WITH_nr_1_spec_2019

www.zbiam.pl 

NUMER SPECJALNY 1/2019 

Styczeń-Luty 

cena 18,50 zł (VAT 5%) 

INDEX 409138 

ISSN 2450-3495 

Skrzydła uderzeniowe 

RAF Coastal Command 

W NUMERZE: 

Sturmgeschütz III 

Działo szturmowe 

Kampanię na rzecz samobieżnej 

artylerii szturmowej mającej 

wspierać piechotę, pułkownik 

Erich Manstein zapoczątkował 

w 1935 r. Ale nie były to pierwsze 

niemieckie doświadczenia 

z artylerią bezpośredniego 

wsparcia piechoty… 

Krążowniki ciężkie 

Typu Northampton 

Niewątpliwą zaletą amerykańskich 

krążowników ciężkich 

typu Northamptom była wysoka 

prędkość i duże rozmiary, które 

pozwalały na modernizację oraz 

dozbrojenie. Bardzo się to przydało 

podczas drugowojennych 

zmagań na Pacyfiku… 

INDEX: 409138 

ISSN: 2450-3495

Nie trać czasu, Zamów PRENUMERATĘ już dziś 

Prenumeratę zamów na naszej stronie internetowej 

www.zbiam.pl lub wpłać należność na konto bankowe 

nr 70 1240 6159 1111 0010 6393 2976 

Atrakcyjna cena, w tym dwa numery gratis! 

Pewność otrzymania każdego numeru 

w niezmiennej cenie 

E-wydania dostępne są 

na naszej stronie oraz 

w kioskach internetowych 

Wojsko i Technika: 

cena detaliczna 12,99 zł 

Prenumerata roczna: 130,00 zł 

Lotnictwo Aviation 

International: 



Wojsko i Technika Historia + numery specjalne: 

cena detaliczna 18,50 


Morze: 



Skontaktuj się z nami: office@zbiam.pl 

Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

Biuro: ul. Bagatela 10/19 00-585 Warszawa

Kampanię na rzecz samobieżnej 

artylerii szturmowej mającej 

wspierać piechotę, pułkownik 

Erich Manstein zapoczątkował 

w 1935 r. Ale nie były to pierwsze 

niemieckie doświadczenia 

z artylerią bezpośredniego 

wsparcia piechoty… 

Niewątpliwą zaletą amerykańskich 

krążowników ciężkich 

typu Northamptom była wysoka 

prędkość i duże rozmiary, które 

pozwalały na modernizację oraz 

dozbrojenie. Bardzo się to przydało 

podczas drugowojennych 

zmagań na Pacyfiku… 

INDEX: 409138 

ISSN: 2450-3495 

Vol. V, nr 1 (20) 

Styczeń-Luty 2019; Nr 1 

www.zbiam.pl 

NUMER SPECJALNY 1/2019 

Styczeń-Luty 

cena 18,50 zł (VAT 5%) 

INDEX 409138 

ISSN 2450-3495 


RAF Coastal Command 

NUMER SPECJALNY 1/2019 1 

W NUMERZE: 


Działo szturmowe 

Krążowniki ciężkie 

Typu Northampton 

Na okładce: myśliwiec Jakowlew Jak-9. 

Rys. Arkadiusz Wróbel 

INDEX 409138 

ISSN 2450-3495 

Nakład: 14,5 tys. egz. 

Redaktor naczelny 

Jerzy Gruszczyński 

jerzy.gruszczynski@zbiam.pl 

Korekta 

Stanisław Kutnik 

Redakcja techniczna 

Dorota Berdychowska 

dorota.berdychowska@zbiam.pl 

Współpracownicy 

Władimir Bieszanow, Michał Fiszer, Tomasz Grotnik, 

Andrzej Kiński, Leszek Molendowski, 

Marek J. Murawski, Tymoteusz Pawłowski, 

Tomasz Szlagor, Maciej Szopa, Mateusz Zielonka 

Wydawca 

Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

Ul. Anieli Krzywoń 2/155 

01-391 Warszawa 

office@zbiam.pl 

Biuro 

Ul. Bagatela 10/19 

00-585 Warszawa 

Dział reklamy i marketingu 

Andrzej Ulanowski 

andrzej.ulanowski@zbiam.pl 

Dystrybucja i prenumerata 


Reklamacje 


spis treści 

MONOGRAFIA PANCERNA 

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński 

Sturmgeschütz III. Niemieckie działo szturmowe 

WOJNA W POWIETRZU 

Tomasz Szlagor 

Skrzydła uderzeniowe RAF Coastal Command, 1942-1945 (1) 

BROŃ PANCERNA 

Leszek Molendowski 

Oddziały pancerne Niezależnego Państwa Chorwackiego 


Marek J. Murawski 

Działania bojowe niemieckich samolotów pokładowych 

w II wojnie światowej 

4 

20 

32 

44 

Prenumerata 

realizowana przez Ruch S.A: 

Zamówienia na prenumeratę w wersji 

papierowej i na e-wydania można składać 

bezpośrednio na stronie 

www.prenumerata.ruch.com.pl 

Ewentualne pytania prosimy kierować 

na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl 

lub kontaktując się z Telefonicznym 

Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 

801 800 803 lub 22 717 59 59 

– czynne w godzinach 7.00–18.00. 

Koszt połączenia wg taryfy operatora. 

Copyright by ZBiAM 2019 

All Rights Reserved. 

Wszelkie prawa zastrzeżone 

Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne 

rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy 

jest zabronione. Materiałów niezamówionych, 

nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo 

dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów 

i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych. 

Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie 

opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi 

odpowiedzialności za treść zamieszczonych 

ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz 

na naszej nowej stronie: 

www.zbiam.pl 

MONOGRAFIA MORSKA 

Grzegorz Nowak 

Amerykańskie krążowniki ciężkie typu Northampton (1) 

ARTYLERIA 

Jędrzej Korbal 

Zamknąć górny pułap. Polska ciężka artyleria przeciwlotnicza 

1930-1939 (3) 

WOJSKA LĄDOWE 

Robert Rochowicz 

Ostatnia dekada wojsk lądowych Sił Zbrojnych PRL (1) 

WYWIAD 

Fiasko operacji Market Garden 

Z Antony Beevorem, wybitnym brytyjskim historykiem okresu II wojny światowej, 

o założeniach i przebiegu operacji Market Garden oraz organizatorze i dowódcy 

1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, generale Stanisławem Sosabowskim, 

z którą walczył w bitwie o Arnhem, rozmawia Paweł Ziemnicki 92 

www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria 

56 

68 

80 

3

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński 


Niemieckie działo szturmowe 

znów załadować, uzyskując szybkostrzelność do 5-6 strzałów więcej, jak narzędziem wsparcia piechoty w natarciu. Dopiero 

na minutę. W przypadku ładowania odprzodowego, po każdym 

strzale trzeba było przeczyścić lufę, bo nikt rozsądny nie nie szybko rozwinąć powodzenie w głębi obrony przeciwnika 

w bitwie pod Cambrai w 1917 r. czołgi pokazały, że są w sta- 

wsypałby prochu w lufę, w której wciąć tliły się jego pozostałości 

po poprzednim strzale. Szybkostrzelność takich dział światowej rozwinęły się teorie użycia wojsk pancernych jako 

