Chemia zakres podstawowy

2019
ZAPOWIEDŹ
CHEMIA FIZYKA
SZKOŁA PODRĘCZNIK PONADPODSTAWOWA ● LICEUM I TECHNIKUM ● ● ZAKRES PODSTAWOWY
31
FRAGMENT PODRĘCZNIKA

CHEMIA
1

Okładka: (kolorowe szalki) AKIRA/Amanaimages RF/Diomedia
Strona działowa: s. 5 (Yellowstone) Peter Adams/Getty Images
Tekst główny: s. 6 (mieszanie cieczy) Health Head Images/Diomedia; s. 7 (butelka) Production Perig/Shutterstock.com, (szklanka)
ILYA AKINSHIN/Shutterstock.com, (mieszanina jednorodna) Gun2becontinued/Shutterstock.com, (mieszanina niejednorodna)
Marco Uliana/Shutterstock.com; s. 8 (sączenie, rozdzielanie za pomocą magnesu, dekantacja, rozdzielanie za pomocą rozdzielacza)
Wojciech Wójtowicz/WSiP; s. 9 (krystalizacja) Wojciech Wójtowicz/WSiP, (zestaw do destylacji) Piotr Kubat/WSiP; s. 10 (rozdzielanie
składników tuszu) Andrzej Danel/Zamkor/WSiP, (parzenie herbaty) gresei/Shutterstock.com; s. 11 (elektroforeza) reprodukcja;
s. 12 (rozdzielacze) Health Head Images/Diomedia, (roztwór, zawiesina) Wojciech Wójtowicz/WSiP, (koloid) Piotr Kubat/WSiP; s. 13
(roztwór, koloid, zawiesina) Łukasz Opaliński/Zamkor/WSiP, (właściwości koloidów – dwie probówki) Wojciech Wójtowicz/WSiP;
s. 14 (pianka poliuretanowa) Grażyna Bryk/WSiP; 15 (rozpuszczalność) Image Source RF/Diomedia, (trzy zlewki) william casey/
Shutterstock.com; s. 18 (rozcieńczanie denaturatu) Piotr Kubat/WSiP; s. 19 (ważenie) Oleksiy Mark/Shutterstock.com, (kroplówka)
ravipat/Shutterstock.com; s. 20 (waga) 3d_man/Shutterstock.com, (szalka Petriego) Laboko/Shutterstock.com, (proszek na szalce)
Mona Makela/Shutterstock.com, (cylinder) urfin/Shutterstock.com, (zlewka z bagietką) Piotr Kubat/WSiP; s. 22 (waga) 3d_man/
Shutterstock.com, (szalka Petriego) Laboko/Shutterstock.com, (proszek na szalce) Mona Makela/Shutterstock.com, (dwie kolby
miarowe) urfin/Shutterstock.com, (menisk) pedrosala/Shutterstock.com, (tryskawka) Łukasz Opaliński/Zamkor/WSiP; s. 25 (dezynfekcja
rany) Image Point Fr/Shutterstock.com; s. 26 (probówki) Dilok Kiatlertnapha/Shutterstock.com; s. 28 (sześć zlewek) william
casey/Shutterstock.com; s. 31 (przemywanie rany jodyną) jiangdi/Shutterstock.com; s. 32 (zlewka ze szkiełkiem zegarkowym)
GIPhotoStock/BE&W, (dwie zlewki z bagietkami) Piotr Kubat/WSiP; s. 33 (kolba) Kesu/Shutterstock.com; s. 34 (badanie przewodzenia
prądu) Wojciech Wójtowicz/WSiP; s. 38 (mleko) John Foxx Images / ThETA, (piana morska) DiGiTouch, (mgła) PAP/Grzegorz
Momot
Pozostałe ilustracje: Verde, Kraków
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne oświadczają, że podjęły starania mające na celu dotarcie do właścicieli i dysponentów praw autorskich wszystkich
zamieszczonych utworów. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, przytaczając w celach dydaktycznych utwory lub fragmenty, postępują zgodnie z art. 27 1
ustawy o prawie autorskim. Jednocześnie Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne oświadczają, że są jedynym podmiotem właściwym do kontaktu autorów
tych utworów lub innych podmiotów uprawnionych w wypadkach, w których twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.

•
•
•
•

Dysocjację elektrolityczną chlorku sodu można
opisać schematem:
[ Na + Cl – H
]
2 O
n
lub uproszczonym równaniem:
H
NaCl 2
O
n Na + + n
Cl –
=
Na + + Cl – = c z
c m
główna część wykładu
ważne wnioski, prawa oraz definicje sformułowane
słownie lub za pomocą wzorów
4
interesujące informacje związane z treścią wykładu
doświadczenia z oznaczeniami substancji
niebezpiecznych
Obliczmy stopień dysocjacji kwasu octowego, którego
stężenie molowe wynosi 0,1 mol/dm 3 , a stężenie H +
równa się 0,001 mol/dm 3 .
Podstawiamy powyższe dane do wzoru
i otrzymujemy:
[H + ] 0,001 mol/dm
3
= = = 0,01
cm 0,1 mol/dm
3
wzorcowo rozwiązane zadania
zadania na zakończenie rozdziału
podsumowanie wiadomości – teoria
4
ćwiczenie umiejętności – zadania

ROZTWORY
Rodzaje mieszanin i sposoby ich rozdzielania
Roztwory, koloidy i zawiesiny
Rozpuszczanie i dysocjacja elektrolityczna

ROZTWORY
18. Rodzaje mieszanin
i sposoby ich rozdzielania
Mieszaniny jednorodne i niejednorodne
Przypomnij sobie, co wiesz o mieszaninach i sposobach ich rozdzielania.
Materią nazywamy wszy st ko, co ma masę
i zajmuje określoną przestrzeń. Składa
się ona zatem z pierwiastków chemicznych,
które mogą występować w stanie
wolnym lub w formie związków chemicznych.
W życiu codziennym bardzo rzadko
mamy do czynienia z substancjami
czystymi. Znacznie częściej spotykamy
mieszaniny pierwiastków, mieszaniny
związków chemicznych lub mieszaniny
pier wiastków i związków chemicznych.
substancje
proste
(pierwiastki
chemiczne)
MATERIA
MIESZANINY
substancje
chemiczne)
Mieszanina
Bardzo istotny jest fakt, że składniki mieszaniny zachowują swoje właściwości. Na
przykład sproszkowana siarka i opiłki żelaza mają swoje charakterystyczne właściwości
bez względu na to, czy występują w postaci czystej, czy są ze sobą zmieszane.
MIESZANINY
jednorodne
np. cukier rozpuszczony w wodzie,
powietrze, benzyna
niejednorodne
np. ziarnka piasku w wodzie,
6

