hæmus - Libraria pentru toti

ILIR SHYTA
Ne, nga jashtë, lexohemi brenda...
(Qasje në romanin “I huaji” të Alber Kamy)
Filozofia e romanit
Zhan Pol Sartri ka thënë për romanin “I huaji”se zoti Kamy na e bën
komentin e plotë të veprës së tij në librin “Miti i Sizifit”. Kjo është në të
vërtetë shprehje e raportit të njeriut filozof me artistin e fjalës, marrëdhëniet
mes të cilëve janë së tepërmi të ngushta. Çdo artist në marrëdhëniet kumtuese
me lexuesin është nga pak filozof, por Kamy përpiqet të jetë filozof që e
kumton të vërtetën dhe mesazhin përveçse me gjuhën e kategorive të qenies e
të mosqenies edhe me anë të modeleve jetësore, gjë që është në natyrën e
krijuesit. Në këtë pikë shëmbëlltyra e tij janë profesorët e filozofisë Zhan Pol
Sartër, Frederik Niçe e po të shtyheshim në histori do të gjenim shembujt e
profetëve, që oratorë e filozofë njëherazi me predikimet e tyre kanë
ndryshuar rrjedhën e fatit të shumë kombeve. Në këtë pikë Kamy nuk duket
të jetë tamam i tillë. Ai është pikëllues tek “I huaji”, i ashpër tek “Rënia” dhe
në filozofi ka bërë të vetat pikëpamjet e Sartrit.Ajo çka ai shpreh në esetë e
“Arsyetimit absurd” janë përsiatje mbi një botkuptim të veçantë (në një
këndvështrim të vetin) , që ai ka mbi shoqërinë e fatin njerëzor dhe që e
përcakton në modelet e koncepteve si filozofët e lartpërmendur. Megjithatë
Kamy është pikëllues dhe mjaft origjinal në të vërtetat që thotë.
“I huaji” që në titull duket sikur merr përsipër të trajtojë raportin e individit
me shoqërinë në disfavor të të parit dhe është nga ana tjetër një roman i madh
për njeriun absurd. Romani pati sukses të bujshëm më 1957, kohë që e çoi
drejt çmimit “Nobel” pasi më parë kishte “dështuar pothuajse krejt dhe ishte
kritikuar si çoroditës”. Arsyeja e suksesit do parë në marrëdhënien e
filozofisë së autorit me mendësinë e përgjithshme të anës tjetër të veprës
letrare, pra të lexuesit. Me sa duket njeriu i perëndimit i preokupuar në të
kuptuarit e ekzistencës së vet absurde gjeti tek Mersoi vetveten. Arsyeja e
vetëdijes së ekzistencës absurde në këtë fundshekull do kërkuar mbase në
vetë absurdin e qenies që në periudha paqeje (shih Sartrin) shfaq pamjen e tij
të vërtetë. Kjo nuk është risi për historinë e shoqërisë njerëzore pasi
ekzistenca njerëzore ka qenë absurde në të gjitha stadet pavarësisht se në disa
prej tyre njerëzit nuk kanë patur kohë të merreshin me të. Në këtë moment
gjendja krahasohet me spleenin perëndimor të shekullit të XIX, kohë kur u
shkruajt “Eugjen Onegini” një ndër personazhet absurdë të epokës.
Megjithatë mes “njeriut absurd të spleen-it dhe njeriut absurd të
ekzistencializimit” ka ndryshime. Të parët merren me kotësinë e jetës pasi
325