hæmus - Libraria pentru toti
hæmus - Libraria pentru toti hæmus - Libraria pentru toti
- Po në rastin tonë, shoku komandant, - pyet njëri nga studentët, - çfarë bombash po hedhin amerikanët mbi Shqipëri, që shitësat na mbeten të paprekur, kurse raftet prapa tyre janë të gjithë bosh? Jo vetëm më të rinjtë, por edhe ata që e provuan mbi vete peshën e verbër të shtypjes komuniste në Shqipëri, duke kaluar vitet, kanë filluar të venë në dyshim, nëse njerëzit qeshnin, apo jo, gjatë dhjetëvjeçarëve të rënduar nga mungesat e mëdha të lirive, të mjeteve të jetesës dhe lejës për të lëvizur e për t’i hedhur një sy botës përqark. Edhe qytetarët e botës perëndimore, që kanë për diktaturat të gjithë llojet e informacioneve, ne, njerëzve që jetuam atë kohë të zymtë, na përfytyrojnë gojëkyçur, të zënë tërë kohën me hallet e jetës, me pasigurinë e bukës së përditëshme dhe me frikën se mos bindjet opinionet dhe shijet tona, do të binin në sy që ishin ndryshe nga ato që pat përcaktuar shteti diktatorial. Përfytyrohet pra, një trishtim total. Por ne qeshnim… Oh, sa shumë qeshnim! Dhe jo nga pavetëdija e trysnisë, apo moskokëçarja. Tani, pas disa vitesh unë mendoj, se në Shqipërinë e sotme që e ka flakur diktaturën e Enver Hoxhës, nuk qeshet aq sa qeshej dje. E gjithë kjo ngjan si një dëshmi e favorshme në gjyqin historik të diktaturës komuniste. Që të jemi të drejtë, e qeshura jonë e atyre viteve i detyrohet diktaturës, por aspak si bindje ndaj urdhërit suprem të saj, që shtetasit të dukeshin medoemos të lumtur. Ai regjim ishte i egër, i dhunshëm, e shkatërrimtar por ai ishte njëkohësisht edhe qesharak, grotesk…. Pushteti shtazarak nganjëherë mbijeton edhe në shekuj, por kur merr trajta qesharake, ai bëhet më i thyeshëm dhe njerëzit nën të shpresojnë më shumë se liria është e afërt. Vendi ynë nën regjimin diktatorial mund të përfshihej në çuditë e Librit të Rekordeve Guiness, për një rekord të veçantë. Deri sot nuk gjendet në Historinë e Njerëzimit asnjë vend, territori i të cilit të ketë qenë i rrethuar literalisht me tela me gjemba. 25 fije telash e rrethonin Shqipërinë me një rrjetë 7 këmbë të lartë. Propaganda zyrtare nuk e thosh që kjo bëhej të pengoheshin shqiptarët të dilnin, por thosh se telat e ngritur pengonin armiqtë që të hynin. (Në atë kohë në planetin tonë gjendej vetëm një njeri që mund të kërcente mbi 7 këmbë. Ky ish rekordmeni olimpik John Thomas. Ai nuk ish armik. Ish vetëm amerikan. Lartësia e telave nuk e pengonte, por Thomas bëri mirë që nuk u hodh në Shqipëri). Ne qeshnim por jo gjithmonë e qeshura është dëshmi e lumturisë. Për dekada të tëra, e qeshura na u bë ne një lëvozhgë, një zhguall i fortë që mbështolli qënien tonë, gjallërinë dhe shpresat tona. Ne qeshnim fshehurazi edhe me gjërat për të cilat ishte e ndaluar. 112
Të ndalosh njerëzit të qeshin me ty nuk do të thotë aspak që ti nuk je qesharak Në librin që përmenda, unë rrëfej për letërsinë zyrtare, për shout zbavitës të financuar nga shteti komunist, por edhe për humorin ilegal, për anekdotat antiqeveritare, për të qeshurën e palicensuar e cila mbizotëronte, përhapej, deri në atë shkallë sa u jepte jetë, jo vetëm gazit të përgjithshëm por edhe përgjimeve, denoncimeve, burgosjeve, torturave. Nuk gjeje atëkohë tek ne, asnjë shkrimtar që të jetë ulur në tryezën e tij të shkrimit pa patur praninë e padukshme të censorit të egër shtetëror, të kësaj mostre, që dekretonte përndjekjen mizore të shkrimtarëve dhe artistëve në Shqipërinë staliniste, duke i internuar, burgosur dhe deri pushkatuar ata. Ne shkrimtarët dhe artistët që bëmë humorin publik, u angazhuam në talljen e ridikulizimin e fenomeneve, karaktereve, zakoneve, praktikave. Edhe regjimi qe i interesuar në përqeshjen e tyre. Natyrisht ai nuk do të lejonte që shënjestra e goditjes tonë