Woda mineralna jest .
CO 2
rozpuszczony
w wodzie
na odpowiednie jony.
mieszanina
jednorodna
dwukrotnie
atmosferycznego
Po nalaniu wody gazowanej
do szklanki nadmiar tlenku
mieszanina niejednorodna.
podczas ogrzewania roztworu,
w wodzie maleje wraz ze
wzrostem temperatury.
nadmiar CO 2
atmosferyczne
mieszanina
niejednorodna

ROZTWORY
Na co dzień spotykamy bardzo złożone mieszaniny, np. mleko. Stanowi ono układ wieloskładnikowy,
zawierający m.in. wodę, różne cukry, tłuszcze, białka, witaminy, mikroelementy
(pierwiastki występujące w ilościach śladowych). Innym przykładem jest ropa
naftowa – mieszanina kilkunastu tysięcy związków chemicznych.
Mieszaniny można rozdzielać na składniki dzięki różnym metodom fizycznym. Dobór metody
zależy od właściwości fizycznych składników wchodzących w skład danej mieszaniny.
•Metody rozdzielania mieszanin niejednorodnych
•Metody rozdzielania mieszanin niejednorodnych
Mieszanina,
w cieczy, np. sproszkowana
kreda
i woda
polega
na przepuszczeniu
mieszaniny przez
Mieszanina,
magnes, np. siarka
Rozdzielanie
polega
przez magnes
Mieszanina,
w cieczy, np. sproszkowana
kreda
i woda
Dekantacja polega
na oddzieleniu
niny przez zlanie
cieczy znad osadu
utworzonego przez
np. woda i olej
Rozdzielanie
dzielacza polega
na zlaniu cieczy
W rozdzielaczu zostaje
ciecz o mniej-
8

18. Rodzaje mieszanin i sposoby ich rozdzielania
Krystalizacja jest procesem powstawania kryształów w roztworach. Ponieważ rozpuszczalność
większości soli maleje wraz ze spadkiem temperatury, krystalizację z roztworu
można przeprowadzić, schładzając roztwór.
CuSO 4
Krystalizacja siarczanu(VI) miedzi(II)
Opis: 3
puszczenia soli w wodzie. Zanurzcie w roztworze
bagietka
nitka
H 2 O
+ CuSO 4
Szybszą metodą oddzielenia rozpuszczalnika z roztworu wodnego soli jest odparowanie
wody. W taki sposób na przykład uzyskuje się z wody morskiej chlorek sodu, zawierający
jeszcze domieszki innych soli. Jeżeli chcielibyśmy z wody morskiej lub oceanicznej
uzyskać czystą „słodką” wodę, należałoby parę wodną skroplić przez jej ochłodzenie.
Taki proces nazywa się destylacją.
Zestaw do destylacji
termometr
nasadka
destylacyjna
kolba
destylacyjna
odbieralnik
grzejny
9

ROZTWORY
Destylacja może być także wykorzystana do rozdzielania mieszaniny dwóch lub więcej
cieczy różniących się wartościami temperatury wrzenia. Składniki mieszaniny kolejno
odparowują, a ich pary skraplają się w chłodnicy i ściekają do osobnych odbieralników.
Destylacja jest powszechnie stosowana w przemyśle, np. w przeróbce ropy naftowej będącej
mieszaniną wielu substancji. Destylacja pozwala również oddzielić alkohol etylowy,
otrzymywany w procesie fermentacji alkoholowej, od wody oraz innych składników
mieszaniny powstających w tym procesie, w tym toksycznego metanolu.
Chromatografia to kolejna powszechnie stosowana w laboratoriach metoda rozdzielania
mieszanin, która ma bardzo duże znaczenie w badaniu ich składu. W tej metodzie
składniki mieszaniny, przemieszczając się względem fazy nieruchomej, rozdzielają się
dzięki różnicom w oddziaływaniu między cząsteczkami poszczególnych składników
mieszaniny i fazą nieruchomą.
aceton
Opis:
3
Wnioski:
czarna
linia
aceton
Ekstrakcja polega na wymywaniu rozpuszczalnikiem
pożądanych składników z mieszaniny stałej
lub ciekłej. Składniki te otrzymuje się następnie
po odparowaniu rozpuszczalnika. Rozpuszczalnik
można skroplić i ponownie użyć go do ekstrakcji.
Przykładem ekstrakcji może być proces parzenia
kawy lub herbaty.
W przemyśle ekstrakcja jest stosowana na przykład
podczas otrzymywania tłuszczów. Proces ten polega
na wypłukiwaniu tłuszczów rozpuszczalnikami
organicznymi z uprzednio zmiażdżonych roślin.
Ekstrakcja jest także jedną z metod uzyskiwania
substancji leczniczych z roślin.
10

18. Rodzaje mieszanin i sposoby ich rozdzielania
studzienki, w których
umieszcza się roztwór DNA
DNA przemieszczający się
w polu elektrycznym
wybarwione prążki
powstałe z fragmentów DNA
blok żelu agarozowego
roztwór elektrolitu
zdjęcie bloku agarozowego
z widocznymi prążkami DNA
PODSUMOWANIE
Mieszanina
Mieszaniny jednorodne
W mieszaninach
.
Rozdzielanie mieszanin
PYTANIA I ZADANIA
1.
a) b)
soli kuchennej w wodzie.
3.
a) b) c)
11

19.
Rozpuszczalnik i substancja rozpuszczana
Roztwory, koloidy i zawiesiny
Koagulacja i peptyzacja
Przypomnij sobie
Podział mieszanin na jednorodne i niejednorodne może sugerować, że istnieje wyraźna
granica między pierwszymi a drugimi. Jednak są wśród nich takie, które mają właściwości
pośrednie. Mieszaniny te są rozpowszechnione w przyrodzie, pełnią wiele ważnych
funkcji w organizmach, a także mają wiele zastosowań praktycznych.
Całkowicie przezroczyste mieszaniny, które uzyskuje się np. po rozpuszczeniu soli kuchennej
czy cukru w wodzie (substancja rozpuszczana i rozpuszczalnik), nazywa się
roztworami. Są to mieszaniny jednorodne i często bywają też nazywane roztworami
właściwymi. Roztwory mogą być barwne, np. jeżeli użyjemy soli miedzi lub żelaza, ale
nie mogą wykazywać zmętnienia.
Mieszanina wody i białka jaja kurzego również bę dzie przezroczysta, ale podczas oglądania
jej pod światło zauważymy zmętnienie. Jest to mieszanina koloidalna lub – krócej
– koloid. Inna nazwa ciekłego koloidu to zol.
Mieszanina otrzymana po zmieszaniu wody np. z mąką lub sproszkowaną kredą jest
nieprzezroczysta i nazywa się ją zawiesiną.
•Rodzaje mieszanin
– mieszanina,
stancji rozpuszczonej
sze od 1 nm.
Koloid – mieszanina,
substancji rozproszonej
substancji rozproszonej
12

