100 na 100. Antologia komiksu na stulecie odzyskania niepodległości

Twórcy komiksów:
Katarzyna BABIS, Wojciech BEM, Krzysztof BUDZIEJEWSKI, Henryk Jerzy CHMIELEWSKI, Paweł CHMIELEWSKI,
Artur CHOCHOWSKI, Michał DERLACKI, Daniel GIZICKI, Grzegorz JANUSZ, Maciej JASIŃSKI, Zbigniew
KASPRZAK, Przemysław KŁOSIN, Tomasz KOŁODZIEJCZAK, Berenika KOŁOMYCKA, Andrzej ŁASKI, Jacek
MICHALSKI, Tomasz NIEWIADOMSKI, Grzegorz NIEWIADOMY, Paweł NIEWIADOMY, Andrzej O. NOWAKOWSKI,
Maciej PAROWSKI, Bogusław POLCH, Jacek PRZYBYLSKI, Aleksandra SPANOWICZ, Bartosz SZTYBOR, Marek
SZYSZKO, Witold TKACZYK, Janusz WYRZYKOWSKI, Robert ZARĘBA, Paweł ZYCH
Autorzy artykułów publicystycznych:
Wojciech BIREK, Jerzy BRALCZYK, Jerzy KOCHANOWSKI, Janusz MORBITZER, Maciej PAROWSKI, Adam RUSEK,
Jerzy SZYŁAK, Witold TKACZYK
100 na 100. Antologia komiksu
na stulecie odzyskania niepodległości
Pomysł i koordynacja projektu:
TOMASZ BIERNACKI
Koncepcja artystyczna:
ADAM RADOŃ
Koncepcja i koordynacja prac części komiksowej:
WITOLD TKACZYK
Koncepcja i koordynacja prac części tekstowej,
redakcja i korekta:
MONIKA EKERT
Współpraca:
GRZEGORZ CYGONIK
Wstępy do komiksów:
ANDRZEJ DUSIEWICZ
Konsultacja naukowa:
dr KAMILA FASZCZA, ANDRZEJ DUSIEWICZ
Projekt graficzny:
AGNIESZKA PAPIS, TOMASZ PIORUNOWSKI
Skład i przygotowanie do druku:
1.2.1. STUDIO GRAFICZNE
Projekt logo 100 na 100:
JACEK SKRZYDLEWSKI
Rysunki portretowe:
MAREK SKOTARSKI
Ilustracje:
TOMASZ PIORUNOWSKI
Plansza komiksowa na stronie ósmej pochodzi
z publikacji Henryka Jerzego Chmielewskiego
„Tytus, Romek i A’Tomek obchodzą 100-lecie
odzyskania niepodległości Polski z wyobraźni
Papcia Chmiela narysowani”,
Prószyński Media, Warszawa 2018
Projekt okładki:
TOMASZ PIORUNOWSKI
Publikacja dostosowana do potrzeb szkolnych. Scenariusze lekcji z wykorzystaniem komiksów na lekcjach języka
polskiego, historii, WOS i na godzinach wychowawczych znajdują się na stronie komiks100na100.pl
Al. Jerozolimskie 96
00-807 Warszawa
www.wsip.pl
www.sklep.wsip.pl
Infolinia: 801 220 555
Copyright © Wydawnictwa Szkolne
i Pedagogiczne S.A.
Warszawa 2018
ISBN: 978-83-02-18044-6

Projekt realizowany w ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości
Partner główny wydania
Partner edukacyjny
Partnerzy

SPIS TREŚCI
Henryk Jerzy Chmielewski ............................. TYTUS, ROMEK I A’TOMEK OBCHODZĄ
100-LECIE ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI POLSKI Z WYOBRAŹNI PAPCIA CHMIELA NARYSOWANI 8
Marek Szyszko (rys.), Michał Derlacki (scen.) ............................. PIERWSZA KREW 10
Janusz Wyrzykowski (rys.), Paweł Chmielewski (scen.)......... PADEREWSKI W BIAŁYM DOMU 22
Artur Chochowski (rys.), Robert Zaręba (scen.) ......................... UPADEK ZABORCÓW 34
Zbigniew Kasprzak (rys.), Tomasz Kołodziejczak (scen.)....................PIERWSZA LEKCJA 48
Tomasz Niewiadomski (rys.), Maciej Parowski (scen.)................. JESZCZE RAZ W POLSCE 56
Berenika Kołomycka (rys.), Paweł Niewiadomy (scen.) ...................... SZCZYPIORNIAK 68
Przemysław Kłosin (rys.), Grzegorz Niewiadomy,
Paweł Niewiadomy (scen.)............................... RZECZPOSPOLITA ZAKOPIAŃSKA 82
Jacek Michalski (rys.), Maciej Jasiński (scen.) ........................... LISTOPADOWE DNI 94
Aleksandra Spanowicz (rys.), Grzegorz Janusz (scen.) ..................POCIECHA DUCHOWA 106
Krzysztof Budziejewski (rys.), Witold Tkaczyk (scen.) ......... NIESPOKOJNA PODRÓŻ MISTRZA 118
Katarzyna Babis ........................................................ GŁOS KOBIET 130
Andrzej Łaski (rys.), Grzegorz Janusz (scen.)............................... GRA O GRANICE 142
Andrzej O. Nowakowski (rys.), Maciej Jasiński (scen.)................... W OSTATNIEJ CHWILI 154
Bogusław Polch (rys.), Maciej Parowski (scen.),
KOMIKSY
Wojciech Bem (tusz) .................................... POD RADZYMIN I Z POWROTEM 166
Jacek Przybylski (rys.), Daniel Gizicki (scen.) ......................... GÓRA ŚWIĘTEJ ANNY 178
Paweł Zych (rys.), Bartosz Sztybor (scen.) .................................. OSTATNI SKOK 190
TEKSTY
Jerzy Kochanowski ................................ WYBOISTA DROGA DO NIEPODLEGŁEJ 202
Jerzy Bralczyk .............................................................. KOMIKS 205
Jerzy Szyłak .............................. KRÓTKA HISTORIA KOMIKSU HISTORYCZNEGO 207
Adam Rusek ......... GRZEŚ, WALEK I HANYS, CZYLI JAK GALICJANIN, POZNANIAK I ŚLĄZAK
DZIELNIE WALCZYLI O POLSKIE GRANICE 211
Witold Tkaczyk ............................................. BAWI, UCZY, PRZYPOMINA 214
Maciej Parowski ...............KOMIHISTORESEJ. SZTUKA, JĘZYK, NAMIĘTNOŚĆ, EDUKACJA 220
Janusz Morbitzer ... O INNOWACJI W EDUKACJI W KONTEKŚCIE KULTURY OBRAZU I KOMIKSU 225
Wojciech Birek .................................................. KOMIKS I EDUKACJA 229
5

