hæmus - Libraria pentru toti

nën shtypje, izraelitëve, afrikanëve dhe sidomos evropianëve nën zgjedhat
nazisto-komuniste, ishin ato më të bukurat. Ato kishin peshë dhe art të
kulluar. Dukej sikur terrori, me zhveshjen nga liritë dhe të drejtat njerëzore,
bëhej, paradoksalisht, kontributori më i shquar i bukurisë të këtij lloj arti të
veçantë. Që atëkohë me enciklopedinë franceze, por sidomos me dhjetra
botime të anekdotave eurolindore, me të cilat u mora më pas këtu në ShBA,
vura re se shumë nga anekdotat që tregoheshin tek ne si të lindura në vend,
paskëshin qenë ruse, çeke, rumune… Pra mjaftonin kushtet e njëjta sociale –
kufizimet e lirive, gjëndja katastrofike e ekonomisë, që ato të merrnin veshjen
kombëtare të çdo vendi e të dukeshin si të prodhuara në atë vend.
Pata dhe një sensacion të ri: 30 vjet me parë, në Tiranë unë i kisha ndjerë se
ato anekdota ishin më të bukura, se tani, kur po i studjoja këtu, në Nju Jork.
Tani ato qëndronin mbi tryezën time, si ca mina me detonatorë të hequr dhe
merret me mend që vlera e tyre ishte tok me rrezikun. Dhe bukuria e tyre
ishte më e plotë kur ato i sillnin dëm atij që i tregonte dhe nganjëherë,
ironikisht, dëmtonin edhe më shumë atë që i dëgjonte!
Prandaj ato bënin një jetë të fshehtë të nënëdheshme.
Kur vjen fjala te aktorët e humorit, një mirënjohje të thellë e të veçantë
meriton artisti ynë, Skënder Sallaku. Unë kam pararendur ta shpreh atë
mirënjohje në një libër të tërë, në atë që përmenda. Sallaku me shokë e bënë
jetën e tyre dhe të bashkëkohësve të tyre më pak të hidhur. Sallaku ishte një
artist i një kalibri të veçantë me vlera shumëpalëshe: mendimtar dhe klloun.
Ai paraqet një përjashtim të pabesueshëm. Ai gëzonte një dashuri
mbarëpopullore: atë e deshin komunistët dhe antikomunistët, të burgosurit
dhe komandantët e burgjeve, hamejtë dhe antarët e Politbyrosë. Ai kishte
famën e treguesit të parë të anekdotave të hidhura. Ato ai nuk i tha dot
asnjëherë në skenë apo televizion, por ai nuk druhej – dhe për fat nuk pësoi
gjë – t’i tregonte deri para vetë diktatorit. Hoxha ia kurseu ndëshkimin, për të
dhënë imazhin e njeriut me sens humori, a ndoshta pikërisht për guximin e të
treguarit para tij dhe ndoshta për të ndjekur rregullin historik të sundimtarëve,
që asnjëherë nuk i kanë prerë kokën lolos. Por shumë të tjerë pas
denoncimesh për rrëfim anekdotash kanë hyrë në burg e nuk patën dalë më.
Tek ne të gjithë anekdotat e importuara apo të lindura në truallin shqiptar i
atribuoheshin edhe si autor, këtij artisti të rrallë. Sallakut i atribuohej edhe
kjo që tregon se si…
në korridoret e Gjykatores, një gjykatës dëgjon një të qeshur të parreshtur në
dhomën e një kolegu. Hap derën dhe e gjen kolegun të shtrirë përdhe duke
qeshur me lot.
- Pse po qesh? - e pyet.
115