(choć wówczas jeszcze na niewielką głębokość). Po I wojnie 

wynosiła 1 strzał na około 5 minut. Dzięki tym zmianom jedno elementu zgrupowania broni połączonych (wojska pancerne, 

piechota zmotoryzowana, artyleria o ciągu motorowym, 

działo zastępowało 25-30 starych dział, miotając w takim samym 

czasie podobną liczbę pocisków. Czyli jedna 4-działowa zmotoryzowani saperzy i łączność, oraz służby tyłowe). Owe 

bateria miała siłę ognia mniej więcej trzech trójdywizjonowych 

pułków. Nie mówiąc już o tym, że dzięki gwintowaniu manewrowego, operującego w głębi ugrupowania nieprzy- 

teorie przewidywały użycie tych zgrupowań jako elementu 

lufy znacznie wzrosła celność ognia. 

jaciela, w celu uchwycenia ważnych obiektów oraz w celu 

Remedium na karabiny maszynowe i artylerię był czołg, okrążenia zgrupowań wojsk wroga. 

innowacja wprowadzona do walki przez Brytyjczyków W latach 20. i 30. XX wieku kwestie bezpośredniego 

w 1916 r. w bitwie nad Sommą. Początkowo czołg był niczym wsparcia piechoty w natarciu, czy w obronie, zostały jakby 

Jednym z najbardziej skutecznych i najbardziej 

udanych niemieckich pojazdów pancernych 

było działo szturmowe SdKfz 142 

Sturmgeschütz III, najważniejsza i najpopularniejsza 

konstrukcja artylerii szturmowej. 

Jednostki artylerii szturmowej pod 

względem organizacyjnym i szkoleniowym 

nie podlegały szefostwu Wojsk Pancernych, 

lecz szefostwu Artylerii. W związku z tym 

ich użycie było o wiele bardziej związane 

ze wsparciem piechoty, choć zdarzało się 

też, zwłaszcza pod koniec wojny, że starano 

się z dział szturmowych Sturmgeschütz III 

uczynić substytut czołgu. 

Pierwsze podejście do artylerii wsparcia piechoty – ciągnik Deutsche Kraftpflug-Gesellschaft mbH WD Z50 z zamontowanym działem 

FK 96/16 kal. 77 mm. Niepraktyczne podwozie (mała mobilność, trudna obsługa) spowodowało rezygnację z tego rozwiązania. 

W 

I wojnie światowej czołg pojawił się jako efektywne 

narzędzie wsparcia piechoty w natarciu. 

Okazało się bowiem, że rozwój środków ogniowych, 

karabinu maszynowego oraz szybkostrzelnej artylerii 

ładowanej odtylcowo, spowodował paraliż natarcia. Piechota 

była dziesiątkowana ogniem karabinów maszynowych 

i porażana intensywnym (dzięki szybkostrzelności dział) 

ostrzałem artyleryjskim. O karabinie maszynowym mówi się 

dość powszechnie, że jego szersze użycie w I wojnie światowej 

wywołało szok wśród walczących stron. Nie docenia się 

natomiast roli artylerii, która w XIX wieku poczyniła znaczny 

postęp, dzięki wprowadzeniu ładowania odtylcowego i gwintowanej 

lufy. Wymagało to rozwiązania problemu otwierania 

i zamykania tylnej części lufy, ale wynalazek zamka (klinowego 

lub śrubowego) umożliwił dociskanie pokrywy lufy tak, 

by ją odpowiednio uszczelnić. 

Nie wsypywano teraz prochu (pełniącego funkcję ładunku 

miotającego pocisk) do lufy, lecz wkładano pocisk 

i ładunek miotający zamknięty w łusce. Dzięki temu po oddaniu 

strzału można było wyrzucić łuskę i natychmiast działo 

4

Tomasz Szlagor 

1 


RAF Coastal Command, 

1942–1945 

Jedną z najbardziej brawurowych i jednocześnie niemal zapomnianych kampanii RAF 

w II wojnie światowej prowadziły skrzydła uderzeniowe (Strike Wings) Dowództwa 

Obrony Wybrzeża. Wielozadaniowe samoloty Beaufighter i Mosquito, tylko czasem 

eskortowane przez myśliwce (w tym polskie Mustangi), siały spustoszenie wśród żeglugi 

nieprzyjaciela na przybrzeżnych wodach okupowanej Europy. 

Utworzone w 1936 r. Dowództwo Obrony Wybrzeża 

od początku swego istnienia było traktowane jako 

formacja drugorzędna. Nie bez powodu Albert Alexander, 

Pierwszy Lord Admiralicji, nawiązując do losu bajkowego 

Kopciuszka, określił je mianem Cinderella Service. 

Pierwszeństwo w rozwoju i nakładzie środków miały pozostałe 

dwa dowództwa RAF – bombowe i myśliwskie. Dopiero 

po rozpoczęciu wojny na Atlantyku, gdy Dowództwu Obrony 

Wybrzeża powierzono obronę konwojów przed U-Bootami, 

przeżyło ono raptowny rozwój, ostatecznie stając się równoprawnym 

i zasłużonym „członkiem rodziny” 1 . 

Skandynawski szach-mat 

Również Niemcy byli zależni od tego, co sprowadzali drogą 

morską spoza granic kraju. Dla gospodarki III Rzeszy tą „piętą 

achillesową” była szwedzka ruda żelaza – najlepsza w Europie. 

Wydobywano ją w regionach Kiruna i Gällivare na północy 

20 

Szwecji i transportowano do Niemiec dwoma szlakami. Trasa 

wschodnia wiodła koleją do portu Luleå nad Zatoką Botnicką, 

następnie drogą morską do niemieckich portów nad Bałtykiem 

albo przez Kanał Kiloński do Emden. Północna część 

tej trasy była jednak skuta lodem przez około sześć miesięcy 

w roku. Rudę można było przewieźć koleją dalej na południe, 

do niezamarzającego portu Oxelösund. Miał on jednak niewielki 

potencjał przeładunkowy, zaspokajający zaledwie jedną 

piątą niemieckiego zapotrzebowania, które sięgało ponad 

dziesięciu milionów ton rocznie. Wydajniejsza trasa zachodnia 

biegła koleją do niezamarzającego portu Narwik w Norwegii. 

