko marzyłam. To sztuka pozwala mi na 

poznawanie niesamowitych osobowości, artystów, 

którzy inspirują, wspierają, od których się uczę. To dzięki 

malarstwu mieszkam obecnie na Bali – w miejscu, które 

było dla mnie niegdyś totalnie nieosiągalne. Świadomość, 

że moje prace zdobią ściany domów w ponad 100 krajach 

na świecie, daje mi dodatkową porcję motywacji do 

tworzenia. 

Jak ważny jest kolor w mojej 

twórczości? 

Posługuję się ograniczoną paletą kolorów. Nigdy nie 

zrezygnuje z bieli i czerni (oraz ich odcieni) – są one moją 

największą miłością, od jakiegoś czasu w połączeniu 

z naturalnym kolorem surowego płótna bawełnianego. 

Zdarzają się obrazy, gdzie pojawia się dodatkowy 

element koloru w moich pracach – ale jest to bardzo 

nieprzewidziane i odbywa się naturalnie pod wpływem 

aktualnych wydarzeń i emocji. 

Ewa prywatnie? 

Ewa jest kobietą znającą swoją wartość, korzystającą 

z uroków życia. Kochającą córką, jedną z pięciu pięknych 

sióstr, ukochaną ciocią dla swoich trzech cudownych 

siostrzeńców. 

Jak gruby trzeba mieć portfel, żeby 

stać się posiadaczem mojego obrazu? 

Ceny moich prac zależą od serii, wielkości, techniki – 

zaczynając już od paruset złotych, aż do parunastu tysięcy 

złotych. 

Czego może mi Pan życzyć? 

Zdrowia oraz nieskończonej kreatywności. [JP] 


59

Piosenka 

o zwątpieniu 

„Babko, czy to ma sens, czy to ma sens jeszcze? 

Czy opłaca się jeszcze cokolwiek robić? 

Babka myśli, że koniec jest bliski? 

Ile to wszystko jeszcze potrwa? 

Babko, niech babka powie, ile jeszcze do końca?” 

Salcia Hałas 

POTOP 

Zwlekałem z napisaniem 

recenzji Potopu Salci Hałas, 

a to przynajmniej z kilku ważnych 

względów. Otóż to wprost niebywałe, 

co dzieje się z odbiorem tej książki od 

czasu premiery na początku zeszłego 

roku. Czekałem z niecierpliwością, aż 

będę mógł w spokoju zapoznać się 

z tekstem. Miały już miejsce ogromne 

pożary w Australii, czy trwająca 

obecnie pandemia koronawirusa. 

Z ostatnich wiadomości, chociażby 

groźne osuwiska w Norwegii – 

kataklizmów i katastrof zdaje się 

przybywać, o tym między innymi jest 

Potop. Nad tym poematem prozą wisi 

gdzieś wysoko karta Sprawiedliwości 

z tarotowych wielkich arkanów. 

Pierwsze skojarzenie: odebrałem tekst 

jako alert klimatyczny, ostrzeżenie, 

jednak drugie czytanie pokazuje coś 

więcej, rozległy wachlarz tematów, 

które Salcia Hałas umiejętnie ze 

sobą splata, czyniąc z Potopu, babiej 

piosenki, swoistą mozaikę, utkaną 

z ludzkiego gadania, domysłów, 

swego rodzaju ludowych mądrości, 

tłumaczenia świata na możliwy do 

zrozumienia sposób. 

60 


Wspomniałem o sprawiedliwości – 

w utworze jest mowa o tzw. prawie 

trójpowrotu, babka Szwajcerowa 

mówi: co zasiejesz, po trzykroć 

zbierzesz, to znaczy, w wielkim skrócie: 

bądź przygotowany na konsekwencje 

swoich działań, każde poczynanie ma 

dalsze rezultaty i od nas zależy, czy 

będzie z tego jakaś korzyść. 

W tym ujęciu to też karma, ludzkie 

zaniechania i złośliwości wracają jak 

bumerang. Widzę w tym podejściu 

nieokreślone być może do końca 

pragnienie o porządku społecznym, 

o świecie, gdzie wszyscy są wobec 

siebie równi, nie ma podziału na 

lepszych i gorszych. Niestety „Twój 

ból jest lepszy niż mój”; są ludzie, 

którzy chcą zagarniać dla siebie więcej 

i więcej, bez poszanowania dla innych. 

W Pieczeni dla Amfy Salcia 

Hałas zabrała nas do gdańskiego 

falowca, najdłuższego bloku 

mieszkalnego w tej części Europy. To 

powieść, za którą otrzymała w 2017 

roku Literacką Nagrodę Gdynia oraz 

uzyskała nominację do Nagrody im. 

Witolda Gombrowicza. 

W Potopie nadal jesteśmy 

w Trójmieście, odwiedzamy tym razem 

gdyńską dzielnicę Pekin, dla mniej 

zorientowanych w terenie, to wzgórze 

Orlicz-Dreszera. Historia dzielnicy 

sięga czasów przedwojennych, kiedy 

to, jak grzyby po deszczu, powstały 

tam pierwsze, często prowizoryczne 

budynki mieszkalne. Dlaczego 

zaglądamy do Pekinu? – ano dlatego, 

że szykuje się koniec świata i są trzy 

kobiety, które to wiedzą. Natomiast 

nie jest to wiedza oczywista, raczej 

snucie domysłów, pewnego rodzaju 

skojarzeń, czasem też gry słów. 

Okazuje się, że nie ma jednej prawdy, 

nie ma też jednego skutecznego 

wyjaśnienia, to się bardziej czuje, jak 

mówi babka Szwajcerowa: przyszłość 

to nitki na wietrze, nie wiadomo, w 

jaki wzór ostatecznie się ułożą. Oprócz 

babki Szwajcerowej (Lońki), jest 

jeszcze Halina Piguł (przedstawia całą 

historię) oraz Zośka Nadzieja z domu 

Konkel (ma eksmisję, depresję oraz 

czarną otchłań w ogródku). Te trzy 

kobiety są, prawie że odwzorowaniem 

trzech wiedźm z Makbeta, one 

obwieszczają w jakiś sposób koniec 

świata. Co jednak jest w historii 

z Potopu nowatorskiego? – najpewniej 

pogląd, że nie ma jednego końca, nie 

ma jednej katastrofy, czeka ludzkość

aczej ciąg katastrof mniejszych. 

A po czym to poznać? Salcia Hałas od 

samego początku trzyma czytelnika 

w poczuciu czegoś nieodgadnionego, 

tajemnicy, której nie da się rozwikłać. 

Najłatwiej zaobserwować zmiany 

w przyrodzie, Hałas zna dobrze ten 

temat, zajmuje się ogrodnictwem od 

wielu lat. Mamy zatem opisy pleśni, 

gnicia, rozkładu, wszystko, co wróży 

niejako przyszły potop, przyroda 

pokazuje człowiekowi stan zagrożenia. 

Jest nadzieja, (nomen omen to drugie 

imię Zośki), że człowiek zawróci z tej 

niechybnej, zmierzającej ku upadkowi 

drogi. W tekście utworu przynajmniej 

kilkakrotnie pojawia się słowo 

nadzieja, chociaż ogólne odczytanie 

Potopu nadziei nie daje. Koniec świata 

nastanie i nie będziemy mogli nic 

zrobić. Warto też na tę okoliczność 

sporządzić małe rozróżnienie: 

Hałas w zasadzie pisze o dwóch 

końcach świata: jednym, najbardziej 

widocznym na gdyńskim Pekinie, 

w ogródku Zośki, (jest to zapadlisko, 

otchłań, czarna dziura, w dodatku 

przedstawiciel właściciela przeciął 

rury i przez ogródek płynie strumień). 

Przez te między innymi wydarzenia 

Zośka ma depresję. Jest jeszcze 

drugi koniec świata, na użytek tej 

recenzji nazwę go „wielkim”, który 

niekoniecznie jest związany z jakimś 

kataklizmem. Powiedziałbym, że to 

takie ludzkie obserwacje, potoczna 

mowa, porzekadła, ale chyba przede 

wszystkim zwiastun degrengolady 

ludzkości, poczucie beznadziei, 

z którym do końca lektury nie sposób 

się rozstać. Koniec świata to ludzie 

goniący za złotym cielcem. 

Hałas opisuje koszmar 

dzikiej reprywatyzacji, gdzie różnymi 

niecnymi sposobami pozbywano się 

lokatorów, często pod pozorem troski 

o mieszkańców, a w zasadzie tylko po 

to, żeby nie musieć się z tego nikomu 

tłumaczyć. Pojawia się w Potopie 

nieco zmodyfikowany cytat ze Św. 

Ignacego Loyoli, dotyczący czyściciela, 

który nawet jak rujnował, to mówił, że 

zabezpiecza. Odczytanie jest, powiem 

szczerze, nawet bardziej uniwersalne, 

bowiem, ile razy zastanawiamy się 

nad tym, czy dla własnej iluzorycznej 

strefy komfortu, nie traktujemy 

ludzi jak pionków na planszy, i tak 

naprawdę nie leży nam na sercu czyjeś 

zdanie? Takim sposobem myślenia 

przyczyniamy się do rujnowania relacji 

z innymi ludźmi, w rezultacie pogłębia 

się ogólna znieczulica, niechlubne 

działania często przykrywa się 

atłasowym kłamstwem. 

Koniec świata niejedno ma 

imię, obok zapadlisk, dziur w ziemi, 

które są widomym znakiem końca, są 

też stany psychiczne, lęk, zakłopotanie. 

Swoją drogą, można uznać Potop za 

tekst profetyczny, ukazujący migawki 

z przyszłości, w zanadrzu próbujący 

ostrzec przed zgubnym działaniem 

człowieka. Nie piszę o tym bez 

przyczyny, bowiem o końcu świata 

mówi też Jagna Grochowiakowa, 

babka Zośki. Z tego względu Zośka 

ma widoczny uraz oraz depresję, 

nie tylko z powodu końca świata, ale 

zasadniczo z zachowania babki, która 

sprawia Zośce wiele przykrości. W 

Potopie dzięki temu został podjęty 

temat, który nie wszędzie jest chyba 

obecny, a dotyczy wielu trudności, 

jakie może sprawiać opieka nad 

osobami starszymi. 

Babka jest wobec Zośki 

nieznośna, pogłębia w niej poczucie 

bezradności. To dzięki babce Zośka 

gubi się w swojej bezsilności. Jawi się 

przed oczami smutny fakt, że oto bliscy 

często fundują złośliwości i przykre 

niespodzianki. Zośka ma depresję i jest 

przy tym, nie ukrywajmy, śmieszna, 

chociaż sama choroba już śmieszna 

nie jest. Salcia Hałas obnaża bolesną 

prawdę o tym, że depresja często 

jest bagatelizowana, nie traktowana 

poważnie, nawet przez osoby, które 

miałyby nieść pomoc w tej sytuacji. 

Blisko tu do innego utworu, 

mianowicie Psów ras drobnych Olgi 

Hund. We współczesnej literaturze 

coraz więcej jest odwołań do świata, 

który stanął na głowie. U Olgi Hund 

metaforą skołatanego ludzkiego 

padołu jest szpital psychiatryczny: 

jest tam beznadzieja, a jednocześnie 

niezaprzeczalna rzeczowość. To samo 

widać w Potopie. Zośka czyta ulotkę 

probiotyku, informacja o częstej 

zmianie partnerów, mogąca przyczynić 

się do infekcji, wywołuje u Zośki płacz. 

Jest z tym sama, żali się, że nie ma 

się nawet do kogo przytulić. Zarówno 

z Psów... jak i z Potopu, nasuwa się 

refleksja, iż zasady panujące w świecie 

są często oparte na egoistycznych 

pobudkach,interesowności, 

znieczulicy. Narratorka Psów ras 

drobnych stwierdza, że osoby 

cierpiące na różne niedostatki 

psychiczne, nie mają szans na życiową 

stabilizację. Związki się rozpadają, 

dlatego, że relacja z osobą chorą 

psychicznie niesie za sobą ryzyko oraz 

nadmierną odpowiedzialność – 

to oczywisty wyraz wyrachowania 

i stawiania własnych interesów 

na pierwszym miejscu, dodajmy, 

że na prawdziwe uczucie nie ma tu 

miejsca. W Psach... brak zdziwienia. 

Narratorka po prostu stwierdza fakt – 

kto chciałby wiązać się osobą z takim 

bagażem? Praktyczne czasy, wszystko 

traktuje się niczym transakcję, kapitał, 

który należy pomnożyć, nie narażając 

się przy tym na możliwy szwank. 

Zwątpienie i smutek 

towarzyszy też Zośce. Tu 

także nie ma zdziwienia – kto 

chciałby wiązać się z kimś 

z depresją, eksmisją i czarną 

otchłanią w ogródku? Depresja, 

oznaka zobojętnienia, to w Potopie 

coś znacznie bardziej dotkliwego niż 

choroba, dotyka całej rzeszy ludzi na 

świecie. Ludzie się spieszą, potracili 

poczucie ważności, minimalne 

poczucie sensu, być może w ogóle 

tego sensu nikt nie szuka, zamiast tego 

mamy konsumpcyjny pęd, pogoń za 

złotym cielcem, fruwający i pływający 

wszędzie plastik. Ludzie chcą więcej, 

są pazerni, ale kiedyś Matka Ziemia 

wierzgnie nogami i nie będzie już 

dla nikogo ratunku. Zresztą ocalenia 

nikt się nie spodziewa, mowa jest, 

co najwyżej, o ocaleniu Zośki, która 

między innymi za przyczyną trudnych 

doświadczeń wpadła w depresję. 

Czy jest na to jakaś recepta? 

Czy da się spowolnić nieodwracalne 

zmiany w przyrodzie? Na to chyba 

w utworze nie znajdziemy 

ostatecznej odpowiedzi, być może 

dlatego, że kataklizmy już mają 

miejsce. W obecnym czasie, to tylko 

minimalizowanie zniszczeń, szukanie 

ratunku przed potopem, który, tak czy 

siak nastąpi. 

61 


Salcia Hałas proponuje, i to 

jest fascynujące, aby zwrócić się ku 

małym rzeczom, zacząć doświadczać, 

w miejsce ciągłego pośpiechu. Realizm 

społeczny, poszukiwanie społecznej 

sprawiedliwości, rzeczowość, ale też 

czerpanie z reportażu, mamy przecież 

w Potopie wątki interwencyjne, 

kwestia dzikiej reprywatyzacji, piekło, 

jakie mogą wyrządzić starsze osoby 

(Jagna Grochowiakowa, babka Zośki), 

czy bardzo w ostatnim czasie istotny 

problem depresji. I na próżno szukać 

trąb jerychońskich, piekielnych ogni, 

scen rodem z filmów s-f, tego raczej nie 

doświadczymy. Wątki, małe sprawy 

utkane w przedziwnym wzorze, pełne 

domysłów i przypuszczeń, gdzieś 

zasłyszane, oddające również polot 

potocznej mowy, niezwykłe. 

Nie w każdym tekście literackim mogę 

to zaobserwować. 

Pojawia się skądinąd pytanie 

o sens narracji wykorzystanej 

w Potopie, tej niewolnej od 

sprzeczności, pełnej niedomówień 

i pytań o sens świata. Reakcje 

niektórych czytelników były, co nie 

powiedzieć, zaskakujące. 

W moim odczuciu to spontaniczność 

i skondensowanie tekstu wśród tzw. 

mikrozdarzeń. Jednym się to podoba, 

drugim być może trochę mniej. 

Warto też zwrócić uwagę na 

pozycję narratora, który nie 

jest wszechwiedzący, nie razi 

omnipotencją, raczej tłumaczy się ze 

swojej niewiedzy, snuje domysły. To 

istotne novum, chcę takiej narracji 

posłuchać, przede wszystkim jest to 

głos bliższy prawdzie, przecież nikt nie 

może obiecać, że przekaże tę jedyną 

i słuszną wersję wydarzeń, nie ma 

takiej możliwości. Być może dlatego, 

w ostatnim czasie obserwujemy 

odwrót od literatury gatunkowej, gdzie 

każda postać i relacja, ułożone są jak 

w ciasnym pudełku. Potop przynosi 

niewiedzę, uwolnienie od dogmatu. 

Jest też tekstem terapeutycznym, 

gdzieś w zanadrzu poemat przewlekły 

o końcu świata to rzecz o śmierci, od 

której często uciekamy, popadamy 

w zwątpienie, życie przestaje mieć 

sens. Salcia Hałas utwierdza czytelnika 

w przekonaniu, że nawet mały, 

pojedynczy gest ma znaczenie. 

Potop to manifest, tekst 

zaangażowany. Ma potrząsnąć 

i porazić („Każdy litr mleka, każda 

szklanka wody zapakowane w plastik”). 

Zośka to reprezentantka pokolenia 

umów śmieciowych, nikt nie da jej 

chorobowego, zostanie zwolniona, 

jeśli będzie niezdatna do pracy. 

Prekariat to ludzie, którzy w swoim 

życiu doświadczają stale ruchomych 

piasków, niestałości, a jednocześnie 

szukają odrobiny dobra i piękna. Świat 

w Potopie jest niewyretuszowany, 

(widać wszystkie niedoskonałości), 

nieuleczalnie chory, ulega rozkładowi. 

Pomimo tego, Zośka szuka nadziei, 

dokarmia bezdomne koty. Zwierzęta 

w tekście Salci Hałas są niezwykle 

ważne. Zarówno te bezwiednie ginące 

na szosie, czy zakleszczone w oknie, 

jak i te towarzyszące człowiekowi 

w codzienności, jak Fuka Lońki 

Szwajcerowej. I gdzieś obok, stale 

sącząca się narracja o końcu świata, 

tak znajoma, (wystarczy przysłuchać 

się rozmowom starszych ludzi), wieść 

o końcu świata, dotychczas mało 

eksponowana, znalazła swoje ujście 

w Potopie. Utknęliśmy na mieliźnie, 

to fakt, słychać tylko jak grzechoczą 

granulki czasu. 

„Malinówki to były! 

Złoto, nie malinówki. 

Bordowe, chrupkie, poprzecinane 

żyłkami cukru. 

Zagłuszył je orzech, zabrał czas. 

Któregoś roku przestały dojrzewać. 

Z roku na rok robiły się coraz mniejsze 

i coraz bardziej zielone. 