të ngrihej lart e të atakohej sistemi, por për këtë ai nuk kish nevojë të na jepte porosira. Por gjithësesi vetë karakteri i letërsisë dhe artit që bëmë ne, ish më i shpenguar e për vetë natyrën e artit tonë, ne shpëtuam nga detyrimet që mundonin krijuesit e gjinive të tjera, për të bërë poema, vepra figurative dhe këngë që të pikturonin një realitet të lumtur, që të himnizonin diktatorin dhe revolucionin proletar të përbotshëm. Kështu ne patëm shfaqje humoristike të mira, komedi të këndshme, kinokomedi të ndjekura mjaft, një letërsi dinjitoze me përshkrime situatash e karakteresh, art karrikatural të një niveli të mirë. Po ashtu mund të them se tek ne u rritën artistë të shquar të humorit. Megjithatë diçka mungoi. Ne nuk guxuam dot t’i thonim hapur të vërtetat e mëdha të jetës shqiptare nën diktaturë. Gjuha alegorike mesazhet e tërthortë që përdorëm ishin pak. Në atë ambient surreal ne ishim prodhues të artit komik, por ndërkohë, ne vetë ishim subjekte komikë. Ti shkruan një skenar të goditur që do ta lozin aktorët dhe do ta shfaqin atë në televizion. Megjithse je i kënaqur me atë që ke shkruar, natën e parë nuk të ze gjumi, se alegoria është shumë e hapur e lehtësisht e rrokshme. Trembesh se atë do ta kuptojnë dhe vepra jote pra bëhet shumë e rrezikshme. Natën e dytë, kur pasi i je rikthyer, e ke ndrequr dhe ia ke mbuluar pak alegorinë, përsëri nuk të ze gjumi, ngaqë shkrimi yt tashmë është i zakonshëm e banal… E kështu në fund të javës, je katandisur pa pikë gjumi në sy! Jam mrekulluar vërtet disa herë, kur ndeshja njerëz që gjenin se çfarë të lexonin e sidomos si të lexonin, aty ku nuk qe shkruar asgjë… Në televizion ishte shfaqur një komedi e shkurtër. Farën e kësaj komedie e kisha nga rinia ime e hershme. Punoja atëherë në një kantier të largët e të mënjanuar. Aty, në një lloj klub kantieri, pata njohur një banakier, që i keqtrajtonte klientët që ankoheshin për gramaturat e pijeve, të sallamit dhe të 113
- Page 61 and 62: ILIR SHYTA E vërteta bën keq në
- Page 63 and 64: Jam dhe do të jem i zoti i madhës
- Page 65 and 66: Jam i dobët, madje shumë i dobët
- Page 67 and 68: ... edhe kur mërgon larg, Noli e m
- Page 69 and 70: ESSE ANTONIO FRATTASIO Lectio Magis
- Page 71 and 72: predazione per esempio il parassiti
- Page 73 and 74: A questo punto finalmente i geni ch
- Page 75 and 76: limitazione delle risorse vitali es
- Page 77 and 78: analizzare possiamo affermare che l
- Page 79 and 80: ad essere i fondamenti della politi
- Page 81 and 82: zënë ato në hierarkinë e Republ
- Page 83 and 84: MEDALION KRENAR ZEJNO: 13 kapituj p
- Page 85 and 86: A thotë diçka të re Legjenda M m
- Page 87 and 88: Shkurt, çfarë do të ishte, e pë
- Page 89 and 90: cu singurul nume pe care îl port
- Page 91 and 92: Acea stranie neajutorare / fiziolog
- Page 93 and 94: Allé: se stinge lumina - începe /
- Page 95 and 96: pervers vei goli camerele frivole a
- Page 97 and 98: sinderezică … 1992 ÎNCĂ O DAT
- Page 99 and 100: mbaj në zemër? shkurt 1991 Një d
- Page 101 and 102: (Rrëfim një shkrimtari-lindur-në
- Page 103 and 104: anul 1987, cugetările însă merg
- Page 105 and 106: ani. Mark, de asemenea, n-a putut f
- Page 107 and 108: 9. Goja e të përvuajturit në pë
- Page 109 and 110: 32. Ligji i lirisë njihet nëpërm
- Page 111: RES, NON VERBA 37 PELLUMB KULLA 38
- Page 115 and 116: nën shtypje, izraelitëve, afrikan
- Page 117 and 118: di përse? Përveç rrëfimit tend,
- Page 119 and 120: - Spor la muncă, Nenea Braho! - Bi
- Page 121 and 122: - Aţi auzit, măi căpeteniilor (a
- Page 123 and 124: - Mare, Nenea Braho, ca nimeni pe l
- Page 125 and 126: - Cine eşti, bătrâne? De unde vi
- Page 127 and 128: şi îi mulţumesc pentru că-mi va
- Page 129 and 130: nişte bijuterii… Într-o zi, de
- Page 131 and 132: - Speram să-mi albeşti zilele de