19. Roztwory, koloidy i zawiesiny
laser
laser
koloid
Roztwór jest przezroczysty, ponieważ bardzo małe cząstki substancji
rozpuszczonej nie stanowią przeszkody dla promieni
świetlnych, które przechodzą swobodnie przez mieszaninę.
Rozmiary cząstek koloidów powodują, że wiązka światła rozprasza
się, wskutek czego jest widoczne zmętnienie mieszaniny.
Zjawisko takie można zaobserwować nie tylko w ciekłych
koloidach. W życiu codziennym można zobaczyć np. smugę
światła przedostającą się przez szczelinę do zaciemnionego
pomieszczenia, czy też smugę światła reflektorów samochodowych
w czasie mglistej nocy. Omawiane zjawisko optyczne
nosi nazwę efektu Tyndalla.
W wypadku zawiesin nie zaobserwujemy takiego efektu.
Cząstki substancji rozproszonej o dużych rozmiarach stanowią
istotną przeszkodę na drodze światła. Jest ono częściowo pochłaniane,
częściowo odbijane i nie przenika przez zawiesinę.
laser
zawiesina
Na co dzień bardzo często mamy do czynienia z koloidami. Są
nimi m.in.: wodny roztwór żelatyny, płyny do kąpieli, płyny do
prania, krochmal, niektóre leki, lakiery, farby. Niektóre polimery
naturalne (białka, skrobia, kauczuk, celuloza) i syntetyczne
po rozpuszczeniu w rozpuszczalniku także mogą tworzyć
koloidy.
H SO 4
Opis:
3
nasyconego roztworu soli kuchennej (1),
a do drugiej – kilka kropli roztworu kwa-
3 wody
destylowanej.
Po dodaniu nasyconego roz-
I. NaCl
II. + H 2 O
I. H 2 SO 4
II. + H 2 O
1 2
jaja kurzego
1
wody destylowanej.
Wnioski:
13

ROZTWORY
Koloid na skutek odparowywania rozpuszczalnika lub chłodzenia przechodzi w elastyczny
układ przypominający ciało stałe. Układ ten nazywa się żelem, a proces przejścia
koloidu (zolu) w żel określa się mianem koagulacji. Polega ona na łączeniu się rozproszonych
cząstek koloidu w większe skupiska (agregaty). Koagulacja może być procesem
odwracalnym lub nieodwracalnym. Proces odwrotny do koagulacji, czyli przejście żelu
w zol, nazywa się peptyzacją. Koagulację można także wywołać przez dodanie różnych
substancji do koloidu. W dośw. 1. chlorek sodu spowodował koagulację odwracalną
koloidu białka, natomiast kwas siarkowy(VI) – koagulację nieodwracalną.
– piana
– emulsja
– (ciecz rozproszona w gazie).
PODSUMOWANIE
Rozpuszczalnik
W koloidach
Efekt Tyndalla
peptyzacja to proces odwrotny.
Denaturacja
PYTANIA I ZADANIA
1.
a) b) c)
A.
B.
C.
D. mieszanina cukru i wody
E.
3.
14

Przypomnij sobie
substancji w danej temperaturze.
tworze nasyconym w tej samej temperaturze.*
* Roztwór przesycony jest nietrwały i nie można go otrzymać bezpośrednio przez dodanie nadmiaru substancji
rozpuszczanej.
ochłodzenie roztworu,
odparowanie
rozpuszczalnika
lub dodanie
substancji
roztwór nienasycony
ochłodzenie roztworu,
odparowanie
rozpuszczalnika
ogrzanie roztworu
lub dodanie rozpuszczalnika
ochłodzenie roztworu
roztwór nasycony
ogrzanie roztworu
lub dodanie rozpuszczalnika
roztwór przesycony
Przykładem roztworu przesyconego jest miód, w którym krystalizacja glukozy w temperaturze
pokojowej może trwać kilka miesięcy, a nawet kilka lat.
15

ROZTWORY
Zdolność rozpuszczania się substancji w danym rozpuszczalniku jest jedną z głównych
właściwości tej substancji. W celu ilościowego określenia tej zdolności wprowadzono
pojęcie rozpuszczalności.
Wiadomo, że znacznie więcej cukru można rozpuścić w gorącej herbacie niż w zimnej
lub że tłuszcz nie rozpuszcza się w wodzie. Można zatem stwierdzić, że rozpuszczalność
substancji stałych w cieczach zależy od temperatury i rodzaju rozpuszczalnika.
Zależność rozpuszczalności ciał stałych w wodzie od temperatury można przedstawić
w postaci tzw. krzywych rozpuszczalności.
cukier
joekpotasu
octansou
azotan(V)potasu
chlorekamonu
16

Informacje znajdujące się na wykresie z krzywymi rozpuszczalności pozwalają dokładniej
wyjaśnić przebieg dośw. 1. z tematu 18. Gdyby w tym doświadczeniu użyć azotanu(V)
potasu, to w 100 g wody w temperaturze 80°C można by maksymalnie rozpuścić ok. 170 g
tej soli. Po oziębieniu otrzymanego roztworu do temperatury 20°C, w której rozpuszczalność
KNO 3 wynosi ok. 30 g / 100 g wody, wykrystalizuje jej nadmiar, czyli ok. 140 g.
Korzystając z krzywych rozpuszczalności, możemy przeprowadzić wiele innych przydatnych
obliczeń.
Ile gramów cukru można rozpuścić w 300 g wody w temperaturze 20°C?
Z krzywej rozpuszczalności cukru możemy odczytać, że rozpuszczalność
cukru w wodzie w temperaturze 20°C wynosi 203 g. Stąd:
203 g cukru rozpuszcza się w 100 g H 2 O
to x g cukru rozpuszcza się w 300 g H 2 O
203 g ⋅ 300 g
x =
= 609 g cukru
100 g
W temperaturze 20°C w 300 g wody można rozpuścić 609 g cukru.
Rozpuszczalność gazów w cieczach również zależy od rodzaju rozpuszczalnika
i temperatury. Gazy na ogół rozpuszczają się lepiej w rozpuszczalnikach organicznych
niż w wodzie. W wodzie bardzo dobrze rozpuszczają się takie gazy, jak NH 3 i HCl.
7
6
5
4
3
2
1
0
azot
tlen
50
Temperatura, °C
100
od temperatury
Wiadomo, że wraz ze wzrostem temperatury
spada zawartość tlenu w wodzie.
Zmniejszenie ilości tlenu w zbiorniku
wodnym często doprowadza do tzw.
przyduchy, w której efekcie ryby mogą
ginąć, dlatego latem trzeba intensywnie
napowietrzać wodę w akwarium. Innym
przykładem jest pęcz nienie butelek z tworzyw
sztucznych z napojami gazowanymi
wystawionych na bezpośrednie działanie
promieni słonecznych. W wyniku malejącej
rozpuszczalności CO 2 w wodzie wzrasta
ciś nienie gazu nad cieczą.
Rozpuszczalność cieczy w cieczach może być nieograniczona (np. alkohol etylowy
w wodzie) lub ograniczona (np. heksan w wodzie, ok. 10 mg/dm 3 H 2 O).
17

