13.05.2020 Views

Birba_#8_ValBadia

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Savoste che ...?

19

Ci desfarenziëia pa na reaziun

chimica da na fisicala?

Pro reaziuns chimiches vëgn les sostanzes de basa,

i reagënc, trasformá te sostanzes nöies: i produc.

Fora dla sostanza »a« y sostanza »b« vëgnel por ejëmpl

cherié na sostanza »c« cun carateristiches nöies. Insciö

vëgn lëdia energia, te chësc caje se tratera de na reaziun

exotermala o che al vëgn adoré sö energia, dailó baion de

na reaziun endotermala. Na reaziun chimica dër importanta

é chëra dla fotosintesa, olache carbonium y ega se trasformëia

te carboidrac y ossigen.

Le Tornado – na tempesta

cun na gran forza

N tornado é n rodel d’aria. La

parora tornado vëgn dal spagnol

y ó dí »torné«. Al pó se formé te

püc menüc tratan n temporal. Le

diameter de n rodel pó ester dër

desvalí: al pó ester 20 metri, mo

ince n chilometer. Deache l’aria dl

tornado se roda dër debota, póra

se tó impara sön la pert dessot

tröp da tera sö y le sciuré sö

tl’aria. Tan debota che n tornado

pó se formé, tan fora de nia pól

indô se desfanté.

De pici tornados sciüra ma tl’aria

fëies o stöp y gracia rames jö di

lëgns. Al pó ince jí vidri en mile

toc. Tornados strënc fej datrai

ma danns sön na spersa strënta,

olache ai passa ia. Al pó sozede

che na ciasa vëgnes danejada

dassënn da n tornado y la ciasa

dl vijin n’á tanco degügn danns.

De gragn tornados descür tëc,

desrajëia lëgns o sciüra auti

tl’aria. Sön so iade desdrüj

tornados datrai cinamai cités

intires.

Pro les reaziuns fisicales n’él degöna trasformaziun de

sostanzes, chël oress dí che les sostanzes ne vëgn nia

trasformades chimicamënter.

Sce an scialda sö l’ega, spo cöjera a 100 degrá. Al vëgn sö tanf.

Sce an desfrëida indô jö le tanf se formel indô ega che á

les medemes carateristiches sciöche denant.

Tres le cöje sö y le condensé s’á pö ma mudé la condiziun

dla sostanza. Al ne s’á pa nia formé val’ sostanza nöia.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!