hæmus - Libraria pentru toti

jo vetëm se krijon mister por edhe ushqehet prej tij. Ky mister, më tepër se
gjithëçka, ka brenda vehtes poezinë e shpirtit të të ikurve. Një kumt i
mbledhur si zaire stinësh shfaqet mbi një harmoni të përsosur ngjyrash si mbi
një ankth të padurimtë . Një shtresim i tillë kuptimor zbulohet nga rrethimi i
gurtë i “Zanafillës”. Është një fragment muri i ndërtuar mbi akuariumin e
mbushur me dhimbje të ndrydhura që të kujton legjendën e murimit. Ky është
një element simbolik që i jep krah fantazisë. Loja me misterin bëhet tepër e
zhdërvjellët. Nëpërmjet saj krijohet kontakti i parë me elementin e formimit
kulturor, referimit simbolik dhe përgjegjësive genore të artistit. Të gjitha
figurat e kësaj pikture janë të ngujuara brenda së njëjtës legjendë. Peneli etian
ka kryer “mëkatin” e autopsisë së saj. Rozafa tashmë është shumfishuar nën
trysninë e shekujve në formën e projeksionit gjeometrik brenda, në thellësi të
imagjinatës sonë. Ajo është kthyer në një përfaqësuese të nënave dhe nuseve
të reja kosovare, të ngujuara në fatin e tyre të trishtë.
Pastaj artisti ngjit shkallët e simbolikës duke dal nga misteri në qartësi dhe
dritë. Gjithë kompozimit të “Zanafillës” ai i jep kuptimin e kombit të vet,
duke e bërë atë më të prekshëm e më konkret. Pikërisht këtu vihet në
shfrytëzim elementi etnografik, një nga simbolet më të moçëm e më
përfaqësues të popullit të tij, plisi i burrave. Plisi luan rolin e kupës qiellore
mbi tokë, rolin e kurorës hyjnore mbi dhera, vendin e origjinës së energjive
krijuese, fekonduese dhe ndëshkuese. Është udha e shirave që mbarsin dherat
me jetë. Jo më kot autori ka vendosur një element mashkullor mbi
kompozimin e mistershëm të “Zanafillës”. Në vend të plisit nuk mund të
ishte një përkrehëse apo përparje grash, po aq tradicionale dhe përfaqësuese
në fushën e kostumografisë popullore sa edhe plisi. Ky element jo vetëm që
përqas krijimin me dhimbjen e popullit kosovar, me lashtësinë e tij,
autoktoninë e pakontestueshme të origjinës, por edhe e lidh atë me zanafillën.
Bëhet shkak krijimi dhe gjeneze. Dhe plisi këtu është më tepër se një
metaforë. Nëpërmjet saj piktori ka realizuar atë dëshirën e ethshme të Pikasos
që përmendëte shpesh Sartri, i cili, “ëndërronte të bënte një kuti shkrepseje,
që të ishte edhe një lakuriq nate, pa pushuar së qeni edhe kuti shkrepse”. Pra
këtu bëhet gërshetimi i vertikales së thellësisë së figurës dhe horizontales
funksionale të saj duke e mbushur atë me një frymëmarrje kuptimore të
bollshme e të tejskajshme.
Me të gjitha këto elementë, kjo pikturë vështrohet si një përrallë. “Përralla
është gramatika e fantazisë” thoshte Xhani Rodari. Dhe aq e bukur ndërkohë.
“Ah, të isha një përrallë!” thotë poeti ynë i madh Fatos Arapi. Kjo “përrallë”,
sipas “gramatikës” së njërit dhe dëshirës poetike të tjetrit, shfaqet para nesh
aq e vërtetë sa mund ta përcaktosh në kufijtë e kompozimit të një hymni.
Hymn që buron nga thellësia e qenies. Qenie “tokë”, “ekzistencë”, “send”
dhe “vetë”. “Vetë” dhe “unë”. Pikërisht prej këtu, piktura etiane “buron” një
curril të hollë filozofik që gurgullon aq ëmbël nën “gurët” e ngjyrave të
tabllosë, sa kthehet në një tis të hollë mjegulle të praruar, të tilla si ato që
540