hæmus - Libraria pentru toti

Hyrje
LABIRINTET E SHKENCËS
LABIRINTURILE ŞTIINŢEI
ALISA VELAJ
Katharsisi (I)
Para se të hynte nga Aristoteli si kategori estetike, termi katharsis
përshkruante rezultatin e masave të marra për të pastruar gjakun e fajit. Në
botën helene ishte rrënjosur mendimi se gjaku i një gici të sakrifikuar mund
“të lante” njeriun e ndotur me gjak. Uji i rrjedhshëm bënte të mundur
pastrimin e tij dhe largimin e fajit prej njeriut që e kishte kryer.
Katharsisi 3 ishte fillimisht një term mjekësor dhe si i tillë ishte përdorur edhe
në veprat e mëparshme të Aristotelit. Me përdorimin e këtij termi si metaforë
mjekesore, Aristoteli shpjegonte se ishte shpirti njerëzor ai që do të pastrohej
nga pasionet e tij të tepruara. Kur shfaqja teatrore arrinte pikën kulminante
me demostrimin e veseve të rënda morale, apo me fatkeqësitë individuale dhe
shoqërore, spektatori arrinte një pikë kritike të gjendjes emocionale që
rëndom shoqërohej me lot, e, rrjedhimisht, me çlirimin dhe pastrimin
shpirtëror të emocioneve. Kur pësonte katharsisin njeriu kthehej në gjendjen
e tij të mesit të artë si krijesë njerëzore. Pra tragjedia ishte një korrigjues:
nëpërmjet ndjekjes së saj publiku mësonte se si t’i ndjente këto emocione në
nivelet e duhura. Poetika ishte kryesisht një përgjigje ndaj pretendimit të
Platonit se poezia inkurajon njerëzit të jenë histerikë dhe të pakontrolluar.
Aristoteli shpjegon se poezia i bën ata më pak emocionalë, dhe jo më shumë,
duke u dhënë një shkarkim periodik dhe të shëndetshëm të ndjenjave të tyre.
Në kohët e mëvonshme, katharsisi u bë një fenomen kaq kompleks, saqë
askush nuk ka paraqitur një formulim përcaktues mbi kuptimin e tij, apo si
fuksionon ai. Çdo shkrimtar kap vetëm një pjesë të tij. Secili e shikon nga një
këndvështrimim i veçantë, dhe si rrjedhojë e shpjegon atë (ose dhe vetë
funksionin e letërsisë) nga premisat e veta ideologjike dhe epistemologjike.
Në Rilindje, katharsisi kishte domethënie morale të rënda; në periudhën
romantike, katharsisi shpesh përshkruante vuajtjen e poetit; në shekullin XX,
3 Katharsis në mjekësi përkthehet pastrues, veçanërisht për sistemin tretës.
48