Stamtąd urobek szwedzkich kopalni płynął statkami, 

wzdłuż wybrzeża Morza Norweskiego i Północnego, do Rotterdamu 

w Holandii, skąd barki zabierały go do hut i stalowni 

Beaufighter Mk IC z 235. Sqn RAF. Zwraca uwagę, wyróżniające tę wersję, prostopadłe ułożenie stateczników poziomych 

(w stosunku do statecznika pionowego) – w późniejszych wersjach statecznikom poziomym dano dodatni wznios. Dywizjon 

używał Beaufighterów do czasu przezbrojenia w Mosquito w czerwcu 1944 r.


– pancernik King George V i towarzyszące mu niszczyciele. 

Na początku 1943 r. do Skrzydła North Coates dołączył 

trzeci dywizjon, 143. Sqn RAF. 

Rewanż 

Wzmocnione i doszkolone Skrzydło North Coates czekało 

teraz na okazję do rewanżu. Ta nadarzyła się 18 kwietnia 

1943 r. Rankiem zwiad lotniczy doniósł, że w rejonie 

Hoek van Holland płynie konwój zmierzający z Rotterdamu 

na północ. Wczesnym popołudniem wyruszyła wyprawa 

21 Beaufighterów, w tym dziewięciu Torbeau. Tym razem towarzyszyły 

im 22 Spitfire’y Mk V ze 118. i 167. Sqn oraz osiem 

Mustangów Mk I z 613. Sqn. 

Konwój składał się z ośmiu statków, płynących w dwóch 

kolumnach z prędkością około ośmiu węzłów. Większość była 

załadowana węglem. Każdy miał nad sobą balon zaporowy 

przeciwko atakom lotniczym z małej wysokości. Ich eskortę 

stanowiły cztery trałowce (M.33, M.103, M.104 i M.201) 

i cztery eskortowce (Vp 801, Vp 802, Vp 803 i Vp 804). Dwa 

z trałowców płynęły przodem, oczyszczając drogę z min magnetycznych, 

które samoloty RAF regularnie zrzucały na szlaki 

żeglugowe nieprzyjaciela. 

Załogi Beaufighterów dostrzegły konwój u brzegów 

wyspy Texel, w ujściu zatoki Zuiderzee (obecnie jezioro IJsselmeer). 

Dogoniły go, zrównały się z nim i przez moment 

leciały równolegle. Następnie, na rozkaz W/Cdr Wheelera, wykonały 

zwrot w prawo, rozciągając szyki w szeroką tyralierę. 

Niemcy otworzyli ogień z dużej odległości. Zdążyli wystrzelić 

sześć pocisków kal. 105 mm, 21 kal. 88 mm i 130 kal. 37 mm; 

wszystkie chybiły. W następnej chwili okręty znalazły się w zasięgu 

działek Beaufighterów. Grad pocisków i bomb uszkodził 

M.104, M.201, Vp 801 i Vp 803. Wtedy nadleciało dziewięć 

Torbeau. Torpedy, zrzucone z odległości 1000 jardów (914 m), 

pognały przed siebie z prędkością 40 węzłów. Torbeau podążyły 

dalej naprzód, otwierając ogień z działek. Trzy torpedy 

doszły celu. Wszystkie trafiły największy z frachtowców, 

norweski Hoegh Carrier (4906 BRT), który eksplodował 

i momentalnie zatonął. 

Atak trwał zaledwie cztery minuty. Vp 803 odholował 

zdemolowany, tonący trałowiec M.201 do pobliskiego portu 

Den Helder. Reszta konwoju zwarła szyki i podążyła dalej. 

Szarża Beaufighterów była tak raptowna i dobrze skoordynowana, 

że tylko dwa z nich odniosły lekkie uszkodzenia. W drodze 

powrotnej osłonę przejęło osiem Typhoonów z 56. Sqn. 

Myśliwce Luftwaffe nie podjęły wyzwania. 

Kolejny, jeszcze większy sukces dywizjony z North Coates 

odniosły 29 kwietnia. Nieco dalej na północ, u brzegów 

wyspy Terschelling, zatopiły dwa frachtowce – holenderski 

Aludra (4930 BRT) i szwedzki Narvik (4251 BRT) – oraz 

eskortujący je Auguste Kämpf (Vp 807). Przepadł jeden 

z Beaufighterów 143. Sqn. 

1 maja wszystkie trzy dywizjony, łącznie 31 samolotów, 

wysłano nad wybrzeże południowo-zachodniej Norwegii. Ich 

celem był krążownik lekki Nürnberg i trzy niszczyciele eskorty, 

rzekomo płynące w kierunku Niemiec. Ten rejon znajdował 

się poza zasięgiem dostępnych wówczas myśliwców RAF. 

Wyprawa, zamiast okrętów Kriegsmarine, napotkała Bf 109 

i Fw 190 ze stacjonującej w Stavanger I./JG 5. Piloci Luftwaffe 

zestrzelili dwa Flakbeau ze 143. Sqn i trzy Torbeau z 254. Sqn. 

Pozostałe zdołały umknąć w głąb Morza Północnego, lądując 

w Wick w Szkocji. Następny atak, przeprowadzony 17 maja, 

przyniósł pożądane rezultaty. W rejonie wyspy Texel Skrzydło 

North Coates zaatakowało konwój, zatapiając bez strat własnych 

niemiecki frachtowiec Kyphissia (2964 BRT), trałowiec 

M.414 i eskortowiec Hermann Hindrichs (Vp 1102). 

Mimo zwiadu lotniczego, dekryptażu oraz informacji Humber. Piloci ostrzeliwali go pociskami wyposażonymi 

ruchu oporu, które pozwalały Brytyjczykom śledzić ruchy w ćwiczebne głowice z betonu. 

żeglugi nieprzyjaciela niemal na bieżąco, czasem (zwykle Dywizjony z North Coates pierwszy raz użyły nowej 

z powodu błędnego rozpoznania lub złej pogody) wyprawy broni 22 czerwca. Celem był płynący na południe konwój, 

z North Coates trafiały w próżnię. Niemniej jednak Niemcy złożony z pięciu szwedzkich frachtowców, osłanianych przez 

zaczęli odczuwać rosnącą presję i wzmacniać przybrzeżne 

konwoje. Ten, który załogi Beaufighterów zaatakowały dziewali się ataku – zauważyli samoloty, które namierzyły 

siedem eskortowców i pięć trałowców typu M. Niemcy spo- 

13 czerwca nieopodal Den Helder, głównej bazy morskiej konwój wczesnym rankiem u brzegu wyspy Vlieland. Z tego 

w Holandii, składał się z trzech frachtowców osłanianych względu w pobliżu wyspy Texel dołączyły doń kolejne trzy 

przez pięć trałowców typu M i cztery Vorpostenboote. W zaciekłej 

wymianie ognia zginęła załoga S/Ldr Patricka Ritchiego czekać, aż przydzielone myśliwce eskorty – dwa dywizjony 

Vorpostenboote. Tymczasem Skrzydło North Coates musiało 

Beaufightery z North Coates w ataku na eskortowiec u brzegów wyspy Helgoland. 

ze 143. Sqn. Pozostałe Beaufightery zdołały zatopić największy 

z frachtowców, niemiecki Stadt Emden (5180 BRT), a także dopiero po południu. 