Kiedy orzech zasłonił słońce, jabłoń 

zakwitła jesienią, 

a wiosną całkiem uschła. 

Pod jabłonią, co uschła, w beciku śpi 

Anieli synek mały. 

Z kępy żarnowców wybiega Łata. 

Mały, łaciaty piesek, który dawno 

umarł, ale teraz z powrotem jest 

szczeniakiem. 

Stasik siada obok i zaczyna jeść zupę. 

Grzechoczą granulki czasu”. 

Potop Salci Hałas znalazł się 

w dwudziestce tytułów 

nominowanych do tegorocznej 

Literackiej Nagrody Nike. Tekst 

utworu został zaadaptowany przez 

Ewę przez Ignaczak Ewę Ignaczak oraz zaprezentowany 

oraz 

na zaprezentowany deskach Teatru na Gdynia deskach Główna. 

Na Teatru podstawie Gdynia Potopu Główna. powstało 

również 

Na podstawie 

słuchowisko 

Potopu 

– 

powstało 

audycji 

również słuchowisko audycji 

mogliśmy 

mogliśmy 

wysłuchać 

wysłuchać 

na 

na 

antenie 

antenie 

Polskiego Radia Gdańsk. 

Salcia Hałas, Potop. Poemat przewlekły 

o końcu świata. Wydawnictwo W.A.B., 

Warszawa 2019. [RK] 

Koniec świata 

niejedno ma imię 

62 


Renata Cygan 


63

DARIA GALANT 

Pisałam od dziecka, 

gdy nie umiałam pisać, to 

nagrywałam swoje opowiadania 

na magnetofon. Jako nastolatka 

malowałam okładki do swoich 

książek, wydawałam je sama 

i założyłam własną bibliotekę. 

Wypożyczałam swoje powieści, 

które miałam w jednym 

egzemplarzu, bo ksero w tamtych 

czasach, to był duży wydatek. 

Stworzyłam jakieś swoje karty 

biblioteczne, wypożyczałam 

powieści i czytali je moi znajomi 

z liceum, potem z technikum. Te 

powieści pisałam ręcznie i mam je 

w swoim archiwum do dziś. 

Pisarka, która zaklina konie i życie 

Drobna blondynka o pięknym uśmiechu wychodzi 

na ganek. W oddali stary maneż poprzecinany 

promieniami słońca. Ze stajni odzywają się konie. 

Majestatyczna fryzyjka, Tamara von Reister, to ukochana 

klacz Darii. Mówią wspólnym językiem. Tutaj jest dom 

pisarki. Ten najpiękniejszy, dojrzały, pełen słów, obrazów 

i dźwięków. Magiczne miejsce na obrzeżu Puszczy Białej 

– Dwór Olchowe Łąki. Pieczę nad nim objęło stuletnie 

bocianie gniazdo. Widzę Darię szczęśliwą i spełnioną. Jej 

życie podzielone jest na etapy, w których wiele się działo – 

prowadziły do miejsca, w którym dziś pracuje nad kolejną 

książką, Dzieciństwo w jej życiu odgrywa najważniejszą 

rolę, bo tu narodziła się Daria Galant jako pisarka. 

Od dzieciństwa była związana z przyrodą i naturą, choć 

pochodziła z miasta. Ten głęboki związek i rozumienie 

psychiki człowieka uwikłanego w różne aspekty życia, 

64 


stały się głównymi wątkami w pisarstwie i twórczości 

filmowej autorki. Wrocławianka z urodzenia, dzieciństwo 

spędziła w Zielonej Górze, gdzie jej rodzice pracowali jako 

wykładowcy na tamtejszych uczelniach. Następnie, ze 

względu na życie osobiste rodziców, przeprowadziła się 

do Świdnicy na Przedgórzu Sudeckim i tam dokończyła 

edukację szkolną i zdała maturę. 

Debiutowała w wieku 16 lat wierszami opublikowanymi 

w gazecie Wiadomości Świdnickie. Tam też zaczęła 

pisać reportaże i felietony, zarabiając na swoją pierwszą 

wierszówkę. Następnie, będąc na studiach filologicznych 

we Wrocławiu, pisała jako publicystka w czasopismach 

środowiska studenckiego, a potem już w Warszawie, 

zawodowo w prasie ogólnopolskiej (m. innymi w Kurierze 

Polskim, Magazynie Rzeczpospolita, Cogito).

To, że mówią o niej „zaklinaczka koni”, 

nie jest gołosłowne. Kto widział to zjawisko 

i zna konie Darii wie, czym jest ten niezwykły kontakt. 

„Daria Galant, to pisarka doświadczona – mówi Agnieszka 

Kuniczuk-Trzcinowicz, badaczka literatury – Nie porzuca 

swoich pozaliterackich doświadczeń, siadając przed pustą 

kartką papieru.” 

„Nie wolno zapominać, że Daria to też poetka i język 

symboliki poetyckiej unaocznia się w znakomitym 

stylu w jej twórczości, czyniąc ją ważnym elementem 

europejskiego dziedzictwa”– pisał profesor Tadeusz 

Żabski – literaturoznawca z Uniwersytetu Wrocławskiego 

Wydziału Filologii Polskiej i promotor pracy magisterskiej 

Darii, o powieści Południca. 

„Dziennikarstwem zajęłam się, ponieważ było dla mnie 

drogą do opanowania słowa i szlifowania warsztatu 

pisarskiego. Reżim publicystyczny, obowiązująca ilość 

wersów i słów, prawne aspekty dziennikarstwa 

i malowniczość reporterskiego życia dały mi mocną szkołę 

dla mojej sztuki – mówi pisarka po latach. 

Była dziennikarką z niezwykłymi osiągnięciami 

publicystycznymi w czasach, gdy tylko istniały media 

tradycyjne, przed erą cyfryzacji. Jej teksty i artykuły 

pojawiały się systematycznie w przeglądach prasy, 

Rzecznik Praw Obywatelskich wielokrotnie wysyłał do 

redakcji podziękowania dla autorki za opisanie spraw, 

w których łamano prawa człowieka. Potem nadeszła era 

reportaży TV i filmów dokumentalnych, które musiały 

swoją przestrzeń podzielić z pisaniem. Pod redakcją 

w Warszawie, gdzie pracowała Daria, często gromadzili się 

Czytelnicy, by rozmawiać o artykułach, redakcyjne faksy 

wypluwały z siebie stosy listów, a filmy dokumentalne 

Darii osiągały bardzo wysokie noty oglądalności. 

I nagle ta rozpędzona machina kariery dziennikarskiej 

została przerwana. Przez samą pisarkę. Postanowiła ona 

bowiem wyprowadzić się z Warszawy i zamieszkać z dala 

od miasta, by w spokoju pisać powieści, poezje, eseje. 

Wtedy wydaje tomik wierszy Lilith. Lilith w żydowskich 

midraszach, pojawia się jako pierwsza żona Adama. 

65 


Postać, która podała mu nieszczęsne, symboliczne jabłko 

(Ewa była drugą żoną). Lilith występuje też w mitach 

sumeryjskich (4.5 – 2.3 tys. lat p.n.e.) jako bogini zemsty. 

Wiersze są dojrzałe, mają charakterystyczny dla pisarki 

gotycki, trochę mroczny klimat. Jednak później autorka 

będzie głównie zajmować się prozą. 

„Przeszłam do drugiego etapu”– mówi. 

Dr hab. Agnieszka Kuniczuk-Trzecinowicz – 

literaturoznawca, specjalistka od dzieł Sienkiewicza i 

badaczka literatury Darii Galant stwierdza, że Daria to 

pisarka niezwykła. 

„Prawdziwa, autentyczna, której czytelnik może ufać. 

I odważna” - mówi. 

Z Warszawy przeprowadza się do malutkiej wioski 

Ojcowizna koło Wyszkowa, tuż po urodzeniu córeczki 

Rozalki. Robi to w czasach, gdy wszyscy z takich miejsc 

uciekają do miast. Nie są modne jeszcze trendy jak 

„country living” czy hipsterskie fantazje. 

W tym niezwykle twórczym czasie na świat przyjdą 

jeszcze dwie córki: Weronika, a potem Lilia. 

„Przeszłam na migrację wewnętrzną, by poznać inny 

świat, poukładać doświadczenie, wiedzę”– mówi autorka. 

Daria zakłada swoją pierwszą Pracownię Literacką. 

I pojawiają się też w jej życiu konie, a przede wszystkim 

Dukat – jej pierwszy wierzchowiec, który jest z nią do dziś. 

Mieszka w zabytkowej kurpiowskiej chacie i z dala od 

stolicy robi filmy, ale przede wszystkim skupia się na 

pisaniu twórczym. W tym czasie Pracownia rozrasta 

się, a przy niej stajnia, dlatego Daria decyduje się na 

przeniesienie domu z pracownią do miejscowości 

Długosiodło w Puszczy Białej (Kurpie Białe). Pracownia 

wraz z domem to wspomniany na początku, malowniczo 

położony dwór. Wśród imponujących łąk, otoczony 

naturalistycznym ogrodem, który pisarka tworzy od 

lat, jest miejscem sztuki, kultury, poezji. Tu powstaje 

koncepcja artystyczno -filozoficzna: Teoria Białej Emocji, 

którą Daria przedstawia na międzynarodowej konferencji 

naukowej w 2017 roku, na Uniwersytecie Zielonogórskim, 

w mieście swojego dzieciństwa. Zakłada ona rozwój 

człowieka i społeczeństwa współczującego 

i współodczuwającego, a pomóc temu ma kontakt 

z naturą i sztuką, która z duchowości natury wypływa. 

Zaklinanie koni kojarzy się z doskonałym, wzruszającym 

filmem, w którym główne role zagrali Robert Redford i 

Scarlett Johansson. 

„Redford był w tym bardziej wiarygodny, jako że w życiu 

prywatnym również zaklina konie” – wyjaśnia Daria. 

To unikalna umiejętność. Pisarka wie o czym mówi, ma 

niezwykłe zdolności pracy z końmi. Konie ją szanują, 

słuchają. Współodczuwają i wsłuchują się w nią. Tak 

powstaje metoda Holy Equus – zaklinanie koni i życia, 

która uczy, jak porozumiewać się z końmi w ich języku, 

a poprzez to uczyć się łagodności i odwagi. Metoda ta, jak 

66 


i Teoria Białej Emocji ma wielu zwolenników, nie tylko 

w Polsce. Zaczynają się interesować nią naukowcy 

i badacze nauk pedagogicznych, publikując prace 

naukowe. Pisarka uczestniczy w konferencjach 

naukowych, ma na swoim koncie publikacje w 

czasopismach branżowych, wygłasza wykłady na temat 

swojej koncepcji w sztuce i życiu. 

Metoda Holy Equus wykorzystywana zostaje przez 

psychologów i psychoterapeutów w leczeniu pacjentów. 

Kontakt człowieka z końmi, jaki zaproponowała Daria, 

jest odkrywczy dla przyspieszenia efektów wielu terapii. 

Pisarka ma naśladowców, ale nie ulega wątpliwości, że jest 

pierwszą, która dostrzegła i wdrożyła kontakt „człowieknatura” 

do działań psychoterapeutycznych. 

To, że mówią o niej „zaklinaczka koni”, nie jest 

gołosłowne. Kto widział to zjawisko i zna konie Darii 

wie, czym jest ten niezwykły kontakt. Jej zwierzęta są 

ciepłe dla ludzi, sympatyczne i niezwykle inteligentne. 

Reagują na gest i dotyk. Dla wielu jeźdźców, trenerów 

i znawców psychiki koni – to najważniejsi nauczyciele 

w życiu. Ukochane konie odgrywają jeszcze inną 

rolę. Wraz z aktorami występują w Nadburzańskim

ównież miejsce na książkę-scenariusz sztuki teatralnej 

Departament straconego czasu. 

Wreszcie autorka wydaje tom wierszy Syrena słowiańska, 

który powstawał przez dwadzieścia lat (od momentu 

przeprowadzki z Warszawy na wieś w latach ’90-tych). 

Ten tom poezji ma niezwykłą okładkę, wizerunek kobiety 

w czarnej sukni, idącej ku przyszłości w kolorach turkusu. 

Taki kobiecy wizerunek staje się rozpoznawalnym 

symbolem w jej twórczości. W sztuce wizualnej pojawiają 

się kobiety jako postaci fantastyczne, idące przez świat 

odważnie, w pięknych sukniach, w ciekawych gestach. 

Jednak zawsze tyłem lub profilem. To autoportret samej 

Darii. Odważnej, prawdziwej, której los nie szczędził w 

życiu doświadczeń a mimo to pozostała sobą: ciekawą 

świata istotą, idącą za głosem swojego serca. 

Ukochane konie odgrywają jeszcze inną rolę. 

Wraz z aktorami występują 

w Nadburzańskim 

w Nadburzańskim Eksperymentalnym 

Teatrze Konnym 

Eksperymentalnym Teatrze Konnym stworzonym przez 

Darię. Sceny odgrywają się wśród malowniczych pól 

i łąk, w zjednoczeniu z naturą. Rumaki z jeźdźcami fruną, 

a wyobraźnia widzów frunie wraz z nimi. Ale w życiu 

samej Darii nadal istotna jest sztuka i literatura. 

Od 2010 roku tworzy wyłącznie filmy autorskie: 

artystyczne, niezależne. Maluje obrazy, które 

przedstawiają fantastyczne zwierzęta i kwiaty z ogrodów 

wyobraźni – jak o nich mówi. Pisze powieści, opowiadania. 

Jej pracownia jest pełna słów. Powieści Darii są magiczne, 

gotyckie. Na kanwie często sensacyjnego wątku, 

przewijają się postaci ze świata realnego i istoty nierealne, 

zaczerpnięte z wierzeń tak bliskich pisarce Kurpiów 

Białych – utopce, południce, zmory. W Olchowych Łąkach 

Daria gości wiernych czytelników, organizuje spotkania 

autorskie, odwiedza biblioteki rozrzucone po całej Polsce, 

jest zapraszana również na spotkania z czytelnikami 

zagranicznymi. Południca, Siostry Opposto, Dwór 

wiatrów, to ulubione tytuły. Daria podkreśla, że nigdy 

nie poszłaby drogą komercji. Odmówiła pisania powieści 

na zamówienie, konsekwentnie odmawia też napisania 

scenariusza serialu kryminalnego, „takiego, który by 

się dobrze sprzedał”. W jej drodze twórczej pojawia się 

„Jest niezwykłą kobietą, a życie z nią, to wielka przygoda 

i najważniejsze dla mnie doświadczenie, choć wydaje 

mi się, że nie zawsze ją rozumiem i nie zawsze potrafię 

wejść w jej świat”- mówi Przemysław Gajewski, mąż 

pisarki. Oddany jej mężczyzna, który towarzyszy autorce 

od wielu lat. „Widziałem przez ten wspólny czas, jak 

radzi sobie w życiu i sztuce, otoczona problemami lub 

mało przychylnymi ludźmi, którzy próbowali wpłynąć 

negatywnie na jej życie, powodowani zazdrością, 

grubiaństwem, prostactwem. Ale jednocześnie widziałem, 

jak jest silna i jak jest kochana przez swoich odbiorców 

i otoczenie za to, jaka jest i jak tworzy. Podziwiam w niej 

tę szczerość, optymizm, siłę życia i niebywałą odwagę do 

bycia sobą w skomplikowanym świecie”. 

Agnieszka Kuniczuk-Trzcinowicz dodaje: 

„Za to kochają ją czytelnicy. Jest pisarką, którą uważam za 

jedną z najciekawszych pisarzy w dziejach literatury, nie 

tylko współczesnej. Nie tylko ze względu na twórczość i jej 

przekaz, ale i na styl życia, jaki prowadzi.” 

Czas pandemii pokazał jeszcze silniejszy związek Darii 

z naturą. Teoria Białej Emocji i Eksperymentalny Teatr 

Konny znalazły swoje miejsce online. Powstał niezwykły 

film W jasnym niebie przebywam – esej ukazujący siłę 

i postawę życiową płynącą z filozofii folkloru, pasji, 

młodości i kontaktu z przyrodą. 

https://www.youtube.com/watch?v=ug1RoftcJMQ&feature=share 

Bohaterowie obrazu opowiadają o sytuacjach, z jakimi 

w życiu musieli się zmagać, o słowach z przeszłości, 

które wzbudziły w nich wolę przetrwania i szukania drogi 

do kolejnego dnia, do marzeń. Niecodzienny kontakt 

młodych ludzi, którzy biorą udział w działaniach Teatru 

Doświadczalnego, z końmi, to alter ego, portret i życie 

Darii. I taka w moim postrzeganiu jest Daria. Poetycka, 

emocjonalna, równocześnie odważna, dojrzała artystka. 

Prawdziwa. [KBS] 


67

Od kiedy to drzewo zniknęło 

z naszego ogrodu, 

nie mogę przestać 

płakać. 

Drzewo nie było 

ani stare, ani chore, 

było wielkie i piękne, 

trochę może 

wścibskie. 

Wpychało się do rur, 

zatykało przepływ, 

ponieważ 

jakiś cymbał, 

gdy zakładał kanalizację, 

nie zabezpieczył rur na łączach. 

Drzewo nas nie oceniało, 

wpuszczało korzenie 

do tego, co my wypuszczamy, 

i nie zawsze było 

to moje ulubione 

miodowe 

mydełko Fa. 

Wielkie i piękne, 

ufne i spragnione, 

niemal zadomowione, 

wypełniło 

każdą rurę. 

W trakcie kąpieli 

wyobrażałam sobie, 

że korzenie 

wychodzą z odpływu, 

oplatają nasze ciała 

i wysysają z nas soki. 

Tak powinno się zdarzyć. 

Joanna Fligiel 

WIELCY I PIĘKNI, CZYLI WSZYSCY JESTEŚMY BULDOŻERAMI 

O ile piękniej 

byłoby 

dla świata, 

gdyby drzewo 

nas zeżarło, 

zanim my 

zamówiliśmy, 

wielką i piękną 

koparkę. 

Tak, są tacy ludzie, 

którzy uważają, 

że wielkie 

koparki 

są piękne. 

Słyszeliśmy 

tych ludzi, 

stali przy płocie 

i mówili 

do dziecka: 

„jaka wielka i piękna 

koparka” 

Zabiliśmy drzewo. 