ROZTWORY
Podczas mieszania alkoholu etylo-
3 alkoholu etylowego
3 wody otrzymamy ok. 48 cm 3
roztworu jest efektem silnych od-
polarnych cieczy. Zjawisko to nosi
.
3 3 48 cm 3
PODSUMOWANIE
substancji w danej temperaturze.
nasyconego w danej temperaturze.
PYTANIA I ZADANIA
1.
4 Cl, NaCl i KNO 3
3.
4. 4 Cl,
NaCl czy KNO 3
5.
czy nienasycony.
18

Przypomnij sobie
Pojęcie stężenia procentowego jest często wykorzystywane
w życiu codziennym. W sklepie można kupić ocet
o stężeniu 6% lub 10% oraz śmietanę, mleko, jogurt o różnej
procentowej zawartości tłuszczu. Z etykiety na herbacie
owocowej także można odczytać jej skład procentowy.
W lecznictwie stosuje się kroplówki z wodnego
roztworu glukozy o stężeniu 5% lub 10% albo z tzw. soli
fizjologicznej (0,9-procentowego roztworu chlorku sodu
w wodzie). Już w szkole podstawowej wykonuje się proste
obliczenia związane ze stężeniem procentowym.
(c p
roztworu.
ms
cp
= ⋅100%
m
(1)
r
m s m r – masa roztworu.
Masa roztworu jest równa sumie masy substancji rozpuszczonej i masy rozpuszczalnika
(m rozp. ):
m r m s + m rozp.
(2)
Jeżeli do wzoru (1) wstawimy równanie (2), to otrzymamy drugi wzór pozwalający obliczyć
stężenie procentowe roztworu:
c
p
ms
= ⋅100%
m + m
s
W wielu sytuacjach codziennych przydaje się umiejętność przygotowania roztworu
o określonym stężeniu procentowym.
rozp.
19

ROZTWORY
Przed rozpoczęciem przygotowywania roztworu o określonym stężeniu procentowym
trzeba wiedzieć, ile się go potrzebuje.
• Przygotowanie 300 g roztworu chlorku sodu o stężeniu 20%
Najpierw na podstawie wzoru (1) trzeba obliczyć masę chlorku sodu, która powinna być
zawarta w tym roztworze.
m c p m r 20% 300 g
s= ⋅ ⋅
= = 60 g
100% 100%
Następnie za pomocą wzoru (2) należy obliczyć masę wody potrzebnej do rozpuszczenia
60 g chlorku sodu w celu otrzymania 300 g roztworu.
m rozp. m r – m s 300 g – 60 g 240 g
Kolejną czynnością jest odważenie 60 g chlorku sodu oraz 240 g wody. Ponieważ gęstość
wody wynosi 1 g/cm 3 , wygodniej będzie posłużyć się cylindrem i odmierzyć 240 cm 3
wody. Te substancje należy zmieszać w naczyniu o odpowiedniej pojemności.
•roztworu
1
masy substancji
oraz masy rozpuszczalnika
potrzebnych do przygotowania
roztworu
c
p
ms
= ⋅100%
m + m
s
rozp.
substancji
na wadze
laboratoryjnej
4
mieszanie
rozpuszczenia
substancji
3
odmierzenie
rozpuszczalnikiem jest
woda, to wygodnie
1 g/cm 3 )
20

Stężenie molowe, podobnie jak stężenie procentowe, wyraża stosunek ilości substancji
rozpuszczonej do określonej ilości roztworu. Różnica polega na tym, że ilość substancji
rozpuszczonej wyraża się tu w molach, a ilość roztworu w jednostkach objętości.
(c m – stosunek liczby moli substancji rozpuszczonej do
3
3 roztworu.
n
cm (3)
Vr
n V r
Jednostką stężenia molowego jest mol/dm 3 (mol na decymetr sześcienny).
Jeśli do wzoru (3) podstawi się zależność: n m s /M (gdzie: M – masa molowa substancji
rozpuszczonej), powstanie inny wzór pozwalający obliczyć stężenie molowe:
c
m
ms
= (4)
M ⋅ V
Roztwory o stężeniu molowym najczęściej powstają w laboratoriach i mają zastosowanie
do celów analitycznych.
• Przygotowanie 500 cm 3 roztworu wodorotlenku sodu o stężeniu 0,1 mol/dm 3
Pierwszą czynnością jest obliczenie masy potrzebnego NaOH. Można to zrobić dwoma
sposobami.
Sposób I
Najpierw za pomocą wzoru (3) należy obliczyć liczbę moli NaOH zawartą w planowanej
objętości roztworu (w dm 3 ).
n c m
· V r 0,1 mol/dm 3 · 0,5 dm 3 0,05 mola
Następnie oblicza się masę potrzebnego NaOH:
– ponieważ 1 mol NaOH ma masę 40 g, to 0,05 mola NaOH będzie miało masę:
40 g/mol · 0,05 mola 2 g
– lub na podstawie zależności
n
m
M
s
m s n · M NaOH 0,05 mola · 40 g/mol 2 g
Sposób II
Masę potrzebnego NaOH można obliczyć szybciej za pomocą wzoru (4).
m s c m
· M NaOH · V r 0,1 mol/dm 3 · 40 g/mol · 0,5 dm 3 = 2 g
r
21

ROZTWORY
Kolejną czynnością jest odważenie 2 g NaOH oraz dodanie tej substancji do kolby miarowej
o pojemności 500 cm 3 , zawierającej kilkadziesiąt cm 3 wody destylowanej. Następnie
należy zatkać kolbę korkiem i ostrożnie mieszać jej zawartość. Po ostygnięciu otrzymanego
roztworu trzeba dodać tyle wody destylowanej, aby wypełniła ona kolbę do kreski
znajdującej się na szyjce kolby i oznaczającej pojemność 500 cm 3 .
•
o podanym molowym
1
masy substancji
m s c m
· M · V r
4
dolanie
rozpuszczalnika
do kreski
substancji
po
rozpuszczeniu
substancji
3
dodanie substancji
do rozpuszczalnika
i mieszanie
Dzięki znajomości pojęć stężenia procentowego i stężenia molowego, można wykonywać
wiele obliczeń.
Obliczmy stężenie procentowe roztworu, który w 250 cm 3 wody zawiera 10 g cukru.
Korzystamy ze wzoru na gęstość i obliczamy masę roztworu:
m r V r
· d r 250 cm 3 · 1 g/cm 3 250 g
Obliczamy stężenie procentowe:
m
10 g
s
cp
= ⋅ 100% =
⋅ 100% = 3, 85%
m + m
10 g+
250 g
s
rozp.
Stężenie procentowe wynosi 3,85%.
22