Typhoonów i trzy Spitfire’ów – będą dostępne, co nastąpiło 

eskortowiec Mähren (Vp 1109). 

Wyprawa składała się z 22 Flakbeau (z 236. i 143. Sqn) 

Nowy oręż 

Jednocześnie Skrzydło North Coates ćwiczyło użycie nowej 

broni, która zapewniła im jeszcze większy potencjał uderzeniowy 

– pociski rakietowe RP-3. Wprowadzone do użytku 

wiosną 1943 r., szybko dowiodły swej skuteczności – 23 maja 

pilot Swordfisha z dywizjonu stacjonującego na pokładzie 

lotniskowca HMS Archer salwą rakiet zatopił U-Boota 

(U-752). Pociski RP-3 były montowane na podskrzydłowych 

prowadnicach, po cztery na stronę. Za cel służył niszczyciel 

HMS Sherwood – stary, pozyskany od Amerykanów 

„czterofajkowiec”, osadzony na płyciźnie w estuarium 

i tuzina Torbeau (z 254. Sqn). Swój cel dopadły na wysokości 

nadmorskiego kurortu Scheveningen na przedmieściach 

Hagi. Załogi pierwszej fali ataku chwilowo przytłoczyły obronę 

przeciwlotniczą, ale grad rakiet jedynie uszkodził trzy 

eskortowce. Najpoważniejsze straty poniósł Vp 2022, na pokładzie 

którego jeden z pocisków trafił w platformę działka 

kal. 37 mm, zabijając siedmiu marynarzy. W Vp 811 uderzyły 

trzy rakiety, ale żadna nie wybuchła. Niemcy szybko ochłonęli 

i otworzyli celny ogień do nadlatujących załóg Torbeau, 

którym polecono odczekać moment w obawie, że wpadną 

w sam środek ataku rakietowego. Zestrzelili dwa samoloty 

z 254. Sqn (obie załogi zginęły) i uszkodzili cztery. Co gorsza, 

23

Leszek Molendowski 

Oddziały pancerne 

Niezależnego Państwa 

Chorwackiego 

Oddziały pancerne Niezależnego Państwa 

Chorwackiego (Nezavisna Država Hrvatska, 

NDH), zarówno w Armii Chorwackiej 

(Hrvatsko domobranstvo), jak i w Siłach 

Zbrojnych Ustaszy (Ustaśka vojnica) 

w czasie krótkiego ich istnienia (1941-1945) 

nigdy nie odgrywały większej roli, głównie 

dlatego, że chorwackie siły zbrojne do końca 

1944 r. były zaangażowane wyłącznie 

w działania przeciwpartyzanckie. 

Niezależne Państwo Chorwackie zostało utworzone 

przez ustaszy w kwietniu 1941 r. po zajęciu Królestwa 

Jugosławii przez państwa Osi i ich sojuszników. Nowo 

powstałe państwo było silnie uzależnione od faszystowskich 

Włoch i nazistowskich Niemiec. W nowym państwie przyjęto 

ustawodawstwo ograniczające prawa wybranych mniejszości 

narodowych – Serbów, Żydów i Romów (Niemcy przeciwnie, 

uzyskali status grupy uprzywilejowanej) – oraz dekret 

„O ochronie krwi aryjskiej i honorze ludu chorwackiego”, 

wzorowany na ustawach norymberskich uchwalonych przez 

niemiecki Reichstag 15 września 1935 r. (Ustawa o obywatelstwie 

Rzeszy, Ustawa o ochroni krwi niemieckiej i niemieckiej 

czci, Ustawa o barwach i fladze Rzeszy). Kontakty seksualne 

32 

Czołgi wolnobieżne Renault FT-17 stanowiły przede wszystkim wyposażenie chorwackich pociągów pancernych (prędkość 

maksymalna w terenie nie przekraczała 6 km/h). 

między Chorwatami a Żydami zostały uznane za przestępstwo 

kryminalne, Żydom zabroniono także zatrudniania ko- 

Chorwackiego. Dalszych kilkaset tysięcy Serbów zmuszono 

w pierwszych miesiącach istnienia Niezależnego Państwa 

biet chorwackich poniżej 45 roku życia. 

do opuszczenia swoich domów. 

Był to wstęp do bezpośredniej dyskryminacji i eksterminacji 

wymienionych grup. Ustasze, zaślepieni wizją „czy- 

16 kwietnia 1941 r., w ich skład weszły wojska lądowe, lot- 

Chorwackie siły zbrojne zostały powołane do życia 

stej Chorwacji” do 1945 r. wymordowali prawie wszystkich nictwo i żandarmeria. Włochy zajęły większość Dalmacji 

chorwackich i bośniackich Żydów (32 tys.), prawie 30 tys. i uznały Morze Adriatyckie za akwen wewnętrzny, dlatego 

Romów, a przede wszystkim około 330 tys. prawosławnych 

Serbów. Największe natężenie mordów miało miejsce sojuszniczej marynarki 

nie zgodziły się na powołanie do życia na „swoim” terenie 

wojennej.

Marek J. Murawski 

2 

Ar 

196 A-3, T3+IK podczas startu z katapulty pancernika Scharnhorst. 

Działania bojowe niemieckich 

samolotów pokładowych 

w II wojnie światowej 

Samoloty pokładowe znajdowały się 

również na pokładach kilku innych krążowników 

pomocniczych Kriegsmarine, 

ale z uwagi na zniszczenie dzienników 

pokładowych niewiele wiadomo o przebiegu 

ich działań bojowych. Krążownik 

pomocniczy Widder (Schiff 21) posiadał 

na pokładzie wodnosamolot Ar 196 A-1, 

W.Nr. 1960029 (obserwator Oblt.z.S. Konrad 

Hoppe), maszyna rozbita została podczas 

wodowania 24 czerwca 1940 roku. Krążownik 

pomocniczy Kormoran (Schiff 41) 

dysponował dwoma wodnosamolotami 

Ar 196 A-1, W.Nr. 1960022 i W.Nr. 1960021 

oraz jednym Ar 196 A-3, W.Nr. 1960139. 

W skład załogi wchodzili, obserwator 

Oblt.z.S. Heinrich-Friedrich Ahl oraz pilot 

Ofw. Johann Duismann. 