Ludzie 

kiedyś 

nazwali to drzewo 

wierzbą płaczącą 

(i tu pada przekleństwo), 

po łacinie 

nazwa 

drzewa 

brzmi jak zaklęcie: 

salix x sepuleralis 

I teraz jestem wierzbą. 

*** 

Kiedy brali mnie 

za 

córeczkę tatusia 

podobało mi się 

to kłamstwo, 

najbardziej 

ze wszystkich 

kłamstw 

jakich 

nie wymyśliłam. 

Miło było 

udawać 

rozpieszczoną, 

rozwydrzona, 

zepsutą 

i pewną siebie. 

Wymagać 

od mężczyzn 

takiego samego traktowania 

jakiego wymagałam 

od wyimaginowanego tatusia. 

Bawiło mnie 

i chroniło 

kłamstwo, 

które wypełniało mnie, 

powtarzane 

niezliczony raz 

musiało 

znaleźć ujście. 

Otworzyło usta, 

wypuściło 

niechcianą prawdę. 

Mówię wam 

teraz boli wszystko. 

Jestem pewna, że prawda 

nie jest nikomu potrzebna, 

ale kłamstwo nie jest w stanie 

jej zatrzymać. 

POEZJA 

68 


Joanna Wicherkiewicz 

*** 

w roku szczura 

na włoskich cmentarzach 

kolejki do nieba 

dzwon wybrzmiewa 

żałobny nokturn 

tworzywo wyrwało się twórcy 

i drąży lęk 

tym jeszcze lekko i sprośnie 

tamtym strach zasłania okna 

na mapie świata kalekie szańce 

chcą zatrzymać śmierć 

w roku szczura 

otrzymaliśmy półtora metra 

na człowieczeństwo i wiemy 

że to nie wystarcza 

więzimy się w małych rajach 

uparcie powtarzamy 

zostaję w domu 

zostaję w domu 

to nasz największy heroizm 

zostać w domu 

i pozostać człowiekiem 

Renata Cygan 

*** 

zeszliśmy z drzewa 

na asfaltowe ulice 

wprost pod koła 

rozpędzonego czasu 

uciekamy wymykamy się 

depczemy zielone trawniki 

udoskonalamy ucieczki 

lepimy dzień rękami stwórcy 

coraz bliżej bogów 

zasiadamy w wydumanych panteonach 

z murów ateńskiego Akropolu 

rzymskiego Kapitolu 

żydowskiej Jerozolimy 

Zakazanego Miasta 

sczytujemy samorodny koniec 

ten niesprawiedliwy świat 

nie powstał w sposób naturalny 

nie będzie trwał wiecznie 

*** 

patrzysz przez zniekształcającą soczewkę 

idealizujesz 

że na własne podobieństwo 

pierwszego dnia oddzieliłeś światło od 

ciemności 

w dualistycznym świecie wciąż mrok 

drugiego dnia wody dolne i górne 

zlały się w jedną materię 

przepowiedziały potop 

kiedy nadszedł dzień trzeci 

ląd rozłupał wody 

zakwitło zazieleniało 

czwartego dnia zaświeciłeś 

słońce księżyc 

rozsypałeś gwiazdy 

dla niespełnionych miłości 

piątego dnia przywołałeś zwierzęta wodne 

i latające 

zajazgotało zawarczało ucichło 

szóstego dnia ulepiłeś człowieka 

spraw by kamień zapłonął 

spraw by kamień zapłonął 

wykrzykiwał w twoim raju 

siódmego dnia umyłeś ręce 


69

Oto kącik Zaczytanej Ewelki, 

czyli naszej koleżanki redakcyjnej 

– Eweliny Kwiatkowskiej- 

Tabaczyńskiej. Ewelina dzieli 

się z nami swoimi fascynacjami 

literackimi, przedstawiając 

książki, które są według niej warte 

pokazania na łamach 

Post Scriptum i godne polecenia. 

Serdecznie zapraszamy. 

Pisanie dla dzieci jest bardzo wymagającą sztuką, trzeba zmierzyć 

się z wymaganiami młodych czytelników, dopasować się do nich. 

Jak zachęcić i zainteresować i czym należy się kierować, aby 

napisać piękną, niosącą przesłanie bajkę? 

Zaprosiłam do rozmowy dwie fantastyczne autorki: 

Magdalenę Jasny i Marbelę Atabe. 

MAGDALENA 

JASNY 

Jestem grafikiem, ilustratorką, a ostatnio – 

pisarką. Byłam panią Kredką w Ciuchci, domisią Magdą 

w Domisiach i po prostu Magdą w programie Mama i 

ja. Odkąd pamiętam, zajmuję się twórczością dla dzieci. 

Do tej pory tylko ilustrowałam książki, tworzyłam gry 

planszowe, rebusy, łamigłówki, kolorowanki, labirynty 

itp. Teraz rozpoczęłam przygodę z literaturą – napisałam 

powieść dla młodych czytelników, zatytułowaną 

FarMagia. 

Jak powstała FarMagia? 

Nigdy nie sądziłam, że zacznę pisać książki 

(chociaż, odkąd pamiętam, uwielbiałam je czytać). 

Malarstwo, rysunek, grafika – oto moje pasje. 

Z zawodu jestem ilustratorką, to fantastyczna praca i nie 

zamieniłabym jej na żadną inną… Więc skąd się wzięła 

FarMagia? 

Otóż moja kilkuletnia (wówczas) córeczka 

grała sobie kiedyś w Zoo Tycoon. Gra polegała na 

tym, aby stworzyć ogród zoologiczny z wybiegami dla 

najrozmaitszych zwierząt. Ja jej kibicowałam i pomagałam 

w razie potrzeby. W pewnym momencie Tereska 

stwierdziła, że wolałaby ZOO ze smokami, jednorożcami, 

chimerami i innymi baśniowymi stworami, a nie takimi 

zwyczajnymi… To jedno zdanko zaprzątnęło moją 

wyobraźnię do tego stopnia, że nie mogłam przestać 

o nim myśleć. Córeczka podsunęła mi znakomity 

pomysł, ale ja niestety nie potrafiłam wcielić go w życie. 

Nie umiem stworzyć gry komputerowej. Mogłabym 

najwyżej namalować ogród pełen mitycznych istot, 

ale co z tego… Obraz, choćby najpiękniejszy, jest tylko 

statycznym wizerunkiem. Nie o to chodziło. Może by 

napisać scenariusz filmu fantasy o baśniowych stworach 

i ich opiekunce? Ale skoro mam już coś pisać, to wolę 

książkę! Na początku tylko wyobrażałam sobie, że ją 

piszę, bawiłam się tą myślą. Po pewnym czasie powieść 

zaczęła przybierać realny kształt w mojej głowie. Ogród 

zoologiczny zastąpiłam farmą – bezpieczną przystanią dla 

wszystkich magicznych stworów (stąd tytuł: farma - magia 

– FarMagia) a pierwowzorem głównej bohaterki została 

oczywiście moja córeczka, Tereska. Napisałam kilkanaście 

stron tej opowieści i… nie wiedziałam, co dalej. Wkrótce 

70 


zaprzątnęły mnie inne sprawy i zapomniałam 

o FarMagii. Prawie rok później znalazłam przypadkiem 

ten niedokończony tekst, przeczytałam go na świeżo 

i zaczęłam pisać dalej. Zupełnie jakbym miała w głowie 

gotową fabułę, tylko musiałam otworzyć odpowiednią 

„szufladkę”, żeby ją wydobyć. 

O czym jest FarMagia? 

Jest to książka na poły przygodowa, na poły 

fantastyczna. Farmagia to farma, a właściwie lecznica dla 

czarodziejskich stworzeń -jednorożców, pegazów, chimer, 

feniksów, hipokampów i gryfów. Gospodarują na niej 

elfy, które powinny otaczać opieką wszystkie niezwykłe 

istoty. Niestety nie mają na to zbyt wielkiej ochoty, no 

i nie znają się na medycynie. Zwalają więc całą robotę 

na jedenastoletnią dziewczynkę, Tereskę, wielbicielkę 

zwierząt. 

Jeśli chcielibyście dowiedzieć się o niej 

czegoś więcej, zapraszam na moją stronę autorską na 

Facebooku: https://www.facebook.com/Farmagia- 

2052923161459492/?modal=admin_todo_tour 

Mam przyjemność prowadzić Book Tour z FarMagią. 

Opinie jakie otrzymuję od czytelników i ich dzieci są 

przecudne. Stąd pytanie, czy powstanie druga część 

FarMagii? 

Druga część FarMagii jest już na ukończeniu. 

Dużo się w niej dzieje, bo wakacje się skończyły, więc 

Tereska i jej przyjaciel Jonatan borykają się 

z problemami, jakie jesień sprowadza na magiczną 

farmę. Ulewne deszcze skutkują powodzią 

i przemieniają FarMagię w trzęsawisko, co zwabia do 

niej rozmaite bagienne stwory: nieśmiałego ćmucha, 

wielogłową hydrę, dziwacznego serpoparda i wiele 

innych. Każdemu trzeba pomóc i wyleczyć w razie 

potrzeby. Dzieci muszą się przy tym nieźle natrudzić, 

bo zwierzaki są płochliwe, psotne, a czasem wręcz 

niebezpieczne. Jednym słowem, w Farmagii nie 

ma czasu na nudę. Nie wspominając już o takich 

drobiazgach jak pazerny łowca polujący na mityczne 

istoty, dziurawy dach pracowni, kłopoty w szkole 

i w domu, oraz zaskakujące właściwości lodowych 

kluczy. Z różnych powodów szukam innego wydawcy, 

co może opóźnić publikację tej książki. [EKT] 


71

Nazywam się Marbella 

Atabe. Jestem autorką baśni Kroniki 

skrzatów. Dawno, dawno temu 

zastanawiałam się, jaka będzie 

kolejna moja pasja. Trochę znudziło 

mi się szydełkowanie, haftowanie 

obrazów i myślałam – Jaką pasję 

odkryć w sobie? Siedzieć bezczynnie, 

to nie jest w moim stylu. Pewnej 

nocy przyśniła mi się wizja… Byłam 

małą dziewczynką, olbrzym porwał 

mojego psa, bardzo płakałam, 

prosiłam żeby wielkolud oddał mi 

przyjaciela. Gdy pies wrócił do moich 

rąk, zrozumiałam, że olbrzymy są 

dobroduszne… Nie mogłam przejść 

obojętnie i zapomnieć sennego 

majaku. Może opisać ten dziwny 

obraz, przelać na papier w formie 

opowiadania? Pochwyciłam kajet, 

długopis i słowa popłynęły, litery 

wtopiły się kartkę. 

Rozsypałam litery na kartce 

Czy w słowa złożyć je umiem? 

Domki, skrzaty, obłoczki 

Po horyzont rozlany 

Baśniowych słów strumień 

Gdy byłam mała, dużo 

czytałam, biegałam do biblioteki 

i wypożyczałam książki. Bardzo 

lubiłam czytać. Dawniej książki nie 

były dostępne w dużych ilościach, 

dlatego ścieżkę wydeptałam do 

czytelni. Zawsze lubiłam czytać 

opasłe tomiszcza. Chciałam 

skończyć czytać, a żal było, że 

opowieść dobiega końca. Jak już 

wspominałam, miałam zamiar 

napisać opowiadanie. Dobrze 

mi się pisało i rozrastał się świat 

baśniowych postaci, wprowadziłam 

skrzaty, wróżkę. Pierwszym wątkiem 

była wyludniona Dolina Stokrotek, 

gdzie mieszka mała dziewczynka 

Amelka z babcią. Amelka opiekuje 

się pieskiem. Na odległych 

wzgórzach mieszkają olbrzymy. 

Na Różanym Wzgórzu Teodor 

wiedzie sielskie życie z rodzicami 

i małym, psotnym skrzatem 

Pokrzywkiem. 

Pierwszym Czytelnikiem był mąż. 

Podobało mu się to, co napisałam, 

ale brakowało mu czarnego 

charakteru w sielskich krainach. 

MARBELLA 

ATABE 

Wówczas zrodził się pomysł na 

ponure zamczysko, w którym mieszka 

czarownica Marbella. Zaklęty zamek 

stoi na uboczu, spowity mgłą, skrywa 

tajemnice. Dziwne stwory i potwory 

snują się po ścieżkach. Tutaj lubię 

przebywać, opisywać rytuały, z opresji 

wyciągać bohaterów. 

Przepiękne ilustracje zdobią Kroniki 

Skrzatów, jak one powstają? 

Baśń powinna mieć ilustracje, bo one 

wzbogacają wyobraźnię, przybliżają 

bohaterów. Kto najlepiej wie, jak 

wygląda mały smok, zaczarowany 

chłopiec, Brukołap, czy istota natury 

Samotna Samotność? Stanęłam 

przed kolejnym wyzwaniem, blok, 

szkicowanie, przygotowanie do 

malowania i pokrywanie pastelami. 

Praca nad ilustracjami zajęła dużo 

czasu. Czy warto było? Myślę, że 

tak. Wiem, że Czytelnikom podobają 

się skrzaty, każdy ma ulubionego 

bohatera, niekiedy jest nim olbrzym, 

czasem chłopiec, nad którym ciąży… 

Do kogo kierowana jest Baśń? 

Baśń kierowałam do dzieci, 

w efekcie napisałam książkę, która nie 

ma granic wiekowych. Babcie czytają 

wnukom, dorośli odkrywają przesłania 

ukryte w tekście, które dzieci zauważą, 

gdy dorosną. Jakie były początki 

pisania? Entuzjazm i odwaga. Muszę 

zadać sobie sporo trudu, aby zgrać 

trzy wątki, które łączą się, chociaż 

bohaterowie dzieli odległość i czar 

rzucony na okolicę. 

Wydałam część I – Marbella, część II 

– Szagawarra. Obecnie pracuję nad III 

częścią opowieści. 

Drogi Czytelniku zapraszam Ciebie do 

siebie. W moich krainach poczujesz się 

bajkowo. 

https://www.facebook.com/ 

autorkabasni/ 

Pozdrawiam. Marbella Atabe 

Dziękuję ślicznie za rozmowę i życzę 

powodzenia w realizacji planów 

wydawniczych. [EKT] 

72 


JOANNA STOVRAG 

Chwila na miłość 

Zastanawialiście się kiedyś, czym jest miłość? 

Co znaczy szukać drugiej połówki swojej duszy? Czy 

istnieje miłość bezgraniczna? Zapraszam Was do 

zapoznania się z bardzo wyjątkową książką, którą 

napisało samo życie. 

Chwila na miłość to opowieść o sile miłości, bólu 

rozstania, oczekiwania, nadziei, wiary i wytrwałości. 

Opowieść o uczuciu, o które zawalczyła dwójka 

bohaterów. Ona Polka, on Bośniak. Joanna, zdolna 

studentka slawistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego 

z Krakowa, otrzymuje stypendium w Sarajewie. 

W czasach PRL, to nie lada wyróżnienie i możliwość 

otwarcia furtki na Świat. 

Pełna obaw, lęków, decyduje się na wyjazd. 

Oczami Joasi poznajemy Sarajewo, 

mieszkańców, przyjazne powitania w sklepikach, 

kawiarenkach, opisy zapierają dech w piersiach, można 

przenieść się na bałkańskie tereny, poczuć zapach 

kuchni, tajniki przyrządzania kawy, jej picia, które są 

rytuałem, barwność opisanych świątyń w Sarajewie, 

wielokulturowość począwszy od muzułmańskich, 

katolickich, żydowskich po prawosławne. 

Kroczymy uliczkami, alejkami nieznanego miasta. 

Na uczelni poznaje Seja, rodzi się ich fascynacja 

i miłość. Są jak dwie połówki jabłka, które pasują 

do siebie idealnie. Tworzą wspólne plany na 

przyszłość, marzą i kreślą scenariusz na życie, nie byli 

w stanie przewidzieć tylko jednej przeszkody. 

Joasia wraca do Polski, czeka na swojego ukochanego, 

który ma odwiedzić ją i jej najbliższych podczas 

wakacji. 

Niestety, Jugosławia rozpada się, na Bałkanach 

wybucha wojna, ogarniając kolejne republiki byłego 

państwa, co uniemożliwia wyjazd Seja. Rozpoczyna 

się walka o przetrwanie, dzieją się różne rzeczy 

i okrucieństwa, strzały, wybuchy, śmierć i głód. Jak 

budować miłość i związek na odległość? Jak wierzyć 

w jego siłę, kiedy obok dzieją się takie okropności? 

Dla Seja zapewne to zasiane ziarenko miłości było jego 

siłą i nadzieją na przetrwanie. Pisali do siebie, czasem 

rozmawiali, Joasia wysyłała paczki za pośrednictwem 

przeróżnych organizacji, jednak nie zawsze docierały 

na miejsce lub docierały z wielkim opóźnieniem. 

Asia bezpieczna, w zupełnie innej 

rzeczywistości, targana emocjami, nie może za 

wiele zrobić. Na szczęście na swojej drodze spotkała 

ludzi, którzy zechcieli jej pomóc, choćby Waldemara 

Milewicza, który zaproponował jej wyjazd z ekipą do 

Sarajewa w celu nakręcenia filmu o nich samych. 

Wiedząc, na co się naraża, (wojna nadal trwała), 

wyjeżdża za głosem serca, bo uczucie jest tak silne, 

ze jest potrzeba odnalezienia miłości swojego życia. 

Oboje zasługują na podziw za wytrwałość w swoim 

uczuciu. Dzięki zamieszczeniu przez autorkę wspólnych 

zdjęć ze ślubu, ze zwiedzania Sarajewa i innych 

ważnych chwil, możemy poczuć wyjątkowość tej 

pięknej miłości. Listy i kartki są przepiękną pamiątką 

i niosą przesłanie, że na prawdziwą miłość warto 

czekać, warto o nią zawalczyć i warto wytrwać. 

Nie jest to łatwa książka, ale jakże prawdziwa 

i piękna, zdecydowanie zachęcam Was do przeczytania 

jej i dzielenia się swoimi odczuciami.[EKT] 

Od redakcji PS: 

Joanna Stovrag – tłumaczka i pisarka. Osoba 

przesympatyczna i niezwykle skromna. Chcieliśmy zrobić 

z nią wywiad, ale stwierdziła, że… nie chce zabierać miejsca 

innym artystom. Że inni są lepsi, ważniejsi, bardziej znani. 

