Morze_2_2019_opt

II wojna światowa
Tadeusz Kasperski
Dramatyczny
koniec
zasłużonego
weterana
Rankiem 18 lutego 1944 r. Niemcy
odnieśli ostatni większy sukces na Morzu
Śródziemnym w walkach z Royal
Navy, gdy w odległości 35 Mm od Neapolu
okręt podwodny U 410 skutecznym
atakiem torpedowym zatopił HMS
Penelope. Była to dla Royal Navy niepowetowana
strata, ponieważ zatopiony
krążownik był jednostką zasłużoną,
która zyskała wcześniej sławę dzięki
udziałowi w licznych kampaniach, przeważnie
na akwenie Morza Śródziemnego.
Załoga Penelope odnosiła poprzednio
w ryzykownych operacjach i bojach
z wrogiem liczne sukcesy. Brytyjski
okręt dobrze znali także polscy marynarze,
bo niektóre niszczyciele i okręty
podwodne PMW brały udział wraz
z nim w niektórych akcjach bojowych
lub w bezpośredniej obronie Malty.
Narodziny okrętu
Historia tego zasłużonego brytyjskiego
okrętu rozpoczęła się w stoczni Harland
& Wolff w Belfaście (Irlandia Płn.),
gdy położono stępkę pod jego budowę
30 maja 1934 r. Kadłub Penelope zwodowano
15 października 1935 r., wszedł on
do służby 13 listopada 1936 r. Działając
w zespołach floty Royal Navy nosiła numer
taktyczny 97.
Krążownik lekki HMS Penelope był trzecim
budowanym okrętem typu Arethusa.
Planowano nieco większą liczbę tych
Słynna fotografia krążownika lekkiego
HMS Penelope w Gibraltarze po powrocie
z Malty, którą opuścił 8 kwietnia 1942 r.
Burta okrętu nosi ślady licznych uszkodzeń
od odłamków bomb lotniczych.
Fot. NHHC
jednostek (co najmniej 5), ale zrezygnowano
z tego na rzecz silniejszych i większych
krążowników typu Southampton,
powstających później jako „odpowiedź”
Brytyjczyków na zbudowane w Japonii
silnie uzbrojone (w 15 armat nieco ponad
sześciocalowych) krążowniki typu Mogami
1 . W rezultacie powstały tylko 4 mniejsze,
ale zdecydowanie udane brytyjskie
krążowniki (o nazwach Arethusa, Galatea,
Penelope i Aurora).
Budowane od 1932 r. krążowniki lekkie
typu Arethusa (znacznie mniejsze
od już powstałych wówczas krążowników
lekkich typu Leander o wyporności
około 7000 t z silnym uzbrojeniem
w postaci 8 armat kal. 152 mm), zamierzano
w przyszłości wykorzystać do kilku
istotnych zadań. Miały one zastąpić już
przestarzałe krążowniki lekkie typu C i D
z okresu I wojny światowej. Tamte miały
wyporność 4000-5000 t. Były budowane
niegdyś jako „niszczyciele niszczycieli”,
choć realizację tego zadania mocno
utrudniała im niewystarczająca prędkość,
dużo mniejsza niż 30 w. Teraz nowe
krążowniki typu Arethusa – szybsze od
swoich poprzedników i znacznie zwrotniejsze
od większych krążowników Royal
Navy, w akcjach dużych zespołów floty
1
Amerykanie zbudowali podobnie uzbrojone
krążowniki typu Brooklyn. Typ Mogami przezbrojono
później w armaty kal. 203 mm w wieżach
dwulufowych. Pisaliśmy o tym w poprzednim
„Morzu”.
miały zwalczać wrogie
niszczyciele, a jednocześnie
przewodzić własnym
zespołom niszczycieli
podczas starć bitewnych.
Nadawały się też lepiej do
działań rozpoznawczych
jako krążowniki znacznie
mniejsze, a przez to trudniejsze
do wykrycia przez
okręty przeciwnika.
Nowe jednostki mogły
być również przydatne
w inny sposób. Brytyjczycy
spodziewali się,
że jeśli w przyszłości dojdzie
do wojny z III Rzeszą,
to Niemcy ponownie
zastosują w walce na
oceanach zamaskowane
krążowniki pomocnicze.
Okręty typu Arethusa
uważano za jednostki,
które będą wyjątkowo
nadawać się do zwalczania
wrogich krążowników
pomocniczych, łamaczy
blokady i statków zaopatrzeniowych.
Wprawdzie główne uzbrojenie tych brytyjskich
jednostek w postaci 6 armat kal.
152 mm wydawało się niewiele silniejsze
niż niemieckich krążowników pomocniczych
(też zazwyczaj uzbrajano je
w podobną liczbę armat sześciocalowych),
ale najcięższe działa na zamaskowanych
statkach zazwyczaj tak rozmieszczano,
że tylko 4 armaty mogły
strzelać na jedną burtę, a to mogło dać
przewagę Brytyjczykom w ewentualnym
starciu z nimi. Ale dowódcy brytyjskich
krążowników musieli pamiętać
o tym, by taką walkę rozstrzygnąć na
maksymalnie duży dystans i najlepiej
z pomocą własnego wodnosamolotu,
korygującego ogień z powietrza 2 . Działania
brytyjskich krążowników na Atlantyku
w tym charakterze mogły je także
narazić na ataki okrętów podwodnych,
choć i podczas planowanych działań na
Morzu Śródziemnym, gdzie najczęściej
zamierzano wykorzystywać te okręty
w akcjach bojowych zespołów Royal Navy,
takie niebezpieczeństwo zawsze istniało.
2
Praktyka pokazała później, że podczas II wojny
światowej dowódcy alianckich krążowników nie
zawsze umieli wykorzystać przewagę siły i zasięgu
ognia własnych okrętów. 8 maja 1941 r. krążownik
ciężki HMS Cornwall zatopił niemiecki krążownik
pomocniczy Pinguin (Schiff 33) w rejonie
Seszeli, choć brytyjski dowódca niepotrzebnie na
początku starcia skrócił dystans do 8 km i jego
okręt został uszkodzony kilkoma trafieniami. Tragedią
skończyło się natomiast starcie krążownika
lekkiego HMAS Sydney z krążownikiem pomocniczym
Kormoran (Schiff 41) w Zatoce Rekiniej w pobliżu
Australii 19 listopada 1941 r. Australijski dowódca
starał się niemiecką jednostkę prawdopodobnie
zmusić do poddania się („demonstracją
siły” i wycelowanymi armatami) i zbliżył się do niej
zaledwie na 1 km! To umożliwiło zdeterminowanym
Niemcom jego zatopienie w gwałtownym
starciu, a cała australijska załoga zginęła. Płonący
Kormoran także zatonął, ale większość jego załogi
uratowano.
MORZE
luty 2019
41