W celu wsparcia działań okrętów podwodnych przeciwko 

alianckiej żegludze na Atlantyku 27 października 1940 r. 

w morze wypłynął krążownik ciężki Admiral Scheer. Na jego 

pokładzie znajdował się wodnosamolot Arado Ar 196 A-2, 

T3+BH, którego załogę stanowili obserwator, Oblt.z.S. Ulrich 

Pietsch oraz pilot, Fw. Galliant. 

W nocy z 31 października na 1 listopada 1940 r., korzystając 

z silnego sztormu dochodzącego do 11 stopni w skali 

Beuforta, opadów deszczu, śniegu i panujących ciemności, 

krążownik, niezauważony przez patrolujące okręty brytyj- 

44 

skie, pokonał Drogę Duńską, pomiędzy Islandią a Grenlandią horyzontem zapowiada rychłe pojawienie się słońca, którego 

i wypłynął na Atlantyk. 

promienie odbijają się już od wiszących nad nami chmur. Melduję 

swoje przybycie! – wyprężam się przed dowódcą. „No, Pietsch, 

Wodnosamolot, pomimo wzburzonego morza wystartował 

po raz pierwszy 5 listopada 1940 r., co tak wspominał jak będzie dzisiaj z rozpoznaniem?” 

obserwator, Oblt.z.S. Pietsch: 

Raz jeszcze spoglądam na powierzchnię wody i bez namysłu 

oświadczam: dzisiaj musi się udać, panie kapitanie! – „Do- 

Następnego ranka zwlokłem się dość wcześniej ze swojej 

koi. „Panie Oberleutnant, ma pan natychmiast przybyć do kapitana” 

– zameldował mi goniec. W porządku, już idę! 

nie kapitanie! Jak dziecko stojące przed zamkniętymi drzwiami 

brze, proszę w takim razie przygotować samolot!” – Tak jest, pa- 

Przez mój zaspany umysł przemknęło natychmiast: Na pewno 

musi być lotna pogoda! Kiedy szykowałem się do wyjścia, ze swojej pierwszej akcji bojowej. Szybko pokonuję schody w dół 

do pokoju, gdzie znajdują się gwiazdkowe prezenty, cieszę się 

zwracałem uwagę na ruchy okrętu; nasza łajba prawie się nie i docieram do moich mechaników, którzy jeszcze śpią. Wstawać! 

kołysała, a o burty nie obijały się fale. Kiedy wyszedłem na górny Na górę! Natychmiast przygotować samolot do startu. Powiadomcie 

mojego pilota! Czas startu zostanie wam przekazany. 

pokład moje pierwsze spojrzenie skierowałem na powierzchnię 

morza: Do diabła, dzisiaj musi się udać! Szybciej niż zwykle Wracam na pomost, aby omówić z dowódcą i oficerem 

znalazłem się na pomoście, gdzie czekał na mnie dowódca. Jest nawigacyjnym szczegóły mojego lotu rozpoznawczego. 

piękny poranek! Jasno czerwona zorza nad rysującym się ostro Pięknie, doskonale – „Kiedy może pan wystartować?” 

Arado Ar 196 A-4, W.Nr. 1960120, 6W+EN podczas przelotu nad okrętami niemieckiej marynarki wojennej. 

Rajd krążownika ciężkiego 

Admiral Scheer

Grzegorz Nowak 

1 

Amerykańskie krążowniki ciężkie 

typu Northampton 

Sześć okrętów typu Northampton, 

stanowiących wraz z wcześniejszymi 

dwoma okrętami typu Pensacola pierwszą 

generację amerykańskich krążowników 

waszyngtońskich, odegrało w działaniach 

wojennych US Navy na Pacyfiku w okresie 

II wojny światowej niebagatelną rolę 

zasługując na miano „koni roboczych” floty 

amerykańskiej. Brały udział w większości 

bitew z okrętami Cesarskiej Floty Japońskiej. 

Niewątpliwą zaletą krążowników 

typu Northampton była wysoka prędkość 

i duże rozmiary, które pozwalały na modernizację 

oraz dozbrojenie. 

Budowa wielkich flot liniowych w pierwszych latach 

XX wieku a także czteroletnia wojna światowa doprowadziły 

w 1918 r. do ruiny lub trudnej sytuacji finansowej 

największe mocarstwa światowe. Z tego też powodu, 

w atmosferze przekonania o tym, że miniona wojna była 

ostatnią z wojen, pojawiły się w szeregach polityków głosy 

o znalezieniu sposobu na zapobieżenie kolejnemu, wyścigowi 

zbrojeń morskich. Nadal kosztowny w budowie pancernik był 

tym, co stanowiło o potędze każdej liczącej się floty świata, 

a zatem to właśnie budowa nowych pancerników, coraz doskonalszych, 

coraz silniej uzbrojonych ale i coraz kosztowniejszych 

miała być tym, co należało w jakiś sposób ograniczyć. 

W tym czasie w Stanach Zjednoczonych, znajdujących się 

w nienajlepszej kondycji finansowej zaczęły się toczyć dyskusje 

nad zorganizowaniem międzynarodowej konferencji 

rozbrojeniowej. Prezydent Woodrow Wilson, uczestniczący 

wcześniej w konferencji wersalskiej także podzielał zdanie 

przeciwników zbrojeń i był przychylny wszelkim inicjatywom 

pokojowym. Stany Zjednoczone posiadały wystarczająco potężną 

flotę liniową i z ekonomicznego punktu widzenia nowy 

wyścig zbrojeń morskich stanowiłby widmo poważnego kry- 

56 

zysu gospodarczego. Podobne nastroje panowały w Wielkiej 

Brytanii i Francji, dlatego też propozycja amerykańskiego 

sekretarza stanu Charlesa E. Hughesa wystosowana 8 czerwca 

1921 r. do Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch i Japonii, która 

w okresie I wojny światowej, wciąż jeszcze związana sojuszem 

z Wielką Brytanią była po stronie państw Ententy, spotkała się 

z akceptacją rządów tych krajów. 

Początek obrad miał miejsce 12 listopada 1921 r. w Waszyngtonie, 

stąd późniejsza nazwa konferencja waszyngtońska. 

Jej zasadniczym celem było wstrzymanie lub poważne 

ograniczenie budowy nowych, kosztownych okrętów głównych 

klas. Na „celowniku” znalazły się przede wszystkim pancerniki 

i krążowniki liniowe, których ilość miała ulec ograni- 

Tabela 1. Krążowniki typu Northampton 

czeniu tonażowymi limitami. Istniejące okręty, w praktyce 

te najstarszej budowy, których istnienie wykraczało poza 

ustalone limity miały powędrować na złom, a budowy nowych 

okrętów zakazano. Spośród tych, które w tym czasie 

znajdowały się na różnych etapach budowy udało się zachować 

w drodze wyjątku kilka jednostek, jednakże reszta miała 

iść na złom lub ewentualnie zostać ukończona jako lotniskowce. 

