hæmus - Libraria pentru toti

zënë ato në hierarkinë e Republikës sonë të Letrave. Ndërsa unë do të
kufizohesha të vija thjesht në dukje disa prej tipareve më të dukshme të këtij
libri, meqë, nga gjithë zhanret e prozës, për tregimin kam një dobësi të
veçantë. Dhe në tregimet e Çollakut kam përshtypjen se i gjejmë, pak a
shumë, të gjitha karakteristikat kryesore të këtij zhanri: aksioni që
përqendrohet tek një e dhënë kryesore, personazhet me evolucionin e tyre dhe
përshkrimi i kuadrit hapësinoro-kohor që kufizohen brenda një pikëvështrimi
strikt funksional, vëmendjen e përqendruar te personazhi kryesor që rrëfehet
në një ditë të zakonshme, histori që nisin in medias res dhe që përfundojnë të
hapura, të befasishme e të papritura, të shoqëruara këto nga procedetë e
duhur, si dialogu, ëndrra, analepsa, përzierja e kohëve narrative, gjuha
sugjestive. Nga kjo pikëpamje, por jo vetëm nga kjo, tregime të tilla si Të
internuarit, Katërkëndëshi i Bermudajve, Rrugë, si dhe tregimi që i ka dhënë
bujarisht titullin librit, mund të konsiderohen si kryevepra të zhanrit. Duke i
shtuar këtyre edhe talentin e padiskutueshëm të narratorit, “Për shtegtarët e
pak metrave katrorë” përbën, pa dyshim, një arritje nga më të vlefshmet në
krejt prozën tonë të shkurtër.
Ka një rrethanë tjetër të rëndësishme që nuk mund ta lemë pa e ndërmendur
këtu e që përbën një nga elementet thelbësorë të krijimtarisë. Kjo është
përvoja jetësore vetjake. Përvoja e Çollakut është e pasur. Ai ka njohur jetën
rurale dhe atë urbane, ushtrinë dhe universitetin, arritjet dhe zhgënjimet,
atdheun dhe emigracionin. E, natyrisht, edhe librat, që janë një jetë më vete.
Interesin e atyre që ai rrëfen në këto tregime, që janë copëza jete, e gjejmë në
çdo fragment të tyre, në çdo kujtim të veçantë që përzihet me kujtesën tonë të
përgjithshme prej lexuesi, me të hapur librin e me të nisur leximin. Sigurisht
që një tregim i mirë mund të shkruhet edhe vetëm me ndihmën e imagjinatës
dhe shembujt e lumtur janë të shumtë. Por është ku e ku më mirë kur
imagjinata pjellore ndërthuret me skenat e ndryshueshme e të
pandryshueshme të teatrit të botës reale ku autori ka luajtur një rol dëshmitari
aktiv. Romeoja ka ditur të kombinojë forcat e një jete të brendshme tejet të
pasur e interesante me shprehjen e një shoqërie të trazuar, tradicionale e
kaotike, moderne e të brishtë, si kjo ku jetojmë. Me aktin e tij të të shkruarit,
imazhi i paqëndrueshëm i kësaj shoqërie bëhet një vepër e thellë dhe e
qëndrueshme. Ç’mund të jetë tjetër Bota, përveçse një teatër me personazhe
simbolikë, ku luajnë bukuria me shëmtinë, pasuria me mjerimin, eleganca me
vrazhdësinë, virtyti me vesin, jeta me vdekjen? Mjedisi i këtij teatri dhe
personazhet që veprojnë në të janë, përgjithësisht, do mund të thoshim,
margjinalë: diku një grup ushtarësh, diku një mësues i thjeshtë, diku tjetër dy
të internuar, diku ca njerëz që rrojnë në një fshat të largët e të veçuar për të
ruajtur fenë, një daun, një udhëtar imagjinar...
81