hæmus - Libraria pentru toti

pikture me shpërhedhje lirike, të llojit që Apolineri e kishte pagëzuar
“kubizmi prej Orfeu”.
A thua, ky realitet i rikompozuar copëz pas copëze, i cili na shpallet si nëpër
mozaikët bizantinë, edhe pse përmes riprodhimeve, të mos jetë thjeshtë
iluzion optik e aq më keq patetik?! Apo siç na shfaqen dhe plot simbole
evokative si një urdhër primitiv i ikonografisë! Ikonografisë sonë pasuri, ndër
më të mëdhatë që kemi. Ndaj na duhen ekspozitat e do të na interesonte kjo
ekspoze, edhe për thellimin në të.
Edhe një gjë: Është polifonia, pra dhe e jona, që mund të na e zgjerojë
diapazonin e kuptueshmërisë edhe për të tilla vepra.
Meqë jemi këtu, pikërisht ku na lypset shumë të jemi, thuhet se polifonia
është futur si term duke iu referuar metodave kompozitive te Schönberg. Një
ditë, kur këtë ide ndërlidhjeje po e përmendnim me profesorin Eno Koço, ai
brofi dhe ia behu: Bah! Pas një vonese çasti kuptova se sigurisht nuk ishte
pasthirrmë kundërshtie, por veçse emri i parevokueshëm ndër dashuritë e tij i
vetë gjeniut të muzikës. Kahnweiler, galerist dhe blerësi i parë amerikan i
Pikasos, në studimin mbi Juan Gris (një nga referimet bazë mbi kubizmin),
tentoi të stabilizonte një paralele mes kubizmit dhe muzikës dodekafonike.
Ndërsa më i madhi i kritikës amerikane të artit Clement Greenberg, kur nisi
të shquante më gjerësisht pikturën “integrale”, ku çdo zonë dhe element në
tablo zë vend e rëndësi, nëmos të njëjtë, të barabartë në theksimin empatik, e
sqaroi më tej kështu: “Ashtu si polifonia edhe piktura integrale është një
grupim që përbashkon, ku secila nyje kur i vjen rradha përfaqëson edhe
skemën e njëjtësuar të kompozimit. Vetë nocioni i uniformitetit është
kundërestetik. Por ja që mjaft prej pikturave integrale mbeten të arrira
pikërisht falë këtij uniformiteti të tyre, monotonisë së tyre puro. Shtrirja,
shpërhapja e pikturës në një pëlhurë tezgjahu drejt pahjes së një sensacioni të
thjeshtë nën një barrë përsëritjesh, duket dëshmia dhe përgjigjja e diç
thellësisht të rrënjosur në sensibilitetin bashkëkohor. Literatura ofron
paralelet e saj përmes Joyce e Gertrude Stein.”
Dolëm këtu, pse mbase do të na duhet që “leximi” i veprës së Artur Tashkos
të kalojë edhe përmes theksimit mbi ekuivalentin grafik shkrimor në tablonë
kubiste, ashtu si dhe ai piktorik i “gjuhëzimit kubist” në letërsinë që prodhoi
me anë të shkrimit automatik Gertrude Stein (shkrimtare, galeriste e Pikasos
dhe një nga ideologet e kubizmit).
Është, ndoshta, edhe në lëmë të shkrimit automatik inspiruar nga dadaizmi
dhe surrealizmi, si dhe ndërsjellën me pikturën avangardiste të kohës, fusha
ku mund të qartësohet diçka nga përvoja e pikturës së Tashkos ashtu si dhe
piktorit Ibrahim Kodra. Edhe ky i fundit sipas kritikës ( Paul Rafael, 1962)
prej neoklasicizmit, kubizmit e pastaj pikturës abstrakte, mbërrin si përvojë
fundore tek automatizmi. Kuptohet, çdo trajtesë mbi veprën e kubizmit
428