ZAMIAST
WSTĘPU
Jerzy Garlicki
Prezes Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych S.A.
Jest absolwentem Collegium Medicum Uniwersytetu
Jagiellońskiego oraz MBA Uniwersytetu Warszawskiego
i University of Illinois. Prezes WSiP od 1 października
2011 r. Wcześniej pracował w branży farmaceutycznej,
był związany z kilkoma międzynarodowymi koncernami
farmaceutycznymi, takimi jak Fournier, Pfizer i MSD.
W latach 1992–2003 piastował w nich różne stanowiska,
odpowiadając za badania, rozwój produktów, marketing
i sprzedaż. W latach 2003–2010 pełnił funkcję prezesa
polskiego oddziału firmy AstraZeneca, wówczas jednej
z najbardziej dynamicznie rozwijających się firm
farmaceutycznych w Polsce. Działał równocześnie
w Związku Pracodawców Innowacyjnych Firm
Farmaceutycznych Infarma, pełniąc m.in. funkcję prezesa
zarządu i przewodniczącego rady nadzorczej. Do września
2011 r. pracował w londyńskiej centrali AstraZaneca,
zarządzając projektami międzynarodowymi. Pod
kierownictwem Jerzego Garlickiego WSiP realizuje strategię
rozwoju, która zakłada tworzenie innowacyjnej edukacji,
uwzględniającej potrzeby indywidualne i społeczne,
pozwalającej każdemu przygotować się do nowych
wyzwań stawianych przez rozwój cywilizacyjny.
W latach 2012–2016 był członkiem Rady Polskiej Izby
Książki (PIK). Prywatnie: golfista i automobilista, koneser
malarstwa oraz kuchni i kultury Półwyspu Iberyjskiego.
Szanowni Państwo!
Rok 1918 był to dziwny rok, w którym rozmaite
znaki na niebie i ziemi zwiastowały
nadzwyczajne zdarzenia – tak z perspektywy
czasu moglibyśmy opisać tamte
wydarzenia, parafrazując wielkiego
pisarza.
W pełni świadomi spuścizny pokolenia,
które po 123 latach niewoli odzyskało
niepodległość, uczciliśmy to wydarzenie
w szczególny sposób. Przygotowaliśmy
wyjątkową publikację, która uczy, rozwija
i… cieszy.
Długo zastanawialiśmy się, jak wyrazić
symboliczną „setkę”. Zorganizować
100 konferencji? Przeprowadzić 100 wywiadów
z najwybitniejszymi Polakami?
Nagrać 100 filmików historycznych?
Aż wreszcie, na skrzyżowaniu edukacji,
historii i sztuki, spotkaliśmy się z komiksem,
który podejmuje wyzwanie
połączenia wiedzy i estetyki. I tak narodził
się pomysł antologii „100 na 100”
– sto stron komiksu na stulecie odzyskania
niepodległości. Szybko jednak
okazało się, że sto stron to zbyt mało,
by przedstawić najważniejsze wydarzenia
tamtych lat. Publikacja rozrosła się
i wzbogaciła o wiele dodatkowych materiałów:
scenariusze lekcji, szkolenia dla
6

nauczycieli czy wywiady z autorami – symboliczny
tytuł jednak pozostał.
Warto podkreślić, że w antologii wykorzystaliśmy
czcionkę „Brygada 1918”, która pochodzi
z okresu II Rzeczypospolitej – najprawdopodobniej
powstała na dziesięciolecie odzyskania
niepodległości przez Polskę. Dzięki temu opracowanie
typograficzne łączy w sobie przeszłość
ze współczesnością.
Niniejszą antologię dedykujemy nie tylko dzieciom
i młodzieży, nauczycielom czy miłośnikom
historii i komiksu, lecz także każdemu,
kto chciałby w mądry i przyjemny sposób przenieść
się do czasów, w których Polska wracała
na mapę Europy. Mam nadzieję, że znawcom
tematu ukaże ona ówczesne wydarzenia w ciekawym
świetle, a dla młodego pokolenia będzie
początkiem wyprawy w przeszłość i zachętą
do pogłębienia wiedzy.
Osobom mającym wątpliwości, czy forma komiksu
licuje z powagą poruszanej tematyki,
przedstawię kilka faktów, które – mam nadzieję
– skłonią czytelników przynajmniej do zerknięcia
na kolejne strony.
Czy wiecie Państwo, że komiks w Polsce ma niemal
tak długą historię, jak nasza niepodległość?
Otóż pierwsza opowieść obrazkowa pt.: „Ogniem
i mieczem, czyli przygody szalonego Grzesia
powieść współczesna” była drukowana w odcinkach
w tygodniku satyrycznym „Szczutek”
od lutego 1919 r. Jej bohaterem był polski żołnierz
ochotnik, którego zabawne perypetie miały,
niczym Sienkiewiczowska „Trylogia”, podtrzymywać
Polaków na duchu w ważnym momencie
historycznym. A może przekona Was wydana
w latach 70. XX w. „Historia Francji w komiksie”
albo polska seria komiksów paradokumentalnych,
np. „Solidarność 25 lat: Nadzieja zwykłych
ludzi”, „Ksiądz Jerzy Popiełuszko. Cena wolności”
czy „1956: Poznański Czerwiec”?
Pragnę złożyć szczególne podziękowania
wszystkim, dzięki którym powstała ta antologia,
a zwłaszcza Biuru Programu „Niepodległa” – będącemu
patronem naszej inicjatywy od samego
początku. Sfinansowanie tej ambitnej publikacji
umożliwił nasz sponsor: Grupa LOTOS S.A.
Wyrazy uznania należą się także naszym „komiksowym”
partnerom: Stowarzyszeniu Twórców
„Contur”, Centrum Komiksu i Narracji Interaktywnej,
Międzynarodowemu Festiwalowi
Komiksu i Gier oraz wydawnictwu Zin Zin Press,
którzy opracowali szczegółową koncepcję publikacji
i pomogli nam zachować równowagę
między dosłownością a umownością komiksowej
formy.
Wyrazy wdzięczności za udział w naszym projekcie
kieruję do Henryka Jerzego Chmielewskiego
– Papcia Chmiela – nestora komiksu, który
urodził się w niepodległej II Rzeczypospolitej.
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, wydawca
legendarnego „Elementarza” Falskiego, oddają
w Państwa ręce kolejną publikację, która przejdzie
do historii gatunku. Życzę Państwu miłej
i mądrej lektury.
Jerzy Garlicki
Prezes Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych S.A.
7

