wersja do druku - Wittchen

Neuschwanstein jest najbardziej szalonym
projektem architektonicznym Ludwika.

warto zobaczyć
OŚNIEŻONE SZCZYTY I KWIECISTE ALPEJSKIE ŁĄKI, GŁĘBOKA ZIELEŃ LASU BAWARSKIEGO,
POLA CHMIELU, ROZRZUCONE WZDŁUŻ SZLAKU ROMANTYCZNEGO KLASZTORY
I KOŚCIOŁY, ŚREDNIOWIECZNE I BAROKOWE MIASTA, SŁYNĄCE Z LETNIEGO FESTIWALU
WAGNEROWSKIEGO BAYREUTH, BISKUPI BAMBERG I COBURG, MIASTO ZŁOTNIKÓW
AUGSBURG, RENESANSOWA NORYMBERGA CZY WRESZCIE MONACHIUM SŁYNĄCE
Z PIWNEGO ŚWIĘTA OKTOBERFEST... BAWARIA TO NAJWIĘKSZY NIEMIECKI LAND,
ZACHWYCAJĄCY URODĄ KRAJOBRAZU, RÓŻNORODNOŚCIĄ I BOGATYM DZIEDZICTWEM
KULTUROWYM, A PRZEDE WSZYSTKIM SŁYNĄCY Z ZAMKÓW I PAŁACÓW.
MARZENIA
szalonego króla
W Bawarii zamki można spotkać wszędzie:
zarówno w wielkich miastach, jak i pośród gór.
Zazwyczaj są to królewskie siedziby i letnie rezydencje,
czasem warowne twierdze i potężne
zamczyska, a niekiedy zameczki zabawki, które
olśniewają przepychem i oryginalnym kształtem.
Nie brak wśród nich budowli historycznych (niektóre
pochodzą jeszcze ze średniowiecza), rodowych
siedzib zamieszkiwanych przez władców od wielu
pokoleń. Jednak to wcale nie te najstarsze
przyniosły Bawarii sławę krainy zamków. Dokonał
tego jeden człowiek – Ludwik II. Niezwykły król,
który urodził się w zamku, żył dla zamków, z ich
powodu popadł w ruinę, został odsunięty od
władzy i zmarł, posądzany nawet o szaleństwo.
ZAMEK NIMF
Królestwo Bawarii powstało w czasach napoleońskich,
w 1806 roku. Od samego początku jego
stolicą było Monachium – miasto założone w XII wieku
przez Henryka Lwa. Swą nazwę wzięło od mnichów
(Mönche), jednak nieprzerwanie od 1180 do
1918 roku było miastem królewskim – siedzibą
dynastii Wittelsbachów. Dziś 1,5-milionowa
metropolia bywa nazywana niemieckim Paryżem.
Przyjeżdżają tu na studia młodzi ludzie, chętnie
Ludwik dorastał w Hohenschwangau,
zamku swego ojca Maksymiliana II.
WITTCHEN 37