Nieprawda, pani Joanno. Mamy też nadzieję, że dołożymy 

swoją cegiełkę do tego, żeby pani cudowna, pięknie 

językowo napisana, prawdziwa i mądra powieść była 

coraz bardziej znana i popularna. 

Serdecznie pozdrawiamy 


73

mama 

i córka 

Monika Sawicka 

Karolina Sawicka 

Pierwsza myśl o Paniach Sawickich 

to “Jaka mama taka córka”. Obie 

piękne, przebojowe, inteligentne, 

z niesamowitymi talentami. 

Mama Monika - pisarka, Karolina - 

z niebywałą miłością do śpiewania. 

Kiedy obserwuję je podczas spotkań 

autorskich, widzę dwie bardzo 

wspierające się kobiety, pięknie 

się uzupełniające. Postanowiłam 

zaprosić je do rozmowy, ciekawa 

Ich poglądów, marzeń, jakie są 

prywatnie. 

Podobieństwo między Wami jest niesamowite, jakie 

macie wspólne cechy? 

M.S. Łączy nas wiele, ale bardzo się też różnimy. 

Na pewno obie jesteśmy porywcze, spontaniczne 

i lekko szturchnięte. Jesteśmy empatyczne i kochamy 

zwierzęta. Wkurzają nas nieszczerzy, interesowni 

ludzie, kombinatorzy, oszuści i hipokryci. My jesteśmy 

prostolinijne, nie lubimy zadęcia i buty. 

K.S. Mamy bardzo podobne charaktery, dlatego czasami 

się nie dogadujemy, bo każda jest przekonana o swojej 

racji. Nie potrafimy się jednak długo na siebie gniewać. 

Sama jestem mamą pięknej, inteligentnej dziewczyny, 

której w chwilach zwątpienia mówiłam, że nikt w nią 

nie uwierzy, jeśli sama nie będzie w siebie wierzyła, jak 

to wyglądało u Was? W jaki sposób siebie wspieracie, 

motywujecie do działania? 

M.S. Wychowywanie dziecka to bardzo trudne zadanie. 

Karolina wiele przeszła, bywało, że nie byłam Matką Roku, 

sprawy dorosłych bardzo krzywdzą dzieci i wywierają 

wpływ na ich dorosłe życie. Późno to zrozumiałam, 

wyrzucam sobie, że popełniłam wiele błędów. Sama się 

uczyłam jak żyć. Staram się zrekompensować córce gorsze 

chwile i dawać jej tylko dobre wzorce. Te gorsze już zna. 

74 


Wierzę, że nie brakuje jej odwagi, by walczyć o siebie. 

Zawsze będę przy niej. Zawsze może na mnie liczyć. Ma 

we mnie nie tylko matkę, ale i bodygarda i przyjaciółkę. 

K.S. Jak każdy człowiek miewam chwilę zwątpienia, 

nawet powstała piosenka: To nie czas na łzy, która 

opowiada o takich właśnie wątpliwościach, które musimy 

przezwyciężyć, bo jak nie my sami, to kto? 

Mama wychowała mnie na, nieskromnie mówiąc, 

dobrego, wrażliwego człowieka, za co jestem jej ogromnie 

wdzięczna. To chyba jasne, ze stoję za mamą murem 

- tak samo jak ona za mną, w końcu to moja najlepsza 

przyjaciółka. 

Jakie towarzyszą Wam emocje kiedy obserwujecie się 

na spotkaniach autorskich, bądź podczas występów 

scenicznych? 

M.S. Wzruszam się bardzo! Często płaczę i serce mi 

wali tak mocno, że chce mi wyskoczyć. Rozpiera mnie 

duma, ale i żal, że tak utalentowana dziewczyna nie może 

rozwinąć skrzydeł .Jednak wierzę, że przyjdzie jej czas. 

Czas Karo. 

K.S. Kiedy widzę mamę występująca publicznie, czuję 

na pewno wielka dumę, ale też niedowierzanie, że jest nie 

tylko piękna na zewnątrz, jak i wewnątrz, ale też bardzo 

inteligentna i oczytana. Zastanawiam się wtedy, gdzie jest 

sprawiedliwość. 

Lubicie podobną literaturę? 

M.S. Całkiem inną, choć czasem podrzucam jej coś, co 

powinna przeczytać. Na przykład ostatnio kupiłam książkę 

Szczęśliwe jelita. Czekam aż przeczyta, bo też chcę mieć 

szczęśliwe jelita. 

K.S. Szczerze mówiąc mam ADHD i nie mogę zbyt długo 

usiedzieć wykonując jedną czynność, w związku z czym 

jeśli już czytam, to książki, które bardzo mnie wciągną. 

Mama za to połyka jedną książkę po drugiej.

Jak spędzacie wspólnie czas? 

M.S. Nie mieszkamy już razem (niestety), Karola raz 

na tydzień-dwa przyjeżdża na weekend i wtedy razem 

gotujemy, odwiedzamy babcię (prababcię), idziemy do 

kina, teatru, na spacer lub na koncert. Cieszę się wtedy, 

że znowu ją mam blisko, na wyciągnięcie ręki. Przytulam 

ją, a gdy już leży w swojej sypialni, zakradam się, wsuwam 

pod kołdrę i przytulam ją jak wtedy gdy miała pięć lat. 

Oj, mama no, ja mam dwadzieścia siedem lat, pamiętasz? 

– mówi i... przytula mnie. 

K.S. Ponieważ nie mieszkamy razem, staramy spotykać się 

regularnie, co któryś weekend na obiad, kino, spacer czy 

coś bardziej rozrywkowego. 

Jaka jest najbardziej niezwykła rzecz, jaką zrobiłyście 

w życiu? 

Ulubiona kuchnia mamy i córki? 

M.S. Z pewnością wiele wspólnych mianowników-dań 

nam smakuje. Lubię gdy Karo mnie zaskakuje – lubi 

eksperymentować; jest bardziej nowoczesna, ja jestem 

mixem – lubię kuchnię tradycyjną, z lekką nutą czegoś 

nowego. Lubię też elegancko te dania serwować. Dbam 

o szczegóĺy. U mnie nie zjesz schaboszczaka – u mnie 

zjesz wykwintnego schaboszczaka. Karola wybiera lżejsze 

potrawy. Obie uwielbiamy sushi. Kiedy przyjeżdza do 

nas na weekend, razem gotujemy. Mój mąż wtedy się 

ewakuuje na piętro. Dużo się dzieje, dwie kule ogniste 

w kuchni to o jedną za dużo. Ale potem jest pysznie. 

K.S. Od jakiegoś czasu staram sie nie jeść mięsa, unikam 

go, jak tylko się da. Nie mieszkam z mamą, więc jak już się 

spotykamy, to staramy się zrobić coś fajnego i smacznego, 

tak żeby każda była zadowolona. 

Czy doradzacie sobie wzajemnie w kwestii Waszych 

pasji, sposobu na życie? 

M.S. Strasznie ją cisnę, wręcz dręczę, żeby więcej 

ćwiczyła, a ona się buntuje. To tyle w kwestii pasji. Im 

bardziej napieram, tym mocniej ona się wycofuje. A gdy 

ja się wycofuję, ona po prostu robi to, na czym nam obu 

zależało. Ona mi doradza w kwestii ciuchów, bo mam 

z tym problem – nie wiem co do czego pasuje, nie znam 

się na modzie, wszystko robię intuicyjnie. Kiedyś często 

razem chodziłyśmy na ciuchowe zakupy, ale już nie mamy 

gdzie trzymać ubrań. Jeśli chodzi o facetów, to czasami 

coś jej mówię, ale patrzy na mnie z politowaniem. 

Generalnie lilka lat temu gdy powiedziała mi, że ma za 

sobą ten pierwszy raz, spytałam,czy może chce pogadać 

o... technice. “Mamo, w naszej rodzinie kobiety rodzą się 

z tym darem”– usłyszałam. 

K.S. Kiedy mama pisze jakąś nową książkę, często zadaje 

mi różne pytania, prosi o radę. Pomagam jej, jak tylko 

umiem, ale w kwestii życia cisnę ją tylko o to, żeby bardzo 

na siebie uważała, często się śmieje, ze zachowuję się, 

jakbym to ja była jej matką. 

M.S. Co ja zrobiłam najdziwniejszego? Leciałam balonem! 

Niesamowite uczucie! Polecam każdemu! A razem z Karo? 

Wszystko, co dotyczy mojej córki jest niezwykłe,każdy 

jeden dzień. Bo ona jest niezwykła. 

K.S. Haha, długo zastanawiałam się nad odpowiedzią 

na to pytanie. Wydaje mi się, że najbardziej niezwykłą 

rzecz jaką zrobiłam, to udało mi sie wrócić z moją 

przyjaciółką z Niemiec. Przejechałyśmy jakieś 1400km bez 

wycieraczek, w okropną, silną ulewę (niestety awaria była 

bardzo poważna, byla niedziela i wydarzyło się to już na 

autostradzie). Obie z przyjaciółką uznałyśmy sytuację za 

niezły test, który obie zdałyśmy. 

Czy jest coś, co zawsze chciałyście zrobić w życiu, 

ale nigdy Wam się to nie udało? 

M.S. Chciałam wystąpić w Tańcu z Gwiazdami. Chyba już 

się nie uda. Ale wierzę, że wszystko czego pragnę dla niej 

– uda się! 

K.S. Chciałam wystąpić w talent show, byłam na kilku 

castingach, jednak się nie udało. 

Jakie macie marzenia? 

M.S. Moje marzenia w najmniejszym stopniu dotyczą 

mnie. Nie dlatego, że ich nie mam, ale dlatego, że 

realizuję je wykonując swoją pracę. Jestem szczęśliwym 

człowiekiem. Niech tak zostanie. Moim największym 

marzeniem jest szczęście mojego dziecka, pragnę by 

znalazła miłość i szacunek. By miała odwagę sięgać do 

najwyższej półki w sklepie z marzeniami, i aby miała siłę 

i determinację, by je spełniać. 

Bo mojego wspracia i miłości nigdy jej nie zabraknie. 

Oddam jej wszystko. Nawet życie, jeśli będzie trzeba. 

K.S. Moim marzeniem od kilku lat jest zaśpiewanie z moją 

ukochaną Ellie Goulding. 

Bardzo dziękuję za odpowiedzi, jesteście dla mnie 

fantastycznym wzorem mamy i córki. 

Życzę Wam spełnienia wszystkich marzeń, realizacji 

siebie i wspierania swoich planów i dążeń. Dziękuję za 

rozmowę. [EKT] 


75

PALETA-PĘDZELEK-PŁÓTNO, PALETA-PĘDZELEK-PŁÓTNO, PALETA-PĘDZELEK-PŁÓTNO… 

76 


Moje malarstwo 

jest niczym nieustanna podróż po nieodkrytych światach. 

Jednak zamiast aparatu fotograficznego zabieram 

w nią farby, pędzle oraz płótna 

i maluję obrazy, lub jak ktoś woli, 

wstawiam okna. 

Dzięki tym oknom, inni ludzie, 

mogą przenieść się tam na moment, 

do Światów Alternatywnych naszych wyobraźni. 


77

Jarosław Jaśnikowski 

Artysta na potrzeby swego świata tworzy 

olbrzymie surrealistyczne machiny, 

które swą monumentalnością rzucają 

wyzwanie światu, a jednocześnie są 

wyrazem pychy ich konstruktorów. 

Ważnym tematem podejmowanym 

w obrazach przez Jaśnikowskiego jest 

również czas, oraz przemijanie, jako 

czynnik wpisany w wykreowany przez 

niego świat. Jednak czas w jego obrazach 

przyjmuje różne wartości i właściwości. 

Nie do końca jest liniowy, nie do końca 

zmierzalny, a nierzadko nabiera cech 

materialnych. 

Jarosław Jaśnikowski, który interesuje 

się również fizyką i astronomią, pozwala 

sobie na dowolne manipulowanie 

prawami nauki, tworząc ją tak jakby od 

nowa. W obrazach tego artysty pojawiają 

się również nawiązania do filozofii, 

teologii, jak i historii. 

Jarosław Jaśnikowski – polski 

artysta malarz, urodzony w 1976 roku 

w Legnicy. Malarstwem zajmuje się 

od 1991 roku. Jego pierwsze prace powstają 

w nurcie sztuki science-fiction, jednak 

w 1998 roku, pod wpływem wystawy Wojtka 

Siudmaka w jego rodzinnym mieście 

i spotkania z samym artystą, Jaśnikowski 

rozpoczyna eksperymenty z surrealizmem. 

W tym czasie jego prace maja charakter 

mroczny i psychodeliczny, jednak coraz 

częściej w obrazach Jaśnikowskiego 

zaczynają się pojawiać nawiązania do 

techniki; machiny latające, parowozy, czy 

mechanizmy zegarowe, a także ujawnia się 

jego zainteresowanie architekturą gotycką. 

Z czasem jego malarstwo nabiera cech 

charakterystycznych dla steampunku. 

Malarstwo artysty staje się coraz bardziej 

spójne tematycznie, Jaśnikowski tworzy 

historię „Światów Alternatywnych” – 

fantastycznej rzeczywistości, w której działają 

inne prawa fizyki. 

Snuje opowieść o świecie rozbitym na 

miliony dryfujących w przestrzeni wysp, 

gdzie największym sensem zamieszkujących 

ten świat ludzi, jest potrzeba podróżowania. 

Jaśnikowski sam często o sobie mówi, że 

jest Opowieściomlalarzem, jednak nie 

uważa się za twórcę świata, który możemy 

oglądać na jego płótnach. Artysta mówi, że 

pełni tylko rolę obserwatora i kronikarza, 

a jego obrazy są oknami, poprzez które 

oglądający może spojrzeć do innego świata 

– Świata Alternatywnego. 

Jaśnikowski uważa, że takich światów 

może być nieskończenie wiele, a badanie 

tego jednego, konkretnego, jest jego 

największą pasją. 

Jarosław Jaśnikowski jest bardzo 

popularnym i cenionym artystą w Polsce, 

jak i również najbardziej znanym twórcą 

polskiego steampunku w malarstwie. 

Stworzył bardzo rozpoznawalny styl, a jego 

obrazy charakteryzują się znakomitym 

warsztatem malarskim. 

Artysta przykłada dużą uwagę do dbałości 

o szczegóły, poprawnego zestawienia 

kolorów, oraz do właściwej kompozycji. 

Jaśnikowski ma na swym koncie szereg 

wystaw indywidualnych i zbiorowych, 

a jego prace są w kolekcjach na całym 

świecie. 

78 


Tak długo wpatruję się w białe płótno 

ze szkicem, aż zobaczę obraz 

w każdym detalu, ustalam sobie wtedy 

kolory, kierunki światła, cienie 

2006 In captivity, mockers of the Dark 


79

...tak naprawdę każdy z moich 

obrazów 

jest jakąś tam 

opowieścią 

80 


1021x0-towidth-90-0501_niezegar-min

Pana Jarosława Jaśnikowskiego udało się nam zaczepić w lutym na 

wystawie malarstwa PERCEPCJA KOŁA, gdzie były prezentowane 

prace wielu znakomitych artystów. Czytelnicy Post Scriptum 

mieli okazję przeczytać reportaż pana Radosława Jaśnikowskiego 

(prywatnie brata Jarosława) w numerze lutowym. 

Był pan niedawno na prestiżowej wystawie SAFADORE 

we Francji. Czy może pan powiedzieć kilka słów na ten 

temat – jaki był poziom, jak wielu było artystów, kto 

zapadł panu w pamięć? No i kto otrzymał Grand Prix? 

Salon sztuki SAFADORE odbywający się już od 15 lat 

w turystycznej miejscowości Mont-Dore, to jedna 

z bardziej prestiżowych imprez tego typu w Europie 

i już sam fakt bycia zaproszonym na nią jest dużym 

wyróżnieniem. Ja z racji zdobycia grand-prix w 2019 roku, 

teraz miałem tę dodatkową przyjemność bycia gościem 

honorowym i członkiem jury. W tym roku zaproszonych 

zostało 15 artystów. Poza wystawą główną salonowi sztuki 

towarzyszy wystawa konkursowa. Każdy z uczestników 

zobowiązany jest do stworzenia pracy na wymyślony przez 

organizatorów temat, a w tym roku to były: Światła i 

cienie. Poziom był bardzo wyrównany i praktycznie każdy 

z artystów miał szanse, ostatecznie wygrał tryptyk La Date 

Fatidique, którego autorką jest Monica Fagan, francuska 

artystka pochodząca z Anglii. Myślę, że całkiem zasłużenie. 

Byli we Francji Polacy? 

Poza moimi pracami, można była na wystawie oglądać 

również obrazy Marcina Kołpanowicza. Jestem pewien, 

że mocna, polska ekipa będzie już nieodzownym składem 

każdego następnego salonu SAFADORE. 

Pana obrazy nazwałbym fantastyczno-magicznymi. 

Z klimatem. Są o czymś. To malarstwo z duszą. 

Jak sam pan by je określił? 

Ja sam o sobie często mówię, że jestem 

opowieściomalarzem, no bo tak naprawdę każdy 

z moich obrazów jest jakąś tam opowieścią. Mimo że 

taki obraz, to zaledwie jeden kadr, to też liczę na to, 

że oglądający może sobie doopowiedzieć, co było przed 

i co będzie dalej. No ale moje prace, to też jest część 

jakiegoś większego uniwersum, które gdzieś tam kiedyś 

urodziło się w mojej głowie. Jest to świat na pewno 

fantastyczny, steampunkowy, choć owy steampunk jest 

mocno wytarzany w surrealizmie, z niewielką szczyptą 

science-fiction. Wszystko to jest zanurzone w oparach 

apokaliptycznych z lekką nutą gotyku, no i rzecz jasna, 

z odpowiednio wypaczonymi prawami fizyki. Czasami 

też w tej sałatce uda mi się przemycić dodatkowo jakieś 

głębsze myśli, na przykład filozoficzno-teologiczne, czasami 

kosmologiczne, a niekiedy jest to odniesienie do faktów 

historycznych. 


81

847x0-towidth-90-0674_przezegar-min 

82 


Obraz rodzi się w głowie (jak mniemam). 