Obliczmy, ile gramów soli kuchennej pozostanie po całkowitym odparowaniu wody ze
100 cm 3 roztworu o stężeniu 10% i gęstości 1,07 g/cm 3 .
Korzystamy ze wzorów na stężenie procentowe oraz na gęstość i obliczamy
masę soli kuchennej:
3
cp Vr dr
cm g/cm
ms
= ⋅ ⋅ 3
10% ⋅100 ⋅1,
07
=
= 10,
7 g
100%
100%
Pozostanie 10,7 g soli kuchennej.
Obliczmy masę wody zawartej w 2 dm 3 roztworu chlorku sodu o stężeniu 26%, jeżeli jego
gęstość wynosi 1,197 g/cm 3 .
Obliczamy masę rozpuszczonego NaCl:
3
cp Vr dr
cm g/cm
ms
= ⋅ ⋅ 3
26% ⋅2000 ⋅1,
197
=
= 622,
44 g≈622
g
100%
100%
Obliczamy masę wody:
m H2 O m r – m s V ·
r d r – m s 2000 cm 3 · 1,197 g/cm 3 – 622 g 1772 g
Roztwór zawiera 1772 g wody.
Obliczmy stężenie molowe nadtlenku wodoru w wodzie utlenionej, jeśli 250 cm 3 tego roztworu
zawiera 7,5 g H 2 O 2 .
m
75 , g
s
3
cm= =
= 088 , mol/dm
M ⋅ V
3
r 34 g/mol⋅0,
25 dm
Stężenie molowe roztworu wynosi 0,88 mol/dm 3 .
Obliczmy masę molową wodorotlenku pewnego metalu, jeśli w 2000 cm 3 roztworu o stężeniu
0,5 mol/dm 3 znajduje się 40 g tej substancji. Podajmy wzór tego wodorotlenku.
m
M = c ⋅ V
= 40 g
s
= 40 g / mol
3 3
05 , mol/dm ⋅2dm
m
r
Masa molowa wodorotlenku wynosi 40 g/mol. Tym wodorotlenkiem jest
NaOH.
Obliczmy stężenie procentowe nasyconego roztworu pewnej substancji, jeśli jej rozpuszczalność
w temperaturze 25°C wynosi 25 g.
Jeżeli rozpuszczalność substancji wynosi 25 g, to oznacza, że tę ilość substancji
można rozpuścić w 100 g wody w danej temperaturze, stąd:
m
25
s
cp= ⋅ 100% =
⋅ 100% = 20%
m + m
25 g+
100 g
s
g
H 2 O
Stężenie procentowe nasyconego roztworu tej substancji wynosi 20%.
23

ROZTWORY
Obliczmy stężenie procentowe roztworu kwasu siarkowego(VI) otrzymanego w wyniku
rozpuszczenia 5 g tlenku siarki(VI) w 100 g wody destylowanej.
W trakcie rozpuszczania tlenku siarki(VI) w wodzie zachodzi reakcja chemiczna:
SO 3 + H 2 O H 2 SO 4
Aby obliczyć ilość powstającego kwasu, ustalamy, który z substratów jest
w nadmiarze, a który w niedomiarze.
reaguje
1 mol SO 3 z 1 molem H 2 O
reaguje
80 g SO 3 z 18 g H 2 O
przereaguje
5 g SO 3 z x g H 2 O więc x = 1,125 g H 2 O
Woda jest w nadmiarze (potrzeba 1,125 g, a użyto 100 g). Dlatego ilość powstającego kwasu
należy obliczyć na podstawie ilości tlenku siarki(VI).
z 1 mola SO otrzymuje się 3 1 mol H 2 SO 4
otrzymuje się
z 80 g SO 3 98 g H2 SO 4
otrzyma się
z 5 g SO 3
y g H2 SO 4 więc y = 6,125 g H 2 SO 4
Obliczamy stężenie procentowe roztworu kwasu siarkowego(VI):
m
6,
125 g
s
cp
= ⋅ 100%
= ⋅ 100% = 5, 83%
m
105 g
r
Stężenie procentowe roztworu kwasu siarkowego(VI) wynosi 5,83%.
Aby obliczyć stężenie procentowe na podstawie stężenia molowego i odwrotnie, należy
wyprowadzić odpowiednie wzory.
Wiadomo, że stężenie roztworu można obliczyć z następujących wzorów:
n M
n
cp
= ⋅ ⋅ 100% i cm
=
Vr⋅
dr
Vr
Z drugiego wzoru można obliczyć liczbę moli:
n c m · V r
Podstawienie uzyskanej zależności do wzoru opisującego stężenie procentowe daje wzory
umożliwiające przeliczanie stężeń roztworów.
c
p
cm
Vr
M cm
M
= ⋅ ⋅ ⋅ 100 % = ⋅ ⋅ 100 % lub c
V ⋅ d
d
r
r
r
m
=
cp⋅dr
M ⋅100%
24
Obliczmy stężenie molowe perhydrolu, który jest roztworem nadtlenku wodoru o stężeniu
30% i gęstości 1,13 g /cm 3 .
Pamiętamy, aby do wzoru podstawić gęstość roztworu w g/dm 3 .
3
cp⋅dr
30%
⋅1130
g/dm
3
cm=
=
= 9,97 mol/dm
M ⋅100%
34 g/mol⋅100%
Stężenie molowe H 2 O 2 w perhydrolu wynosi 9,97 mol/dm3 .

