Wojsko i Technika Historia nr specjalny 5/2019 promo

www.zbiam.pl NUMER SPECJALNY 5/2019
Wrzesień-Październik
cena 18,99 zł (VAT 8%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
Supermarine
Seafire
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495

INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495
Vol. V, nr 5 (24)
Wrzesień-Październik 2019; Nr 5
www.zbiam.pl NUMER SPECJALNY 5/2019
Wrzesień-Październik
cena 18,99 zł (VAT 8%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
Supermarine
Seafire
NUMER SPECJALNY 5/2019 1
Na okładce: krążownik lekki Köln.
Rys. Jarosław Wróbel
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer,
Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński,
Leszek Molendowski, Marek J. Murawski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/19
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2019
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
spis treści
MONOGRAFIA LOTNICZA
Tomasz Szlagor
Supermarine Seafire (1) 4
BROŃ PANCERNA
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Brytyjskie samobieżne działa przeciwpancerne 20
MONOGRAFIA LOTNICZA
Leszek A. Wieliczko
Grumman F7F Tigercat 36
ARTYLERIA
Jędrzej Korbal
Moździerze średniego kalibru dla Wojska Polskiego (2) 48
WOJNA NA MORZU
Wojciech Holicki
Krążowniki Leipzig i Nürnberg, czyli dublet Salmona 62
MONOGRAFIA LOTNICZA
Robert Rochowicz
Samoloty myśliwsko-szturmowe Lim-6 (2) 72
BROŃ PRZECIWPANCERNA
Jarosław Jabłoński
Karabin przeciwpancerny Mk 1 Boys kal. 13,97 mm w armii japońskiej 86
WYDARZENIA
Andrzej Kiński
Poznańskie Muzeum Broni Pancernej w nowej siedzibie 96
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria
3

Tomasz Szlagor
Supermarine Seafire
1
Seafire był jednym z kilkunastu typów
samolotów myśliwskich użytkowanych,
z mniejszym lub większym
powodzeniem, przez FAA (Fleet Air
Arm) na pokładach lotniskowców
Royal Navy podczas drugiej wojny
światowej. Historia oceniła go nader
krytycznie. Czy zasłużenie?
Na ocenie Seafire’a niewątpliwie zaważył
fakt, że po żadnym innym myśliwcu
FAA nie spodziewano się tak wiele,
jak po samolocie, który w pierwotnej wersji
był prostą adaptacją legendarnego Spitfire’a.
Zasługi i sława tego ostatniego, zwłaszcza
po Bitwie o Anglię w 1940 r., były tak wielkie,
że Seafire wydawał się być „skazany na sukces”.
Z czasem jednak okazało się, że samolot
będący znakomitym lądowym myśliwcem
przechwytującym niezbyt nadaje się do służby
na lotniskowcach, gdyż podczas jego
projektowania zwyczajnie nie uwzględniono
specyficznych wymagań stawianych myśliwcom
pokładowym. Ale po kolei…
Wydawało się, że w konfrontacji z takim
przeciwnikiem duża prędkość maksymalna,
zwrotność czy duża prędkość wznoszenia
są zbędnym luksusem. Postawiono na samoloty
o większej długotrwałości lotu, umożliwiającej
stałe, kilkugodzinne patrole w pobliżu
okrętów. Uznano natomiast, że konieczny
jest nawigator, obciążając myśliwiec drugim
członkiem załogi (dopiero doświadczenia
Amerykanów i Japończyków w tym względzie
przekonały Brytyjczyków, że pilot myśliwca
pokładowego jest w stanie nawigować
sam). Jakby tego było mało, wdrożono jeszcze
dwie całkowicie chybione koncepcje.
Według pierwszej, której efektem był
samolot Blackburn Roc, myśliwiec w ogóle
nie potrzebował uzbrojenia strzelającego
na wprost, gdyż większe możliwości jakoby
dawała zamontowana na jego grzbiecie
wieżyczka 2 . Według drugiej koncepcji,
której efektem był samolot Blackburn
Skua, myśliwiec pokładowy mógł być
„uniwersalny”, tzn. pełnić dodatkowo, rolę
bombowca nurkującego.
Pierwszy Seafire – Mk IB (BL676) – sfotografowany w kwietniu 1942 r.
Oba te typy samolotów w roli myśliwców
okazały się zupełnie nieudane, przede
wszystkim ze względu na ich mizerne osiągi
– w przypadku Skua będące wynikiem zbyt
wielu kompromisów 3 . Admiralicja zrozumiała
to dopiero, gdy 26 września 1939 r. nad
Morzem Północnym doszło do starcia dziewięciu
Skua z lotniskowca Ark Royal z trzema
niemieckimi łodziami latającymi Dornier
Do 18. W efekcie trwających dwie godziny
potyczek brytyjscy lotnicy zdołali jedynie zestrzelić
jednego Do 18 i uszkodzić pozostałe
dwa. Kiedy zaś w następnym roku (13 czerwca
1940 r.), podczas kampanii norweskiej,
Skua wyprawiły się nad Trondheim zbombardować
pancernik Scharnhorst i tam wpadły
na myśliwce Luftwaffe, niemieccy piloci zestrzelili
osiem z nich bez strat własnych.
Interwencja Churchilla
Konieczność jak najszybszego znalezienia
następcy dla samolotów Roc i Skua sprawiła,
że na potrzeby FAA zaadaptowano,
odrzucony przez RAF, prototyp lekkiego
4
Nauka na błędach
Brytyjska marynarka wyruszyła na wojnę
z mylnym wyobrażeniem na temat użycia
swojego lotnictwa pokładowego. Lotniskowce
Royal Navy miały operować na tyle daleko
od lotnisk nieprzyjaciela, by znajdować się
poza zasięgiem większości jego samolotów.