PIERWSZA KREW
W obliczu nadchodzącej wojny, 2 sierpnia 1914 r., Piłsudski – za zgodą Austriaków –
ogłosił mobilizację podległych sobie formacji paramilitarnych. W ciągu kilku dni w krakowskich
Oleandrach zebrało się kilkuset strzelców, ale pierwszymi, którzy przekroczyli
granicę austriacko-rosyjską, było siedmiu strzelców z patrolu ułańskiego pod dowództwem
Władysława Beliny-Prażmowskiego. Przez granicę przedostali się na furmankach,
w cywilnych ubraniach. Po przebraniu się w mundury mieli zaatakować rosyjski posterunek
mobilizacyjn y w Jędrzejowie oraz zdobyć potrzebne ułanom konie. Misja ta zakończyła
się częściowym powodzeniem – Rosjanie uciekli na wieść o nadchodzących Polakach,
a ułani zdobyli pięć koni. W ten sposób odrodziła się polska kawaleria.
3 sierpnia Józef Piłsudski ogłosił powstanie 1. Kadrowej Kompanii, która jako pierwsza
miała wyruszyć do Królestwa, będąc czołową kolumną formacji strzeleckich i zalążkiem
przyszłego Wojska Polskiego. Trzy dni później, 6 sierpnia, ok. godziny 3:30 rano
kompania pod dowództwem Tadeusza Kasprzyckiego opuściła Oleandry i skierowała się
ku granicy rosyjskiej. Tworzyło ją blisko 160 strzelców, ochotników z różnych warstw społecznych
i o różnych poglądach, ale połączonych chęcią walki o niepodległą Polskę.
Gdy „kadrówka” wkroczyła do rosyjskiego zaboru, Józef Piłsudski wydał odezwę,
w której pojawiła się wiadomość o powstaniu w Warszawie Rządu Narodowego i mianowaniu
Piłsudskiego „Komendantem całości polskich sił wojskowych”. Informacja ta
była fałszywa i miała ułatwić wzniecenie antyrosyjskiego powstania. Piłsudski świadomie
odwoływał się do tradycji rządu powstańczego z 1863 r., co czyniło strzelców niejako
spadkobiercami powstańców styczniowych, a jednocześnie zdawał sobie sprawę, że wiadomość
ta mogła się stać ważną kartą przetargową w dalszych kontaktach z Austriakami.
Plany Piłsudskiego zostały pokrzyżowane, gdy 12 sierpnia Kompania Kadrowa,
wzmocniona kolejnymi oddziałami strzeleckimi, wkroczyła do Kielc. Strzelców przywitały
zamknięte okiennice i obojętni, a miejscami wręcz wrodzy mieszkańcy. Oznaczało to,
że Piłsudskiemu i jego żołnierzom nie uda się wzniecić powstania. Trzeba było znaleźć
inną drogę, żeby walczyć o niepodległą Polskę.
Ukończył Uniwersytet Warszawski. Z zawodu
jest historykiem. „Pierwsza krew” to jego debiut jako
scenarzysty komiksowego. Wcześniej współpracował
z Markiem Szyszką przy kilkunastu publikacjach
edukacyjnych.
Michał Derlacki
SCENARIUSZ
10

Marek Szyszko
RYSUNKI
Ukończył warszawskie Liceum Plastyczne,
następnie Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie, wydział
grafiki użytkowej, specjalizacja: ilustracja książkowa. Po studiach
współpracował z magazynem komiksowym „Relax”. Ilustrował tam
cykliczne opowiadania historyczno-przygodowe, takie jak „Tajemnica kipu”,
oraz album „Dr Jekyll & mr Hyde”. Rysował do serii klasyki młodzieżowej
dla wydawnictwa Elipsa, do książek edukacyjnych dla wydawnictw WSiP,
Nowa Era, Bellona, Podsiedlik-Raniowski, (obecnie Publicat), Demart oraz
do bajek wydawnictw Wilga oraz Podsiedlik-Raniowski. Projektował
także ilustracje dla czasopism „Claudia” i „Focus” oraz serie dodatków
historycznych dla gazety „Rzeczpospolita”. W 1988 r. uczestniczył
w wystawie komiksu polskiego na festiwalu komiksu
w Sierre (Szwajcaria).
11

12

13

14

PADEREWSKI
W BIAŁYM DOMU
We wrześniu 1926 r. w Warszawie jednemu z placów
na Żoliborzu nadano imię 28 prezydenta Stanów
Zjednoczonych – Thomasa Woodrowa Wilsona. Sześć
lat później, w 1932 r., w warszawskim parku Skaryszewskim
stanął pomnik nieznanego większości
Polaków amerykańskiego pułkownika Edwarda
House’a. Fundatorem monumentu był niezwykły
pianista i były premier Polski Ignacy Jan Paderewski.
Co sprawiło, że ci dwaj Amerykanie zostali tak
wyróżnieni?
Gdy w 1914 r. wybuchła I wojna światowa, sprawa
polska była całkowicie nieobecna w wielkiej polityce.
Ostatni raz o Polakach mówiono w 1863 r. w związku
z wiadomościami o wybuchu powstania styczniowego,
które wówczas ogarnęło ziemie Królestwa Polskiego.
Działania dyplomatów, zwłaszcza brytyjskich i francuskich,
były jednak opieszałe i przyniosły niewielki
efekt. O powstaniu i Polakach wspominano wówczas
także w Stanach Zjednoczonych, ale problemy wojny
domowej, toczonej wtedy między Północą a Południem,
szybko odsunęły tę kwestię w niepamięć.
Problem Polski i Polaków powrócił w Europie
dopiero w 1916 r., kiedy w wyniku aktu 5 listopada
sprawa polska ponownie odżyła. Zaborcy zaczęli się
licytować, by zdobyć względy Polaków, a Wielka Brytania
i Francja – zwolnione z sojuszniczej lojalności
wobec Rosji – także mogły powiedzieć, że konieczne
jest wskrzeszenie po wojnie niepodległego państwa
polskiego.
Tymczasem już od 1915 r. sprawa niepodległości
Polski była podnoszona za oceanem, w Stanach
Zjednoczonych. Wybitny polski artysta, Ignacy
Jan Paderewski, swoimi koncertami przypominał
Amerykanom o rodakach Kościuszki i Pułaskiego,
którzy od ponad 100 lat pozostawali w niewoli.
Z czasem działalność Paderewskiego zaczęła być
dostrzegana wśród najważniejszych osób w Stanach
Zjednoczonych.
22