•
nadtlenku wodoru w wodzie. Ta bezbar-
• -
-
•
wadzane
do krwioobiegu w sytuacjach
towe
wodne roztwory dekstranu (wielocukier),
hydroksyetyloskrobi (modyfikowana
PODSUMOWANIE
to suma masy substancji rozpuszczonej i masy rozpuszczalnika.
3
roztworu.
PYTANIA I ZADANIA
1.
3 .
3.
4. -
3 3 .
5. * 3
roztworu wodorotlenku.
25

Przypomnij sobie
nasycony.
Stężenie gotowych roztworów różnych substancji często bywa inne niż to, które w danym
momencie jest do czegoś potrzebne. Takie roztwory można zatężać, czyli zwiększać
ich stężenie, lub rozcieńczać, czyli zmniejszać ich stężenie. Czynność ta to nic innego
jak zmiana stężenia roztworu.
przez dodanie dodatkowej porcji substancji rozpuszczanej lub
odparowanie rozpuszczalnika.
Zatężanie roztworu najczęściej przydaje się w sytuacji, gdy ostatecznie ma z niego wykrystalizować
substancja rozpuszczona. Krystalizacja następuje wówczas po oziębieniu
roztworu. Właśnie w ten sposób cukrownicy otrzymują kryształki cukru: zatężają
roztwór otrzymany z buraków cukrowych. Od setek lat ludzie identycznie postępują
z wodą morską – zatężają ją w specjalnych zbiornikach, aby otrzymać sól.
Obliczmy, ile gramów substancji należy dodać do 250 g roztworu tej substancji o stężeniu
10%, aby otrzymać roztwór o stężeniu 15%.
Obliczamy masę substancji rozpuszczonej w wyjściowym roztworze:
cp1 mr1 g
ms1
= ⋅ 10%
⋅250
=
= 25 g
100%
100%
Układamy równanie, w którym masę dodanej substancji oznaczamy jako x. W tym równaniu:
m s2 25 g + x – masa substancji rozpuszczonej w roztworze o stężeniu 15%
m r2 250 g + x – masa roztworu o stężeniu 15%
m
g x
s2
cp2
= ⋅
m
100 15 25 +
% % =
r2
250 g + x
⋅ 100%
x 14,7 g
Do wyjściowego roztworu należy dodać 14,7 g substancji.
26

Obliczmy, ile gramów wody można odparować z 300 g roztworu siarczanu(VI) miedzi(II)
o stężeniu 4%, aby po ochłodzeniu do temperatury 20°C z zatężonego roztworu nie zaczęły
wydzielać się kryształy tej soli. Przyjmijmy, że rozpuszczalność CuSO 4 w temperaturze 20°C
wynosi 20 g / 100 g wody.
Obliczamy ilość CuSO 4 zawartą w wyjściowym roztworze:
cp mr g
ms
= ⋅ 4%
= ⋅ 300
= 12 g
100%
100%
Obliczamy ilość wody zawartej w roztworze nasyconym CuSO 4 w temperaturze 20°C, jeśli
jest w nim 12 g tej soli:
jest zawarte
w 100 g wody
20 g CuSO 4
jest zawarte
w x g wody
12 g CuSO 4 więc x 60 g
Obliczamy ilość wody w wyjściowym roztworze: 300 g – 12 g 288 g
Obliczamy ilość wody, którą można odparować: 288 g – 60 g 228 g
Można odparować 228 g wody.
Do 100 g roztworu soli kuchennej o stężeniu 10% wprowadzono dodatkowo 10 g tej soli.
Obliczmy stężenie procentowe otrzymanego roztworu.
Obliczamy masę substancji w wyjściowym roztworze:
cp1 mr1 g
ms1
= ⋅ 10%
⋅100
= = 10 g
100%
100%
Obliczamy masę substancji rozpuszczonej oraz masę roztworu po dodaniu 10 g soli:
ms 2 ms 1 + 10 g 10 g + 10 g 20 g
mr 2 mr 1 + 10 g 100 g + 10 g 110 g
Obliczamy stężenie procentowe otrzymanego roztworu:
20 g
c p 2
= ⋅ 100% = 18, 18% ≈18, 2%
110 g
Stężenie procentowe otrzymanego roztworu wynosi 18,2%.
Obliczmy, ile wody należy odparować ze 100 cm 3 roztworu chlorku sodu o stężeniu
2 mol/dm 3 , aby stężenie zwiększyło się do 2,5 mol/dm 3 .
Obliczamy ilość substancji w roztworze:
n c m1 · V r1 = 2 mol/dm 3 · 0,1 dm 3 = 0,2 mol
Obliczamy objętość roztworu po odparowaniu wody:
n 02 , mol
3
Vr
2
008 , dm
c
3
m2 25 , mol/dm
Obliczamy ilość wody, którą należało odparować:
V H2 O = V r1 – V r2 = 0,1 dm3 – 0,08 dm 3 = 0,02 dm 3
Należy odparować 20 cm 3 wody.
27

ROZTWORY
•
• dodanie substancji rozpuszczanej
m s1
m rozp.1
m r1
c p1
m m s1 + m dodanej substancji
m m rozp.1
m m r1 + m dodanej substancji
c p1 < c
• odparowanie rozpuszczalnika
m s1
m rozp.1
m r1
c p1
m m s1
m m rozp.1 – m odpar. rozp.
m m r1 – m odpar. rozp.
c p1 < c
•
• dodanie rozpuszczalnika
m s1
m rozp.1
m r1
c p1
m m s1
m m rozp.1 + m dodanego rozp.
m m r1 + m dodanego rozp.
c p1 > c
28

Na opakowaniach bądź ulotkach niektórych preparatów chemii gospodarczej, farb,
lakierów, kosmetyków lub leków można zauważyć zalecenie rozcieńczenia tych substancji
przed użyciem wodą lub jakimś innym rozpuszczalnikiem. Przykładem może
być rozcieńczenie wody utlenionej do płukania jamy ustnej: należy wlać łyżkę stołową
wody utlenionej (10 cm 3 ) do szklanki (250 cm 3 ) przegotowanej i ochłodzonej wody.
W ten sposób roztwór zostanie rozcieńczony ok. 26 razy.
przez dolanie dodatkowej porcji rozpuszczalnika.
Obliczmy, ile wody należy dolać do 50 g roztworu pewnej substancji o stężeniu 20%, aby
otrzymać jej roztwór o stężeniu 5%.
Obliczamy masę substancji rozpuszczonej w wyjściowym roztworze:
cp1 mr1 g
ms
= ⋅ 20%
⋅50
= = 10 g
100%
100%
Obliczamy masę roztworu o stężeniu 5%:
ms
100 10 g 100
mr
2
= ⋅ % ⋅ %
= = 200 g
cp2
5%
Obliczamy masę dolanej wody:
m H2 O m r2 – m r1 200 g – 50 g 150 g
Należy dolać 150 g wody.
Do 500 g octu (wodnego roztworu kwasu octowego) o stężeniu 6% dolano 100 g wody.
Obliczmy stężenie procentowe nowego roztworu.
Obliczamy masę substancji w roztworze:
cp1 mr1 g
ms
= ⋅ 6%
= ⋅ 500
= 30 g
100%
100%
Obliczamy masę roztworu po dolaniu 100 g wody:
m r2 m r1 + 100 g 500 g + 100 g 600 g
Obliczamy stężenie procentowe otrzymanego roztworu:
30 g
c p 2
= ⋅ 100% = 5%
600 g
Stężenie procentowe otrzymanego roztworu wynosi 5%.
Stężenie roztworu można również zmieniać przez mieszanie ze sobą roztworów o różnym
stężeniu. Uzyskuje się wówczas roztwór o stężeniu pośrednim między stężeniami
mieszanych roztworów.
29