Spodziewano się raczej, że myśliwce pokładowe
FAA będą przechwytywać łodzie latające,
ewentualnie samoloty rozpoznawcze
dalekiego zasięgu, które próbowałyby śledzić
ruchy okrętów Royal Navy 1 .

MONOGRAFIA LOTNICZA
Operacja „Torch”, listopad 1942 r. Na pierwszym planie wszystkie sześć Seafire’ów z 884. NAS na pokładzie
lotniskowca HMS Victorious. W głębi inne okręty Zespołu H: pancerniki HMS Duke of York
i HMS Nelson oraz lotniskowiec HMS Formidable.
jąc się między Tafraoui i La Senią, zostały
zaatakowane z przewagą wysokości przez
siedem D.520 z GC III/3. Jeden z Francuzów
zestrzelił S/Lt. H. Rowlanda, który zginął.
Chwilę później S/Lt C.F. Hargreaves zestrzelił
jeden z myśliwców Vichy. Pokonanym
przez niego pilotem najprawdopodobniej
był Sgt/Chef Charles Leroy.
Piloci Seafire’ów wywiązali się ze swoich
zadań TAC/R nader sumiennie. Kiedy S/Lt L.P.
Twiss zauważył, że kolumna amerykańskich
pojazdów zmierza wprost na stanowisko
działa przeciwpancernego, wylądował obok
czołgu jadącego na czele kolumny i przekazał
ostrzeżenie. Następnie na prośbę amerykańskiego
dowódcy wykonał jeszcze dwa wypady
rozpoznawcze po okolicy. Wyczerpawszy
zapas paliwa na powrót, wylądował na lotnisku
Tafraoui i przeczekał tam noc. Rano przekonał
Francuzów, by uzupełnili paliwo w jego
samolocie i wrócił na Furiousa. Inny pilot
z 801. NAS, S/Lt P.J. Hutton, pierwszego dnia
operacji musiał lądować awaryjnie z wciągniętym
podwoziem. Zabrany przez czołgistów
do Tafraoui, rankiem następnego dnia
dołączył do 31. FG – amerykańskiej grupy
myśliwskiej, która wieczorem poprzedniego
dnia przebazowała się na to lotnisko. Razem
z nią rankiem 9 listopada wykonał lot bojowy
za sterami Spitfire’a Mk VC.
Trzeciego dnia operacji (10 listopada) Furious
zgodnie z planem wziął kurs powrotny
na Gibraltar. Lotniskowce Argus, Formidable
i Victorious zostały zatrzymane dłużej, gdyż
alianci, zachęceni szybkimi postępami i niewielkim
oporem przeciwnika, postanowili
przeprowadzić dodatkowy desant w Bougie,
prawie 200 km na wschód od Algieru. Przed
południem tego dnia pełniące dyżur Seafire’y
z 884. NAS dwukrotnie przepędzały pojedyncze
Ju 88 z pobliża okrętów, ale nie mogły
ich dogonić. Junkersy wróciły po południu,
formacją liczącą 15 samolotów. Zaatakowały
Argusa i mimo interwencji Seafire’ów zdołały
trafić lotniskowiec jedną małą bombą
w krawędź pokładu startowego, następnie
umknęły, nie ponosząc strat.
Te deprymujące doświadczenia z prób
przechwytywania Ju 88 były impulsem
do przyspieszenia wymiany w Seafire’ach
12
redukując prędkość samolotu na tyle, że Hall
nie zdołał zbliżyć się do Junkersa na odległość
mniejszą niż 300 m. Z tego dystansu
wystrzelał całą amunicję do działek i 360 naboi
do karabinów maszynowych, ale zgłosił
tylko uszkodzenie.
Krótko przez zachodem słońca MacDonald-Hall
wystartował na kolejny patrol. Ponownie
napotkał pojedynczego Ju 88, który
śledził brytyjskie okręty. Mimo 10-minutowego
pościgu, nie zdołał dogonić Junkersa,
który zszedł tuż nad powierzchnię morza.
Skrzydłowy MacDonald-Halla, który pilotował
jeden z Mk IIC należących do 807. NAS,
został daleko w tyle.
Operacja „Torch” rozpoczęła się 8 listopada
1942 r. Wczesnym rankiem wszystkie
sześć Seafire’ów z 885. NAS i sześć Martletów
z Formidable wyruszyło ostrzelać lotnisko
w Maison Blanche, ale z powodu przygruntowej
mgiełki piloci nie mogli zidentyfikować
celu. Nad Mers El Kebir S/Lt A.S. Long ostrzelał
bombowiec rozpoznany przez niego jako
Martin 167 (w RAF znany jako Maryland), który
zapalił się i nisko nad ziemią znikł z widoku.
W rzeczywistości był to DB-7 (lepiej znany
jako Boston) z GB I/19, pilotowany przez Cdt
Couilleau, dowódcę 1ere Escadrille. Samolot
rozbił się; zginęła cała jego załoga.
W tym czasie Furious wysłał dziesięć
Seafire’ów z 807. NAS nad bazę lotnictwa
francuskiej marynarki w Tafraoui. Tam ich
piloci zniszczyli m.in. skład paliwa i bombowiec
LeO 451 należący do Flotille 4F. W drodze
powrotnej jeden z kluczy zaatakował lotnisko
w La Senia. Lt Alexander Fraser-Harris
(dowódca dywizjonu), trafiony ogniem przeciwlotniczym,
musiał lądować awaryjnie, ale
uniknął niewoli. W tym czasie pozostałe siedem
Seafire’ów zostało zaatakowanych przez
grupę myśliwców Dewoitine D.520. Chociaż
Brytyjczykom kończyła się amunicja, bez
trudu odparli atak. S/Lt George Baldwin przy
użyciu tylko czterech kaemów zestrzelił samolot,
którego pilotem był Sgt Albert Caussé
Lotniskowiec HMS Argus; operacja „Torch”; listopad 1942 r. W tym okresie okręt miał na pokładzie
18 samolotów myśliwskich Supermarine Seafire z 880. NAS.
z GC III/3. Chwilę później Baldwin sam został
trafiony pociskiem z działka. Zdołał jednak,
podobnie jak pozostałe osiem Seafire’ów,
wrócić na pokład lotniskowca.