Intelekt, wrażliwość, mądrość, doświadczenie i uczucia 

składają się na zbiorowy akt poczęcia. 

Jak długo trwa ciąża i poród? 

Akt poczęcia jest zdecydowanie najciekawszy, ale niestety 

krótki. Czasami to jest chwila, moment, jakiś szkic 

koncepcyjny, no i już wszystko mam w głowie. No jeszcze 

jest szkic na płótnie i ostatecznie do-wyobrażanie sobie 

obrazu. Polega ono na tym, że tak długo wpatruję się 

w białe płótno ze szkicem, aż zobaczę obraz w każdym 

detalu, ustalam sobie wtedy też kolory, kierunki światła, 

cienie. No i kiedy mam już wszystko zobaczone, to mogę 

powiedzieć, że w tym momencie kończy się sztuka, 

a zaczyna praca, to znaczy ciąża, czyli nakładanie za 

pomocą pędzelków, odpowiedniej farbki w odpowiednim 

miejscu. Wtedy już można odpłynąć umysłem w nurt 

jakiejś fajnej muzyczki, zatopić się w audiobooku, 

analizować, co jeszcze mam jutro kupić w Biedronce, 

czy też tworzyć szalone modele kosmologiczne 

wszechświatów… no a rączka sama pracuje: PALETA- 

PĘDZELEK-PŁÓTNO, PALETA-PĘDZELEK-PŁÓTNO, PALETA- 

PĘDZELEK-PŁÓTNO… Trwa to około tygodnia, ale bywa, że 

i miesiąc. Poród często jest zaskoczeniem… 

Ooo! Już koniec? 

Kim jest Jarosław Jaśnikowski prywatnie? 

Ot, takim samym ludzikiem, jak wszyscy inni. Mam 

jakieś zainteresowania, marzenia, cele. Mieszkam sobie 

jedną nogą na wsi, gdzie z trzech stron otacza mnie las, 

drugą nogą związany jestem z Legnicą. Mam wspaniałą 

żonę – Kasię, z którą dzielę życie i pasję do sztuki, mamy 

fantastycznego synka Michałka. Trochę podróżujemy po 

świecie, trochę siedzimy w lesie. Kiedy chcę odpocząć 

od malowania, przesiadam się dwa metry dalej i biorę 

się za sklejanie i… malowanie modeli. Lubię czytać, 

lubię ptysie, popołudniowe kawki z żoną. Chcę wejść 

na Kilimandżaro i co roku obiecuję sobie, że wreszcie 

zacznę biegać. No ale wiem, że od tej wiosny, to już 

naprawdę zacznę biegać. 

Prawda jest taka, że artyści malarze, mają o tyle 

fajnie, że nawet jak są bardzo znani, to rzadko kiedy są 

rozpoznawalni i mogą bezstresowo iści do piekarni po 

bułki. 

Olga Tokarczuk otrzymała, jak wszyscy wiemy, 

literacką nagrodę Nobla, dzięki czemu miała okazję 

wygłosić przemowę, którą cytują i interpretują 

wszystkie światowe media. A gdyby pan miał taką 

okazję do wygłoszenia przemowy, która może wpłynąć 

(w mniejszym lub większym stopniu) na świadomość 

Narodów, co by to było? 

O jej, takie pytanie na koniec? Trudno mi powiedzieć… 

Ona miała kilka tygodni, by to przemyśleć. Pewnie bym 

powiedział: Słuchajcie więcej naukowców, a mniej 

polityków. Nie niszczcie fundamentów, na których 

zbudowaliśmy nasz świat, naszą cywilizację. Pielęgnujcie 

tradycję, bo ona określa naszą tożsamość. Odrzućmy 

skrajności, bo ani faszyzm, ani idee komunistycznolewackie 

nas do niczego dobrego nie doprowadzą. 

Bądźmy dla siebie bardziej wyrozumiali, szukajmy 

w ludziach dobrego, a nie twórzmy fałszywych, 

negatywnych wizerunków. Bądźmy dla siebie dobrzy. 

No i zacznijmy wreszcie budować te bazy na Księżycu 

i Marsie, bo żeście obiecali, a ja już czekam na to od 

ponad czterdziestu lat!!! [JP] 

2006 Between Heaven and Hell 

2012 The city after the stormPOST 

SCRIPTUM 

83

Premiera “Dzieła sztuki” w reżyserii - Żanny Gierasimowej 

foto: Anna Karpenter 

84 


Zdjęcie z koncertu_foto: Grażyna Borwiecka 

Żanna Gierasimowa 

Aktorka dramatyczna 

i pieśniarka. Na swoim koncie 

ma występy między innymi w: 

Teatrze Ateneum, Teatrze Małym, 

Stara Prochownia, Rampa, 

Stu, Piwnicy Pod Baranami. 

Jest także tłumaczką polskich 

utworów na język rosyjski 

– tłumaczy poezję, sztuki 

teatralne, scenariusze. 

Jest członkinią 

Związku Literatów Polskich. 


85

Aktorka i reżyser, pieśniarka – 

jeśli ktoś obudziłby Cię 

w środku nocy, to jaki zawód byś 

wymieniła pierwszy (po tym, jak 

przestałabyś krzyczeć)? 

Jakby mnie ktoś gwałtownie 

w nocy obudził, to chyba 

wykrzyczałabym: “Tylko nie po 

twarzy! Jestem aktorką!” 

Jesteś Rosjanką (czy Ukrainką?), 

dlaczego wybrałaś Polskę na 

swoją Ojczyznę? 

To pytanie przypomina mi 

przesłuchanie w organach byłego 

ZR, gdzie narodowość miała duże 

znaczenie. A na serio... Zadając 

sobie samej to pytanie, nie umiem 

na nie odpowiedzieć. Mam 

pomieszaną rodzinę. Urodziłam się 

na Ukrainie, na kresach polskich, 

po zakończeniu w Kijowie szkoły 

średniej, liceum muzycznego 

i Studiów Aktorskich wyjechałam 

do Moskwy, gdzie pracowałam 

w Teatrze Stanisławskiego i po 

16 latach trafiłam do Polski, bo 

wyszłam za mąż za Polaka. Ale to 

bardzo w skrócie. Odpowiadając 

na pytanie: “Czemu Polska?” - nie 

raz widziałam w oczach słuchaczy 

niedowierzanie. Znając wszystkie 

wady, nie mówiąc o zaletach, 

bardzo kocham ten kraj. Mam 

wrażenie, że zawsze tu byłam 

i tylko tu czuję się w domu. Nie 

zamieniłabym Polski na żaden 

inny kraj. To jest miłość, której 

wytłumaczyć się nie da. 

Czy spotkałaś się z Polskim 

nacjonalizmem? Czy ktoś kiedyś 

pokazywał, że jest ważniejszy od 

Ciebie, bo jest Polakiem? 

Wiem, że taki istnieje, ale wprost 

Nie zamieniłabym Polski 

na żaden inny kraj. 

To jest miłość, 

której wytłumaczyć się nie da. 

sama z tym, dzięki Bogu, jeszcze 

się nie spotkałam. Chociaż 

wyczuwam to czasem w rozwoju 

swojej kariery. Za długo te niuanse 

opisywać, ale... przecież z takim 

zjawiskiem można spotkać się 

w każdym kraju i emigrant będzie 

zawsze drugi w kolejce. No... 

to nie Ameryka, gdzie ponoć u 

wszystkich są równe szanse 

i zależy tylko od stopnia twego 

talentu, inteligencji i pracowitości. 

Znów, sama w Ameryce nie byłam 

i wiem to tylko z różnych bajek. 

Kto jest (był?) Twoją inspiracją 

zawodową? 

Mój ojciec i moja matka, którzy od 

dzieciństwa zarazili mnie wirusem 

sztuki i nie ma na to leku. 

Która rola jest trudniejsza – 

aktorki czy reżysera? Chyba 

niełatwo pracuje się z artystami? 

Są kapryśni, nadwrażliwi, 

obrażalscy. Jak dajesz sobie z 

nimi radę? Krzyczysz? Prosisz? 

Apelujesz do sumienia? 

Kiedy byłam wyłącznie aktorką, to 

nie lubiłam reżyserów. Wydawało 

mi się, że to my robimy sukces 

przedstawieniu, a oni tylko 

pokrzykują i spijają piankę. Teraz 

widzę, w jakim błędzie byłam. 

Zawód reżysera jest ogromnie 

skomplikowany, obejmujący dużo 

wiedzy, różne inne profesje, 

w tym i psychologa. Poprowadzić 

aktorów według swego pomysłu 

i tak, żeby myśleli, że to ich 

pomysł, przekonać, nie być 

86 


Piosenka 

musi wzbudzać emocje 

– sam głos, muzyka 

i tekst to za mało 

– potrzebna jest 

interpretacja 

zbyt miękkim, a przy tym nie 

zrazić ich do siebie, wydobyć z 

aktorów najlepsze, co w nich jest, 

odpowiednio wyeksponować, by 

się czuli wyjątkowi. Oprócz tego 

trzeba być choć trochę muzykiem, 

malarzem, pisarzem... Jeszcze 

dużo można wymieniać różnych 

cech i umiejętności, które należą 

do profesji “Reżyser”. Reżyser to 

nie wychowawca w przedszkolu, 

żeby krzyczeć, apelować i pouczać. 

Reżyser musi wzbudzić w aktorach 

wiarę w swoje liderowanie i swoją 

rację, zarazić ich pomysłem 

i wtedy wszystko się zgadza. 

Żanna pieśniarka – czy używasz 

talentu aktorskiego do śpiewu, 

czy kompletnie to oddzielasz? 

Oczywiście, że aktorstwo, 

a w danej sytuacji przekaz, 

jest niezbędne przy śpiewaniu. 

Piosenka musi wzbudzać emocje 

i sam głos, muzyka i tekst 

to za mało – potrzebna jest 

interpretacja. A co bardziej 

pomoże, jeśli nie aktorstwo? 

Każda moja piosenka to minispektakl. 

Jakie jest twoje marzenie 

zawodowe? A marzenia 

prywatne? Możesz powiedzieć 

mi na ucho, a ja to napiszę 

drobnym drukiem, żeby 

pozostało tajemnicą. 

Jeśli chcesz rozśmieszyć Boga, to 

powiedz mu о swych marzeniach. 

[JP] 

Premiera “Dzieła sztuki” w reżyserii - Żanny Gierasimowej 


87

Elżbieta Sidorowicz-Adamska 

OKRUCHY GORZKIEJ CZEKOLADY. BIAŁY JEDNOROŻEC. (CZĘŚĆ 2) 

Wychodzę przed szkołę do 

samochodu, który staram się ustawiać 

jakoś tak z boku, żeby się nie rzucał w 

oczy złośliwcom, podchodzę do niego 

i widzę, że siedzi mu jedno koło. 

O rany boskie. Nie. Nie. To 

bydlę. To skurwysyn. Gdzie on złapał 

tę gumę? 

Czuję, że ogarnia mnie 

rozpacz. Otwieram samochód, 

otwieram bagażnik, gdzie jest 

ten pieprzony lewarek? Jak mam 

samodzielnie zmienić koło, do kurwy 

nędzy? Stoję bezradnie z lewarkiem w 

rękach i patrzę na kapciowatą oponę. 

Rozpacz ogarnia mnie na wskroś. 

– Ty skurwysynu, w dupę 

kopany – wyrywa mi się mimowolnie, 

z głębi serca. 

– Teraz już wiem, co kulturalna, 

dobrze wychowana panienka mówi na 

osobności do swojego samochodu. 

Zamieram i czuję, jak 

oblewam się czerwienią. 

Jeżozwierz stoi przy otwartych 

drzwiczkach swojego wozu, patrzy 

na mnie i z całych sił stara się nie 

roześmiać. 

To straszne. Przyłapał mnie. 

Przecież ja rzadko klnę, naprawdę. 

Ostatni raz mówiłam brzydko do pieca, 

a teraz do samochodu... Nie śmiem 

podnieść oczu. Pięknie. Kulturalna 

panienka. 

– Czego się wstydzisz? – pyta 

Jeżozwierz – każdy by się wkurzył. Daj 

lewarek. 

Matko Boska, czy on 

naprawdę awansował do roli mojego 

prywatnego Anioła Stróża? Celowo 

ma mnie na oku? Przecież niemożliwe 

są takie przypadki. 

… No i znowu wspólna akcja. 

U wrót szkoły, na samym środku, 

niech wszyscy widzą. Zaciskam zęby. 

W dupie mam czyjąś opinię. W 

dupie mam czyjąś opinię... 

– Masz klucz do kół? 

– W dupie mam... – wyrywa 

mi się na głos fragment myśli. 

– No nie, klucz jest 

potrzebny – mówi Jeżozwierz 

jeszcze bardziej rozbawiony – nie 

należy go mieć w dupie, bo inaczej 

nie zmienimy koła. 

– Przepraszam. 

Przepraszam, to w dupie dotyczyło 

czego innego. 

– A czego? 

Czy on musi być tak 

dociekliwy? 

– No... zainteresowania... 

– Brawo – mówi Jeżozwierz. 

– Wreszcie wyciągasz prawidłowe 

wnioski. Właśnie zmienimy koło na 

samym środku i niech się gapią. 

No i zmieniamy. Ściślej 

biorąc, patrzę jak robi to Jeżozwierz, 

bo sama nie jestem w stanie ani 

podlewarować samochodu, ani 

odkręcić zapiekłych śrub, ani 

wyciągnąć z bagażnika zapasowego 

koła. Nadaję się do gapienia, no i to 

tyle na ten temat. 

– Jakby ci się to przydarzyło 

gdzieś w mieście – mówi Jeżozwierz, 

mocując się z oporną śrubą – to bez 

wahania zatrzymuj jakiegoś faceta. 

Każdy ci pomoże. 

Tak, wiem. Trzeba rozpuścić 

włosy. Zrobić oczy poranionej sarny. 

Tak, wiem. Taka mała Bemolka ma 

to w jednym palcu. Ale ja? O, nie. Ja, 

to nie. Ja się będę szarpała. 

Jeżozwierz obrzuca mnie 

szybkim spojrzeniem. Chyba widać, 

co myślę. 

– Gdybym miał siostrę, to 

bym jej tak poradził – mówi. 

– A nie ma pan siostry? 

– Nie. Brata. 

– Młodszego? 

– Starszego. Ma trzydzieści 

dwa lata. 

– A pan? – pytam zupełnie 

odruchowo. 

– Dwadzieścia dziewięć 

– odpowiada też odruchowo i 

patrzymy na siebie. 

To ile lat różnicy? Zaraz 

zacznę liczyć na palcach... Jeżozwierz 

nie musi liczyć. 

– Jedenaście lat – mówi 

cicho. 

… Dlaczego odpowiedział, 

mimo że pytanie nie padło? Też o 

tym pomyślał? 

Dokręca ostatnią śrubę, 

oddaje mi klucz i lewarek, patrzy na 

swoje pobrudzone ręce. Tak, jakby 

z jakichś powodów nie chciał mi 

spojrzeć w oczy. 

Wyjmuję ze schowka 

paczkę nawilżanych chusteczek 

higienicznych i podsuwam mu. 

Wyciera ręce bardzo dokładnie, a 

gdy wreszcie na mnie spogląda, nie 

ma w oczach ani zażenowania, ani 

niepewności. 

– Wiesz – zaczyna i nie 

kończy. 

Patrzę na niego w milczeniu. 

– Sprawdziłem klasówki, nie 

wypadło to najlepiej. 

No, wiem. Wiem, że nic nie 

umiałam. Cholera. 

– Ten twój telefon 

uświadomił mi... to samo. 

Znowu jestem czerwona. 

88 


Jak mogłam w ogóle do niego 

zadzwonić? Do profesora, po nocy, 

z jakimiś wygłupami …że nie umiem 

zrobić zadania... Porąbało mnie 

dokumentnie? Co on sobie pomyślał? 

Nie śmiem podnieść głowy. 

– Tak, jak mówiłem, trzeba 

coś z tym zrobić – mówi Jeżozwierz. 

Wiem, że na mnie patrzy. Czuję to. 

– To co, raz w tygodniu? Dwa 

razy w tygodniu? 

… Tak się to musiało skończyć, 

Co za obciach, co za wstyd. Przełykam 

ślinę i podnoszę głowę. 

– Dziękuję, ale... 

– Chyba nie ma ale... 

– Owszem. „Ale” brzmi tak: 

nie będzie pan odwalał tej pracy w 

ramach czynów społecznych. Co to, to 

nie. 

Jeżozwierz na moment 

zamyka oczy, a gdy znów otwiera, jest 

w nich jakiś dziwny wyraz. 

– Wykluczone – mówi. 

Już raz tak powiedział. Kiedyś. 

Dawno. Wtedy, na werandzie. Gdy 

skakał po nim niebieski zajączek. 

Podnoszę głowę i czuję, jak wszystko 

się we mnie prostuje. 

– Wykluczone – powtarzam 

tym samym tonem. Jego tonem. 

Mierzymy się wzrokiem. 

Jeżozwierz patrzy mi w oczy poważnie, 

ja patrzę zuchwale. Żadne z nas nie 

spuszcza powiek. 

Co teraz będzie? Kto kogo 

przetrzyma? Chyba trafiła kosa na 

kamień... 

Jeżozwierz pierwszy odwraca 

oczy. Nie mogę w to uwierzyć. Ugiął 

się? Czuję, że stoję i płonę, dygoczę w 

środku, trzęsie mi się przełyk i żołądek. 

I serce. 

– Wrócimy do tej rozmowy, 

dobrze? – mówi Jeżozwierz. 

– Nie. Równie dobrze możemy 

porozmawiać teraz. 

– Teraz nie mogę. Mam 

jeszcze dwie lekcje – mówi Jeżozwierz 

przepraszająco. W oku miga mu 

rozpoczęty uśmiech. – Czy naprawdę 

przejawiasz nieznośną tendencję do 

robienia scen? Nie znałem cię od tej 

strony. 

– Nie przejawiam żadnej 

tendencji – mówię wściekła, bo czuję, 

że mnie zbywa. – Proszę, żeby mnie 

pan nie traktował, jak małego dziecka. 

Uśmiech znika z oczu 

Jeżozwierza. 

