You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
NE KUADRIN E JUBILEUT TE MADH TE 100 VJETORIT TE SHPALLJES SE PAVARESISE<br />
kur morrëm hutat edhe malet, kurse zotëria juaj tani u<br />
shfaqtë. E duke dashur që të theksonte se lëvizja<br />
shqiptare synonte fitoren edhe të autonomisë<br />
territoriale e administrative, Mihali theksoi: Sa për<br />
programin jemi në bashkim të plotë me ndryshimin vetëm<br />
të kësaj pike, e cila qëndron që Shqipëria të sundohet vet<br />
vetiu me një guvernator të dërguar prej sulltanit 12.<br />
Kjo përgjigje i detyroi përfaqësuesit e<br />
Ahmet Njazi Resnjës të pranonin këtë kërkesë<br />
duke thënë se komiteti xhonturk duke i pasur një<br />
mbështetje të rëndësishme shqiptarët do të<br />
përpiqej t‟ua plotësonte dëshirat 13.<br />
Për rolin e propagandistit politik të<br />
Mihalit në këtë çetë flet dhe nxitja dhe kurajoja<br />
që u dha ai më 13/26 korrik 1908 banorëve<br />
shqiptarë të Manastirit për të dalë dhe ata me<br />
flamurin kombëtar në festimet që zhvilloheshin<br />
me rastin e shpalljes së Kushtetutës. Ai hartoi<br />
dhe një thirrje ku tregoi therroritë e popullit<br />
shqiptar për të arritur lirinë konstitucionale.<br />
Nuk duhet ta lemë pa përmendur dhe<br />
ceremoninë e organizuar në Selanik prej<br />
komitetit xhonturk të atjeshëm më 14/27 gusht<br />
1908 për nder të delegatëve të popujve të<br />
ndryshëm të Perandorisë në prani të popullit të<br />
qytetit, të ushtrisë, të përfaqësuesve të huaj që<br />
punonin në konsullatat e Selanikut, etj. Në këtë<br />
ceremoni pasi foli Mustafa Qemali turqisht në<br />
emër të komitetit xhonturk, Bajoja, po turqisht, e<br />
përfaqësues të kombeve të ndryshme të Ballkanit<br />
në gjuhët e tyre kombëtare, Mihali, i cili bashkë<br />
me Bajon e Çerçizin ishin delegatë të kombit<br />
shqiptar, hipi në tribunë e bëri të dëgjohej edhe<br />
gjuha shqipe duke folur për kontributin e veçantë<br />
që dhanë shqiptarët në Revolucionin<br />
Xhonturk: Liria e sotme, theksoi ai, i detyrohet më<br />
tepër kombit shqiptar 14.<br />
Populli i krahinave ku veproi kjo çetë,<br />
duke e ndjerë rolin e veçantë të Mihalit në të, e<br />
quajti Çeta e Çerçiz Topullit dhe e Mihal<br />
Gramenos, pra i njohu asaj dy drejtues, ashtu si<br />
nuk kishte njohur e nuk do t‟i njihte asnjë çete<br />
tjetër. Emri i Mihal Gramenos ishte bërë i njohur<br />
në gjithë Shqipërinë e Jugut e po aq popullor sa<br />
dhe emrat e vëllezërve Bajo e Çerçiz Topulli<br />
Për punën e tij të kryer gjatë jetës si komit, si<br />
numëri dy, si krahu i djathtë i kapedan Çerçizit,<br />
ne e vlerësojmë Mihalin si një nga protagonistët<br />
kryesorë të saj, si propagandistin dhe kronikanin<br />
e saj, shkronjëtorin e çetës, si e quante ai veten.<br />
12<br />
M. Grameno, Kryengritja shqiptare, Vlorë [1927],<br />
f. 106.<br />
13<br />
Ky takim midis të dërguarve të Ahmet Njazi<br />
Resnjës dhe përfaqësuesve të çetave shqiptare të<br />
Çerçizit e Demo Eminit, nuk zë vend fare në kujtimet<br />
që ka shkruar vetë Ahmet Njazi Resnja më 1910,<br />
shkruar pra në një kohë kur xhonturqit nuk deshën<br />
të zinin më në gojë premtimet që u kishin dhënë<br />
shqiptarëve para fitores së revolucionit. Më 1910<br />
xhonturqit u mohonin shqiptarëve dhe të drejtat<br />
konstitucionale e jo t’u kujtonin premtimet që u<br />
patën dhënë për autonominë territoriale<br />
administrative.<br />
14<br />
M. Grameno, Kryengritja..., 1927, f. 115.<br />
Epitetin komisar i çetës, që i pati dhënë Mihalit<br />
propaganda komuniste 15, për n<br />
e është epitet i papranueshëm. Ky epitet<br />
është i papranueshëm, sidomos sot, kur është<br />
sqaruar fakti se komisarët e çetave partizane u kthyen<br />
në vegla qorre të udhëheqjes së Partisë<br />
Komuniste <strong>Shqiptare</strong> e cila i dha Luftës<br />
Antifashiste pas Mbjedhjes së Mukjes tipare të<br />
forta të një lufte civile për pushtet midis<br />
shqiptarëve. Komisarët e çetave partizane<br />
ndonëse rrinin pas komandantëve të këtyre<br />