Tymczasem 807. NAS wykonywał zadania
typu TAC/R (rozpoznania taktycznego)
wokół Oranu. W trakcie pierwszego z tych
wypadów cztery Seafire’y, przemieszcza-
silników Merlin 46 na 32 i wprowadzenia
do służby wersji L.IIC. Równie problematyczna
była duża wypadkowość nowych
myśliwców FAA, spowodowana zarówno ich
nieprzystosowaniem do służby pokładowej
– wąski rozstaw kół podwozia głównego, słaba
widoczność z kokpitu i ogólna „kruchość”
konstrukcji – jak i bardzo słabą widocznością
podczas pierwszego dnia operacji. W dniach
8-10 listopada przepadło aż 21 Seafire’ów
(40% użytych sił), w tym tylko trzy w wyniku
działań nieprzyjaciela.
Po zakończeniu operacji „Torch” Furious
i Formidable pozostały na Morzu Śródziemnym
(ten pierwszy do lutego 1943 r.). Rankiem
28 listopada S/Lt D. Platt z 801. NAS
i jego skrzydłowy wystartowali na przechwycenie
pojedynczego Ju 88, który zbliżył
się do okrętów. Platt dogonił go i ostrzelał,

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
20
Brytyjskie
samobieżne działa przeciwpancerne
W momencie rozpoczęcia II wojny światowej doktryna przeciwpancerna armii
brytyjskiej nie odbiegała od poglądów innych państw. Była ona dwustopniowa
– na poziomie batalionów piechoty opierała się o karabiny przeciwpancerne
typu Boys, w dywizjach piechoty zaś był dywizjon przeciwpancerny z armatami
holowanymi. Dopiero od połowy wojny systemowo przewidziano wyposażenie
w samobieżne działa przeciwpancerne dywizjonów artylerii przeciwpancernej
dywizji pancernych, a w końcu wojny – także dywizji piechoty.
Przedwojenne doktryny przeciwpancerne
w różnych armiach były do siebie
bardzo podobne. Obronę przed pojazdami
pancernymi i opancerzonymi dzielono
na pasywną i aktywną. W skład pasywnej
obrony przeciwpancernej wchodziły takie
przedsięwzięcia, jak: stawianie pól minowych,
kopanie rowów przeciwpancernych
oraz ustawianie innych przeszkód przeciwczołgowych,
wysyłanie patroli i wystawianie
czujek przed liniami obronnymi, mających
informować i ostrzegać przed nieprzyjacielskimi
czołgami. Natomiast w ramach obrony
aktywnej używano dział przeciwpancernych
i karabinów przeciwpancernych do niszczenia
atakujących czołgów przeciwnika,
stosując zwykłe pozycje przeciwpancerne
w ugrupowaniu wojsk własnych, zasadzki
ogniowe wzdłuż dróg, które mogłyby
być wykorzystane do przemarszu jednostek
zmechanizowanych przeciwnika oraz
mobilne odwody przeciwpancerne. Żadna
armia nie miała wówczas samobieżnych
dział przeciwpancernych. Owe mobilne rezerwy
były formowane z dział holowanych
o ciągu motorowym.
Obrona przeciwpancerna wymusiła też
stworzenie większej głębi obrony tak, by możliwa
penetracja nie doprowadziła do wyjścia
wrogich czołgów w przestrzeń operacyjną,
lecz by wojska pancerne (zmechanizowane)
przeciwnika zostały zatrzymane na kolejnych
liniach obrony. Dlatego jako zasadę obrony
przyjęto ugrupowanie, w którym brytyjska
brygada wystawiała dwa bataliony w pierwszej
linii obrony a trzeci w drugiej. Podobnie
było w ramach batalionów – dwie kompanie
formowały pierwszą linię obrony batalionu,
a trzecia – drugą linię.
Obrona przeciwpancerna
w Wielkiej Brytanii
Imperium Brytyjskie weszło w wojnę z jednym
typem działa przeciwpancernego – tzw.
armatą 2-funtową. Było to pierwsze działo
przeciwpancerne opracowane w Wielkiej
Brytanii, wcześniej pojawił się karabin opracowany
przez kpt. Henry C. Boysa z firmy
Royal Small Arms Factory w Enfield. Ponieważ
konstruktor zmarł wkrótce po opracowaniu
tej broni, na jego cześć broń kal. 13,97 mm
(0,55 cala) została nazwana Boys Anti-tank
Rifle. W latach 1937-1940 zbudowano w granicach
62 tys. karabinów tego typu i mimo
eksportu, udało się nasycić nią bataliony piechoty
i bataliony piechoty zmotoryzowanej
w dywizjach pancernych, a także bataliony
karabinów maszynowych w dywizjach piechoty
i dywizjach pancernych.
W batalionach karabinów maszynowych
grup wsparcia dywizji pancernych (w pierwszych
dwóch latach wojny brytyjska dywizja
pancerna składała się z dwóch brygad pancernych
i grupy wsparcia, w postaci piechoty
zmotoryzowanej i artylerii) stosowano też
karabiny Boys montowane na lekkich transporterach
gąsienicowych Bren Gun Carrier.
