Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
NE KUADRIN E JUBILEUT TE MADH TE 100 VJETORIT TE SHPALLJES SE PAVARESISE<br />
trimëresha Haso Topulli, motrat Qiriazi,<br />
Katerina Ciklën, etj., etj.<br />
Gjatë jetës si komit, duke njohur nga<br />
afër vuajtjet e popullit të thjeshtë dhe shtypjen e<br />
bejlerëve, Mihali e Çerçizi bënë hapa përpara<br />
edhe për sa i përket botëkuptimit të tyre politikshoqëror.<br />
Duke parë nga afër sjellje të padrejta të<br />
disa bejlerëve e duke dëgjuar ankesa të<br />
fshatarëve, ata formuan bindjen se nuk duhej t‟u<br />
kërkonin ndihma e mbështetje bejlerëve, por<br />
popullit të thjeshtë. Edhe pse nuk i njihnin<br />
lidhjet e fshehta të Islam Bej Këlcyrës me<br />
autoritetet osmane dhe rolin e spiunit që luante<br />
ky 8, ata nuk pranuan ftesën e tij për të dimëruar<br />
në sarajet e tij në Këlcyrë 9. Madje në artikullin<br />
programatik Letër nga malet e Shqipërisë që shkroi<br />
Mihali me Çerçizin, dhe që u botua në gazetën<br />
Drita të Sofjes më 1 shkurt 1908, ata nënvizonin:<br />
Bejlerët të dinë sigur, si dy e dy bëjnë katër, që nuk i<br />
shpëton dot as Turqia, as Jorgua, as Greqia. Pra<br />
shkronjëtori i çetës e kishte ndjerë në ato muaj se<br />
mëria e popullit ishte e madhe ndaj bejlerëve dhe<br />
një ditë do të binte mbi ta. Për këtë arsye edhe në<br />
vendimin e çetës për vrasjen e bimbashit të<br />
Gjirokastrës, Mihali, hartuesi i atij vendimi, i<br />
bashkoi në radhën e armiqve të popullit edhe<br />
bejlerët që u shkonin pas pushtuesve: Marrim<br />
nesër hakun e shokëve tanë që u kalbën burgjeve të<br />
Beratit, të kalasë së Gjirokastrës, duke u treguar turkut<br />
e bejlerëve që u shkojnë pas, se të gjallë nuk do t‟i lëmë.<br />
Me mereqep (tr bojë) të kuq u shkrua ky vendim dhe<br />
me gjak do ta paguajë Halil boshnjak–lugati gjakun e<br />
mëmëdhetarëve tanë.<br />
Çeta e Çerçiz Topullit u dallua nga çetat<br />
e tjera që vepruan gjatë Rilindjes Kombëtare<br />
<strong>Shqiptare</strong>. Ajo ra në sy për propagandën<br />
intensive fshat më fshat. Meritë e veçantë i duhet<br />
njohur krahas Bajos e Çerçizit edhe Mihal<br />
Gramenos, shkronjëtorit të çetës. Që në blerjen e<br />
bllokut të shënimeve, kuptojmë se Mihali ishte i<br />
vetëdijshëm se duhej të kryente dhe punën e<br />
kronikanit të çetës. Me dhjetra e me qindra<br />
kapedanë çetash e udhëheqës të kryengritjeve<br />
shqiptare kishin luftuar kundër zgjedhës osmane,<br />
por emri e bëmat e tyre ishin fiksuar vetëm në<br />
vargjet e ndonjë kënge popullore, ose vetëm sa<br />
përmendeshin në ndonjë rrëfim gojor. Shumë<br />
bëma me rëndësi ishin harruar nga kujtesa e<br />
popullit sepse ato nuk ishin shkruar. E kjo gjë<br />
8 Në kopjen e raportit Nr. 161 datë 20. III. 1908 të Z.<br />
Greçeanu, konsull i Rumanisë në Janinë, dërguar<br />
Ministrit Fuqiplotë të Rumanisë në Stamboll, midis<br />
të tjerave lexojmë: Ushtria dhe forcat e ndryshme të<br />
xhandarmërisë që janë dërguar kundër [Çerçiz]<br />
Topull beut ndihmohen shumë nga informatat e<br />
armikut të betuar të këtij, një farë Islam beu,<br />
