hæmus - Libraria pentru toti

1-Vështrimi i subjektit mbi qeniet e tjera. 2-Vështrimi i narratorit mbi
protagonistin. 3-Vështrimi i qenieve të tjera mbi subjektin.
Dy vështrimet e para “shkëmbehen” në të njëjtën pikë, për të projektuar dy
vetje në transformim të së njëjtës qenie: një zot që s’e pranon dot shembjen
dhe një njeri profan.
Ndjesia e parë është ajo e çdo qenieje që sheh me sy të shqyer shembjen e
vetvetes. Është pafuqia e saj përballë rrënimit të vetjes fizike; gojës së hidhur
sikur të paskej ngrënë shafran, qiellzës së thatë, gjuhës së trashë, e herë-herë
një të therure në tepelekun e kokës. Ky rrënim i vazhdueshëm fizik bëhet
akoma më tragjik përballë cilësimit të protagonistit zot i patundur mbi njerëz.
Ironist tepër i sofistikuar, Kuteli, vetëm sa i thekson faktet dhe lë lexuesin të
shtojë tonin ironik 122 . Duke na sjellë një personazh, të cilit po i shket duarsh
vetja, ironia e tij merr nuanca gati sarkastike kur bën “komente” të tipit të
mësipërm. Pafuqia njerëzore për të ndryshuar ato gjëra, që nga njëra anë kanë
të bëjnë thelbësisht me ekzistencën e qenieve, e nga ana tjetër s’mund të
komandohen dot prej tyre, shërben për të shkatërruar atë iluzion të krijuar në
vetëdijen e një vdekatari, për një sundim të përjetshëm mbi të tjerët.
Ironia ndaj protagonistit formësohet njëkohshëm nga realizimi i plotë i
përmbajtjes dhe nga qëndrimi i autorit 123 . Kështu, vërejmë se pse çdo
retrospektive tekstore, në të cilën rrëfimtari na informon për të shkuarën e
Xheladin Beut, i vihet menjëherë theksi zbrazëtirës që qenia ndjen.
Le të ndalemi për pak në këtë lloj raporti:
Me gjithë këto të mira që zumë në
gojë dhe ato që nuk i zumë fare –
kazanët e qypat dinga me
mahmudie ... me gjithë ata trimat
mustaqepresh e mustaqeqërruar që
kish nën urdhër
Dilte nganjëherë një i krisur ndër
rajaje e ndër harbutë (nga një i
veçuar), që vinte shpirtin në majë të
dyfekut e ia shkrepte po vendi se
mbante dot me bukë dhe shpejt
mbulonte balta –baltën rritej bari
mbi varre
482
Xheladin Beu ndjente një
zbrazëtirë të madhe në zemër (po,
brenda në zemër) atij mëngjesi të
ëmbël vjeshte.
Dhe ja sot, pas një ahengu të
vogël Xheladin Beu ndjente një
zbraztësirë të madhe në zemër.
Shohim se në njërin kah ravijëzohet figura e një zoti të patundur mbi çifligje
e mbi njerëz, ndërsa në kahun tjetër rrënimi i vazhdueshëm fizik i qenies, i
cili merr teposhtën, sa më shumë që “madhërohet” në sytë e lexuesit figura e
122
Northa Fraj: Anatomia e kritikës, Shtëpia botuese”Rilindja”, Prishtinë, 1990, f. 223
123
Po aty, f.303