Był to pojazd na podwoziu znanego Universal
Carriera, w którym karabin maszynowy
Bren kal. 7,7 mm zastąpiono karabinem
przeciwpancernym Boys. W tym sensie był
to samobieżny zestaw przeciwpancerny,
ale wspominamy o tym tylko dla porządku,
chodzi bowiem nam o samobieżne
działa przeciwpancerne.

Leszek A. Wieliczko
Grumman F7F Tigercat
36
F7F Tigercat został zamówiony przez
US Navy tego samego dnia, co myśliwiec
F6F Hellcat, ale wszedł do służby
zbyt późno, aby wziąć udział w II wojnie
światowej. Największym użytkownikiem
F7F Tigercat było lotnictwo
US Marine Corps, które wykorzystało
je bojowo w wojnie koreańskiej.
Choć F7F Tigercat nie odniósł spektakularnych
sukcesów i nie był wolny
od wad, to pod względem osiągów
i uzbrojenia okazał się jednym z najlepszych
amerykańskich samolotów
myśliwskich z napędem śmigłowym.
Był pierwszym produkowanym
seryjnie dwusilnikowym myśliwcem
US Navy i pierwszym mającym
podwozie z kołem przednim.
Na początku 1948 r. do zakładów Grumman
Aircraft Engineering Corporation
w Bethpage na Long Island w stanie
Nowy Jork przyleciał samolotem F7F-4N Tigercat
znany pilot doświadczalny US Navy
Capt Frederick M. „Fred” Trapnell, aby osobiście
przetestować prototyp odrzutowego
myśliwca XF9F-2 Panther. Pilot doświadczalny
Grummana Corwin H. „Corky” Meyer
nie omieszkał pochwalić się, że w latach
1944–1945 prowadził próby w locie Tigercata.
Trapnell zmroził go wzrokiem i wyrecytował
długą listę wad tego samolotu. Po czym
dodał, że gdyby wówczas był szefem Meyera,
to by go zwolnił z pracy za przeoczenie tych
wszystkich niedociągnięć. Zbity z tropu Meyer
zapytał Trapnella, dlaczego w takim razie
lata Tigercatem. W odpowiedzi Trapnell wyliczył
równie wiele zalet F7F i podsumował:
To jest najlepszy przeklęty myśliwiec, jakim kiedykolwiek
latałem!
Geneza
Na przełomie lat 30. i 40. konstruktorzy
Grummana zaprojektowali kilka dwusilnikowych
samolotów myśliwskich zarówno
dla lotnictwa US Navy, jak i US Army Air
Corps (USAAC). Pierwszym zrealizowanym
był G-34 (Grumman Design Number 34),
skonstruowany pod kierunkiem inż. Richarda
F. „Dicka” Huttona w odpowiedzi na specyfikację
SD-112-14, wydaną przez Bureau
of Aeronautics (BuAer) US Navy 1 lutego
1938 r. Projekt wzbudził duże zainteresowanie
i 30 czerwca 1938 r. BuAer zamówiło budowę
prototypu oznaczonego jako XF5F-1.
Samolot, napędzany dwoma 9-cylindrowymi
silnikami gwiazdowymi Wright XR-1820-
40/42 Cyclone, został oblatany 1 kwietnia
1940 r. przez Brewstera A. „Buda” Gilliesa.
Planowane uzbrojenie tworzyły cztery karabiny
maszynowe, w tym dwa kal. 7,62 mm
i dwa kal. 12,7 mm.
W czerwcu 1939 r. Grumman przedłożył
Air Corps Materiel Division projekt
G-45 z dwoma 14-cylindrowymi silnikami
gwiazdowymi Pratt & Whitney R-1830 Twin
Wasp. Był on bezpośrednim rozwinięciem
wcześniejszego projektu G-41, który z kolei
powstał jako wersja rozwojowa XF5F-1.
Konstruktorzy zaproponowali również trzy
bardziej zaawansowane wersje z wielkimi,
42-cylindrowymi silnikami Wright XR-2160
Tornado i podwoziem z kołem przednim:
dwusilnikową G-45A w konwencjonalnym
układzie aerodynamicznym, dwusilnikową
G-45B z centralną gondolą kadłubową
i dwiema belkami ogonowymi oraz jednosilnikową
G-45C w takim samym układzie
jak G-45B, ale ze śmigłem pchającym. Żaden
z nich nie wzbudził wszakże zainteresowania
USAAC.
Dopiero kolejny projekt G-46, opracowany
w październiku 1939 r. w zespole inż.
Drewniana makieta XF7F-1 na lotnisku fabrycznym w Bethpage; październik 1942 r. Na tym etapie
do napędu samolotu planowano silniki Wright R-2600-14 o mocy po 1800 hp ze śmigłami Curtiss Electric.

ARTYLERIA
2
Jędrzej Korbal
48
Moździerze średniego kalibru
dla Wojska Polskiego
Chęć wzmocnienia środków walki, a szczególnie sprzętu artylerii piechoty towarzyszyła
polskim wojskowym przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego.
Pierwszym krokiem w tym kierunku było utworzenie dwudziałowych plutonów
artylerii z zadaniem wsparcie poszczególnych pułków piechoty. Kolejne działanie
miało uzupełnić lukę powstałą między skromną artylerią organiczną pułku,
a szczeblem dywizyjnym, który tylko w ograniczonym zakresie mógł udzielić
szybkiego wsparcia własnym oddziałom pierwszoliniowym. Jak się okazało wybór
i wprowadzenie na wyposażenie nowej broni w postaci moździerzy kalibru
120 mm był zadaniem znacznie trudniejszym niż się pierwotnie spodziewano.