Zakaz ten miał obowiązywać przez kolejne dziesięć 

lat począwszy od dnia podpisania wspólnych porozumień 

traktatowych, czyli 6 lutego 1922 r. 

Poza wstrzymaniem budowy nowych okrętów liniowych, 

traktat precyzyjnie określał maksymalną wyporność 

dla wszelkich okrętów poza pancernikami i lotniskowcami 

oraz kaliber armat artylerii głównej. Maksymalną wyporność 

standard określono na 10 000 t a maksymalny, dopuszczalny 

kaliber armat ustalono na 8 cali, czyli 203 mm. Wyporność 

standard odnosiła się do okrętu w pełni wyposażonego, 

uzbrojonego, z załogą na pokładzie, zapasami żywności 

i amunicji, jednakże bez paliwa i wody służącej do zasilania 

kotłów. Na limit 8 cali dla artylerii głównej naciskała głównie 

Wielka Brytania, której zależało na zachowaniu swoich 

pięciu nowych, dopiero co ukończonych dużych krążowników 

typu Hawkins uzbrojonych w armaty 190 mm. Okręty 

te pod względem wyporności standard także zbliżały się 

do granicy 10 000 t. 

Nazwa Sygn. Stocznia Stępka Wodowanie W służbie 

Northampton CA-26 Bethleehem 

Quincy 

Chester CA-27 New York 

Shipbuilding 

Louisville CA-28 Puget Sound Navy 

Yard 

Chicago CA-29 Mare Island Navy 

Yard 

12.04.1928 05.09.1929 17.05.1930 

06.03.1928 03.07.1929 24.06.1930 

04.07.1928 01.09.1930 15.01.1931 

10.09.1928 10.04.1930 09.03.1931 

Houston CA-30 Newport News 01.05.1928 07.09.1929 17.06.1930 

Agusta CA-31 Newport News 02.07.1928 01.02.1930 30.01.1931 

Zakaz budowy nowych pancerników i krążowników 

liniowych, który w zamyśle inicjatorów zwołania konferencji 

waszyngtońskiej miał powstrzymać nowy wyścig 

zbrojeń sprawił, że rozpoczął się wyścig zbrojeń ukierunkowany 

na budowę nowych, najsilniejszych okrętów artyleryjskich 

o uzbrojeniu i wyporności określonej porozumieniami 

traktatowymi. 

Do 1922 r. żadne z państw nie budowało wcześniej 

krążowników stosując się do tak konkretnie określonych, 

międzynarodowych ustaleń w zakresie wyporności i uzbrojenia, 

a klasę krążowników zazwyczaj dzielono na trzy podklasy: 

krążowniki liniowe, krążowniki pancerne i krążowniki

Jędrzej Korbal 

3 

Zamknąć górny pułap. 

Polska ciężka artyleria 

przeciwlotnicza 1930-1939 

W pierwszej i drugiej części artykułu „Zamknąć górny pułap…” omówione zostały 

polskie starania o zakup zagranicznego sprzętu artylerii przeciwlotniczej. Obiektem 

naszych zainteresowań były nowoczesne armaty przeciwlotnicze 75 mm Schneider 

typ 4 oraz należące do światowej czołówki ciężkie działa 90 mm wytwarzane przez 

ten sam koncern. Pozyskanie tylko i wyłącznie dział stanowiło jednak połowę sukcesu, 

gdyż do ich prawidłowego działania i wyzyskania całości potencjału niezbędny był 

szereg dodatkowych urządzeń, do których należały: aparaty centralne, dalmierze, lunety 

nocne, reflektory i nasłuchowniki akustyczne. Zabiegom, których ukoronowaniem miało 

stać się wprowadzenie na wyposażenie WP tej szerokiej gamy sprzętu pomocniczego 

poświęcona została trzecia część artykułu. 

12 

września 1936 r. w siedzibie DepArt. MSWojsk. 

odbyła się konferencja, w trakcie której, ustalono 

wstępne koszty zakupu 15 dywizjonów 

francuskich armat przeciwlotniczych kal. 75 mm. Według 

sporządzonych wtedy wyliczeń wynikało, że planowany jest 

zakup 48 aparatów centralnych PZO-Levallois (240 000,00 zł 

sztuka, w tym trzy egzemplarz rezerwowe), 17 dalmierzy 

4 m (115 100,00 zł sztuka, w tym dwa egzemplarze rezerwowe) 

oraz odpowiedniej liczby sprzętu wspierającego 

pracę baterii wycenionego na łączną kwotę 31,5 mln zł. 

Dokładniej rzecz ujmując, pod hasłem „sprzęt nasłuchowy 

i reflektorowy” kryło się: 105 nasłuchowników z poprawnikami, 

105 kompletów okablowania, 60 reflektorów kierunkowych 

(po 1 na baterię), 120 reflektorów towarzyszących, 

180 kompletów okablowania do reflektorów. 

Nie planowano natomiast zakupów elektrowni polowych 

czy stacji ładowania akumulatorów uznając, że tego typu 

sprzęt jest już fabrykowany w kraju i spełnia wymogi armii. 

Cały ww. materiał miał być dostosowany do trakcji mechanicznej, 

z dopuszczalną prędkością maksymalną wynoszącą 

45 km/godz. Wysłana w pierwszych dniach października komisja 

miała zażądać praw licencyjnych na zakupywany sprzęt 

68 

i ustalić ramowe warunki jego częściowej produkcji w kraju 

przez polskie przedsiębiorstwa. Nakaz połączenia wszystkich 

wymogów sprawiał, że praca polskich przedstawicieli 

we Francji zapowiadała się jako przedsięwzięcie wymagające 

ponadprzeciętnych umiejętności negocjacyjnych, tak z firmami 

prywatnymi jak i reprezentantami sojuszniczego rządu 

i armii. Ponieważ zainteresowania Polaków rozproszone były 

pomiędzy kilku czołowych producentów, historia współpracy 

z każdym z nich wymaga odrębnego komentarza. 

Sautter-Harle 

W tajnym piśmie datowanym na 12 listopada 1934 r. pod 

nazwą „Próba aparatu podsłuchowego i reflektora kierunkowego” 

(L.dz.1967/Tjn-Og.) DepTechn. informował zainteresowane 

strony, że w między 21-23 listopada odbędą się próby 

nowego aparatu podsłuchowego z reflektorem kierunkowym 

francuskiej firmy Sautter-Harle (S-H). Całość pokazu 

miała mieć miejsce w obrębie koszar Batalionu Elektrotechnicznego 

stacjonującego w Nowym Dworze Mazowieckim. 