Janusz Wyrzykowski
Paweł Chmielewski
RYSUNKI
Ukończył
Wydział Grafiki na Akademii
Sztuk Pięknych w Gdańsku. Jest
ilustratorem, grafikiem i rysownikiem
komiksów. Pracuje przy produkcji gier
oraz filmów animowanych. Stworzył
rysunki do albumu komiksowego
,,Pierwsza brygada 1. Warszawski
pacjent”. Krótsze formy rysunkowe
opublikował również w zbiorach:
,,11/11 = Niepodległość. Antologia”
oraz ,,Solidarność – 25 lat: Nadzieja
zwykłych ludzi”.
SCENARIUSZ
Ukończył filologię polską
na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jest
redaktorem naczelnym magazynu kulturalnego
„Projektor”. Publikował m.in. w „Studiach
sienkiewiczowskich”, „Zeszytach Komiksowych”,
„Ha!art”, „Komiks i my”, „Zabawach i zabawkach”
i „Biurze Literackim”. Napisał książki „Słowacki
w supermarkecie”, „Słowacki w supermarkecie 2.0”,
„Słowacki w McDonaldzie”, „Trzech panów przy barze
nie licząc Yorgiego. Remix” (w przygotowaniu) oraz
antologie: „Słowa, słowa, słowa. Obrazy, obrazy, obrazy”,
„Wiersze pierwsze”, „Wiersze drugie” (współredakcja
i posłowie). Jest autorem takich dramatów, jak: „Stacja
końca świata” (nagroda II Programu PR), „Dno”
(nagroda Teatru Ochota „Szukamy młodego Szekspira”),
„Ścigając cień” (nagroda Festiwalu „Transfuzje”).
W swoim dorobku ma także scenariusze komiksów:
„Pociąg” (2013), „Dwanaście prac Delty 800” (2014),
„Ósmy księżyc” (2015), „Pułapka Gargancjana” (2017),
„Kot w butach” (2014–2017), „Delta 800: Misja”
(2018) – rysunki Tomasza Łukaszczyka, „Przygody
Vładka” (2013) – rysunki Jerzego Ozgi. Jest również
kuratorem retrospektywnych wystaw kieleckiego
komiksu „YES’T prawie OK 1 i 2”.
23

24

25

JESZCZE RAZ
W POLSCE
Tomasz Niewiadomski
RYSUNKI
Jest autorem
komiksów, rysunków i karykatur. Ukończył Wydział
Grafiki Europejskiej Akademii Sztuk w Warszawie. W 1997 r. uzyskał
dyplom z wyróżnieniem w pracowni profesora Juliana Pałki. Od 1991 r.
współpracuje z miesięcznikiem ,,Nowa Fantastyka”, rysując ilustracje
i komiksy. Na łamach tego pisma w 1994 r. pojawił się Ratman – jego główna
postać komiksowa. Stworzył także postacie Nerwolwera, Bola i wiele innych.
Publikował rysunki w wielu tytułach prasowych, m.in. w „Rzeczpospolitej”,
„Polityce”, „Życiu”, „Najwyższym Czasie”, „Kocich Sprawach”, „Rynkach
Zagranicznych”, „Reakcji” oraz rysunki i komiksy w ,,Czasie Fantastyki”,
,,Zeszytach Komiksowych”, ,,AKT-cie”, ,,Arenie Komiks”, ,,Baltic comics
magazine”. W 2005 r. zdobył pierwszą nagrodę za krótką formę
komiksową na Międzynarodowym Festiwalu Komiksu
i Gier w Łodzi.
Maciej Parowski
SCENARIUSZ
Jest pisarzem, scenarzystą komiksów, krytykiem
literackim i filmowym. Ukończył Politechnikę Warszawską. W latach
1982–2013 był kierownikiem działu literatury polskiej w „Fantastyce” i „Nowej
Fantastyce”, a w okresie 1992–2003 – redaktorem naczelnym pisma. Prowadził też kwartalnik
„Czas Fantastyki” (2004–2015). Jest autorem książek: „Bez dubbingu” (1978, felietony), „Twarzą
ku ziemi”(1981, powieść science fiction), „Sposób na kobiety” (1985, opowiadania science fiction),
„Czas fantastyki” (1990, krytyka), „Burza. Ucieczka z Warszawy 40” (2009, powieść), „Małpy
Pana Boga – „Słowa” (2011), „Obrazy” (2013), „Z bandytą w windzie” (felietony 2015), „Małpy
– Kukułka na koniu trojańskim. Retrospekcje” (2017). Napisał scenariusze do komiksów
Bogusława Polcha: „Funky Koval” (z Jackiem Rodkiem) i „Wiedźmin” (1993/95)
(z Andrzejem Sapkowskim). Jest również scenarzystą komiksów: „Planeta robotów”
(1986/89) – rysunki Jacek Skrzydlewski, „Naród wybrany” (1992) –
rysunki Jarosław Musiał.
56