Starachowice wchodzą do gry
Trwające od lutego do początku czerwca
1937 r. próby z parą zakupionych nad Sekwaną
120 mm moździerzy produkcji zakładów
Edgara Brandta dostarczyły polskim wojskowym
wielu cennych informacji na temat
samej broni. Cenniejsze jednak wydają się
w kontekście studiów uzyskane doświadczenia
natury taktycznej, pozwalające na dokładniejszą
ocenę metod pracy działonów średnich
moździerzy w polu. Ambitne ćwiczenia
terenowe z maja nie zakończyły się jednak
decyzją odnośnie zakupu większej partii francuskiej
broni stromotorowej. Nie dyskutowano
też szerzej kwestii licencji czy możliwości
rozpoczęcia w Polsce produkcji tak sprzętu
jak i zmodyfikowanej (tańszej) amunicji.
Opierając się na uchwale KSUS z 14 stycznia
1936 r., DepUzbr. pod koniec następnego
roku, polecił rozpoczęcie prac nad własną
wersją 120 mm moździerza piechoty.
Do pewnego stopnia było to wznowienie
nieudanych prac z początku lat 30., z tym
zastrzeżeniem, że nowy prototyp miał posiadać,
rzadką wśród moździerzy, lufę gwintowaną.
Nie do końca zrozumiała wydaje się
do dziś decyzja organów MSWojsk. nakazująca
wyposażenie krajowego moździerza
w typowo artyleryjski zamek śrubowy, a tym
samym przyjęcie za wyjściowe rozwiązanie
odtylcowego ładowania broni. Jednym
z czołowych krytyków decyzji podejmowanych
odnośnie kształtu mechanizmów podzespołów
dyskutowanego uzbrojenia decyzji
był ppłk Tadeusz Felsztyn, wcześniejszy
komendant CWArt.
Spośród budzących kontrowersje danych
charakteryzujących przyszłą konstrukcję
stromotorową wymienić należy: szybkość
początkową pocisku 160-325 m/s, maksymalną
donośność 6000 m, ciężar pocisku
17,5 kg (4,64 kg materiału wybuchowego)
oraz 15,0 kg (5,23 kg materiału wybuchowego),
kąty ostrzału: pion 45 o do 80 o , poziom 30 o
oraz ciężar na stanowisku około 700 kg.
Polski moździerz kalibru 120 mm, widok z lewej strony. W założeniu krajowa konstrukcja miała być
wolna od wad badanego wcześniej sprzętu francuskiego.

WOJNA NA MORZU
Wojciech Holicki
Uszkodzony dziób Nürnberga, jeden z rezultatów
ataku torpedowego HMS Salmon na trzy
krążowniki lekkie Kriegsmarine, do którego
doszło 13 grudnia 1939 r.
Krążowniki Leipzig i Nürnberg,
czyli dublet Salmona
62
Po trzech miesiącach działań bojowych, na początku grudnia 1939 r., U-Booty
miały już na koncie zatopienie lotniskowca Courageous, pancernika Royal Oak
i wielu statków. W porównaniu z nimi brytyjskie okręty podwodne, mające
co prawda dużo mniejsze możliwości znalezienia celów i dowódców muszących
pamiętać o ścisłym przestrzeganiu prawa międzynarodowego, wypadały blado
– jedynym posłanym przez nie na dno okrętem był patrolowiec pomocniczy.
Na najwyższych szczeblach Admiralicji mocno pożądano więc dotkliwego ciosu,
który zadałaby Niemcom któraś z jednostek Submarine Service.
Brytyjski okręt podwodny Salmon, należący
do 1. Flotylli, przerzuconej z Morza
Śródziemnego w październiku 1939 r.,
opuścił 2 grudnia Harwich, rozpoczynając
swój drugi rejs bojowy. Dwa dni potem, dotarłszy
do rejonu patrolowego na południowy
zachód od norweskiego Kristiansandu,
z nastaniem dnia zszedł pod wodę. Niewiele
się działo aż do 13:30 – wtedy to, po kolejnym
podniesieniu peryskopu, pełniący wachtę
por. Wykeham-Martin, dzięki dobrej tego
dnia widzialności, zauważył w oddali obiekt,
który uznał za U-Boota. Poleciwszy operatorowi
azdyku wytężyć słuch, szybko doczekał
się meldunku, że z tego samego namiaru dobiegają
słabe odgłosy pracy „szybkich” śrub.
Wezwany do centrali dowódca Salmona,
kpt. mar. Edward O. Bickford, rzuciwszy
okiem przez peryskop zgodził się ze swoim
zastępcą. W przerwach między komendami
alarmu bojowego, manewrowymi (rozkazał
odbić ostro w lewo i dać całą naprzód
na silnikach elektrycznych) i dla obsługi wyrzutni
torpedowych, wyjaśnił mu, że rozpoczął
atak na U-Boota idącego kursem około
350°, a więc na Atlantyk. O 13:55, po kolejnych
manewrach, Bickford miał oddalający
się cel w prawej ćwiartce dziobowej okrętu.
Odległość – jakieś 5000 m – nie zachęcała
do strzału, jednak najnowsze rozkazy Admiralicji
pozwalały oddawać do U-Bootów
nawet pełne salwy. Rozkazał więc opróżnić
wszystkie 6 wyrzutni na dziobie, wypuszczając
co 7 s torpedę Mk VIII** nastawioną
na zasięg maksymalny (6400 m), prędkość
40 w. i głębokość biegu 2,5 m. Przywarty
do okularu peryskopu widział, że nie wszystko
idzie dobrze – uciekające z rur powietrze
zaburzało wodę przed dziobem, a do chwili,
gdy utrata trymu pozbawiła go możliwości
obserwacji celu, zauważył wyskoczenie jednego
pocisku nad powierzchnię.