gjithashtu shqiptar… AIGjL, Fondi: Kolonia <strong>Shqiptare</strong><br />
e Rumanisë, dosja II, f. 20.<br />
9 Në një letër që Shahin Kolonja i ka dërguar Thanas<br />
Tashkos e Jani Vruhos më 15 shkurt 1908 midis të<br />
tjerave shkruan: Islami kish vënë njerëz që të bindnin<br />
Çerçizin me shokët të dimëronin në Këlcyrë. Edhe<br />
Maliqi (është fjala për Maliq bej Vilën – Th. Gj.)<br />
kishte qejf që të bënte një punë për të zënë Çerçizin<br />
me shokët.<br />
Shih: AQH I RSH. Korrespondenca ndërmjet A.<br />
Tashkos, Jani Vruhos, K. Luarasit, N. Ivanajt, S. Pecit,<br />
Sh. Kolonjës, etj., Fondi 9, D. 30, f. 2-3.<br />
nuk ndodhi me vëllezërit Topulli, kapedanët e<br />
çetave të para kombëtare, e as me komitët e<br />
thjeshtë të këtyre çetave, sepse në bëmat e tyre<br />
ata u shoqëruan prej shkrimtarit e gazetarit të<br />
talentuar, Mihal Grameno, i cili e përjetësoi<br />
veprën e tyre.<br />
Në sajë të talentit poetik të Mihalit,<br />
ndryshe nga çetat e tjera ajo kishte himnin e vet,<br />
këngën Për mëmëdhenë, të cilën e këndonin<br />
luftëtarët e saj kudo që shkelnin. Më vonë kjo<br />
këngë u bë himn i të gjithë çetave të armatosura<br />
në Shqipërinë e Jugut. Luftëtarët e kësaj çete, nën<br />
kujdesin e Mihalit mësuan të gjithë shkrim e<br />
lexim të gjuhës amtare e për më tepër e përhapën<br />
atë edhe në popull. Në çantën e vet shkronjëtori i<br />
çetës përveç ilaçeve mbante dhe abetare e<br />
portrete të Skënderbeut të cilat i shpërndante<br />
nëpër fshatra. Propaganda që zhvilloi sidomos<br />
hoxha (epitet që i ngjiti populli Mihalit për të<br />
shprehur simpatinë e vet ndaj njohurive e<br />
gojëtarisë së tij), ishte një propagandë e<br />
vetëdijshme e jo spontane, ajo ishte pjesë e<br />
rëndësishme e programit të çetës. Kjo<br />
propagandë kishte për bosht të vetin, sqarimin e<br />
popullit se armiku numër një ishte pushtuesi<br />
osman kundër të cilit duhej përgatitur për ta<br />
çporrur me luftë të armatosur. Duke ua<br />
shpjeguar këtë program minoritarëve grekë të<br />
Dropullit, me greqishten e tij të qartë, Mihali<br />
krijoi simpatizantë të çetës e të lëvizjes shqiptare<br />
edhe në radhët e tyre 10. Në zonat ku propaganda<br />
shoviniste grekomadhe kishte lëshuar vrer<br />
helmues, bisedat e Mihalit ndihmonin për të<br />
sqaruar se populli shqiptar pavarësisht nga ndarja<br />
në tre besime fetare, ishte një komb i vetem dhe i<br />
duhej të luftonte si pushtuesit osmanë dhe<br />
pretendimet e padrejta të shovinizmit fqinj.<br />
Në luftën kundër shovinizmit<br />
grekomadh, Mihali nuk ishte për ta kryer atë me<br />
vrasje të reja klerikësh. Vrasjes së Spiro Kosturit,<br />
Mihali nuk ishte për t‟iu përgjigjur me vrasjen e<br />
një dhespoti tjetër grek. Ai përpiqej për zgjimin e<br />
ndërgjegjes kombëtare tek shqiptarët e gënjyer<br />
dhe demaskimin e shovinizmit të huaj si ideologji<br />
armiqësore e si shkaktare e vërtetë e kësaj<br />
gjakderdhjeje. Në artikullin Letrë nga malet e<br />
Shqipërisë që ai hartoi së bashku me Çerçizin,<br />
sqaronte me forcë: Sa për gjakun e Spiro Kosturit, pa<br />