– Nie traktuję cię, jak dziecka – 

mówi wolno. Bardzo wolno. W oczach 

ma znowu te okręty, te wrzosowiska, 

tę dal. – Z całą pewnością nie traktuję 

cię, jak dziecka. Możesz mi wierzyć. 

W tym momencie słychać 

głośny dzwonek, kończący przerwę. 

Jeżozwierz odwraca się i wchodzi w 

bramę szkoły. 

*** 

Ten kolega Jeżozwierza mieszka na 

uboczu, koło Chojnowskiego Parku 

Krajobrazowego. Mijamy Chyliczki, 

potem skręcamy w prawo. To prawie 

pod samym lasem. Z drugiej strony 

wielkie, puste pola. Dom duży, w 

typie dworku polskiego, drewniany, 

współczesny. Z tyłu zabudowania 

gospodarcze. 

Ręce zaczynają mi latać i zęby 

też. Och, co za emocje. 

– Cześć, stary – mówi 

do Jeżozwierza wysoki chłopak, 

podchodząc do furtki. 

Wysoki, ale nie tak. Przystojny, 

ale... zdecydowanie nie tak. Ciemne 

włosy, dwudniowy zarost, drelichowe 

bojówki, sweter i na to puchowa 

kamizela. Typ trapera i survivalowca. 

Fajny. Jeżozwierz ściska mu rękę. 

– Aniu, to mój przyjaciel 

Leszek – zwraca się do mnie, lekko 

dotykając mojego ramienia. I do 

Leszka: 

– Poznaj, proszę, Anię. 

Nic więcej nie dodaje. 

Patrzymy sobie z Leszkiem w oczy 

i ściskamy sobie dłonie. Mocny, 

zdecydowany uścisk, oczy ciepłe, 

uważne, ...prostolinijne, jeśli można 

tak powiedzieć. To otwarty facet, 

zero zablokowania. I sympatyczny. Nie 

wiem, skąd to wiem, ale wiem. Już 

czuję, że go lubię. Poszło piorunem. 

– Cześć – mówi. – Cieszę się, 

że mogę cię poznać. Paweł mi o tobie 

opowiadał. Jeśli lubisz konie, to mój 

dom... stoi przed tobą otworem. To 

co? Może pójdziemy do stajni? 

– Jak to, tak od razu? – pyta 

Jeżozwierz, ale ja kiwam zapamiętale 

głową. Do stajni. Tak. Natychmiast. 

Bez wahania zostawiam 

Jeżozwierza i idę za Leszkiem w głąb 

podwórka. U progu stajni muszę się 

zatrzymać na moment. Jest mroczno, 

prawie nic nie widzę, za to zestaw 

zapachów uderza mnie na odlew. 

Ledwie mogę utrzymać się na nogach. 

Zapach koni, słomy, kurzu, końskiej 

uryny, starej, wyprawionej skóry... 

kotów... nawozu... opieram się o 

ścianę. 

Leszek szeroko otwiera drzwi, 

do stajni wpada więcej światła. 

Cztery boksy, po dwa z 

każdej strony. Na drzwiach tabliczki: 

Bratek, Ikona, Córka, Makler. Bratek 

skarogniady, rasy wielkopolskiej, silny, 

stateczny, poważny koń. Córka siwa, 

szpakowata, z wyraźnymi jabłkami na 

kłębach, ładnie zbudowana, z ładnym 

pyskiem. Ikona folblutka, gniada, 

z nerwowym okiem i prychliwymi 

chrapkami. Piękna, sucha budowa. 

Makler kary, z gwiazdką i białymi 

pęcinami, wielki, ale o harmonijnej 

budowie. Ogier. Wspaniały. 

Właściwie liczą się te dwa 

– Makler i Ikona. Bratek i Córka 

sympatyczne, ale zdecydowanie druga 

liga. Leszek daje mi krótką, rzeczową 

charakterystykę wszystkich koni. 

Mówi barwnie, z dowcipem, bardzo 

obrazowo. O Maklerze wyraża się 

krótko: 

– Ogier. No cóż, jak to ogier. 

Na razie nikomu go do ręki nie daję, 

bo to jest świetny, ale bardzo trudny 

koń, o ogromnej ambicji i łatwo go 

zmanierować. W związku z czym sam 

na nim jeżdżę, ale z pozostałej trójki 

możesz sobie wybrać, co chcesz. 


89

Stoję i wdycham zapach konia. 

Stoję i trzymam dłonie na drżącej 

sierści, czuję sztywny włos grzywy 

i aksamitny welur chrap. 

Randka w ciemno. 

– Wybieram Ikonę – mówię 

bez namysłu. 

– O – mówi Leszek i nie dodaje 

nic więcej. Patrzy tylko na mnie i wiem, 

co myśli. Trafił koniarz na koniarza. Nic 

więcej nie trzeba mówić. 

– To słuchaj. Przeczyść ją 

trochę, zaraz ci wszystko dam, a tu 

masz jej siodło i resztę zabawek. Jak 

skończysz czyścić, to siodłaj. Dasz 

sobie radę z wytokiem, nachrapnikiem 

i tak dalej? 

– Tak, naturalnie – uśmiecham 

się mimowolnie. 

– No to świetnie. Ja wracam 

tu za jakieś dziesięć-piętnaście minut, 

tylko ulokuję Pawła w domu i dam mu 

tam jakieś zajęcie, żeby się nie nudził 

bez nas. 

Wychodzą obaj ze stajni, 

zostaję sama. Sam na sam. Wszystkie 

konie podniosły głowy i patrzą na 

mnie zupełnie nieruchomo. Sięgam 

po worek z napisem: Ikona, wyjmuję 

szczotkę, zgrzebło i kopystkę. 

Zdecydowanym ruchem odsuwam 

rygiel w drzwiach i wchodzę do niej. 

Ikona stawia uszy, unosi 

wysoko głowę. Patrzę w jej dumne 

oczy i odkładam wszystkie szczotki. 

Podchodzę do niej z pustymi dłońmi. 

Najpierw daję jej ręce do obwąchania. 

Długą chwilę tak stoję, Ikona patrzy na 

mnie z góry, ale ciekawość zwycięża i 

wreszcie spuszcza głowę. Nie ruszam 

się. Nie chcę jej płoszyć. Potem powoli 

wyciągam jedną rękę i dotykam jej szyi. 

Jedwab i biegające pod nim dreszcze. 

Dreszcze przebiegają też przez moją 

dłoń. Podchodzę krok bliżej, delikatnie 

opieram się o jej łopatkę i przytulam 

całym ciałem do szyi i boku. Ikona 

stoi bez ruchu, leciutko chrapie. 

Odważam się wciągnąć powietrze 

pełną piersią, tuż przy jej skórze i 

grzywie. Czuję, jak zapach wpływa 

we mnie, wypełnia każdą komórkę 

mojego ciała i rozprowadza się 

drobnymi niteczkami tętnic po całym 

krwiobiegu. 

Fantom zapachu, cząsteczka 

istoty, feromon. 

Nagła, zapomniana chemia 

rusza we mnie gwałtownie, niemalże 

czuję fizycznie, jak łączą się ze 

sobą cząsteczki, jak krystalizują 

się wiązania, błyskawicznie, 

niewidocznie, bezszelestnie. Cały 

ogrom przeszłości wzbiera gdzieś we 

mnie falą, która rośnie, napiętrza się, 

na koniec wybucha. 

Stoję przytulona do Ikony, 

obejmuję ją za szyję i płaczę zupełnie 

bezgłośnie, tylko płacz trzęsie mną 

na wskroś, więc dygoczę, przytulona 

do końskiego boku. Ikona ciągle 

stoi nieruchomo, nie niecierpliwi 

się, nie skubie mnie za ubranie, 

nie wyrywa głowy. Tak, jakby była 

zahipnotyzowana. Jakbym była 

zaklinaczką. A przecież nie jestem. 

Nie robię żadnych czarów. To po 

prostu się dzieje. 

Nie wiem, jak długo tak 

stoimy, czas przestał dla mnie istnieć. 

Nie obchodzi mnie Jeżozwierz, 

Leszek, to że miałam siodłać konia 

bez żadnych cudów, siodłać konia i 

być gotowa. Tymczasem nie jestem 

gotowa na nic. Dobrze, że nie ma 

Leszka, ani nikogo, dobrze, że mam 

czas. Nikt mnie nie niepokoi, mogę 

tę chwilę przeżyć. Przeżyć mój wielki 

powrót. Powrót przeszłości, powrót 

pamięci, odruchów, nawyków, 

powrót starego, utraconego świata. 

Tak, jakby otworzył się nagle czas, 

pokazał swoje zapomniane granice, 

odwinął się do tyłu, przełożył się na 

utraconą stronę. 

Stoję i wdycham zapach 

konia. Stoję i trzymam dłonie na 

drżącej sierści, czuję sztywny włos 

grzywy i aksamitny welur chrap. Czuję 

oddech Ikony. Słyszę, jak coś spokojnie 

przeżuwa. Koń. Nie namiastka, nie 

sen, nie marzenie. Nie nostalgia. 

Nie... tęsknota. Żywy, namacalny koń. 

Długa szyja, sucha budowa, świetny 

kościec, miękka pęcina. Gniada klacz. 

Folblutka. Mój utracony raj. 

Leszka nie ma w dalszym 

ciągu, całe szczęście. Udaje mi się 

wytrzeć nos i oczy, i twarz. Udaje mi 

się wreszcie wyczyścić konia. Ręce 

wchodzą bez sprzeciwu w znany, 

ustalony rytm – pociągnięcie szczotką 

pod włos, z włosem, o zgrzebło. Kończę 

jedną stronę, przechodzę na drugą. 

Ikona ustępuje od ściany, widać że jest 

przyzwyczajona do szczotkowania. 

Bez oporu podaje wszystkie nogi. 

Zdejmuję jej kantar, odwieszam na 

hak na zewnątrz boksu, wracam do 

środka z ogłowiem. Ikona unosi łeb, 

to chyba moment, za którym nie 

przepada. Jednym ruchem wsuwam 

jej wędzidło do pyska, drugą ręką 

naciągam na łeb rzemienie ogłowia, 

przekładam uszy, wyrównuję grzywę, 

zapinam pasek pod policzkami. Prosty, 

polski nachrapnik. Zapinam go pod 

brodą. Niezbyt mocno, z przerwą na 

dwa palce. Wygładzam dłonią skórę 

na grzbiecie, delikatnie zarzucam 

czaprak, na niego siodło. Przeciągam 

popręg przez szlufkę wytoka, zapinam. 

Też lekko, potem podciągnę. Ikona 

głośno parska i przestępuje z nogi na 

nogę. Jesteśmy gotowe. [ESA] 

90 


Renata Cygan 


91

92 


CO TO JEST ORAPIZM? 

KRZYSZTOF KONOPKA 

„Orapizm – styl w malarstwie 

charakteryzujący się ekspresją 

przekazu, wyrazistością kreski 

i energetyzującym kolorytem. 

Podczas ostatniej edycji 

florenckiego Biennale artysta 

otrzymał oficjalne uznanie 

jako prekursor nowej formy 

abstrakcjonizmu – ORA PISMO 

(teraz pismo, szkic, rysunek, 

rytuał, która analizując i rozwijając 

ekspresjonizm abstrakcyjny, 

fowizm i malarstwo informalne – 

jak piszą krytycy – daje podstawy 

do nowego stylu interpretacji 

plastycznej. Egzekucja malarska 

jest natychmiastowa i przedstawia 

moment dzikiego wyzwolenia 

artysty” (Margherita Blonska- Ciardi)

Ora–pista 

- z języka portugalskiego - teraz śledzić. 

„Akcja-reakcja, 

autor-odbiorca, 

przekaz podprogowy, 

odbicie lustrzane” 

Pręgierz 


93

wir 

KRZYSZTOF KONOPKA 

Naprzeciwko mnie – skupiony, przystojny 

mężczyzna o uważnych oczach, w dobrym dla 

siebie wieku. Uśmiechnięty. Taka twarz mówi 

wiele. Wzbudza również ciekawość. Za nim, 

na obszernej ścianie, feeria kolorów w wielkich 

formatach. 

Krzysztofa Konopkę poznałam w 2010 roku – był 

dobrze zapowiadającym się implantologiem, 

fruwającym po świecie za wiedzą. Okluzja, 

implanty, chirurgia. Rzemieślnik, choć i tak trzeba 

mieć wyobraźnię. W tle muzyka, niezobowiązująca 

rozmowa przy stole. Jak to zwykle po godzinach, 

na zjazdach branżowych. Od tego czasu, jak sam 

94 


mówi, minęły całe lata świetlne. „Co z życiem jest 

nie tak, że jest tak monotonne?” 

Przede mną dojrzały artysta, który od kilku lat 

wystawia swoje prace w ważnych galeriach 

europejskich, a obecnie szykuje się do wystawy 

za oceanem. 

Krzysztof uśmiecha się. 

To ja. Jestem człowiekiem, który przez całe życie 

poszukuje. Znalazłem. Odnalazłem się wreszcie 

w sztuce. Przedtem byłem w letargu, potem 

zacząłem być. To, co powstaje w moim malarstwie, 

to warstwy nanoszone na płótno szpachlą i olejem,

artysta maluje warstwowo 

w taki sposób, że 

powierzchnie kolorystyczne 

znajdujące się w głębi, wydobywają się i mieszają 

z nowymi warstwami. 

zupełnie podświadomie, w procesie tworzenia. 

Bolesne „drapanie” – „odrapanie” „o-drapanie”, 

z drugiej strony – emocjonalne, warstwowe 

budowanie nowych form, barw, mieszanki, w której 

staram się być autentyczny. Nazwałem to „o-rapizm”. 

Ku mojemu zdziwieniu styl został zdefiniowany 

i wpisany jako nowy kierunek w malarstwie 

abstrakcyjnym. 

No właśnie – jedna z wybitnych krytyków sztuki, 

Margherita Blonska-Ciardi, pisze tak: 

”Spontanicznymi pociągnięciami pędzla i szpachli 

polski artysta marszczy, drapie powierzchnie płótna, 

nakładając warstwowo kolory pod wpływem chaosu 

emocjonalnego na figury poprzednio namalowane 

(…) Przekazuje świeżość i naturalność swojego gestu 

twórczego. (…) Wyciąga nasze odczucia, łapiąc je 

w swoją sieć kolorów i faktur o różnorodnym wzorze” 

Krzysztofie, czyli nie dość, że nastąpił przełom 

w Twoim życiu, to jeszcze powstała definicja 

nowego stylu w malarstwie. 

„Ora – pista” – z języka portugalskiego – teraz śledzić. 

Jest coś na rzeczy. „Akcja-reakcja, autor-odbiorca, 

przekaz podprogowy, odbicie lustrzane”. 50 lat zajęło 

mi zbieranie doświadczenia, ale nagle odpaliły mi 

pomysły na przekazywanie emocji sobie i najbliższym. 

Stało się to sensem życia. Nigdy nie sugerowałem 

się żadnym innym malarstwem, no może w młodości 

fascynował mnie Malczewski. Dopiero później, gdy 

sam zmierzyłem się z malarstwem i powstawały 

moje obrazy, krytycy zaczęli widzieć w nich więcej, 

nazywać, poszukiwać mojej podświadomości. 

Ja nigdy nie studiowałem malarstwa, chciałem być 

jakby „na świeżo”. To tak jak z seksem; można mieć 

strasznie dużo Wisłockiej w głowie i nic z tego nie 

wychodzi. Przeżycie ma sens, jak się tego spróbuje. 

I gdybym naczytał się, że to tak trzeba albo tak – 

(dużo ludzi próbowało mi sugerować, a może tak, 

może inaczej, popracuj nad warsztatem), to na 

pewno nie powstałby orapizm. Proste skojarzenie 

z seksem; popracuj nad warsztatem… no jak to?, 

przecież to jest najpierwotniejsze i albo to czujesz, 

albo nie. 

Jesteś skromny: „Ktoś to z krytyków podchwycił, 

nazwał”... Krzysztofie, specjaliści od sztuki nazwali 

Cię również nowoczesnym ekspresjonistą: 

” Żółć, pomarańcz, czerwień – często kontrastujące z 

zielenią i odcieniami niebieskiego, tak jak w obrazach 

ekspresjonistycznych Van Gogha i fowistycznych 

Paula Gauguina. Niektóre prace artysta maluje 

warstwowo w taki sposób, że powierzchnie 

kolorystyczne znajdujące się w głębi wydobywają się i 

mieszają z nowymi warstwami. Daje to efekt dialogu 

między kontrastującymi ze sobą powierzchniami 

kolorystycznymi i zaprasza do głębszej analizy 

pracy, która prowadzi do wydobywania własnych 

atawistycznych emocji i ukrytych w zakamarkach 

naszej podświadomości pragnień.” – pisze Ciardi 

Czyli drapiesz i śledzisz? Co tam jest? 

Czy to bolesne drapanie kolejnych warstw, 

to poszukiwanie czegoś nadrzędnego, czy wręcz 

przeciwnie – obnażanie? Jak powstają Twoje 

obrazy? 

Na początku malowałem kilkadziesiąt obrazów 

w krótkim czasie, rozpędziłem się do miejsca, 

w którym pomyślałem: zamęczysz publiczność. 

Potem zacząłem podchodzić do obrazu inaczej 

i czasem działo się tak, że z pierwotnego konceptu 

nic nie zostawało. Jednak karciłem się – nikt cię nie 

prześladuje, nie zmusza do niczego, przestań myśleć. 

Na początku były pędzle, jednak struktura wysychała 

za szybko, a ja czułem potrzebę dodawania warstw, 

pracy nad tą strukturą. Potem była szpachla, to 

narzędzie odnalazłem jako „swoje” – struktura nie 

wysychała, farba olejna na płótnie, a nie na desce, 

dawała możliwość bardzo sprężystego nakładania 

i mieszania tych barw i warstw, właściwie już na 

podłożu. Często ostateczny obraz nie był wynikiem 

pierwotnego pomysłu, a jedynie w sposób odległy 

dawał z nim skojarzenie. Kiedyś, po moich podróżach 

po Indiach, chciałem namalować postać Hindusa, 

w rezultacie wyszła jakaś wizja barw indyjskiej 

przemieszanej ulicy, bez jakiejkolwiek postaci… 

Przed malarstwem próbowałem pisać, wymyśliłem 


95

jakąś historię. Doszedłem do 70 strony i… utknąłem. 