O 13:59 peryskop odzyskującego równowagę
Salmona wyszedł nad wodę w samą
porę, by Bickford ujrzał jak U-Boot rozpada
się na kawałki, wylatujące kilkadziesiąt
metrów w górę. Gdy jego wynurzony okręt
dotarł na miejsce, gdzie rozlewała się plama
paliwa, nie było kogo ratować – pływały
tam tylko szczątki, jedno ciało i kamizelka
ratunkowa. Bickford uznał wyławianie jej
jako dowodu zwycięstwa za zbędne, nie zamierzał
też zbyt długo pozostawać na powierzchni,
więc po przecięciu plamy rozkazał
o 14:16 zejść pod wodę.
U-Bootem, pierwszym na liście ofiar brytyjskich
okrętów podwodnych, był U-36, jednostka
typu VII A pod komendą kmdr. ppor.
Wilhelma Fröhlicha, mająca na koncie trzy
statki, zatopione notabene z pełną dbałością
o bezpieczeństwo ich załóg. Warto dodać,
że 17 września, podczas drugiego rejsu
bojowego, okręt ten zatrzymał do kontroli
duński frachtowiec N.J.Ohlsen (819 BRT) i będący
w pobliżu Seahorse, jednostka siostrzana
Salmona, wykorzystał to. Niemcy mieli
wówczas wielkie szczęście, bo jedna z trzech
wystrzelonych wówczas torped przeszła tuż
pod stępką U-Boota. Salwa Salmona, oddana
na przybliżonej pozycji 57°00’N-05°20’E,
zakończyła trzeci rejs bojowy U-36, z którym
zginęło 40 ludzi.
12 grudnia okręt Bickforda, będący w nieodległym
miejscu, napotkał o 9:30 idący
z dużą prędkością kursem 140°, pomalowany
na szaro ogromny statek pasażerski z dwoma
niskimi, szerokimi kominami. Nie było wątpliwości,
że to niemiecki Bremen (51731 BRT) 1 ,
więc – mając wyraźny rozkaz atakowania tylko
okrętów – dowódca Salmona wypatrywał

Robert Rochowicz
Samoloty myśliwsko-
-szturmowe Lim-6
2
72
Dostawy Lim-6bis do jednostek odbyły się w kilku turach. W pierwszej z Mielca
przekazano odpowiednio zmodyfikowane wyprodukowane jeszcze w 1961 r.
Lim-6 (finalnie były to 42 szt., ponieważ w 1965 r. doszedł egzemplarz
1C16-01, przemianowany na 1J16-01, a w 1969 r. również przebudowany
prototyp CM-10-30, znany jako 1J04-41), w drugiej – 70 fabrycznie nowych
płatowców od razu wykonanych według finalnej dokumentacji. Wreszcie
na końcu przeprowadzono remonty i przeróbki oryginalnych Lim-5M (49 lub
50 szt.). Niestety straty wynikające z bieżącej eksploatacji w latach 1963-65
sprawiły, że 1 stycznia 1966 r. na stanie ewidencyjnym lotnictwa polskiego
było tylko 155 samolotów oznaczanych już jednolicie jako Lim-6bis.
Prace trwają cały czas
Decyzje o przebudowie Lim-6 na Lim-6bis
i produkcji nowych maszyn nie zakończyły
procesu ostatecznej konfiguracji wyposażenia
płatowca. Bodaj najważniejszą
sprawą od początku 1963 r. było ostateczne
przebadanie i przygotowanie dokumentacji
technicznej dla dodatkowych
mostków do podwieszania uzbrojenia. Bez
nich przecież maszyny niewiele różniły się
od zwykłych samolotów myśliwskich Lim-5.
Co prawda produkcja nowych dwóch serii
Lim-6bis już w WSK Mielec ruszyła,
jednak wcześniej zdecydowano, że mostki
zostaną dodane już w jednostkach
w terminie późniejszym.
Próby z uzbrojeniem w dalszym ciągu
prowadzono na samolocie CM10-30. Na nim
też rozpoczęto 15 maja 1963 r. próby zakładowe
uzbrojenia podwieszanego. Wykonywał
je mjr pil. Ryszard Obacz, szef wydziału
pilotowania Instytutu Technicznego
Wojsk Lotniczych. Sprawdzano jednocześnie
wszystkie elementy stanowiące system
uzbrojenia samolotu Lim-6bis, a mianowicie
mostek do mocowania belek, wyrzutnię rakiet
niekierowanych Mars-2, celownik oraz
elektryczny mechanizm odpalania. Próby
wykonywano na poligonie Nadarzyce
z wykorzystaniem lotniska w Mirosławcu.
10 lipca 1963 r. testy zostały na krótko przerwane
w związku z ucieczką do Berlina Zachodniego
na samolocie TS-8 Bies majora
Obacza. Z nowym pilotem loty wznowiono
po trzech tygodniach.
W marcu 1964 r. gdy dostawy fabrycznie
nowych samolotów Lim-6bis właściwie
zostały zakończone Inspektor Lotnictwa,
którym od 1963 r. był wcześniejszy dowódca
Lotnictwa Operacyjnego gen. dyw. pil.
Jan Raczkowski nakazał przeprowadzenie
państwowych prób kontrolnych tego typu.
Wzięły w nich udział dwa płatowce 1J05-04
i CM10-30. Ponieważ oba egzemplarze
różniły się od siebie najpierw ten drugi doprowadzono
do standardu znanego z produkcji
seryjnej. Co ciekawe, w zaplanowanych
lotach osobiście brał udział m.in.
generał Raczkowski. Cały program testów
Jeden z Lim-6bis na płaszczyźnie postojowej jednego z lotnisk wojskowych.