Dziadek – Teodor Korzeniowski, herbu Nałęcz – ziemianin,
porucznik Księstwa Warszawskiego, weteran Raszyna
w 1809 r., kapitan szwadronu 8. Pułku Ułanów sformowanego
za własne pieniądze w 1831 r. Ojciec – Apollon Korzeniowski,
zręczny poeta i ubogi gospodarz, spiskowiec obozu „Czerwonych”
przed powstaniem styczniowym w 1863 r., więzień warszawskiej
Cytadeli, zesłaniec. Stracili Korzeniowscy w walce
z carem Rosji majątek i zdrowie. Wnuk – Józef Teodor Korzeniowski
– jako kilkulatek zadedykował babci swoją fotografię:
„[…] wnuczek, Polak – katolik i szlachcic, KONRAD”. Był
synem skazańca, a to oznaczało zamknięcie drogi do kariery,
jeśli nie wieloletnią carską służbę wojskową. Gmina miejska
Krakowa odmówiła mu jako poddanemu rosyjskiemu prawa
do zamieszkania, chociaż na cmentarzu Rakowickim na grobie
jego ojca widniał napis „Ofiara moskiewskiego męczeństwa”.
Wymagano obywatelstwa austriackiego. Korzeniowski
nie cierpiał Rosji i Niemców. Nie lubił też rewolucjonistów
i idealistów. Wierzył w moralne aksjomaty XIX w. i zachodnią
cywilizację. Pozostała emigracja – lata przełomowe to 1874 –
ruszył na morze, 1880 – uzyskał dyplom oficera marynarki,
1884 – został dyplomowanym kapitanem statku. Przestał być
poddanym cara! Debiutował powieścią w 1895 r. Angielskiego
nauczył się w wieku 21 lat.
Kiedy w 1914 r. odwiedził Galicję, rodzina jego kuzynki
Anieli Zagórskiej – późniejszej tłumaczki – prowadziła w Zakopanem
pensjonat „Konstantynówka”. Zatrzymywał się tam
m.in. Józef Piłsudski. Korzeniowski przed wyjazdem z Krakowa
widział jeszcze 1 sierpnia wieczorem manifestację
na cześć zmobilizowanego Związku Strzeleckiego Piłsudskiego.
Entuzjazmu nie podzielił. Później jednak zbliżył się
do piłsudczyków: Augusta Zaleskiego i Józefa Retingera, którzy
lobbowali za Polską w Londynie. W gabinecie Korzeniowskiego
wisiał „kolorowy drzeworyt Jastrzębowskiego wyobrażający
Marszałka Piłsudskiego na koniu”.
Gdyby doszło do spotkania tych dwóch osobistości, to jakie
mieliby wspólne tematy? Po pierwsze, powstanie styczniowe
– obaj z niego wyrośli, ale dla Korzeniowskiego – to uraz i klęska,
dla Piłsudskiego, młodszego o 10 lat – legenda i pobudka
do czynu. Po drugie, teza Korzeniowskiego – o najlepszym
dla Polaków wyniku wojny: „gdyby Rosja została pobita przez
Niemcy, a Niemcy przez Anglię i Francję”. Po trzecie, obowiązek
i honor w sytuacjach krytycznych – nawet za cenę życia.
57

58

59

Pod koniec 1918 r. klęska państw zaborczych w wojnie była nieunikniona. Rosja, miotana rewolucją
i wojną domową, już w marcu podpisała układ pokojowy z państwami centralnymi, oddając im w praktyce
kontrolę nad ziemiami polskimi. Traktat brzeski jednak nie uratował Niemiec – przegrana na froncie
zachodnim w drugiej bitwie nad Marną definitywnie przekreśliła szansę na zdobycie Paryża i ostateczne
zwycięstwo. W tej sytuacji 5 października rząd Rzeszy ogłosił przyjęcie 14 punktów prezydenta Wilsona
jako podstawy do rozmów o zawieszeniu broni między Niemcami a ententą. Wielonarodowościowe
Austro-Węgry także chyliły się ku upadkowi, targane od wewnątrz dążeniami niepodległościowymi zamieszkujących
je ludów. Aby ratować państwo, cesarz Karol Habsburg planował przekształcenie monarchii
w związek niezależnych państw. Działania te nie mogły już jednak nic pomóc, czemu dał wyraz
m.in. poseł Ignacy Daszyński, który w parlamencie austriackim głośno mówił o żądaniach niepodległościowych
Polaków.
W obliczu upadających potęg zaborczych i jasnych deklaracji ententy na temat konieczności powstania
wolnej i zjednoczonej Polski, Polacy w różnych częściach zaboru austriackiego przystąpili do tworzenia
struktur przyszłego państwa. Jednym z ośrodków, gdzie szybko przystąpiono do działania, było
leżące na uboczu wielkiej polityki Zakopane. Ten podhalański kurort już na przełomie XIX i XX w. stał się
jednym z ważniejszych ośrodków życia kulturalnego Polaków oraz miejscem wypoczynku i pracy wielu
polskich artystów i intelektualistów. Jednym z nich był Stefan Żeromski.
Grzegorz Niewiadomy
SCENARIUSZ
Studiował historię na Uniwersytecie Gdańskim. Jest
autorem wielu publikacji z zakresu dziejów i etnografii Podhala, historii
malarstwa polskiego oraz historii i krajoznawstwa Pomorza. Opublikował m.in.
„Krajobraz z Góralem. Tatry i Podhalanie w malarstwie polskim 1836–1945” (Gdańsk
1995), „Stąd cały świat widać lepiej… Poronina historia malownicza 1836–?” (Pelplin–
Poronin–Gdańsk 2001), „Trójmiasto. Przewodnik krajoznawczy” (Gdynia
2003 i następne).
Paweł Niewiadomy
SCENARIUSZ
Ukończył studia na kierunkach filologia polska i historia oraz podyplomowe
studia z gedanistyki na Uniwersytecie Gdańskim. Pracuje jako historyk. Jest autorem
i współautorem scenariuszy kilku sztuk teatralnych, m.in.: „Spotkanie z Autorem”, „Operacja:
pustynna gra”, „Prawy profil” i „Koci koci łapci” oraz słuchowiska „Odysseus Geron”
uhonorowanego nagrodą publiczności na Festiwalu „Dwa Teatry” w 2015 r. Napisał
także autorski dramat „Cela”. W publikacji „100 na 100. Antologia komiksu na stulecie
odzyskania niepodległości” zadebiutował jako scenarzysta komiksowy.
82

RZECZPOSPOLITA
ZAKOPIAŃSKA
Przemysław Kłosin
Ukończył technikum ekonomiczne.
Jest samoukiem, nigdy nie uczęszczał do żadnej szkoły
plastycznej. Od dziecka pasjonował się komiksami i chciał być rysownikiem.
Kilkanaście lat pracował jako ilustrator i animator w jednym z wydawnictw
edukacyjnych. Jako autor komiksu debiutował w antologii „Awantura 2.0”,
do której napisał i narysował komiks science fiction „Zaraza”. Głównie rysuje
dla wydawnictw zagranicznych. Stworzył kilka komiksów oraz okładek dla
wydawnictwa Zenescope i od lat współpracuje z holenderskimi wydawnictwami
Don Lawrence Collection oraz ComicWatch. W wrześniu 2018 r. w Holandii
i Belgii będzie miał premierę komiks jego autorstwa „Jylland”,
do scenariusza Bruno De Roover Moreau.
RYSUNKI
83