Pomyślałem sobie, że jeślibym kontynuował, to 

dopiero byłoby obnażanie. Słowo jednak jest bardziej 

podatne na „nagość”. Namalować, pozakręcać, 

pomazać – jest dzika żądza, jest erotyzm, ale można 

to ukryć pod warstwami, dać potencjalnemu widzowi 

pole do wyobraźni i swojej interpretacji. Pokazać 

prawdę sobie, ale też dać wolność widzowi. 

To widz może, przez wniknięcie do obrazu, przenosić 

się w świat swojej wyobraźni. Orapizm jest formą 

uwolnienia się. Jeśli już przebiłeś się przez całą sumę 

swoich zakłamań wewnętrznych, jeśli dochodzisz 

do swoich emocji (śledzenie siebie, poszukiwanie), 

to chcesz to jakoś pokazać, a równocześnie czujesz, 

że się obnażasz, więc ukrywasz to pod warstwami, 

drapiąc, mieszając te warstwy, aby widz sam mógł 

próbować odnaleźć swoją prawdę. Wewnętrznie 

chcielibyśmy być prawdziwi. 

Nasz wyuczony zawód, to w jakiś sposób 

rzemieślnictwo. Można wykonać coś poprawnie, 

pięknie, ale jest to w jakiś sposób planowane, 

często dość rutynowe i w pewnym sensie 

przewidywalne (o ile coś się nie powikła). 

Bycie artystą to wyczulenie, wrażliwość, 

nieprzewidywalność? Skąd czerpiesz inspiracje 

dla swojej wrażliwości? 

(Śmiech) Inspiracją jest prawdziwe życie. 

System wartości od urodzenia przypisywał nas 

do pewnych zadań. Nagradzano, kiedy coś 

wykonaliśmy dobrze, wszystko było przewidywalne, 

uporządkowane. Szkoły, potem studia, które dają 

prestiż, może i pieniądze, satysfakcję… Presja 

zewnętrzna: ”Jeśli to wszystko osiągniesz , to 

będziesz szczęśliwy”. Plus przełom, który dokonał 

się w naszym pokoleniu pomiędzy komunizmem 

a pseudo-kapitalizmem. Pogoń za dobrami miała 

dać odpowiedź na to, kim jesteśmy i satysfakcję. 

Odnalezienie własnego miejsca i wyprodukowanie 

następnych pokoleń, którymi będziemy się szczycić. 

„Well being” w uporządkowanym świecie. Bycie 

w stadzie wiązało się z zewnętrzną presją: wszyscy 

tak robimy, to jest słuszne, zasługujesz na to. 

Kochamy cię za to, że jesteś taki sam, nie wyróżniasz 

się. Dojdziesz do emerytury, potem będziesz patrzył 

na swoje wnuki, będziesz podróżował. Osiągniesz 

spełnienie. I potem okazało się, że to pierwsze 

oszustwo wychodzi na jaw, jak już faktycznie masz 

poczucie, że coś zaczynasz posiadać, coś z tego się 

realizuje. Mnóstwo moich kolegów lekarzy już nie 

żyje, zapędzili się w tej pogoni. 

Czy w takiej pogoni tracimy wrażliwość? 

96 


Wilk 

Wilk 2019 80x90cm olej na płótnie 

Wręcz nie możemy być wrażliwi. Wiecznie czujni, 

pancerni, odporni na stres. Okazało się po latach, 

że przyjaźnie ze studiów były nieprawdziwe, każdy 

oddalał się do swojego świata twardej pogoni za 

spełnieniem, za stanowiskiem, podobnie stało się 

z grupami ludzi, którzy znali się z życia towarzyskiego 

ze zjazdów branżowych. Pojechaliśmy grupą zaraz po 

11 września uczyć się stomatologii od najlepszych; 

przejechaliśmy wtedy kawał Ameryki – w tamtym 

momencie wydawało mi się, że jesteśmy takimi 

zdobywcami (championami), którzy złapali anioły 

za skrzydła. Wydawało się, że jako grupa będziemy

Wybuch był tak potężny, że wiedziałem, że nic mnie 

już nie zatrzyma. Zmieniły się cele, priorytety 

i środki. 

Co było przełomowe w Twoim życiu? 

Pojechałem na międzynarodowy kongres 

implantologiczny do Porto, przyszło mi nagle do 

głowy, bodajże w drugim dniu kongresu, że jednak 

nie będę „wkręcał śrub” i zdecydowałem, że idę 

w drogę. I tak spontanicznie przeszedłem ponad 

100 km do Santiago de Compostela. Towarzyszyli 

mi kolega wraz z żoną. Po powrocie rozwiodłem się, 

dokończyłem znajomości z ludźmi, którzy nie unieśli 

moich decyzji, nawet nie próbowali ich zrozumieć. 

Nagle odczułem potrzebę malowania. 

I namalowałem pierwszy obraz. 

Kim jest postać kobieca? 

Każdy z nas ma elementy męsko-żeńskie, istnieją 

one w równowadze. Kobieta jest dla mnie treścią, 

ale i widzem moich obrazów. W chwili, kiedy 

odkrywam ją, kiedy ta energia ukryta w kobiecie 

wyzwala się, staje się dopełnieniem mojego życia. 

Moją namiętnością jest cały czas ta sama kobieta 

– moja żona. Niezależnie jaki jest ostateczny 

erotyczny przekaz postaci kobiecej, jest to zawsze 

ona. Akt miłosny jest punktem spotkania się dwóch 

wszechświatów – męskiego i kobiecego, gdzie 

następuje wymiana energii. 

Wilk 

blisko, tyle wspomnień, wspólna nauka. Jednak 

zamiast tego wszyscy utknęli w swoich klinikach, aby 

zarabiać swoje pieniądze. Mnie również wydawało 

się, że uporządkowane życie, w wyniku którego 

pracowałem w klinice, poznałem kobietę, urodził 

się syn (który również obecnie jest stomatologiem) 

jest jedynym racjonalnym dla mnie rozwiązaniem. 

Pojawił się jednak niedosyt. I dwie kolejne próby 

odnalezienia się w nowych związkach zakończone 

niczym. Dużo później poznałem kobietę, która 

jest energią. Okazało się, że przez całe swoje 

uporządkowane życie poszukiwałem energii. 

Ciardi napisała: „Postać kobieca jest częstym 

źródłem inspiracji Konopki, stanowiąc centrum 

kompozycji o tematyce erotycznej, uwydatnionej 

poprzez mocne impresje kolorystyczne zaczerpnięte 

z przyrody. Przedstawia malowany obiekt i jego 

tło, jako jedność tonalną, gdzie zostaje zatarta linia 

konturów.” 

Czym dla Ciebie jest kolor? W kontrastujących, 

mocno fakturowych warstwach nałożonych na 

siebie widz może dopatrywać się elementów ruchu 

np. fal, płynących chmur. 

Kolor wynika z temperamentu. Technika stratyfikacji 

daje doskonałe możliwości wydobycia ruchu. Kolory 

są czyste, ale ostatecznie pomieszane pulsują, 

pozwalają na wyzwolenie. Temat figuratywny chowa 

się pod kontrastującymi warstwami. Ten proces 

twórczy jest podświadomy. Nie wiem, jak ostatecznie 

on się skończy. Tam, pod te podrapane warstwy 

zapraszam widza, aby szukał odpowiedzi. Kolor jest 

dla mnie środkiem ekspresji. Odkryłem, że kładzenie 

szpachlą grubych warstw powoduje, że farba nie 

97 


Motyl 

Często ostateczny obraz 

nie jest wynikiem pierwotnego 

pomysłu, a jedynie w sposób odległy 

daje z nim skojarzenie 

98 


Twarz 

mieszana na palecie, tylko bezpośrednio na płótnie 

sprawia, że poszczególne warstwy zlewają się, żyją 

przez kilka dni, pracują. Nie jestem teoretykiem, 

w malarstwie realizuję się poprzez doświadczanie. 

Nie chciałem dowiadywać się, czym jest malarstwo, 

chciałem malować. Obraz maluję 20-40 minut i nie 

podchodzę do niego drugi raz. Nie umiem malować 

na zamówienie. I nawet nie chciałbym. 

Czyli opierasz się komercjalizacji. To niezmiernie 

wartościowe we współczesnym czasie. Od 2017 

roku Twoje obrazy pojawiały się w różnych 

galeriach europejskich, były nagradzane, w roku 

2020 miały zostać zaprezentowane na ważnych, 

międzynarodowych wystawach w Skopje, 

Mediolanie i Rzymie. Niedawno gościłeś z wystawą 

w Warszawie. Twoje malarstwo pojawiło się na 

okładkach tomików wierszy indyjskiego poety 

Md Taslima (2017). Jesteś rozpoznawalny. 

Która z nagród była dla Ciebie szczególnie cenna? 

Moją najcenniejszą nagrodą jest „mówiona” 

opowieść mojej żony o moim malarstwie. 

Wielką przyjemnością była pierwsza wystawa 

w Amsterdamie. Jechałem autobusem z obrazami 

całą dobę, nie byłem pewien czy to wydarzenie 

dojdzie do skutku. Przyjaciel artysta pomógł mi, 

powiedział: „słuchaj, widzę Cię na tej wystawie”. 

To było niesamowite przeżycie. Poznałem wielu 

ważnych malarzy z całego świata. Szczególnie 

ważnym dla mnie wydarzeniem była ostatnia 

edycja Biennale we Florencji. W katalogu oficjalnie 

umieszczono moje obrazy pod nazwą Orapizm. 

Jestem szczęśliwy, że miałem możliwość wystąpienia 

w dokumencie włoskim, (obecnie przygotowywany 

jest dokument dla telewizji w wersji anglojęzycznej), 

że pojawiły się również wartościowe recenzje. Jako 

nagrodę postrzegam również możliwość znalezienia 

się na artystycznych łamach Post Scriptum. 

I szczerze…? Denerwowałem się. Powiem więcej: 

nie mogłem spać całą noc, myśląc o tym wywiadzie 

(śmiech). 

Kolorowy motyl na jednym z ostatnich Twoich 

obrazów to jest wyrwanie się? To Ty? 

Motyl był próbą pokazania delikatności 

i jednocześnie bezwarunkowego oddania. 

Tak można obnażyć się jedynie przy wielkim 

zaufaniu. Piękny motyl jest wrażliwością. 

Czyli jednak wyjście z letargu. Puszczasz go wolno. 

[KBS] 


99

poezja. nadbagaż 

nie przeczuwałem że poezja zostanie 

jedynym bagażem który pozwolą mi zabrać 

w starym świecie zabrakło miejsca dla liryki 

może na stację zwerbują 

demiurga działu kreatywnego 

poeta nie zbuduje nadziei na połamanej monecie 

nie zaprojektuje świata pod dyktando 

dumnych przywódców 

nie sprzeda wiersza z dodatkowym ubezpieczeniem 

od podróży kosmicznym promem 

nigdy nie stanie się niewolnikiem 

poeta to nie ten co pisze wiersze 

ale ten co myśli i czuje pomiędzy wierszami 

co nastąpi gdy starszyzna dojrzy 

że na pokład zaprosiła wichrzyciela 

praprawnuka wallenroda 

Marcin Kurcbuch 

supernatural 

urodziłem się mgłą prześwitem wodą 

niepisanym znakiem zapytania 

albo półpauzą zawieszoną przed oddaniem głosu 

w godzinie narodzin 

najgłośniej słyszę zatrzaśnięcie 

ostatnich drzwi 

przybyłem dumny i pokorny 

by kochać w sobie wędrowca i wędrówkę 

jestem pełnią która dąży by poznać 

jestem pełnią która pragnie pokoju 

jestem wpisany w przepiękne koło 

oddechu 

nie wiem kiedy znów się powtórzę 

na wszelki wypadek zostawiam kartkę 

z kolejnym zapisanym wierszem 

może kiedyś siebie rozpoznam 

tę samą jaźń w ciele kogoś innego 

Marcin Kurcbuch 

100 

POST SCRIPTUM Renata Cyg

WIOSNA 2020 

Życie nam dało kopa w głowę 

zeskoczyliśmy z karuzeli 

podomykano nas w alkowach 

wtorek podobny do niedzieli 

niedziele dzielą 

dzieli ściana 

niepokój wzrasta 

galop ustał 

za oknem wiosna rozedrgana 

wiatr po swojemu liście muska... 

bez nas przejrzyściej tam na mieście 

w międzyprzestrzeniach 

na podglebiu 

a tu nowinki przykrej treści 

nie dają w oczy patrzeć niebu 

więc oznaczamy się na zdjęciach 

ciułamy miałkie wniebowzięcia 

tramwaje wożą ludzki niebyt 

nic już nie będzie tak jak kiedyś 

Renata Cygan 

TWOJE OCZY ŚMIEJĄ SIĘ POMARAŃCZĄ 

patrzę ci w oczy 

i czuję to samo 

co czekając na pomarańczę 

obieraną w świąteczny poranek 

przez tatę 

równie miło wspominam 

pajdę chleba ze smalcem 

tyle że ona 

nie uśmiecha się do mnie 

świętami choinką i całą resztą 

zamkniętą w zapachu 

owocu pełnego słońca 

i ukrytej tajemnicy 

Adam Marek 

an 

Renata Cygan 


101

Twórca 

Twórca 

wydostaje 

wydostaje 

się 

na 

się 

na 

powierzchnie 

gdy 

powierzchnie 

gdy 

osiąga 

osiąga 

głębię 

głębię 

Zbigniew 

Zbigniew 

Kurzyński 

Kurzyński 

Miniatury wybrane ze zbioru ponad tysiąca tekstów fejsbukowej 

grupy poetów, liczącej około 200 członków. Grupę tę stworzyła 

Wanda Dusia Stańczak (prezes Stowarzyszenia Auto- 

rów Polskich oddz. II Warszawskiego) w czasie kwarantanny. 

Świta 

myślą przymierzam 

nowy dzień 

leży jak źle 

skrojony kostium 

Wanda Dusia Stańczak 

POEZJA 

Zostań 

Podaję ci płaszcz 

pachnie tobą 

pragnę bardzo 

by pozostał u mnie 

jestem niespokojny 

że mi ciebie 

na zawsze zabiera 

ludzie bez twarzy 

niebo innych motyli 

Janusz Kokoszka 

dziwią się okna 

Coobus 

Fiołki w sałace 

smak życia na języku 

słodko gorzko kwaśny 

smak uników 

zerwanych 

niedojrzałych słów 

wyszukany 

i banalny jednocześnie 

nie dzień świąteczny 

jak fiołki 

i nawet nie niedziela 

w sałatce z resztek 

to nie zwykły dzień ogród świąteczny 

i nawet nie niedziela 

dopijam wino 

małymi łykami 

to zwykły Coobus ogród 

wspomnień 

i...rozbijam szkło 

Coobus 

102 


Małgorzata T. Skwarek-Gałęska

marsz coraz cięższy 

jakby marsz czas coraz spadł cięższy na ramiona 

jakby nawet czas spadł światło na zwalnia ramiona 

nawet dogonią światło nas zwalnia lodowce 

dogonią nas lodowce 



Ceruję życie 

kolorową nitką 

rwie się 

plącze 

supełkuje 

takie ze mnie 

beztalencie 

Wanda Dusia Stańczak 

miniatury 

w blasku wieczoru cichnie gwar 

skrzydlaty w blasku cień i mgła wieczoru się skrada cichnie gwar 

na próżno skrzydlaty czekam tyle cień lat i mgła się skrada 

nie pytaj na ile próżno - nie wypada czekam tyle lat 

nie pytaj ile - nie wypada 

Halina Markowska-Budniak 

Halina Markowska-Budniak 

pegaz nie zawsze 

ma skrzydła 

czasem przybiera 

postać konika 

na biegunach 

Samotność 

w niespotkaniu 

w niekochaniu 

w niemieszkaniu 

w niepamięci 

wniebowzięci 

Kazimierz Linda 

tak daleko do ciebie - 

na niepotrzebne wyciągnięcie ręki 

Joanna Słodyczka 

Maria Pawłowska 

miniatury 


POEZJA POEZJA 

103

JACEK KARCZEWSKI 

Jej wysokość gęś 

Opowieści o ptakach 

„Samce homo sapiens krążą po ulicach naszych kolonii 

(miast) wyluzowane, jakby niezainteresowane. To 

samice stroszą pióra, śpiewają, stają na głowie, żeby 

zwrócić na siebie uwagę i wygrać z konkurencją. 

Przyprawiają sobie nawet handicap principle; tipsy, które 

uniemożliwiają niektóre codzienne czynności, sztuczne 

rzęsy, które zasłaniają widzenie, obcasy, które wykluczają 

samodzielne chodzenie (na własne oczy widziałem 

w sezonie na sopockim Monciaku!). A to tylko kilka 

przykładów. Cel prawdopodobnie ten sam: „Zobaczcie 

chłopaki (i dziewczyny)! Jestem tak dobra, że daję radę 

mimo to!” To chyba niemożliwe, żeby chodziło o względy 

estetyczne? Na pewno nie we wszystkich...”. 

Zaczęło się tak: pora, można powiedzieć, po obiedzie, 

Teleexpress w tle. W pewnym momencie słyszę, jak 

ktoś opowiada o zestresowanej gęsi. Pierwsza migawka 

– tak poznałem Jacka Karczewskiego, to znaczy Jacka 

osobiście poznałem później, ale wtedy dowiedziałem się, 

że jest na świecie pasjonat ptaków i poleca telewidzom 

swoją książkę. Zaintrygowała mnie ta krótka książkowa 

wstawka. 

Zanim o książce, kilka słów o Jacku: z pierwszego 

wykształcenia psycholog, autor wielu artykułów 

w Gazecie Wyborczej, można go też usłyszeć w radiu 

TOK FM, z zamiłowaniem opowiada tam o ptakach. 

Więcej informacji chętni znajdą na stronie (blogu) Jacka 

Karczewskiego. Warto jeszcze w tym miejscu wspomnieć 

o stowarzyszeniu Ptaki Polskie, które Jacek Karczewski 

z grupą entuzjastów założył w 2006 roku i z powodzeniem 

realizuje tam rozmaite projekty czy kampanie społeczne: 

Bądź na pTAK!, Ogród na pTAK!, Noc Sów czy Bagna są 

dobre! Można powiedzieć, że działalność Jacka na rzecz 

ochrony przyrody zaowocowała wieloma historiami, 

którymi autor książki Jej wysokość gęś może podzielić 

się z tymi, którym na sercu leży dobro ptaków, ale 

w gruncie rzeczy nie tylko ptaków, zasadniczo fauny i flory, 

która niestety jest w opłakanym stanie, między innymi 

z powodu ludzkiej chciwości i zachłanności. O tym zresztą 

Jacek też pisze. 

