Mark Bregu - Tribuna Shqiptare

NE KUADRIN E JUBILEUT TE MADH TE 100 VJETORIT TE SHPALLJES SE PAVARESISE
Pra shqipnia e shqiptarët po pësonin
barbarizmën e papërmbajtun të një Perandorie
ku sundonte injoranca dhe mungesa totale e të
drejtave ma elentare të njeriut. Zgjedha turke i la
shqiptarët në prapambetje të madhe.
Filloi zgjimi i Evropës, që u organizue
ushtarakisht dhe i bani pritë invadimit osman,
duke ia shpatallue armatat para Vienës dhe duke
e detyrue të zbrapset në të gjithë frontet, disfatë
pas disfate, deri ne Bosfor, ku i lane një cope
tokë sa për shej, për bri Greqisë.
Me renien e fuqisë ushtarake të Turkisë,
popujt e shtypun të Ballkanit nisën me çue krye
dhe me fitue pavarësitë e tyne. Shqiptarët nuk
ishin të vetëdijshëm për sa po ndodhte, dhe dy
pashalleqet ma të mëdha, i Bushatllive dhe i Ali
Pashë Tepelenës, secili “o mete per vete”, nuk
arritën të bien në ujdi për çeshtjën e përbashkët
shqiptare. Ndjenja e shqiptarizmit ishte shumë e
dobët tek ata. Ata i udhëhiqte egoja e
madhështisë personale, për me u ba sullanë,
princa e mbretën pa mbretni. Shfaqja e tyne në
ato momente historike, ishte një flake kashte. Sa
u ndez u shue. Këto janë fatkeqësitë e historisë
së shqiptarve, ku përfaqësohën nga njerëz që nuk
kanë asnjë qëllim kombëtar por fuqizohën e
ngrihen në pozita të nalta drejtuese për interesat
privilegjet e mirëqenjën vetjake. Asnjena nga këto
dy personazhe, sado që disa historianë kërkojnë
t‟i venë në pjedistal të lavdisë, nuk e meritojnë
atë, sepse nuk I kanë sjellë asgjë të dobishme
kombit Shqiptar, përveç emnave që detyrimisht u
përmendën si pashallarë krahinor, secili për
hesap të vet.
Evetari i pare i gjuhës shqipe
botue e përhapë nga Veqilharxhi
VESHTRIM HISTORIK
I
Naum Veqilharxhi
ideologu i pare i
Rilindjës Kombëtare
Shqiptare
Naum Veqilharxhi, 1767-1846.
Veqilharxhi hyn në radhën e atdhetarve të
mëdhej të kombit shqiptar, dhe mbetët ideologu i
pare i Rilndjës Kombëtare. Lindun në Vithkuq të
Korçës më 1767. Familja e tij emigroi në Moldavi
dhe u vendos në qytetin Kishinjev. U ngazhue
më 1821 në kryengritjën kundër Perandorisë
Osmane, si një nga udhëheqësit e saj bashkë me
shqiptarë të tjerë. Iu kushtue çështjës Shqiptare
duke hedhun idenë ndriçimtare se një popull
mund të dale nga prapambetja dhe të fitojë lirine
e tij,
vetëm po të shkruejë gjuhën amtare dhe të
përvetësojë kulturën e tij kombëtare. Prabdaj ai
iu vu punës për me hartue një abetare të gjuhës
shqipe duke krijue nji alfabet të veçantë të
shqipës prej 33 shkronjash që të ndryshonte nga
alfabetët e tjerë. Kështu që me këtë alfabet botoi
“Evetarin”. Kjo ë abetare u prit me entuziazëm
dhe u perhaps në krahinat jugore të Shqipnisë.