84

85

86

130
Jedną z pierwszych decyzji francuskiego Zgromadzenia Narodowego po wybuchu rewolucji francuskiej
było ogłoszenie „Deklaracji praw człowieka i obywatela” (26 sierpnia 1789 r.). Zawierała ona najważniejsze
hasła, o które chcieli walczyć Francuzi. Zostały w niej zapisane zasady suwerenności narodu
oraz prawa jednostki do wolności, własności, bezpieczeństwa i oporu wobec niesprawiedliwej władzy.
Dokument nie poruszał jednak kwestii niewolnictwa, statusu ludzi bez majątku czy praw kobiet. Dlatego,
wzorując się na treści „Deklaracji”, pisarka Olimpia de Gouges (1748–1793) wydała w 1791 r. kolejny
dokument – „Deklarację praw kobiety i obywatelki”. Wystąpienie de Gouges zostało jednak zignorowane,
ale stało się ono początkiem walki kobiet o swoje prawa, w tym również prawa polityczne. Musiało bowiem
minąć prawie 100 lat, aby kobiety weszły do parlamentów.
Pierwszym krajem, który przyznał wszystkim kobietom powszechne prawo wyborcze, była Nowa
Zelandia (1893). Jej tropem poszła wkrótce Australia (1902). Jako pierwsze w Europie prawa wyborcze
otrzymały Finki (1906). Wielkie Księstwo Finlandii wchodziło wówczas w skład Cesarstwa Rosyjskiego,
ale cieszyło się znaczną autonomią, przejawiającą się m.in. prawem do własnego, demokratycznie wybranego
parlamentu.
Proces emancypacji kobiet gwałtownie przyspieszył w czasie I wojny światowej. Podczas gdy miliony
mężczyzn walczyło na frontach, ich miejsce w administracji, w fabrykach, w kopalniach, w policji
i na kolei zajęły kobiety. Ich wkład w gospodarkę wojenną okazał się bezcenny, co doceniono właściwie
we wszystkich krajach biorących udział w wojnie. „Wojna obecna zrównała kobietę i mężczyznę” głosiła
w wielu krajach ówczesna prasa. Przejawiło się to przyznaniem kobietom praw politycznych po zakończeniu
wojny. Także w rodzącej się Polsce problem praw wyborczych kobiet musiał zostać rozwiązany.

GŁOS
KOBIET
Katarzyna Babis
Ukończyła
grafikę na Wydziale
Artystycznym Uniwersytetu
Marii Curie-Skłodowskiej
w Lublinie. Z zawodu jest
grafikiem i pracuje w branży
związanej z grami. Debiutowała
w 2013 r. komiksem „Tequila”.
Tworzy komiksy satyryczno-
-polityczne dla amerykańskiego
portalu The Nib, współpracuje
z Anją Rubik, rysując komiksy
do projektu #sexed.pl. Pod
pseudonimem Kiciputek
publikuje w Internecie
autorskie krótkie formy
komiksowe.
SCENARIUSZ I RYSUNKI
131

132

133

134

Jerzy
Kochanowski
Profesor nauk
humanistycznych,
pracuje w Instytucie
Historycznym Uniwersytetu
Warszawskiego, wykładał
także na uniwersytetach
w Moguncji i Jenie
(Niemcy). Zajmuje się
dziejami Polski i Europy
Środkowo-Wschodniej
(zwłaszcza Węgier i Niemiec)
w XX w., m.in. systemami
autorytarnymi, stosunkami
polsko-niemieckimi,
historią społeczną
PRL-u. Autor takich
publikacji, jak „Rewolucja
międzypaździernikowa.
Polska 1956–1957” (2017,
nagroda historyczna
„Polityki” 2018), „O jaką
wojnę walczyliśmy?
Teksty z lat 1984–2013”
(2013), „Tylnymi drzwiami.
Czarny rynek w Polsce
1944–1989” (2010 i 2015,
tłumaczenie niemieckie
i angielskie), „W polskiej
niewoli. Niemieccy jeńcy
wojenni w Polsce 1945–1950”
(2001, tłumaczenie
niemieckie). Odznaczony
Srebrnym Krzyżem
Zasługi za pracę naukową,
dydaktyczną i działalność
społeczną (2010).
WYBOISTA
DROGA DO
NIEPODLEGŁEJ
JAK POLSKA ODZYSKAŁA NIEPODLEGŁOŚĆ?
Zniknięcie w końcu XVIII w. tak wielkiego kraju, jak Rzeczypospolita
było zjawiskiem na tyle niezwykłym, że powszechnie powątpiewano,
by było to rozwiązanie trwałe. Również w podzielonym kraju niepodległość
stała się wręcz obsesją narodową. Osiągnięcie celu zależało
jednak nie tyle od postaw społeczeństwa, ile przede wszystkim od korzystnej
sytuacji międzynarodowej. Tymczasem tzw. sprawa polska,
tak ważna dla Polaków, opinię międzynarodową czasami poruszała,
ale częściej niepokoiła. Sądzono, że odrodzenie Rzeczypospolitej
w granicach przedrozbiorowych zakłóciłoby status quo na kontynencie,
niewielu zaś chciało dla Polaków zadzierać z imperiami Romanowów,
Habsburgów czy Hohenzollernów.
W rezultacie oba wielkie XIX-wieczne zrywy Polaków – powstania listopadowe
i styczniowe – nie miały szans powodzenia bez politycznego
i militarnego wsparcia z zewnątrz, a tzw. kongres paryski (1856), kończący
wojnę krymską, był ostatnią znaczącą XIX-wieczną konferencją
międzynarodową, na której pojawiła się – choć raczej w kuluarach –
sprawa polska. Powstanie styczniowe tak skutecznie wymazało ją z porządków
dziennych dyplomatycznych zgromadzeń, że w „Królu Ubu”
Alfreda Jarry’ego (1896) padło słynne zdanie „W Polsce, czyli nigdzie”.
Sprawa polska drgnęła w trakcie wojny japońsko-rosyjskiej
(1904–1905). Jednocześnie wyraźnie okazało się, że polskie elity polityczne
są podzielone i widzą przyszłość Polski w odmienny sposób.
Przykładem tego był równoczesny pobyt w Japonii (1904) Piłsudskiego
i Dmowskiego. Pierwszy namawiał do poparcia insurekcyjnych planów
Polaków, drugi dowodził, że antyrosyjskie zamieszki nie mają szans.
Ostatecznie Piłsudski otrzymał zaledwie symboliczną pomoc, zaś
przebieg wydarzeń lat 1905–1907 dobitnie pokazał, że na odzyskanie
niepodległości dzięki barykadom nie ma co liczyć. Chociaż Piłsudski
nie zarzucił planów powstańczych, to oparł je nie na rewolucji, lecz
202

