Mŕtvym na pamiatku, živým pre výstrahu TEKST RYSZARD NOWAK Artykuł o śmiertelnych wypadkach Polaków w Tatrach Słowackich w latach 1868–2015 ukazał się w kwartalniku TPN „Tatry” nr 56 – wiosna 2016 34 nr 1/<strong>2017</strong>
nauka RATOWNICTWO GÓRSKIE To motto znane z symbolicznych cmentarzy pod Osterwą i na Zwierówce, uzmysławia nam, że góry pochłaniają ofiary. Zarówno tych początkujących, jak i doświadczonych, tych nierozważnych, jak i zapobiegliwych, młodych i starszych, kobiety i mężczyzn. Oddając cześć tym, którzy stracili życie w górach jednocześnie przestrzega nas byśmy sami nie stali się ofiarami górskich tragedii. W literaturze mamy dość sporo opisów głośnych wypadków tatrzańskich oraz akcji ratowniczych z nimi związanych, lecz niewiele jest kompleksowych opracowań dotyczących wypadków śmiertelnych. Pierwszym takim opracowaniem była publikacja Ivana Bohuša seniora Obeťe Vysokých Tatier 1650–1983 („Krasy Slovenska” 1984, nr 11 i 12 oraz 1985, nr 1). Autor poddał bardzo szczegółowej analizie wszystkie wypadki śmiertelne, które zdarzyły się na terenie słowackich Tatr Wysokich i Tatr Bielskich do roku 1983. Po polskiej stronie podobnego rodzaju opracowanie pt. Wypadki śmiertelne na terenie działania TOPR w latach 1909–2009 opublikowali Adam i Andrzej Maraskowie z okazji stulecia TOPR-u („Tatry” 2011 nr 1). Inspiracją do podjęcia niniejszego tematu był z jednej strony brak pełnego opracowania dotyczącego śmiertelnych wypadków Polaków po południowej stronie Tatr i próba uzupełnienia tej luki, z drugiej – kontynuacja moich zainteresowań tą tematyką, zapoczątkowanych opracowaniem napisanym dla zdobycia uprawnień przewodnika tatrzańskiego I klasy pt. Śmiertelne wypadki w Tatrach Polskich 1850–1986, którego dotąd nie publikowałem. Podstawowym materiałem źródłowym, na którym oparłem się, były oficjalne wykazy śmiertelnych ofiar Tatr sporządzone przez Horską Záchranną Službę oraz prowadzona przez nich kronika ofiar Tatr i sprawozdania z wypraw ratunkowych. Ponadto wystąpiła konieczność sięgnięcia do dokumentacji po stronie polskiej, gdyż często ten sam wypadek odnotowany był także w księgach TOPR-u. Tutaj skorzystałem głównie z materiałów zgromadzonych do mojego wspomnianego wcześniej opracowania opartego na analizie kronik wypraw TOPR-u (do roku 1986) oraz publikowanej we „Wierchach” kroniki wypraw ratunkowych TOPR. Najdawniejsze zdarzenia Pierwszymi ofiarami Tatr byli poszukiwacze skarbów, górnicy, myśliwi oraz pasterze. Później, w miarę rozwoju turystycznej eksploracji gór – turyści i taternicy. Pierwszy znany wypadek śmiertelny w Tatrach zdarzył się w roku 1650, a jego ofiarą był Adam Kalstein, poszukiwacz skarbów. Zginął w Tatrach Bielskich w nieznanych okolicznościach, przypuszcza się jedynie, że padł ofiarą zabójstwa w wyniku porachunków zawodowych. Przyjęto więc, że smutny rejestr śmiertelnych wypadków tatrzańskich otwiera Johann Andreas Papirus, pomocnik stolarza z Maciejowców, zajmujący się poszukiwaniem skarbów. Wypadek zdarzył się w roku 1771 na Czarnym Szczycie, z którego Papirus spadł do Doliny Dzikiej. Fakt ten upamiętniony został w nazewnictwie tatrzańskim – trzy turnie i trzy przełączki między Przełęczą Stolarczyka a Czarnym Szczytem, noszą nazwę Papirusowych Turni i Papirusowych Przełączek. Pierwszymi ofiarami śmiertelnymi wśród Polaków na terenie Tatr Słowackich (przyjęto zasięg terytorialny według obecnego przebiegu granicy polsko-słowackiej) były trzy osoby znalezione w 1868 r. w Dolinie Kamienistej. Ich tożsamość, ani przyczyna śmierci nie są znane, kroniki podają jedynie, że znaleziska dokonał pasterz Martin Mnich i przypuszczenie, że uciekali przed epidemią na południową stronę Tatr. Kolejnym Polakiem, który poniósł śmierć po słowackiej stronie Tatr był Władysław Lustgarten, student z Krakowa, który 10 sierpnia 1903 r. odpadł podczas zejścia z Łomnicy do Doliny Dzikiej. Kolejne ofiary to dr Ernest Weiss, zaginiony w 1909 r., którego zwłoki znaleziono po południowej stronie Rysów w lipcu 1913 r. oraz ofiary najbardziej znanej tragedii tatrzańskiej, która wydarzyła się na Małym Jaworowym w sierpniu 1910 r. – Stanisław Szulakiewicz i idący mu na ratunek Klimek Bachleda. Statystyka wypadków śmiertelnych Od 1868 do końca roku 2015 r. liczba znanych ofiar śmiertelnych, na terenie Tatr Słowackich wyniosła 1289 osób, w tym było 235 Polaków. Nasi rodacy stanowili więc ok. 18 proc. wszystkich ofiar śmiertelnych w tej części gór. Jak rozkładało się to na poszczególne dziesięciolecia omawianego okresu obrazuje wykres nr 1. Największą liczbę ofiar, będących Polakami pochłonęły Tatry Słowackie w latach 1981 i 1996 (po 8 osób), w roku 1933 i 2007 (po 7 osób) w latach 1939, 1959, 1964, 1993 i 2009 (po 6 osób). W pozostałych latach liczba ta nie przekracza 5 osób rocznie. W niektórych latach nie odnotowano w ogóle ofiar (1869–1902, 1904–1908, 1911, 1913–1915, 1917–1919, 1922–1924, 1931–1932, 1940–1943, 1946, 1950, 1953, 1955, 1968, 1971, 1973, 1982, 1992 i w 2003). Wynikają z tego dwa zasadnicze wnioski. Znacznie mniej Polaków poniosło śmierć po słowackiej stronie Tatr, niż po polskiej, co jest oczywiście związane z frekwencją rodaków w tych obu częściach Tatr. Po drugie statystyka ta weryfikuje wygłaszane niekiedy opinie, jakoby Polacy stanowili szczególnie dużą część wśród ofiar wypadków śmiertelnych w Tatrach Słowackich. Miesiące, w których zdarzyła się największa liczba wypadków, to sierpień (60), lipiec (30) i wrzesień (28), a więc w wysokim sezonie turystycznym, kiedy w Tatrach odnotowywana jest najwyższa frekwencja. W okresie od 1 listopada do 15 czerwca, kiedy wyższe partie słowackich Tatr są zamknięte dla ruchu turystycznego, ilość wypadków nr 1/<strong>2017</strong> 35
Change language