hæmus - Libraria pentru toti

KOPI KYÇYKU
Dëshmi të qëndresës intelektuale
Në çdo diktaturë, veçanërisht në atë komuniste, intelektuali është i detyruar të
zgjedhë, - publikisht ose në intimitetin e vet shpëtimtar, - një nga alternativat
e mëposhtme:
a. të jetë aminollar i pushtetit, gjë që nënkupton jo vetëm heqjen dorë nga
profesionalizmi, por edhe pranimin pa një pa dy të kompromisit;
b. “tërheqjen” në sferat ezoterike të kulturës, gjë që, në mungesë të çdo
perspektive tjetër, mund të cilësohet si mënyra ideale e qëndresës pasive ndaj
të këqijave të regjimit;
c. qëndresën me dinjitet, të hapur dhe energjike, ndaj ideologjizimit të
kulturës dhe dëmtimit të skajshëm të marrëdhënieve ndërmjet pushtetit
politik dhe shoqërisë civile.
Megjithse tek ne, - për arsye të njohura, që kulmojnë me pamundësinë e plotë
për të shprehur apo shpallur në shtyp bindjet e kundërta me të regjimit, - nuk
ka pasur një letërsi të dukshme disidente si në ish-Bashkimin Sovjetik,
Poloni, Çeki, Sllovaki, Hungari dhe deridiku Rumani e Bullgari, - vende ku
liria e shtypit dhe e shprehjes nuk ishte aq e kufizuar, - mund të qëmtojmë
dhe të rindërtojmë disa momente, individuale, por edhe në grup, të qëndresës
shqiptare. Në historinë e disidencës sonë intelektuale janë të mirënjohur emra
si Trifon Xhagjika, Bilal Xhaferri, Agim Musta, Bedri Myftari, Visar Zhiti,
Vilson Blloshmi, Genc Leka, Uran Kostreci, Ylber Merdani, Petraq Kolevica,
Piro Kuqi, Zhaneta Ogranaja, Mihallaq Luarasi, Kujtim Spahivogli, Ali
Oseku, Anton Çefa, Ferik Ferra, Maks Velo e shumë të tjerë, të cilët hodhën
në letër, në telajo e në pentagram, ngjitën në skenë e në ekran vepra me
përmbajtje e nivel të lartë (lexo: nivel të lirë estetikisht) ideor e artistik. Pra,
edhe në kushtet e rënda të ndrydhjes së artit autentik prej vargonjve të
ideologjisë zyrtare, mjaft vlera shpirtërore të vërteta mbijetuan. Në këtë
drejtim ndikoi jo pak solidariteti mes krijuesve që, në rreth të ngushtë e kokë
më kokë, (gjithnjë duke rrezikuar kokën) shkëmbenin mendime rreth të
ardhmes së artit në një Shqipëri demokratike. Vetë qëndresa antitotalitariste e
kërkonte dhe e nënkuptonte një solidaritet të tillë. Argumenti i fuqishëm i
disidentëve ishte eliminimi i kompromiseve të çdo lloji, përfshi edhe
kompromisin moral. Njëkohësisht, ata vinin me avantazhin e një kulture të
tipit evropian. Në fillim, aparatçikët, kulturçikët, nuk i ranë dot hiles, por, me
kalimin e kohës, kur gjithçka zuri të shpërthente hapur, konflikti ndërmjet të
rinjve dhe atyre që kishin lidhur qysh herët pakt me djallin, u acarua.
Fillimisht cenzura e pa veten të papërgatitur dhe u befasua ngaqë krijimet e
demokratëve, përveç erudicionit e finesës, aluzionet e alegoritë therrëse
377