W efekcie pokazu 27 kwietnia 1935 r. podpisano w Warszawie 

umowę 7/35-36.Sap., w której Towarzystwo Przemysłowe Zakładów 

Mechanicznych Lilpop, Rau i Loewenstein Spółka Akcyjna 

(LRL) zobowiązywało się do wyprodukowania w kraju 

i przekazania DepArt. MSWojsk. 15 egzemplarzy kompletnych 

aparatów podsłuchowych typu „Sautter-Harle” (…) z zastrzeżeniem, 

że K.Z.Sap. może wprowadzić pewne zmiany. Wiemy, 

że obejmujący ten sam typ sprzętu wcześniejszy kontrakt 

nr 15/34-35.Sap. podpisano 18 maja 1934 r. 24 maja 1936 r. 

Dowództwo Saperów wystąpiło do Szefa Departamentu 

Uzbrojenia MSWojsk. z pismem „Nasłuchowniki dla art. plotn. 

kredyt na r.budż 1936/37” (L.dz.940/tjn.Mat.). Z dokumentu 

wynika, że w preliminarzu budżetowym na rok 1936/37 postulowano 

zarezerwowanie kwoty 340 000,00 zł na zakup 

17 nasłuchowników typu Sautter-Harle dla artylerii przeciwlotniczej. 

Cena jednostkowa sprzętu była jak widać niewielka 

– zaledwie 20 000 zł, co odpowiadało niemal równowartości 

1-2 samochodów ciężarowych. 

W połowie stycznia 1936 r. zaplanowano przeprowadzenie 

w ramach stołecznego 1 paplot. „Ćwiczenia doświadczalnego 

Nr 22”. Pod tą niewiele mówiącą nazwą kryło się badanie 

Tabela 1. Zamierzone zakupy sprzętu saperskiego 

do pokrycia z kredytu francuskiego 

Typ sprzętu Ilość Wartość 

Nasłuchownik z poprawnikiem 105 12 075 000,00 zł 

Okablowanie nasłuchownika 105 525 000,00 zł 

Reflektor kierunkowy 60 7 500 000,00 zł 

Reflektor towarzyszący 120 13 200 000,00 zł 

Okablowanie reflektora 180 360 000,00 zł 

Razem: 

33 660 000,00 zł 

możliwości celowania z wykorzystaniem nasłuchowników 

Sautter-Harle do nieruchomych pozorników dźwiękowych. 

W ramach zrealizowanego w dniach 4-10 marca badania 

obsługi ustalały możliwości sprzętu przy namierzaniu celów 

o jednakowej słyszalności, jak również granicznych wartości 

odbieranych dźwięków z oba lub jedno ucho. Komisja miała

Robert Rochowicz 

Ostatnia dekada wojsk lądowych 

Sił Zbrojnych PRL 

Na lata osiemdziesiąte w Wojsku Polskim 

zaplanowano sporo zmian w wyposażeniu 

technicznym. Armia miała nadążać 

za pojawiającymi się trendami zmieniającymi 

oblicze pola walki. Było to istotne, 

bo choć lata siedemdziesiąte odbierane 

są jako okres rozwoju i otwierania się 

na Zachód, to w sferze militarnej jest 

to przede wszystkim czas stabilizacji, 

która raczej zmierzała w kierunku stagnacji, 

a nie modernizacji. 

1 

Od końca lat pięćdziesiątych rozwój organizacyjny 

i techniczny Wojska Polskiego był wypadkową 

zadań stawianych przez Dowództwo Zjednoczonych 

Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego (ZSZ UW) oraz 

naszych możliwości ludzkich, finansowych i gospodarczych. 

Lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte charakteryzowały 

się sporym przyrostem potencjału bojowego Sił Zbrojnych 

PRL. W wojskach lądowych było to widoczne przede 

wszystkim poprzez rozwój jednostek pancernych i zmechanizowanych 

oraz wprowadzanie do uzbrojenia licznych 

systemów rakietowych. 

W obliczu zimnowojennej konfrontacji 

Zgodnie z założeniami na czas wojny Wojsko Polskie miało 

utworzyć Front Nadmorski, w skład którego miały wejść trzy 

armie sformowane z istniejących w czasie pokoju okręgów 

wojskowych (1. Armia z Pomorskiego OW, 2. Armia z Śląskiego 

OW, 4. Armia z Warszawskiego OW), wsparte 3. Armią 

Lotniczą (Wojska Lotnicze) oraz wydzielonym Związkiem 

80 

Innym symbolem zmieniającego się oblicza armii były bojowe wozy piechoty BWP-1. 

Operacyjnym Marynarki Wojennej. Rozwój tych sił był „oczkiem 

w głowie” planistów w mundurach. Stworzona do końca stawić dwie dywizje pancerne i dwie zmechanizowane 

Po licznych zmianach organizacyjnych 1. Armia miała wy- 

lat sześćdziesiątych struktura wojenno-pokojowa była w następnej 

dekadzie tylko nieznacznie unowocześniana przez cerne i jedną zmechanizowaną (5., 10. i 11. DPanc oraz 4. DZ). 

(16. i 20. DPanc oraz 8. i 12. DZ), natomiast 2. Armia – trzy pan- 

wprowadzanie do jednostek nowych wzorów uzbrojenia. Ponadto 

należy wspomnieć, że nie istniało wówczas Dowództo 

dodatkowe dywizje zmechanizowane w czasie pokoju 

W obu wystawiających je okręgach wojskowych były ponadtwo 

Wojsk Lądowych, a okręgi wojskowe były autonomiczne traktowane jako ośrodki szkoleniowe (2. DZ w Śląskim OW 

w swoich działaniach. Wojska lądowe w czasie pokoju stanowiły 

72 proc. całości Sił Zbrojnych PRL, w czasie wojny zaś miała w swoim składzie trzy dywizje zmechanizowane, ale 

i – od 1976 r. – 15. DZ w Pomorskim OW). Najsłabsza 4. Armia 

ten udział miał wzrosnąć do 79,2 proc. Liczebność sił Frontu miały one mniejsze etaty i były wyposażone w sprzęt, który 

Nadmorskiego szacowano na 476 tys. żołnierzy przy mobilizowanych 

900 tysiącach całości sił. 

niała ponadto 6. Dywizja Powietrzno-Desantowa i 7. Dywizja 

wycofywano z pierwszorzutowych związków taktycznych. Ist- 

Zgodnie z oczekiwaniami Dowództwa ZSZ UW znacząco Desantowa, które w wypadku wojny wchodziły w podporządkowanie 

dowódcy Frontu Nadmorskiego. 

rozbudowano potencjał uderzeniowych związków taktycznych. 

Siły pierwszego rzutu operacyjnego stanowiły dywizje Rozwinięto także rakietowe jednostki uderzeniowe: cztery 

brygady artylerii (jedna brygada szczebla frontowego i pancerne i zmechanizowane w Pomorskim OW i Śląskim OW. 

trzy

Paweł Ziemnicki 

Fiasko operacji 

Market Garden 

Zdobyty przez aliantów we wrześniu 1944 r. most drogowy w Nijmegen. 