wojnie, najlepiej z Rosją. Centrum przygotowań
stała się autonomiczna Galicja, gdzie w 1908 r.
powstał tajny Związek Walki Czynnej, a dwa lata
później legalne organizacje paramilitarne: Strzelec
(w Krakowie) i Związek Strzelecki (we Lwowie).
Gęstniejąca, przez wojny bałkańskie, atmosfera
wpłynęła na powstanie innych organizacji,
np. Drużyn Bartoszowych czy Polskich Drużyn
Strzeleckich. Ich działalność koordynować miała
utworzona pod koniec 1912 r. Komisja Tymczasowa
Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.
Plan był prosty: z chwilą wybuchu wojny
„kadrowe” oddziały miały wkroczyć do Królestwa,
porywając za sobą masy, a z utworzoną z nich armią
polską państwa zaborcze musiałyby się liczyć.
Resztę zostawiono rozwojowi wypadków.
Przyszło się jednak boleśnie rozczarować. Wkraczający
do Królestwa strzelcy zostali przyjęci
zimno. Zamiast wielkiej armii powstały stosunkowo
nieliczne – ale za to o dużym znaczeniu politycznym
– Legiony, podporządkowane najpierw
Austriakom, a potem Niemcom (Piłsudski został
komendantem pierwszej z trzech brygad). Wszystkie
państwa zaborcze ograniczyły się do niewiele
znaczących propolskich gestów. Najodważniejsi
byli Rosjanie. Tak zwany manifest wielkiego księcia
Mikołaja Mikołajewicza (14 VIII 1914) zapowiadał
zjednoczenie ziem polskich pod berłem carów.
Szybko też utworzono polski oddział (tzw. Legion
Puławski), co miało jednak – mimo szykownych
mundurów – znaczenie wyłącznie propagandowe.
Sytuacja zmieniła się, kiedy do końca 1915 r. dużą
część zaboru rosyjskiego zajęli Niemcy i Austriacy.
Wtedy zarówno oni, jak i Rosjanie zaczęli zabiegać
o przychylność Polaków. Rosjanie obiecali autonomię,
Niemcy pozwolili m.in. na otwarcie w Warszawie
uniwersytetu i politechniki. Nie mogło to jednak
zadowolić ani Piłsudskiego, ani Dmowskiego.
Pierwszy, w lipcu 1916 r. poprosił o dymisję z Legionów,
drugi, w końcu 1915 r. przeniósł się z Petersburga
na Zachód, lobbując dla sprawy polskiej
w Londynie i Paryżu. Miał ku temu tym większe
szanse, że w stronę Polaków zaczęły życzliwiej patrzeć
coraz dotkliwiej odczuwające brak żołnierzy
państwa centralne. W rezultacie, 5 XI 1916 cesarze
Austrii i Niemiec ogłosili powstanie państwa
polskiego, na razie bez określonych granic. Jakby
nie oceniać znaczenia tzw. aktu 5 listopada, sprawił
on, że sprawa polska wróciła do polityki międzynarodowej.
Państwa ententy, zaniepokojone ewentualnym
pojawieniem się armii polskiej po stronie
Niemiec, zaczęły skłaniać Rosję do złożenia daleko
idących obietnic. Do licytacji wtrącił się prezydent
USA Wilson, stwierdzając 22 I 1917 w orędziu
do senatu, że obie walczące strony chcą Polski
odrodzonej i niepodległej. Sprawy nabrały tempa
po wybuchu rewolucji lutowej w Rosji. Prawo
Polaków do samodzielnego bytu uznali najpierw
bolszewicy (co nie miało wtedy jeszcze znaczenia),
a dwa dni później Rząd Tymczasowy przyznał
Polakom „pełne prawo samostanowienia”, choć
w bliskim i nieokreślonym związku z Rosją. Tym
samym Rosja znów przebiła przeciwników. Więcej
– zaczęła tworzyć silne polskie jednostki (tzw.
Korpusy Polskie). Teraz również Francuzi mieli
rozwiązane ręce, wyrażając w czerwcu 1917 r. zgodę
na tworzenie polskiej armii. Nadzór polityczny
nad nią sprawował kierowany przez Dmowskiego
Komitet Narodowy Polski, wkrótce uznany przez
wszystkie państwa ententy za oficjalne przedstawicielstwo
polskie. Niejako podsumowaniem stanowiska
mocarstw zachodnich był 13 punkt z kolejnego
orędzia Wilsona (8 I 1918), podkreślający
jako jeden z celów wojny utworzenie państwa polskiego
z dostępem do morza.
Nad Wisłą nową koniunkturę polityczną wyczuł
również Piłsudski, który ostatecznie zerwał z państwami
centralnymi, co przypłacił w lipcu 1917 r.
uwięzieniem. Niemcy bynajmniej nie zrezygnowali
z Polski, powołując we wrześniu 1917 r. tzw.
Radę Regencyjną (Polska miała być monarchią!),
która desygnowała w grudniu 1917 r. rząd. Instytucje
te, mimo ograniczonych kompetencji, przygotowały
fundament pod przyszłe państwo polskie:
wojsko, administrację, skarbowość, sądownictwo,
szkolnictwo.
Przewrót bolszewicki wyeliminował na jakiś
czas Rosję z wpływu na sprawę polską, zaś państwa
ententy skłonił do opowiedzenia się za Polską
suwerenną i silną, mogącą zastąpić państwo
carów. Tymczasem pogarszały się relacje między
Polakami a Niemcami i Austriakami, zwłaszcza
po zawarciu przez nich tzw. pokoju chlebowego
z Ukrainą (9 II 1918) i oddaniu jej Chełmszczyzny.
Coraz powszechniej zdawano sobie sprawę,
że przegrana państw centralnych jest tylko kwestią
czasu. Na schedę po nich liczyły dwa obozy: narodowi
demokraci i zdominowana przez piłsudczyków
lewica niepodległościowa. Pierwsi dysponowali
poparciem Zachodu i formowaną we Francji
tzw. Błękitną Armią, dowodzoną przez gen. Hallera,
drudzy mieli zaplecze w kraju i siłę zbrojną w postaci
Polskiej Organizacji Wojskowej. Państwa centralne
rozpadły się tak niespodziewanie i szybko,
203