- Page 133 and 134: - Nenea Braho, Nenea Braho!.. Vocil
- Page 135 and 136: duke vrarë foshnjat në bark, t’
- Page 137 and 138: CÆLESTIS ARCUS Pas mundit të poet
- Page 139 and 140: WISLAWA SZYMBORSKA (1923) Zeroja sh
- Page 141 and 142: ZONA PËRPARIM XHIXHA Ura mbi vete
- Page 143 and 144: ardhë që e ruante për raste tep
- Page 145 and 146: - Po pantallonat ku i ke? - Pantall
- Page 147 and 148: - Asgjë, asgjë. Jam vetëm i lodh
- Page 149 and 150: kukullën Barbi. I zeshkët, hundë
- Page 151 and 152: - E di ti se ku u shkojnë rrënjë
- Page 153 and 154: Marina e vogël kishte fjetur me ko
- Page 155 and 156: Gjatë tërë kohës nuk e hapi goj
- Page 157 and 158: drame religioase, pastorale cu scen
- Page 159 and 160: profunditatea psihologică a person
- Page 161 and 162: Personat: MAESTROJA MISIONARI SHPRE
- Po në rastin tonë, shoku komandant, - pyet njëri nga studentët, - çfarë<br />
bombash po hedhin amerikanët mbi Shqipëri, që shitësat na mbeten të<br />
paprekur, kurse raftet prapa tyre janë të gjithë bosh?<br />
Jo vetëm më të rinjtë, por edhe ata që e provuan mbi vete peshën e verbër të<br />
shtypjes komuniste në Shqipëri, duke kaluar vitet, kanë filluar të venë në<br />
dyshim, nëse njerëzit qeshnin, apo jo, gjatë dhjetëvjeçarëve të rënduar nga<br />
mungesat e mëdha të lirive, të mjeteve të jetesës dhe lejës për të lëvizur e për<br />
t’i hedhur një sy botës përqark.<br />
Edhe qytetarët e botës perëndimore, që kanë për diktaturat të gjithë llojet e<br />
informacioneve, ne, njerëzve që jetuam atë kohë të zymtë, na përfytyrojnë<br />
gojëkyçur, të zënë tërë kohën me hallet e jetës, me pasigurinë e bukës së<br />
përditëshme dhe me frikën se mos bindjet opinionet dhe shijet tona, do të<br />
binin në sy që ishin ndryshe nga ato që pat përcaktuar shteti diktatorial.<br />
Përfytyrohet pra, një trishtim total.<br />
Por ne qeshnim… Oh, sa shumë qeshnim! Dhe jo nga pavetëdija e trysnisë,<br />
apo moskokëçarja. Tani, pas disa vitesh unë mendoj, se në Shqipërinë e<br />
sotme që e ka flakur diktaturën e Enver Hoxhës, nuk qeshet aq sa qeshej dje.<br />
E gjithë kjo ngjan si një dëshmi e favorshme në gjyqin historik të diktaturës<br />
komuniste. Që të jemi të drejtë, e qeshura jonë e atyre viteve i detyrohet<br />
diktaturës, por aspak si bindje ndaj urdhërit suprem të saj, që shtetasit të<br />
dukeshin medoemos të lumtur.<br />
Ai regjim ishte i egër, i dhunshëm, e shkatërrimtar por ai ishte njëkohësisht<br />
edhe qesharak, grotesk…. Pushteti shtazarak nganjëherë mbijeton edhe në<br />
shekuj, por kur merr trajta qesharake, ai bëhet më i thyeshëm dhe njerëzit nën<br />
të shpresojnë më shumë se liria është e afërt.<br />
Vendi ynë nën regjimin diktatorial mund të përfshihej në çuditë e Librit të<br />
Rekordeve Guiness, për një rekord të veçantë. Deri sot nuk gjendet në<br />
Historinë e Njerëzimit asnjë vend, territori i të cilit të ketë qenë i rrethuar<br />
literalisht me tela me gjemba. 25 fije telash e rrethonin Shqipërinë me një<br />
rrjetë 7 këmbë të lartë. Propaganda zyrtare nuk e thosh që kjo bëhej të<br />
pengoheshin shqiptarët të dilnin, por thosh se telat e ngritur pengonin armiqtë<br />
që të hynin. (Në atë kohë në planetin tonë gjendej vetëm një njeri që mund të<br />
kërcente mbi 7 këmbë. Ky ish rekordmeni olimpik John Thomas. Ai nuk ish<br />
armik. Ish vetëm amerikan. Lartësia e telave nuk e pengonte, por Thomas<br />
bëri mirë që nuk u hodh në Shqipëri).<br />
Ne qeshnim por jo gjithmonë e qeshura është dëshmi e lumturisë. Për dekada<br />
të tëra, e qeshura na u bë ne një lëvozhgë, një zhguall i fortë që mbështolli<br />
qënien tonë, gjallërinë dhe shpresat tona. Ne qeshnim fshehurazi edhe me<br />
gjërat për të cilat ishte e ndaluar.<br />
112
Change language