fjalë që e kërkojmë dhe do ta marëm siç duhet nga të<br />
vërtetët shkaktarë e jo siç pandehin edhe thonë grekët nga<br />
dhespotlerët që ndodhen në Shqipëri. Dhespotlerët e gjithë<br />
krerët e çdo feje nderohen prej shqiptarëve e kurdoherë do<br />
t‟i nderojmë e do t‟i mbrojmë, po vetëm u lutemi të mos<br />
nakatosen (përzjehen – Th. Gj.) në çështjet kombëtare<br />
e të bëjnë propagandë për Greqinë, Turqinë e për të<br />
tjerat... mos pandehin grekët që programi i Komitetit është<br />
për të vrarë dhespotlerët, se ashtu më 24 orë këmbë [prej<br />
tyre] nuk mbetet”.<br />
Prania e Mihalit në çetë e ndihmoi disa herë<br />
Çerçiz Topullin që të përmbahej e të mos<br />
shpërthente në gjaknxehtësi e sipër. Siç ka<br />
10 Stefan Bako, Çerçiz Topulli në Bularat, Kujtime nga<br />
lufta për çlirimin kombëtar 1879-1912, mbledhur e<br />
përgatitur nga P. Pero, Tiranë, 1962, f. 167<br />
Po ashtu: Pano Çupa, Në Dropull pas gjurmëve të<br />
Çerçiz Topullit, kumtesë mbajtur në sesionin<br />
shkencor kushtuar 100-vjetorit të lindjes së Ç.<br />
Topullit, organizuar në Gjirokastër në gusht 1980.<br />
14<br />
ÇERÇIZ TOPULLI<br />
(1880-1915)<br />
treguar Asllan Starja, ish pjesëtar i kësaj<br />
çete: Çerçizi ishte shumë i rrëmbyer, një-dy dhe dorën e<br />
vinte në kobure. Pa Mihalin ai do të kishte bërë shumë<br />
zarare. Që u bë Çeçoja një kapedan i zgjuar e i zoti,<br />
Mihali ka meritën e vet 11.<br />
Ka pasur dhe ndonjë rast kur Mihali nuk<br />
e dëgjoi kapedanin dhe veproi ndryshe. E kemi<br />
fjalën për lirimin e priftit dhe të myftarit (tr<br />
kryeplakut) të fshatit Kastanë të Çamërisë pasi i<br />
kishin marrë me vete pesë orë larg fshatit, kurse<br />
Çerçizi kishte dhënë porosi t‟i vrisnin. Mihali ua<br />
mbushi mendjen komitëve t‟i lironin gjallë mbasi<br />
ishte e turpshme t‟i vrisnin aq larg fshatit të tyre.<br />
turp. Po kështu mund të përmendim dhe<br />
përgjigjen që u dha Mihali përfaqësuesve të<br />
Ahmet Njazi bej Resnjës, një nga dy<br />
komandantët kryesorë të forcave xhonturke. Ky<br />
me këmbëngulje kërkoi takim me komitët<br />
shqiptarë të kryesuar nga Çerçiz Topulli për të<br />
unifikuar programin e lëvizjes së armatosur<br />
shqiptare me lëvizjen xhonturke. Takimi midis të<br />
dërguarve të Ahmet Njazi Resnjës: Remzi beut,<br />
Jashar bej Starovës e Asllan bej Starovës dhe<br />
çetës së Çerçizit e asaj të Demo Eminit u krye në<br />
pyllin e Pirgut në Fushën e Korçës disa ditë para<br />
se të shpallej kushtetuta xhonturke. Të dërguarit<br />
e Njazi Resnjës pasi parashtruan programin e<br />
lëvizjes xhonturke, që konsistonte në shpalljen e<br />
kushtetutës, të barazisë për gjithë kombet e<br />
Perandorisë, të së drejtës për t‟u arsimuar në<br />
gjuhën amtare etj, kërkuan që këto dy çeta të<br />
betoheshin për këtë program. Atëherë Mihali si<br />
më plaku u përgjigj në emër të komitëve shqiptarë:<br />
për të betuar s‟kemi pse betohemi prapë, se jemi betuar<br />
11 Kujtimet e Asllan Starjes, ish luftëtar i çetës, i<br />
kemi shfrytëzuar më 1982 nga materialet e incizuara<br />
që ruante MHK.
Change language