ROZTWORY
Zmieszano ze sobą dwa roztwory soli kuchennej: 100 g roztworu o stężeniu 10% z 200 g
roztworu o stężeniu 5%.
Obliczmy stężenie procentowe otrzymanego roztworu.
Obliczamy masę substancji rozpuszczonej w obu roztworach:
cp1 mr1 g
ms1
= ⋅ 10%
⋅100
cp2 mr2 g
= = 10 g ms2
= ⋅ 5%
= ⋅ 200
= 10 g
100%
100%
100%
100%
Obliczamy masę substancji rozpuszczonej oraz masę roztworu po zmieszaniu roztworów
o stężeniach 10% i 5%:
m s3 m s1 + m s2 10 g + 10 g 20 g
m r3 m r1 + m r2 100 g + 200 g 300 g
Obliczamy stężenie procentowe otrzymanego roztworu:
m
20 g
s3
cp3
= ⋅ 100% = ⋅ 100% = 6, 67%
m
300g
r3
Stężenie otrzymanego roztworu wynosi 6,67%.
Obliczmy, w jakim stosunku masowym należy zmieszać roztwory kwasu siarkowego(VI)
o stężeniach c p1 60% i c p2 = 10%, aby otrzymać roztwór o stężeniu c p3 20%.
Stężenie procentowe otrzymanego roztworu możemy określić wzorem:
cp1 ⋅mr1 cp2 mr2
ms1+
m
+ ⋅
s2
cp3
= ⋅ 100%
=
100% 100%
⋅100%
mr1+
mr2
mr1
+ mr2
i po przekształceniach otrzymamy:
c p3
· m r1 + c p3
· m r2 c p1
· m r1 + c p2
· m r2
m r2
· (c p3 – c p2 ) = m r1
· (c p1 – c p3 )
m c
r1 p3
– cp2
20% – 10% 1
m c – c 60% – 20% 4
r2 p1 p3
Aby otrzymać roztwór kwasu siarkowego(VI) o stężeniu 20%, należy zmieszać
ze sobą roztwory o stężeniach 60% i 10% w stosunku masowym 1 : 4.
Wyprowadzony w przykładzie 8 wzór jest nazywany regułą mieszania (regułą krzyża).
Można go zapisać również w następującej postaci:
c p1
c p2
c p3
m r1 c p3 – c p2
m r2 c p1 – c p3
c p1 > c p3 > c p2
gdzie: c p1 , c p2 – stężenia roztworów wyjściowych; c p3 – stężenie otrzymanego roztworu;
m r1 – masa roztworu o stężeniu c p1
; m r2 – masa roztworu o stężeniu c p2
.
30

•
etylowym.
•
SO 4
3
•
• -
do wody.
PODSUMOWANIE
przez dodanie dodatkowej porcji substancji rozpuszczanej
lub odparowanie rozpuszczalnika.
przez dolanie dodatkowej porcji rozpuszczalnika.
PYTANIA I ZADANIA
1.
3 wody. Oblicz
3. 3
3 .
4.
5.
cukru.
31

ROZTWORY
Rozpuszczanie
i dysocjacja elektrolityczna
Rozpuszczanie
Przypomnij sobie
czeniu w wodzie.
Rozpuszczanie danej substancji w wodzie lub w innej cieczy (np. w alkoholu, benzynie,
acetonie, heksanie) polega na wymieszaniu drobin, z których jest zbudowana ta substancja,
z drobinami rozpuszczalnika.
drobina wody
Po usunięciu rozpuszczalnika substancja rozpuszczona jest wciąż tą samą substancją.
Niektóre substancje bardzo dobrze rozpuszczają się w wodzie (np. cukier spożywczy),
a inne wykazują ograniczoną rozpuszczalność (np. siarczan(VI) wapnia) lub też nie rozpuszczają
się w ogóle (np. metale).
32

Podczas rozpuszczania substancji jonowej woda powoduje rozrywanie wiązań występujących
między kationami a anionami w sieci krystalicznej. Jony przechodzące do roztworu
są otaczane przez cząsteczki wody, które mają charakter dipoli i odpowiednim biegunem
elektrycznym przyciągają się z kationami oraz anionami.
Dysocjacja elektrolityczna
wody.
W literaturze można też znaleźć określenie dysocjacja jonowa.
Dysocjację elektrolityczną chlorku sodu można opisać schematem:
[ Na + Cl – H
]
2 O
Cl –
n n Na + + n
lub uproszczonym równaniem:
NaCl
H 2
O
Na + + Cl –
uwodniony anion
Cl – Na + H O
uwodniony kation
Schemat dysocjacji chlorku sodu
Dysocjacji elektrolitycznej ulega także wiele związków, w których cząsteczkach są wiązania
kowalencyjne (atomowe) spolaryzowane.
33

ROZTWORY
•
Para elektronowa
kowalencyjne
spolaryzowane
wodoru i chloru
chloru – pierwiastka
bardziej
elektroujemnego.
Podczas rozpuszczania
chlorowodoru w wodzie
biegunami dodatnimi.
atomu chloru
pary elektronowej do atomu
chloru, a w konsekwencji
+ i Cl – .
O obecności jonów (kationów i anionów) w roztworze soli można się przekonać, przeprowadzając
następujące doświadczenie.
CuCl
Opis: Przygotujcie dwie
3 . W zlewkach
-
CuCl 2
.
+ –
Wnioski:
w tym roztworze.
Przepływ prądu elektrycznego przez przewodniki metalowe oraz grafit polega na przemieszczaniu
się znajdujących się w nich swobodnych elektronów. Natomiast przepływ
prą du przez roztwór zawierający jony ma całkiem inny mechanizm. Chlorek miedzi(II)
dysocjuje na jony Cu 2+ i Cl – . Jony Cu 2+ , po zetknięciu się z elektrodą połączoną z ujemnym
biegunem źródła prądu, na której jest nadmiar elektronów, pobierają z niej elektrony
34