Nga kjo pritje e favorshme ai u shty që ta
ribotojë librin më 1845 ma të pasun “Fare i riu
evetar shqip”, me nji paratnanie për rininë
shqiptare. Në këtë nismë ai përgatiti edhe një
gramatikë të shqipës dhe shkruejti libra të tjerë e
dorëshkrime që kanë humbun. Por kryesorja
ishte letra-qarkore (enciklikë) që ai ua drejtonte
shqiptarve që të zgjohëshin nga letargjia 400
vjeçare e sundimit turk për me fitue larine e
pavarësinë e tyne. Kjo ishte shkëndia që do të
6
ndizte pishtarin e kushtrimit të lirisë, që me
flakën e tij do të shprrte përgjithmonë erreisinën
e injorancës së imponueme nga një pushtues I
huej barbar e shtypës. Ishte ndezun pra, pishtari i
Rilindjës Kombëtare. Ishtemerita e
padiskutueshme e këtij patrioti e intelektuali të
naltë që hapi rrugën drejt organizmit të
shqiptarve që dote çonte në Kryengritjën e
Përgjithshme Kombëtare për të fitue Lirine e
Pavarësinë, që u kunorzuen me 28 Nëndor 1912
në Vlonë.
Kontributi i Naum Vaqilharxhit mbetët si
një guri themelor në historinë shqiptare dhe ai
vetë si një nga figurat madhore të Rilindjës e të
historisë së Kombit Shqiptar.
Në ato vite në Shqipni filluen të shpërthejnë
kryengritje t‟armatosuna kundër reformave
centralizuese të turqëve, në mënyrë të veçantë
kundër taksava të randa të reja dhe shërbimit të
detyrueshëm ushtarak. Kjo i dha shkak të
shfaqëshin kërkesat e para kombëtare. Në qarkun
e Gjirokastrës Zenel Gjoleka dhe në atë të
Beratit, Rrapo Hekali, udhëhoqën më 1847
kryengritjen e madhe të Jugut, që la gjurmë të
thella në kujtesën e popullit që e përjetësoi në
kangët e veta. Për këtë kryengrtje kemi një
përshkrim të shkurtën nga një kronist i Janinës
Panajot Aravanitos në veprën e tij, Kronografia e
Epirit (1856). Ja ç‟shkruan ky kronist ndër të
tjera :
….Lëvizja e parë kryengritëse u ban ë Kurvelesh, nga ku
Gjoleka me 200 labë, në fillim të Qërshorit, përzuni
xhelepxhijt dhe me 300 luftëtarë u drejtue për në
Delvinë, duker njoftue se vinte n‟emën të banorve të
Kurveleshit dhe se kërkonte nga adminsytarta turke
hezqjen e taksave të ndrysme për shkak të skamjës së
madhe prej së cilës vuente populli. Kji lëvizje në fillim në
Jnainë u kujtue si pa randësi, popr diat ditës merrte
karajkter ma serioz e jpepëshin fakte se me atë lëvizje
ishin lidhun gdti tanë shqiptarët e krahinave të Epirit.
Bredna pak ditëve u muer vesh nëadministratën qòndrore
të Epirit seshqiptarët e rrethit Beratit nën udhëheqjen e
Rrapo Hekalit nga Mtzeqeja, kishin ngritun krye
kundër Hysen Pashë Vrionit, sundimntar i asaj nahije,
dhe duke u grumbullue deri në njmijë veta kisjin hy në
qytetin e Beratit, duke detyrue një batljon ushtarësh të
rregullt të mbyllën në kala…
Pas dështimit të përpkjejeve për formimin
e një alfabeti të shqipës, në vitën
pasardhës,1864-67, një grup atdhetarësh : K.
Kristoforidhi, Pashko Vasa, J ani Vreto,
Hoxhë Tahsimi, Ismail Qemali, Seit Tiptani,
Sami Frashëri, Iljaz Themo, etj., u
përpoqeën të krijonin në Stamboll, alfabetin
e përbashkët të shqipës, dhe për t themelue
një Shqëri Kulturore Shqiptare, për ngritjën
e shkollave shqipe, botimin e vperve shqipe,
për përhapjën e ndjenjës e ndërgjegjës
kombëtare në shtresdat e popullsisë. Poë
këto nisma u kundështuen nga Porta e
Naltë, dhe nga Patrikana e Fanarit, që
luftonin çdo orvatje për shkrimin e shqipës
me qëllim që të shuanin ndjenjën e
kombësisë shqiptare.