çetave e disi të fshehur, ata në fakt i komandonin<br />
komandantët, gjë që nuk ndodhi në jetën e çetës<br />
kombëtare midis Mihalit e Çerçizit.<br />
Në Romë, Bon,<br />
Beograd...<br />
për aktin e pavarësisë<br />
Oliverta Lila<br />
Intervistë me Nevila Nika<br />
Ndërkohë që sot festohet 99-vjetori i shpalljes së<br />
pavarësisë e jemi në prag të 100-vjetorit,<br />
Shqipëria ende nuk e ka dokumentin origjinal të<br />
lindjes së shtetit. Nevila Nika, drejtoresha e<br />
Arkivit Qendror të Shtetit, thotë se kanë filluar<br />
prej kohësh kërkimet intensive. Roma, Boni,<br />
Beogradi janë disa nga vendet ku i kanë orientuar<br />
të dhënat e marra, por ende asgjë konkrete. Duke<br />
shpresuar që ky dokument origjinal të ekzistojë,<br />
Nika thotë se do të bëjnë të gjitha përpjekjet që<br />
ta gjejnë për 100-vjetor.<br />
Sot shënohen 99-vjet nga themelimi i shtetit të pavarur<br />
shqiptar. Në prag të 100-vjetorit, ne ende nuk e kemi<br />
aktin origjinal të pavarësisë. Çfarë po bëhet në këtë<br />
drejtim për gjurmimin e tij?<br />
Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave, dhe<br />
konkretisht Arkivi Qendror Shtetëror ka vite që<br />
interesohet për pasurimin e arkivit. Nuk kemi<br />
pasur fatin të sigurojmë çdo dokument të<br />
rëndësishëm që është pjesë e historisë sonë në<br />
më shumë se 60 vjet të ekzistencës së këtij<br />
institucioni. Për sa i takon aktit të shpalljes së<br />
pavarësisë, certifikatës së lindjes së shtetit<br />
shqiptar, ne kemi qenë të parët që në një<br />
ekspozitë të vitit 1993 e ekspozuam të plotë, me<br />
të gjithë firmëtarët që e kishin nënshkruar.<br />
15 Malo, Javer. Kryengritja <strong>Shqiptare</strong>, Zëri i Popullit,<br />
Tiranë, 1960, 24 maj, f. 3.<br />
15<br />
Kopie e shpalljës së Pavarësisë me nënshrimet e<br />
përfaqësuesve te krahinave. Thuhët se ka humb<br />
origjinali i aktit, që nuk gjëndet n‟Arkivin e Shtetit.<br />
Që më përpara, punonjësit e arkivit e dinin se<br />
akti që ishte publikuar gjatë viteve të diktaturës<br />
ishte i modifikuar, por nuk di të them nëse ishin<br />
në dijeni për këtë edhe institucionet e tjera që<br />
janë marrë me shkrimet e teksteve. Ne kemi kohë<br />
që po merremi me kërkimin e gjurmimin e aktit<br />
origjinal të pavarësisë dhe ku mund të ketë<br />
përfunduar sot. Ka hamendësime të ndryshme,<br />
por jemi duke kërkuar në Romë, në Bon, në<br />
Beograd e në të tjera vende. Jemi vendosur në<br />
kontakt me arkivat e vendeve të tjera, diku po<br />
çojmë bashkëpunëtorët tanë e në të tjera<br />
dashamirës që duan të merren me këtë çështje.<br />
Ky do të jetë një vit sulmi, duke qenë se jemi në<br />
prag të 100 viteve të shtetit shqiptar, me të mirat<br />
e të këqijat që kemi kaluar. Do të na vinte<br />
jashtëzakonisht keq nëse do të konstatonim se<br />
akti origjinal nuk ekziston më, por edhe në këtë<br />
rast, shpresojmë të mësojmë fatin e këtij<br />
dokumenti, i cili të jetë i dokumentuar e jo më<br />
me hamendësime e thashethemnaja.<br />
Çfarë roli ka personazhi i Lef Nosit në kërkimet që ju<br />
po bëni, duke u nisur nga fakti që deri më sot thuhet se<br />
ka qenë ruajtësi i aktit origjinal?<br />
Të gjitha kërkimet na çojnë tek Lef Nosi dhe<br />
besojmë se ai ka qenë ruajtësi i aktit, nisur edhe<br />
nga personaliteti i tij. Ka qenë një njeri që ka<br />
pasur interesa shumë të mëdha dhe ne e<br />
konsiderojmë si një nga baballarët e arkivit<br />
shqiptar, duke qenë edhe afër qeverisë së Ismail<br />
Qemalit e po ashtu një koleksionist i<br />
jashtëzakonshëm i filatelisë dhe dokumenteve.<br />
Ka qenë Lef Nosi ai që ka paguar me paratë e<br />
veta njerëz për të kopjuar koleksionin e<br />
regjistrave të Gjykatës së Elbasanit që nga<br />
shekulli XVII. Sot nuk ruhen më origjinalet, por<br />
kemi vetëm kopjet e bëra nga ky personalitetet.<br />
Po ashtu, ka botuar dokumente me rëndësi<br />
historike për vendin në revistën e tij, kështu që<br />
gjykojmë që e ka pasur ai. Kur ai arrestohet në<br />
pranverë të „45-s, është gjetur një procesverbal i
Change language