i przechodzą w atomy miedzi. Na ujemnej elektrodzie obserwujemy zatem osadzanie się
metalicznej miedzi. Z kolei jony Cl – , po zetknięciu się z drugą elektrodą połączoną
z dodatnim biegunem źródła prądu, oddają elektrony i przechodzą w atomy chloru.
Dlatego na dodatniej elektrodzie wydziela się gazowy chlor.
Opisany proces nazywa się elektrolizą. Elektroliza może przebiegać nie tylko w roztworach
zawierających jony, ale również w stopionych substancjach jonowych.
stopiony NaCl O
Na + Cl –
Elektroliza to metoda przemysłowego otrzymywania wielu różnych pierwiastków (wodoru,
chloru, miedzi, glinu itp.) ze związków chemicznych. Metodą elektrolityczną
można otrzymać np. glin. Tlenek glinu dysocjuje na jony Al 3+ i O 2– po rozpuszczeniu
w stopionym kriolicie. Oprócz czystego glinu w tej reakcji wydziela się tlen, reagujący
z elektrodą węglową i tworzący tlenek węgla(IV).
Zapisując równanie procesu dysocjacji elektrolitycznej, należy pamiętać o tym, aby
łączna liczba ładunków dodatnich i ujemnych była równa zero.
Na przykład w równaniu dysocjacji:
Al 2 (SO 4 ) 3 2 Al 3+ + 3 SO 4
2–
2 jony Al 3+ mają łącznie 6 ładunków dodatnich, a 3 jony SO 4 2– mają 6 ładunków ujemnych,
co w sumie daje zero.
Substancje, które po rozpuszczeniu w wodzie ulegają dysocjacji, a ich roztwory przewodzą
prąd elektryczny, nazywamy elektrolitami. Nie wszystkie elektrolity w tym samym
stopniu dysocjują na jony i dlatego substancje te dzielimy na mocne i słabe, w zależności
od tego, jak wiele z początkowej liczby ich cząsteczek rozpada się na jony. Elektrolitami
są też substancje, które przewodzą prąd po stopieniu.
35

ROZTWORY
W celu porównania, jak różne substancje w roztworach o podobnym stężeniu dysocjują
na jony, posługujemy się wiel kością zwaną stopniem dysocjacji.
36
=
= c z
c m
Przyjmujemy, że stopień dysocjacji rozpuszczalnych w wodzie związków o budowie
jonowej, takich jak sole, jest równy 100%, gdyż w ich roztworze będą zawarte tylko jony.
W wypadku kwasu, który ma w cząsteczce jeden atom wodoru, liczba cząsteczek zdysocjowanych
jest równa liczbie jonów H + . Korzystając z pojęcia mola, możemy liczbę jonów
H + i liczbę niezdysocjowanych cząsteczek zastąpić odpowiednimi stężeniami molowymi.
= [H+ ]
c m
gdzie: [H + ] – stężenie molowe jonów H + , c m – całkowite stężenie molowe kwasu.
Stopień dysocjacji można wyrażać w postaci ułamka bądź w procentach. Jeśli dana
substancja jest całkowicie lub prawie całkowicie zdysocjowana na jony, to jest równy
lub bliski 100% i zaliczamy ją do mocnych elektrolitów. Przyjęto, że substancje są
słabymi elektrolitami, gdy < 5%. Wartość stopnia dysocjacji zależy od temperatury,
a w wypadku słabych elektrolitów – również od ich stężenia.
Obliczmy stopień dysocjacji kwasu octowego, którego stężenie molowe wynosi 0,1 mol/dm 3 ,
a stężenie H + równa się 0,001 mol/dm 3 .
Podstawiamy powyższe dane do wzoru i otrzymujemy:
+
[ H ] 0,
001 mol/dm
α= = = 001 ,
c
3
01 , mol/dm
m
3
Gdy zamienimy ułamek na procenty (0,01 · 100%), to = 1%. Kwas octowy jest zatem
słabym elektrolitem.
Stopień dysocjacji kwasu octowego o stężeniu molowym 0,1 mol/dm 3 wynosi 1%.
Obliczmy stężenie molowe niezdysocjowanych cząsteczek w roztworze kwasu octowego
o stężeniu 0,5 mol/dm 3 , jeśli wiadomo, że stopień dysocjacji tego kwasu wynosi 0,88%.
Najpierw obliczamy stężenie molowe cząsteczek zdysocjowanych (c z ):
c z = · c m = 0,0088 · 0,5 mol/dm 3 = 0,0044 mol/dm 3
Następnie obliczamy stężenie molowe cząsteczek niezdysocjowanych (c nz ):
c nz = c m – c z = 0,5 mol/dm 3 – 0,0044 mol/dm 3 = 0,4956 mol/dm 3
Stężenie molowe cząsteczek niezdysocjowanych wynosi 0,4956 mol/dm 3 .

autodysocjacji
H 2 O H + + OH –
W 1 dm 3
-
H + – .
PODSUMOWANIE
Dysocjacja
elektrolityczna to rozpad substancji na jony w wyniku jej rozpuszczania
w wodzie.
w wyniku dysocjacji elektrolitycznej
chemiczne.
α= [ H+ ]
c m
Elektrolitymocne, gdy
PYTANIA I ZADANIA
1. -
-
4 , FeCl 3 i Na 3 PO 4 .
3. -
4. 3 jego
37

ROZTWORY
ROZTWORY
RODZAJE MIESZANIN
Mieszanina-
MIESZANINY
rozmiary mniejsze od
koloid
-
charakterystyczny jest dla
niego efekt Tyndalla.
-
-
pod mikroskopem, przez
Emulsja – ciecz
rozproszona w cieczy
Piana – gaz rozproszony
– ciecz rozpro szona
w gazie
METODY ROZDZIELANIA MIESZANIN
Mieszaniny jednorodne:
krystalizacja
odparowanie
destylacja
chromatografia
ekstrakcja
Mieszaniny niejednorodne:
dekantacja
sedymentacja
38

ozpuszczalnika w danej temperaturze.
ROZTWORY
ROZTWÓR
nienasycony
nasycony
przesycony
c p
to suma masy substancji rozpuszczonej i masy
rozpuszczalnika.
c m
rozpuszczonej w 1 dm 3 roztworu.
c
p
ms
= ⋅100%
m
r
mr = ms + mrozp.
c
m
n
V
r
c p1
c p2
c p3
c p1 c p3 c p2
m r1 = c p3 – c p2
m r2 = c p1 – c p3
DYSOCJACJA ELEKTROLITYCZNA
Dysocjacja elektrolityczna
Elektrolity
ELEKTROLITY MOCNE
wodorotlenki
)
SO 4 ,
HNO 3 , HClO 4
niemal wszystkie sole
(dobrze rozpuszczalne
w wodzie)
39

ROZTWORY
1.
A.
C.
B.
D.
A. rozpuszczenia cukru w wodzie.
B. rozpuszczenia soli kuchennej w wodzie.
C.
D.
3.
A.
B.
C.
D.
4.
A.
B.
C.
D.
5.-
A. NH 4 Cl, NaCl i KNO 3 .
B. 3 .
C. 3 COONa i KNO 3 .
D. 3 COONa.
A.
B.
C.
D.
A.
B.
C.
D.
40