Jarosław Jabłoński
Karabin przeciwpancerny
Mk 1 Boys kal. 13,97 mm w armii japońskiej
86
19 września 1931 roku. Stolica Mandżurii,
Mukden. Chiński garnizon
niemal bez walki opuszcza miasto
unikając konfrontacji z depczącymi
mu po piętach Japończykami z Shimamoto
Butai. Japońska kawaleria
zajmuje rynek i koszary Kuomintangu.
Piechota por. Komoto wpada do magazynów
zbrojowni. Tam konsternacja.
Marszałek Zhang Xueliang, najpotężniejszy
warlord Mandżurii, kazał
wywieźć swoim ludziom każdą sztukę
przechowywanej tam broni. Penetrujący
arsenał piechurzy z II. Batalionu
1. Samodzielnej Jednostki Garnizonowej
wracają na plac z pustymi rękami.
Czekający na nich korespondent tokijskiego
„Mainichi Shimbun” opuszcza
gotowy do ujęć aparat fotograficzny nie
kryjąc rozczarowania. Jeszcze rano był pewien,
że przed zmierzchem wyśle mocodawcom
swojego dziennika rolki filmu z uwiecznionymi
na nich chińskimi armatami i karabinami
maszynowymi. Zdjęcia wytoczonego na plac
apelowy sprzętu były by świetnym ukoronowaniem
gazetowych nagłówków głoszących
nowy tryumf cesarskiej armii. A tu bieda… Nie
ma czego fotografować!
Kimura z rezerwą lustruje „zdobycznego”
osła, którego grzbiet jakiś dowcipniś przewiązał
flagą Kuomintangu. Z rezygnacją ocenia
czy warto uwiecznić zwierzę w obiektywie ku
chwale cesarskiej armii. Żołnierze naradzają
się chwilę między sobą. Kilku z nich znika
ponownie w czeluści budynku, by wrócić
po chwili targając coś nie bez wysiłku.
A to się nada? – szczerząc w uśmiechu
zęby pokazują przedmiot przypominający
raczej armatę, niż karabin ręczny. Korespondent
Kimura ma przed oczami chiński muszkiet
z początków dynastii Qing (1644-1912)
długi na prawie trzy metry.
Kimura jest zachwycony. Każe żołnierzom
pozować z muszkietem w tle, który prezentuje
się znakomicie. Do takiej broni pasowałby
ktoś o posturze Chewbacci z „Gwiezdnych
wojen” a nie drobny, azjatycki strzelec. Ale
właśnie o taką dysproporcję chodzi fotografowi!
Zdjęcie trafia na rozkładówkę najbliższego
numeru gazety. Jej czytelnicy mogą
przeczytać, że: pozbawieni wyobraźni, głupi
Chińczycy zatrzymali karabin na wyposażeniu
swego garnizonu z zamiarem jego użycia
przeciw japońskim czołgom! Słynny chiński
karabin przeciwpancerny z Mukdenu na długo
zapada w wyobraźnię Japończyków jako
synonim bezradności wrogiej armii…
Mitsuhiko Kimura nie zbiera laurów
za zrobione zdjęcie. Ginie krótko po jego
wykonaniu przecięty serią z karabinu maszynowego.
Spust broni naciska japoński lotnik.
Być może zmylony błyskami flesza, lub chińską
flagą na grzbiecie grzecznie stojącego
osła bierze zgromadzony na placu oddział
za jednostkę Kuomintangu …
Karabiny ppanc. Boys
– ile ich Japończycy zdobyli
Półwysep Malajski. Singapur. 10 lat później.
Gdyby żył, pechowy reporter japońskiego
dziennika był by zachwycony. Jego koledzy
zdobyli nie jeden a blisko kilkaset karabinów
przeciwczołgowych dużego kalibru. Flesze
aparatów nie błyskały w ich stronę tylko dlatego,
że poza karabinami ppanc. zagarnięto
równie wielką liczbę dział i pojazdów pancernych
budzących większe emocje.
W samym tylko Singapurze kapitulujący
brytyjski garnizon przekazał oddziałom japońskim
łącznie 248 karabinów przeciwpancernych
Boys kal. 13,97 mm. W tej liczbie znalazło
się 171 egzemplarzy w pełni sprawnej
broni a 45 sztuk wymagało drobnych napraw
rusznikarskich. 20 karabinów zostało uznanych
przez Japończyków za uszkodzone,
lub zużyte z zaznaczeniem jednak, że nadają
się do dalszej eksploatacji. Jednocześnie
w ok. 20 karabinach stwierdzono brak zamków.
Ani jednej sztuki nie skreślono z ewidencji
ze względu na jej stan, za to 12 egzemplarzy
broni przekazano z miejsca
do użytku w japońskich pododdziałach.
I tu mała dygresja: nawet jeśli istotnie cesarskim
strzelcom oddano w lutym-marcu
1942 r. jedynie tuzin Boysów pochodzących
z „singapurskiej” zdobyczy, w jednostkach
mających za sobą kampanię malajską posiadano
ich chyba w tym czasie znacznie
więcej. Gdy bowiem ostatecznie podliczono
„dobra” zagarnięte w Singapurze wyszło,
że do 21 kwietnia 1942 r. japońskie jednostki
liniowe „pobrały” 10 894 szt. naboi 0,55 cala
przewidzianych dla Boysów. Tak wielki pobór
amunicji sugerowałby, że eks-brytyjskich karabinów
ppanc. „chomikowano” w cesarskich
pododdziałach znacznie więcej niż tuzin.
W przygotowanym w czerwcu 1942 r. raporcie
podsumowującym uzbrojenie zdobyte
w Singapurze autorzy dokumentu zalecali
przekazanie 228 Boysów cesarskim jednostkom

WYDARZENIA
Andrzej Kiński
Improwizowany pociąg pancerny z czasów powstania wielkopolskiego, inspirowany Pociągiem pancernym
nr 11 Poznańczyk, zestawiony z oryginalnego wagonu szturmowego Poznańczyka, parowozu TP3-36 z tendrem
z 1913 r. i dwóch 12-metrowych platform ze stanowiskami ogniowymi dział oraz karabinów maszynowych.