We wrześniu 1944 r. alianci przeprowadzili 

w Holandii wielką operację Market Garden, 

która zaangażowała liczne formacje powietrznodesantowe 

i oddziały lądowe. W akcji, 

która zakończyła się porażką, uczestniczyli 

polscy spadochroniarze z 1 Samodzielnej 

Brygady Spadochronowej pod komendą 

generała Stanisława Sosabowskiego. 

Jak tłumaczy Antony Beevor, wybitny brytyjski historyk 

okresu II wojny światowej: losy Brygady splecione 

są mocno z decyzją Warszawy, by rozpocząć Powstanie 

Warszawskie. (...) Jednocześnie nie można było nic zrobić 

na rzecz jej przerzucenia nad Wisłę, bo z Wysp do Polski było 

za daleko. (...) To wpisuje się w tragizm położenia geograficznego 

tego kraju. Dystans był zbyt duży dla sił powietrznych, 

dla lotnictwa transportowego. 

Beevor, autor m.in. bardzo poczytnego „Stalingradu”, gościł 

w Polsce w styczniu bieżącego roku, by promować tu swoją 

nową książkę „Arnhem. Operacja Market Garden”, która ukazała 

się nakładem wydawnictwa Znak Horyzont. 

Paweł Ziemnicki: Czy uważa Pan, że była jakakolwiek 

szansa by operacja Market Garden zakończyła 

się sukcesem? 

Antony Beevor: Jedynym elementem, jaki w istocie dał 

jej szansę na powodzenie, był jeden duży błąd Niemców. Chodzi 

o niewysadzenie mostu w Nijmegen. Ta decyzja feldmarszałka 

Modela była niezwykła. Hitler był ściekły. 

Co ciekawe, niektórzy uważają, że Model dopuścił do zachowania 

mostu, bo sądził, że Hitler zdenerwuje się, jeśli most 

zostanie zniszczony uniemożliwiając stronie niemieckiej przeprowadzenie 

kontrataku. Faktycznie, Niemcy nie dysponowali 

siłami do przeprowadzenia takiego kontrataku. 

Wracając do samej operacji aliantów, kluczowe jest, że nigdy 

nie istniała szansa na to, że siły lądowe dotrą do Arnhem 

na czas. Nawet jeśli wspomnimy wielkie błędy, jakie siły te po- 

92 

pełniły po drodze, takie jak zarządzony pierwszej nocy postój 

jednostek Gwardii Irlandzkiej w Valkenswaard. Miało to związek 

z nieporozumieniem co do statusu mostu w Son. 

Nawet, jeśli XXX Korpus poruszałby się szybciej i dotarł 

do Nijmegen wcześniej, to i tak nie sądzę, by uczyniło to dużą 

różnicę. Prawdopodobnie również Amerykanie z 82 Dywizji 

Powietrznodesantowej popełnili znaczny błąd, co mogło nastąpić 

z winy Browninga (zastępca dowódcy 1 Alianckiej Armii 

Powietrznodesantowej). W każdym razie w Nijmegen nie udali 

się oni bezpośrednio do mostu, by natychmiast go przejąć. 

Ciekawie przegląda się korespondencję generała Gavina 

(dowódca 82 Dywizji Powietrznodesantowej) w amerykańskich 

archiwach. W zapiskach tych Gavin mocno się broni, bę- 

Autor wywiadu (po lewej) i Antony Beevor. Fot. Anastazja Pindor 

dąc zarazem zakłopotany. Ciężko tu mówić o winie generała 

Gavina. Kłopot, z jakim się borykał, polegał na tym, że niemal 

przez cały czas miał przy sobie Browninga, który urządził w pobliżu 

swoją kwaterę. 

Generał Browning, jako przełożony Gavina, naciskał 

na tego drugiego by skoncentrował on swoje siły przy obronie 

od wschodu, od strony niemieckiego Reichswaldu. 

Tak czy inaczej, operacja moim zdaniem nie miała szans 

się powieść. Jej forsowany przez Montgomery’ego plan nie 

zdobył akceptacji sił powietrznych. To do nich należała ostateczna 

decyzja o wykorzystaniu samolotów. I tu pojawia się 

podstawowe pytanie, co wydarzyło się wieczorem 10 września, 

kiedy to dowódcy US Air Force powiedzieli: nie, nie możemy 

tego zrobić. To jest kluczowa kwestia dla zrozumienia 

całego przebiegu wydarzeń. To, co mnie zadziwia, to fakt, 

że wcześniejsze książki o tej operacji nie przedstawiały dotąd 

szczegółów tego konkretnego spotkania by przyjrzeć się, 

co wówczas poszło nie tak. 

Tym niemniej wracamy tutaj do kwestii arogancji 

Montgomery’ego i jego determinacji, by narzucić swój plan 

działania 1 Alianckiej Armii Powietrznodesantowej. To nie zadziałało, 

a Browning nie zwrócił się do Monty’ego by na nowo 

przemyśleć plan całej operacji. 

Siły powietrzne nie były w stanie przerzucić na kontynent 

wystarczającej liczby żołnierzy pierwszego dnia. Spośród tych, 

którzy zostali wtedy zrzuceni w Holandii, połowa musiała zostać 

na straży stref lądowania dla kolejnych partii spadochroniarzy 

i następnych grup szybowców. 

Brytyjczyków zrzucono natomiast stanowczo za daleko 

od mostu w Arnhem. W ten sposób stracili przewagę wynikającą 

z efektu zaskoczenia, co jest podstawowym atutem 

w działaniu formacji powietrznodesantowych. 

Amerykanie także nie mogli być wzmacniani wystarczająco 

szybko. Pierwotna koncepcja zakładała holowanie 

po dwa szybowce przez samolot ciągnący. To okazało się niemożliwe 

do zrealizowania. Stąd, tylko połowa planowanych 

wcześniej sił mogła wylądować w Holandii pierwszego dnia. 

I wreszcie, nie do końca dopisała pogoda. Można powiedzieć: 

pech. Z drugiej strony we wrześniu jak najbardziej można 

się było spodziewać słabej widoczności, co należało wziąć 

pod uwagę już na etapie planowania. Tymczasem cały plan 

był od samego początku wyjątkowo chybiony. 

Dałoby się wskazać jeden czynnik, który w największym 

stopniu zadecydował o porażce Market Garden? 

Nie, porażka nastąpiła tutaj na skutek kombinacji 

szeregu przyczyn. Operacja zakończyła się fiaskiem 

z powodu bardzo nieudanego planu. Jego powodzenie 

było bowiem uzależnione od tego, że wszystko pójdzie 

dobrze, a tak się nie zdarza.

WITH_nr_1_spec_2019

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?