że wygrali – jak to zwykle bywa – ci, którzy byli
na miejscu. 30 X 1918 r. krakowska Polska Komisja
Likwidacyjna (grupująca i socjalistów, i konserwatystów)
przejęła władzę nad Małopolską Zachodnią,
w nocy z 6 na 7 listopada powstał w Lublinie Tymczasowy
Rząd Ludowy Republiki Polskiej (Ignacy
Daszyński), zaś 10 listopada przyjechał do Warszawy
zwolniony z Magdeburga Piłsudski – od 22 listopada
Tymczasowy Naczelnik Państwa. Po wyborach
do sejmu w styczniu 1919 r. i ostatecznym ukonstytuowaniu
się organów państwa, Polska została
uznana przez USA (30 I 1919), Francję (24 II), Wielką
Brytanię (25 II) i Włochy (27 II).
Polska zaistniała więc de iure, ale jej granice
należało dopiero wywalczyć. Pierwszym frontem
stała się Galicja Wschodnia, gdzie w nocy z 31 X
na 1 XI 1918 r. Ukraińcy podjęli próbę zajęcia Lwowa,
natrafiając na zaciekły opór Polaków. Oddziały
ukraińskie wokół Lwowa zostały rozbite do 20 IV
1919, zaś do lipca wojska polskie zajęły całą Galicję
Wschodnią, docierając do Zbrucza.
Nie był to jedyny teatr działań na wschodzie.
W lutym 1919 r. polskie oddziały zetknęły się z Armią
Czerwoną. Piłsudski nie dążył jednak do szybkiego
uderzenia na bolszewików, wolał bowiem
słabych „Czerwonych” od silnych „Białych”. Dlatego
zaatakował dopiero wtedy, gdy „Biali” nie mieli
już szans na zwycięstwo. Nie rezygnował też z pomysłu
utworzenia systemu państw buforowych,
sfederowanych z Polską i przez nią przewodzonych.
Wstępem miała być umowa z Petlurą (21 IV
1920). Rozpoczęte cztery dni później działania toczyły
się ze zmiennym szczęściem: 7 maja Polacy
stanęli pod Kijowem, trzy miesiące później Armia
Czerwona – pod Warszawą. Wtedy też angielski
minister spraw zagranicznych Curzon zaproponował
przebieg granicy, zrealizowany z niewielkimi
zmianami ćwierć wieku później. Wojna się jednak
nie skończyła i w połowie sierpnia kontrofensywa
polska zmusiła Armię Czerwoną do odwrotu.
12 X 1920 podpisano w Rydze rozejm, pokój zaś
w tym samym mieście, 18 III 1921. Granica biegła
150–250 km na wschód od linii Curzona, od Dzisny
na północy, do Zbrucza na południu. Natomiast
spaliła na panewce idea federacyjna Piłsudskiego.
Nierozwiązana pozostawała kwestia Wileńszczyzny,
którą bolszewicy przekazali Litwie Kowieńskiej.
Prawa do tego rejonu przyznawała Litwie
również umowa z Polską zawarta 7 X 1920 r. w Suwałkach.
Ominięto ją w sposób makiaweliczny:
dwa dni później „zbuntowane” oddziały polskie
gen. Żeligowskiego zajęły Wilno, tworząc teoretycznie
niepodległe państwo, tzw. Litwę Środkową,
przyłączoną do Polski na początku 1922 r. Ostatecznie,
granica wschodnia Polski została uznana
przez Radę Ambasadorów państw ententy w marcu
1923 r.
Zachodnią granicę uznano nieco wcześniej.
W zaborze pruskim utrzymywał się od listopada
1918 r. chwiejny stan polsko-niemieckiej dwuwładzy,
zmierzający do konfliktu zbrojnego. Powstanie
wybuchło 27 XII 1918 r. w Poznaniu i do połowy
stycznia 1919 r. Polacy zajęli Wielkopolskę. W lutym
1919 państwa ententy wymusiły korzystny dla
Polaków rozejm, granica zaś miała zostać określona
przy stole, a nie w okopach. Francja chciała
osłabienia Niemiec, żądając dla Polski m.in. całego
Górnego Śląska i Pomorza Gdańskiego, na co
nie zgadzała się Wielka Brytania. Ostatecznie
Polska otrzymała w Wersalu większość prowincji
poznańskiej i część Pomorza z Bydgoszczą i Toruniem,
z – niewielkim – dostępem do morza. Gdańsk
został wolnym miastem, a o losach Górnego Śląska
i Mazur miały zdecydować plebiscyty.
Plebiscyt miał też rozstrzygnąć o losach spornej
części Śląska Cieszyńskiego, tzw. Zaolzia, zajętego
zbrojnie przez Czechosłowację w styczniu 1919 r.
Państwa ententy, mające z nią dobre stosunki,
obawiały się o wyniki głosowania. Wykorzystały
trudną sytuację Polski w lipcu 1920 r., skłaniając
ją do rezygnacji z plebiscytu i większości spornego
terenu. Niepowodzenia na froncie miały też
wpływ na plebiscyt na Warmii i Mazurach (11 VII
1920), podczas którego za Polską padło tylko ok.
3,5% głosów. Na zarządzanym przez komisję międzysojuszniczą
Górnym Śląsku plotka o upadku
Warszawy skłoniła organizacje niemieckie do antypolskich
ekscesów, co doprowadziło do wybuchu
drugiego powstania śląskiego (19–25 VIII).
Zarówno Polska, jak i Niemcy starały się, nie zawsze
legalnymi środkami, uzyskać korzystny dla
siebie wynik. 20 III 1921 za Polską oddano 40,4%
głosów, co dało entencie pretekst do niekorzystnego
dla Polski podziału Śląska. W rezultacie
w nocy z 2 na 3 V 1921 wybuchło trzecie powstanie
śląskie. Powstańcom udało się zająć większość
obszaru plebiscytowego, co miało zasadnicze
znaczenie przy podjętej 12 X 1921 r. przez
Radę Ligi Narodów decyzji o podziale Śląska
(Polska otrzymała 29% obszaru plebiscytowego
z większością przemysłu i kopalń). Wywalczenie
granic było jednak dopiero wstępem do budowy
odzyskanego państwa.
204

Partner główny wydania
Partner edukacyjny
komiksowy hołd na STUlecie
odzyskania niepodległości
Partnerzy
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, wydawca
legendarnego „Elementarza” Mariana Falskiego,
oddają w Państwa ręce kolejną publikację, która
przejdzie do historii gatunku.
Wybitni rysownicy, scenarzyści, naukowcy, publicyści
i eksperci połączyli siły i stworzyli dzieło
na miarę stulecia odzyskania niepodległości.
Na skrzyżowaniu obrazu i słowa po raz pierwszy
spotkali się w jednej publikacji mistrzowie pióra
i ołówka: dr Wojciech Birek, prof. Jerzy Bralczyk,
Henryk „Papcio Chmiel” Chmielewski, Zbigniew
Kasprzak, prof. Jerzy Kochanowski, Tomasz
Kołodziejczak, prof. Janusz Morbitzer, Andrzej
O. Nowakowski, Maciej Parowski, Bogusław
Polch, dr Adam Rusek, prof. Jerzy Szyłak, Marek
Szyszko i wielu innych.
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne S.A.
Al. Jerozolimskie 96
00-807 Warszawa
www.wsip.pl
www.sklep.wsip.pl
Infolinia: 801 220 555