104 


We wstępie do książki czytamy, iż autor został 

poproszony o to, aby napisać książkę w taki sam 

sposób, jak opowiada o ptakach na antenie radiowej. 

Tak w istocie powstała Jej wysokość gęś. W opinii Jacka 

Karczewskiego jest to książka dla wszystkich, chociaż 

w moim odczuciu, w pierwszej kolejności, jest to pozycja 

dla tych, którzy słuchają lub słuchali Jacka w radiu. Sam 

nie znałem autora przed premierą książki. I pewnie nie 

miałbym impulsu, by po nią sięgnąć (i to bynajmniej nie 

z powodu, że ta publikacja może się podobać lub 

nie, tylko po prostu w gąszczu różnych propozycji 

wydawniczych pewnie bym książkę Jacka przeoczył). 

Zresztą, za przekonaniem, że pisze się książkę dla 

wszystkich, może kryć się niebezpieczeństwo związane 

z ignorowaniem czytelników o innych preferencjach. 

Napisać publikację, która nie byłaby tylko zbiorem opisów 

i definicji, ale czymś więcej, jest bardzo trudno. Mając 

też przy okazji na uwadze to, że spora część tekstów 

powstaje w sieci, czytelnik może poczytać w Internecie, 

po książkę sięgnie albo i nie sięgnie. Jeśli zaspokoi swój 

głód informacyjny, to raczej nie sięgnie. 

Od razu podkreślę, że nie jestem ekspertem od ptaków, 

przyroda mnie interesuje, natomiast do fascynacji 

chyba mi daleko, czego zresztą mogę pozazdrościć 

Jackowi Karczewskiemu, który mimo trudnych 

okoliczności zaraża innych swoją pasją. W prezentowanej 

publikacji poczytamy o różnych ptakach: mewach, 

maskonurach, rybitwach, szpakach, trzciniakach, 

wodniczkach, wróblach, sterniczkach, wąsatkach, 

łabędziach, no i oczywiście o gęsiach i innych pięknych 

ptasich okazach. Nieraz są to informacje szczegółowe, 

obserwacje, lęgowiska, upierzenia, wysiadanie jaj, innym 

razem są to opowiastki bardziej prywatne. Jacek na 

chwilę zdejmuje maskę eksperta i przewodnika, zaczyna 

nas wieść nieznanymi szlakami wyobraźni, ale przede 

wszystkim drogami swojego życia. Liczyłem, że tego życia 

będzie trochę więcej. Zauważalny jest powtarzalny ruch, 

kiedy Jacek zaczyna snuć opowieść, chociażby o pobycie 

w północnej Anglii czy na Farne Islands, gdy na początku 

mamy, można powiedzieć, początek historii, która później 

przeobraża się w cały stos informacji. No i tu zaczynają 

się schody, jak to określić, terminów encyklopedycznych, 

wyjętych z leksykonu. W każdym rozdziale wygląda to 

nieco inaczej. Mam mały przesyt, danych jest czasami 

zbyt sporo, i nie chodzi mi wcale o to, że to może być 

nieinteresujące, wręcz przeciwnie, jestem zdumiony

„Nosy zadarte, piersi do przodu, brzuchy wciągnięte... Jak w 

komitecie powitalnym. Ich absurdalnie wielkie, fantazyjnie 

żłobione dzioby rozbłysły w słońcu niczym kolorowe lampki. 

Do tego bladosrebrzyste poliki z ciemnym okiem osadzonym 

w mocnym czerwono-grafitowym makijażu w kształcie 

trójkąta. Czarne peleryny na skrzydłach i plecach opadały 

na lśniąco białe piersi i brzuchy. Czarne czapeczki i czarne 

apaszki. Wszystko to wykończone bardzo pomarańczowymi 

stopami”. 

wiedzą Jacka, jego fascynacją i chęcią podzielenia się 

tym z innymi. Odnoszę tylko wrażenie, że potencjalny 

czytelnik, który weźmie do ręki książkę 

i przypadkowo natrafi na te opisy upierzenia, opisy 

godów, migracje, może przykładowo zajrzeć do sieci, 

otrzyma tam informacje na konkretny temat, pomimo 

tego, że książka może dać więcej, pobudzi wyobraźnię, 

czytelnik może z tej drogi zrezygnować, zajrzy do 

Wikipedii. 

Zanurzyłem się w Jej wysokości gęsi, odwiedziłem 

Wyspy Brytyjskie, zajrzałem do portu Seahouses, Parku 

Narodowego Matsalu, wita mnie zielona Estonia, Jacek 

czaruje na Madagaskarze, gdzie niczym Indiana Jones 

przeskakuje z liany na liany i ratuje najcenniejsze ptasie 

lęgi przed zniszczeniem, rozmawia z Nigelem Marvenem, 

znanym działaczem na rzecz ochrony ptaków. Przed nim 

o swoich wojażach opowiada Sacha Dench, to właśnie 

ona podglądała ptaki z paramotolotni. Niesamowitych 

historii zebrało się na tę publikację dość sporo, skłonny 

jestem jednak przyznać, że przynajmniej część z nich to 

zadatki na prawdziwe opowieści, których niestety się 

nie doczekałem. Być może w kolejnych książkach Jacek 

zachwyci nas epickim rozmachem, potwierdzi tym samym 

kunszt swojego opowiadania. 

Warto przy okazji zastanowić się, dlaczego po tę 

książkę należałoby sięgnąć. Otóż w ostatnim czasie 

mieliśmy do czynienia z poważnym zagrożeniem, jakim 

był pożar na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego. 

O tym unikalnym przyrodniczym królestwie Jacek nie tyle 

wspomina, co raczej podkreśla jego niezwykłe znaczenie 

dla miejsc lęgowych wielu ważnych ptaków, chociażby 

dla największej populacji wodniczki, która znajduje się 

właśnie na terenie Parku. No i pewnie nie byłoby całej 

dyskusji, czy kogoś interesuje, jakie ptasie okazy można 

znaleźć nad Biebrzą, (dodałem szczypty ironii), mam 

jednak nadzieję, że to nasza wspólna sprawa, w której 

głos zabiera Jacek Karczewski. Gdyby nie Jej wysokość 

gęś, pewnie byłbym nieświadomy wartości przyrodniczej, 

jaką niesie za sobą ten urokliwy rejon w Polsce, dlatego 

tym bardziej zachęcam, aby zajrzeć do książki. Nie tylko 

po to, aby dowiedzieć się, co słychać w Parku, ale na 

przykład przekonać się o kulturowej roli, jaka przypadła 

ptakom, być może również krytycznym okiem spojrzeć na 

człowieka siejącego spustoszenie w świecie przyrody. 

Znowu jednak mam pewne przeczucie, że było tego 

w książce za mało, aby mogło to wybrzmieć w bardziej 

wyraźny sposób. Podkreślę raz jeszcze, chociaż Jacek 

we wstępie też daje do zrozumienia, że to nie tylko 

książka o gęsiach, a raczej o całym ptasim świecie, 

mamy niepowtarzalną okazję przekonać się jak widzi to 

Jacek Karczewski, a muszę przyznać, że widzi to całkiem 

rozsądnie i żal byłoby z tej możliwości nie skorzystać. 

Przekornie zadam pytanie: dlaczego akurat ta książka, 

o ptakach poczytamy tu i ówdzie, jak więc traktować 

Jej wysokość gęś? Traktować należy bardzo poważnie, 

chociaż Jacek zadbał o to, aby czytanie było jak spotkanie 

z dowcipnym znajomym. Posłuchajcie Jacka na żywo, 

jest to niezwykle ujmujące, jak swoje obserwacje ptaków 

usiłuje przełożyć na język, metafory są czasem bardzo 

zaskakujące. W tej gawędziarskiej, nieco komiksowej 

opowieści są też ciekawostki: poczytamy o ulubionym 

ptaku Mozarta, co wspólnego ma wróbel z Edith Piaf, czy 

o przeprawie dudka i dzięcioła przez morze. Być może 

warto byłoby te zaskakujące niekiedy historie jakoś 

graficznie oddzielić od reszty tekstu. Jest to jednak tylko 

sugestia, którą być może ktoś weźmie pod uwagę przy 

następnych książkach. 

Publikacji podnoszących żywo kwestię ochrony 

zagrożonych gatunków nie ma zbyt wiele, o ptakach 

też nie wszędzie usłyszymy, chociaż może warto nadstawić 

ucha i baczniej przyjrzeć się przyrodzie, a na przykład 

niekoniecznie odwiedzać cyrki z żywymi zwierzętami. 

Do wsłuchania się w rytm natury zachęca Jacek 

Karczewski, również w najnowszej książce Noc Sów, 

o której opowiem wkrótce na łamach Post Scriptum. 

Oczywiście nie mógłbym nie wspomnieć o szacie 

graficznej i przepięknych ilustracjach, to czyni książkę 

Jacka wyjątkową, jedyną w swoim rodzaju. Tymczasem 

poczytajcie o przepięknym ptasim odzieniu maskonura. 

Założę się, że Jacek pracował w jakiejś odzieżowej 

sieciówce albo w second handzie, nie ma to tamto. [RK] 

Jacek Karczewski, Jej wysokość gęś. Opowieści o ptakach, 

Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2019. 


105

POEZJA 

Polecane 

Bronisław Kozieński 

Bronisław Kozieński (Bronek z Obidzy), rocznik 

63, pracuje w budownictwie, przeważnie 

poza granicami kraju. Autor sześciu książek 

z wierszami, jak również wielu tekstów 

śpiewanych. W minionym roku nagrodzony 

Nagrodą Starosty Nowosądeckiego. Nominowany 

do Nagrody Bolesława Kumora w kategorii 

Sądecki Autor. Trzeci rok w ZLP, Oddział Kraków. 

W swojej twórczości podejmuje głównie tematykę 

doświadczeń i emocji związanych z dzieciństwem, 

młodością i krajobrazem rodzimych stron – 

Beskidu Sądeckiego, Pienin, Tatr i Gorców. 

Może i jest w tym trochę racji, 

że gdzie bym nie był, o czym gadał, 

zawsze do gór słowem powracam, 

góralską nutką dopowiadam 

(Wniebogłosy) 

Biały okręt 

A gdybym tak kiedyś umarł, 

to mnie przełożą do łodzi, 

która nazywa się trumną 

i będę płynął po wodzie 

i będą się głośno dziwić 

ludzie stojący na brzegu, 

że nurtem Dunajca płynę 

białym okrętem ze śniegu. 

A gdzieś tam daleko niżej, 

gdy łódź się moja roztopi, 

na białych skrzydłach pofrunę 

w błękitne morza obłoków. 

106 


POEZJA 

Rębacz 

zginał plecy worek zgrzebny 

gdzie wśród rzeczy niepotrzebnych 

miał przyrządy do ostrzenia 

złom z kamienia 

w kształt osełek wyciosanych wygładzonych 

licem ostrza co na przestrzał przy rąbaniu 

cięło tor w powietrza drganiu 

wprawną ręką prowadzony topór 

dopadając kloca rwał na dwoje drewna słoje 

strzelał pień jak proca w ręce 

która już nie może więcej 

gawiedź go nazwała katem lecz to on był jej ofiarą 

często topór przed tą zgrają ciął powietrze 

rzekłby kto wysłannik piekła gdy na wietrze 

wiatr wplątywał siwe włosy w mocne ciosy 

wielki niczym Goliat z pyłu wykopany stóp tysiącem 

z drogi wysuszonej słońcem 

lecz pod ciosem nikt nie krwawił 

machał jakby błogosławił 

znacząc krzyż wzniesiony w trwodze 

Dojrzałe wiśnie 

Nie rośniesz po to, by wyrosnąć. 

Stać się kolejnym cudem świata, 

zastawiać w zamian piękną młodość. 

Zmysły w dojrzałość pozaplatać. 

Bo kiedyś mama ci mówiła: 

Popatrz na wiśnię, jak się zmienia. 

W owocach kwiatach tkwi jej siła, 

nie zakopuje jej w korzeniach. 

I twój sen kiedyś nagle pryśnie. 

Zmysły jak warkocz porozplata, 

bo nic córeczko nie trwa wiecznie. 

Nie bądź kolejnym 

cudem świata. 

Dreszcze 

Do dobranoc dobranoc. 

Ppójdę spać, bo mam dreszcze. 

Wweź za rękę mnie mamo 

Aaby było mi cieplej. 

Oopowiedz mi bajkę, 

aalbo zanuć piosenkę. 

Ja nie jąkam się mamo, 

tylko słów mam dziś więcej. 

*** 

Starość nie przychodzi nagle, 

ona się wlecze latami, 

jak okręt, którego żaglem 

zostało światło latarni, 

jak świeca gromniczna w ręce, 

ku której powoli płyniesz 

na swoim starym okręcie, 

który nazywasz życiem. 

Urodziny gwiazdy 

I nieba ci życzę bez mgławic i chmur. 

Najczystszych przestrzeni dla światła 

i oczu wpatrzonych, tak z dolin, jak z gór, 

byś w oczach tych nigdy nie zgasła. 

I nieba raz jeszcze, by lekkim ci było, 

bo w końcu to jasne jak słońce, 

po którym się rodzisz, przez które umierasz, 

więc wcale ci słońca nie życzę. 


107

POEZJA 

NOWOŚCI WYDAWNICZE 

JULIUSZ WĄTROBA 

W TAŃCU ŚWIATŁA 

Wydawnictwo: Związek Literatów 

Polskich Oddział Katowice 

Projekt okładki: Renata Cygan 

MARCIN KURCBUCH 

SCIENCE OR FICTION. SUPERNATURAL 

Wydawnictwca: Marcin Kurcbuch 

Projekt okładki: Marcin Kurcbuch 

KILNIKA STRACHU 

Międzynarodowa Antologia 

Stowarzyszenia Autorów Polskich 

powstała w czasie pandemii. 

Pomysł i redakcja: Wanda Dusia Stańczak. 

Wydanie, skład i redakcja techniczna: 

Kazimierz Linda, 

Patronat: Stowarzyszenie Autorów 

Polskich O/Warszawski II, 


Międzynarodowa Antologia 

KLUCZ DO ŚWIATŁA, 

wydana po bułgarsku, w Płowdiwie, 

z okazji Festiwalu Poezji 

Duchowość bez granic. 

Znajdują się w niej równeż wiersze 

współczesnych poetów polskich. 

Pomysłodwczyni i redaktor wydania: 

Rozalia Aleksandrowa. Tłumaczenie: 

Rozalia Aleksandrowa i Teresa 

Moszczyńska-Lazarowa. 

AKWARELE SŁOWEM MALOWANE 

WANDA DUSIA STAŃCZAK 

Wydanie, skład i redakcja 

techniczna: Kazimierz Linda 


108 


KWIATOWE TOMIKI POETYCKIE - MIĘDZYNARODOWE ANTOLOGIE 

STOWARZYSZENIA AUTOROW POLSKICH 

Pomysł i redakcja: Wanda Dusia Stańczak. 

Wydanie, skład i redakcja techniczna: Kazimierz Linda, 

Patronat: Stowarzyszenie Autorów Polskich O/Warszawski II, 

Projekty okładek: Renata Cygan. 

W KORONIE KRÓLOWEJ NOCY 

MAKOWE WIERSZE 

VAN GOGH WIEDZIAŁ 

POD KRZEWEM BZU SPISANE 

ZASZEPTAŁO FIOŁKOWO 

PĄSOWE WERSY 


109

W tym wydaniu Post Scriptum – to już wszystko. A w zasadzie 

– prawie wszystko. Na koniec, małe pro domo sua. 

Z wielką przyjemnością i nieukrywaną pasją od roku staramy 

się Państwu przybliżać różne dziedziny sztuki i jej twórców, 

którymi sami, jako Zespół redagujący to pismo, jesteśmy 

zainspirowani i oczarowani. A tworzyć Sztukę przez duże S, 

to w tych czasach rzecz tyle ambitna, co niełatwa. Podobnie 

trochę jest z naszą rzemieślniczą robotą: dostarczaniem 

naszym Szanownym Czytelniczkom i Czytelnikom tego 

skromnego produktu, który zwie się Post Scriptum. 

Dlatego, żyjąc w tak skomercjalizowanym świecie, w którym 

jako rodzaj posłannictwa postanowiliśmy prezentować Wam 

trochę ambitniejszą strawę duchową, mamy dla Państwa 

rodzaj małej oferty biznesowej (dla wielu wszak, nie tylko 

sztuka jest biznesem, ale i biznes sztuką bywa). 

Zapraszamy wszystkich, którzy prowadzą mniejsze, bądź 

większe przedsiębiorstwa lub instytucje związane z szeroko 

rozumianą kulturą, sztuką, twórczością artystyczną i ich 

propagowaniem do zamieszczenia ogłoszeń na naszych 

łamach. Drobnych i... większych. Zatem ktokolwiek organizuje 

warsztaty artystyczne, prowadzi specjalistyczne sklepy dla 

artystów, twórców gatunków wszelkich, posiada galerie 

sztuki, lub wydaje książki itp., znajdzie miejsce na naszych 

elektronicznych łamach na swą reklamę i promocję. 

Za niewygórowaną opłatą. 

Zapraszamy także firmy i osoby prywatne, które zechciałyby 

objąć mecenatem nasze Pismo i mieć udział w promowaniu 

wartościowej Sztuki i Artystów, którzy ją tworzą. 

Wszystkich zainteresowanych prosimy o kontakt emailowy: 

postscriptum.mag@gmail.com. 

Każda kwota się liczy. Z góry dziękujemy. 

A teraz życzymy Wam szalonych, ale zdrowych, bezpiecznych 

i przyjemnych wakacji. Zaś po letnim wypoczynku zapraszamy 

do lektury kolejnego wydania Post Scriptum. 

NUMER KONTA: IBAN: GB82 LOYD 3096 2657 4181 60 

110

POST SCRIPTUM 2-2020

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?