hæmus - Libraria pentru toti

dhe jokulturës. Një parabolë e hershme orientale e ilustron më së miri këtë.
Pas rropatjesh të gjata për të pushtuar një kështjellë, krerët e ushtrisë nisin një
dërgatë të përbërë tërësisht nga intelektualë. Në vetëm dy javë pas hyrjes së
dërgatës në kështjellën e pamposhtur, portat e saj hapen kanat më kanat,
banorët-luftëtarë dalin në pritje të rrethuesve, i ftojnë brenda, i lusin, le të
marrin ç’u do e bardha e zemrës, të marrin madje frerët e drejtimit të
kështjellës! Shkultura shkreton hapësirën publike jo mes përfaqësuesve të vet
kryesorë, por mes përfaqësuesve tanë të dobët, të atyre që humbin durimin
dhe qëndresën dhe që nguten të marrin shpërblim „në natyrë” për misionin e
kryer më fort në virtual(itet) dhe në të përjetshme, sesa në të tashme. Të tillët
tolerohen mesveti, tolerojnë vetveten e shformuar, ngaqë nuk i janë
përkushtuar kumtit të mirëfilltë kulturor, por ia shesin për dy aspra atë kumt
të ardhmes së afërt (lexo: dritëshkurtër).
*
Një tjetër përmasë e asaj që mund të ndodhë nga e ashtuquajtura tolerancë në
kulturë duket në ligjin e pashkruar, sipas të cilit kush nuk jep të drejta
kulturore, do të detyrohet të japë territore. Lidhja e të drejtave kulturore me
territoret është njëlloj si lidhja mes tekstit dhe realitetit që shkoklohet nga
teksti. Deri në fillimet e Luftës së Ftohtë, hapësirat e Evropës, pavarësisht
nga zhvillimi i tyre ekonomik, ndiqnin një rrjedhë të natyrshme nga
pikëpamja kulturore. Njerëz të shquar, të lindur e të formuar në Ballkan,
përmbushnin misione kulturore të rëndësishme në Perëndim, disa syresh duke
„bijësuar” gjuhë të qarkullimit të gjerë, e askush nuk shihte në këtë ecuri
gjërash një thithje të rafinuar vitaliteti, por vetëm këmbim përvojash,
vllazërim, rigjetje të rrënjëve të përbashkëta, ose bashkim në kulturë, çka do
të kish lehtësuar bashkimin politik. Lufta e Ftohtë rrënjosi me forcë një
ngricë të paparë, dhe hapësirat më të pasura të Kontinentit Plak sajuan ca
ishuj kulture të vënë mirë nën kontroll (në fakt: ishuj të lënë në mëshirë të
politikës), tkurrën hapësirën e qarkullimit të kumtit kulturor, dhe kjo çoi në
shfytyrimin e së Vërtetës. Duke ngatërruar traditën kulturore me jetën e
kulturës, - e cila çdo ditë ka për detyrë të mos japë shpirt, - Perëndimi nuk
bëri pothuajse asgjë për ta ndryshuar gjendjen, i bindur se fryma e
internacionalizmit proletar do ta mortnojë krejt kulturën ballkanike, pa e
prekur fare atë perëndimore. Prandaj vjen çasti kur Perëndimi e kap veten të
pushtuar nga një dobësim e ligavitje ende vezulluese, por dëshpërimtare dhe
pa shpresë, që as edhe burokracia dhe zbrazëtia e një tjetër gjuhe të drunjtë
nuk i paraqitin dot si të paqëna. Për pasojë, detyrohet, aty nga fundi i viteve
'80, të shembë kufijtë gjeopolitikë.
23