Poznańskie Muzeum
Broni Pancernej w nowej siedzibie
Niezbyt często w naszym kraju zdarza się
otwarcie nowej placówki muzealnej poświęconej
historii wojskowości, a w szczególności
o profilu technicznym. Takie
wydarzenie miało miejsce w Poznaniu 4
października, gdzie swą działalność w nowym
kompleksie budynków na ul. 3 Pułku
Lotniczego zainaugurowało Muzeum
Broni Pancernej Oddział Muzeum Wojska
Polskiego w Warszawie.
Bez licznej grupy osób wspierających w ostatnich
latach ideę przeniesienia unikatowej kolekcji wozów
bojowych i pojazdów wojskowych z terenu
Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych do nowej siedziby
całe przedsięwzięcie nie byłoby możliwe, a zatem grono
zaproszonych na uroczystość gości było bardzo liczne.
Zaszczycili ją m.in. sekretarz stanu w Ministerstwie
Obrony Narodowej Wojciech Skurkiewicz, sekretarz
stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Szymon
Szynkowski vel Sęk, doradca prezydenta RP Andrzeja
Dudy ds. polityki zagranicznej i bezpieczeństwa państwa
Bogusław Winid, dowódca 12. Wielkopolskiej
Brygady Obrony Terytorialnej płk Rafał Miernik, a także
parlamentarzyści i przedstawiciele administracji wojewódzkiej,
samorządu i duchowieństwa. Nie mogło
zabraknąć także dyrekcji macierzystej dla Muzeum
Broni Pancernej placówki – Muzeum Wojska Polskiego
w Warszawie – p.o. dyrektora Pawła Żurkowskiego i zastępcy
dyrektora Witolda Głębowicza. Honory gospodarza
pełnił ppłk Tomasz Ogrodniczuk, który od 1997 r.
jest kustoszem poznańskiej kolekcji, a od kwietnia
2015 r. szefem Muzeum Broni Pancernej Oddziału Muzeum
Wojska Polskiego.
Podczas uroczystości przemówienia wygłosili m.in.:
dyrektor Żurkowski, minister Winid, który odczytał
okolicznościowy list od Prezydenta RP Andrzeja Dudy,
minister Skurkiewicz z kolei odczytał list ministra obrony
narodowej Mariusza Błaszczaka. Wszystkim zaś podziękował
ppłk Ogrodniczuk, człowiek który był twórcą
96
Jeden z najcenniejszych eksponatów Muzeum Broni Pancernej, jeden z nielicznych zachowanych na świecie
i jedyny zdolny do jazdy, egzemplarz działa samobieżnego StuG IV.
idei przeniesienia Muzeum Broni Pancernej do nowej
siedziby i dzięki któremu jego kolekcja rozrosła się
na przestrzeni ostatnich dwóch dekad z niewiele ponad
20 do ponad 60 pojazdów. Nie zabrakło także koncertu
w wykonaniu słuchaczy oraz wykładowców kursu
podoficerskiego w grupie osobowej orkiestr i zespołów
estradowych Szkoły Podoficerskiej Wojsk Lądowych
z Poznania. Po przecięciu wstęgi, błogosławieństwie
wojskowych kapelanów i salwie z zabytkowej armaty
goście uroczystości mogli po raz pierwszy zwiedzić hale
muzeum i zapoznać się z pomieszczeniami administracyjnymi
i socjalnymi oraz salą konferencyjną w wyremontowanym
budynku biurowo-wystawienniczym.
Od wtorku 8 października Muzeum Broni Pancernej jest
wreszcie dostępne dla wszystkich zwiedzających.
Ktoś może w tym momencie żachnąć się, że przecież
poznańskie Muzeum Broni Pancernej istnieje już
ponad 55 lat, zatem mówienie o zupełnie nowym
muzeum jest trochę naciągane – będę jednak upierał
się przy swoim. Rzeczywiście początków dzisiejszego
muzeum należy doszukiwać się jeszcze w pierwszej
połowie lat 60. ubiegłego wieku. Przez ponad 30 lat
była to jednak wojskowa kolekcja dydaktyczna, nie
występująca w spisie muzeów objętych nadzorem
przez ówczesne Ministerstwo Kultury i Sztuki (obecnie
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego),
o której wiedzieli jedynie nieliczni, a takich, którzy mieli
szansę go odwiedzić było jeszcze mniej. Wraz ze zmianami,
jakie nastąpiły w naszym kraju i Wojsku Polskim
na początku lat 90. dostępność kolekcji dla tzw. osób
postronnych nieco się poprawiła, ale nadal – z racji
znajdowania się na terenie wojskowym – pozostawała
ona de facto zamknięta dla obcokrajowców. I tak było
jeszcze w 2017 r., chociaż formalnie Muzeum Broni Pancernej
już istniało, będąc od kwietnia 2015 r. oddziałem
warszawskiego Muzeum Wojska Polskiego. Dopiero
jednak od października tego roku poznańską kolekcję
mogą odwiedzać wszyscy zainteresowani, a warunki
w których są przechowywane i eksponowane pojazdy
ją tworzące nie odbiegają od stworzonych w najbardziej
renomowanych placówek tego typu na świecie.
Co ważne, przydzielony muzeum teren daje możliwość
wyeksponowania kolejnych kilkudziesięciu pojazdów,
a jeśli udałoby się poszerzyć go o sąsiednią działkę,
można byłoby myśleć o budowie kolejnych pawilonów
i stworzeniu placu do pokazów sprzętu.