warto zobaczyć
W Zamku Nimf urodził się Ludwik II Bawarski.
osiedlają się także artyści. Obcokrajowców
przyciągają tu uczelnie wyższe, słynne ogródki
piwne i liczne zabytki. Jedną z największych
atrakcji jest z pewnością zespół parkowo-pałacowy
Nymphenburg. Barokowy Zamek Nimf niegdyś
służył za letnią rezydencję władcom z dynastii
Wittelsbachów. Jego budowę – rozpoczętą w 1664
roku – ostatecznie ukończono dopiero w XIX wieku.
Pięciu kolejnych władców Bawarii (Ferdynand Maria,
Max Emanuel, Karl Albrecht, Max III Joseph i Max IV
Joseph) przebudowywało zamek i upiększało go
zgodnie z własnymi upodobaniami i duchem
epoki, zatrudniając w tym celu najznakomitszych
architektów i dekoratorów wnętrz. Zamek
otacza ogromy park i liczne budowle – uznawany
za arcydzieło rokoka domek myśliwski Amalienburg,
kąpielowy Badenburg, wyposażony w stylu
chińskim Pagodenburg... Wydaje się nawet, że
są one co najmniej tak atrakcyjne jak główny
budynek Nymphenburga, w którym w sierpniu
1845 roku urodził się Ludwik II Bawarski.
OSTATNI ROMANTYK
Miał kilka przydomków. Paul Verlaine nazywał
go „jedynym prawdziwym królem XIX wieku”,
bawarscy ministrowie: „szalonym” albo „obłąkanym”.
Na stałe przylgnęło jednak do niego
miano Bajkowego Króla – ze względu na
marzycielską naturę i wyjątkową spuściznę,
jaką po sobie pozostawił.
Na tron wstąpił po śmierci ojca, jako niespełna
dziewiętnastolatek. Nie był władcą praktycznym,
nie był też z pewnością człowiekiem rozsądnym.
38 WITTCHEN
Nie miał zamiłowania ani do rządzenia, ani do
wojen. Zmuszono go do udziału w jednej – z Prusami
– którą Bawaria przegrała w 1866 roku. Przed
kolejną – tym razem u boku Prus, a przeciwko
Francji – król po prostu uciekł z Monachium w Alpy.
Polityka i podboje go nie interesowały. Wolał
przebywać w świecie marzeń i odgrywać baśniowe
postacie. Jeszcze w rezydencji w Monachium kazał
na jednym z pięter zbudować sobie ogród zimowy,
pełen egzotycznych roślin i ptaków, ze sztucznym
jeziorem w centrum. Lubił pływać po nim złotą gondolą.
Lubił też jeździć konno, wędrować po górach,
a nade wszystko słuchać muzyki. Jego uwielbienie
dla Wagnera – romantycznego twórcy, przywracającego
do życia legendarne postaci z germańskiej
historii – było tak wielkie, że sprowadził kompozytora
do Monachium, planował nawet wybudować dla
niego operę. Wagner okazał się jednak zbyt kosztownym
gościem, a w dodatku awanturnikiem.
Ministrowie namówili króla, by się go pozbył, na
co Ludwik – choć z niechęcią – musiał przystać.
Nie przeszkodziło mu to jednak w realizacji innych
ekscentrycznych pomysłów. Najważniejszym z nich
było właśnie budowanie imponujących, baśniowych
zamków. By spełniać swoje marzenia, pełnymi
garściami czerpał z bawarskiego skarbca.
Zdawać by się mogło, że władca państwa
nie może popaść w ruinę. Ludwik miał do
dyspozycji 5 milionów marek w złocie rocznie
i nieograniczony kredyt w kasie państwowej.
Do czasu. Gdy zadłużył kraj na 14 milionów marek
w złocie, ministrowie przestraszyli się, że jego
fanaberie zrujnują Królestwo Bawarii. Ludwik został
więc odsunięty od władzy. Najsłynniejszy bawarski
lekarz (zaocznie, bo nie przeprowadzono żadnych
badań) wydał opinię o niepoczytalności
króla. Władcę przetransportowano do zamku
Berg – spędził tam zaledwie kilka dni. 13 czerwca
1886 roku Ludwik II Bawarski utopił się
w wodach jeziora Starnberg. Nigdy nie wyjaśniono,
czy uległ wypadkowi, został zamordowany, czy
popełnił samobójstwo.
Z ŁABĘDZIEM W NAZWIE
Ludwik dorastał w bawarskim Hohenschwangau,
zamku swego ojca, Maksymiliana II. Czteropiętrowy,
wznoszący się na stromej górze, na średniowiecznych
fundamentach, z kanciastymi wieżyczkami,
żółty Hohenschwangau to pierwszy w życiu
Ludwika zamek z łabędziem (Schwan) w nazwie.
Nie był wprawdzie jego dziełem, niewątpliwie
jednak odcisnął ślad na psychice młodego władcy.
I trudno się temu dziwić. Wszak Hohenschwangau
to budowla imponująca, o średniowiecznych
korzeniach. Na jego miejscu stała niegdyś XII-wieczna
warownia Schwanstein, należąca do rycerskiego
rodu Schwangau, chlubiącego się łabędziem
w herbie. Przebudowana w latach 1538–1547,
dwadzieścia lat później stała się własnością
rodu Wittelsbachów. W latach 1832–1836 książę
(a późniejszy król) Maksymilian II – ojciec Ludwika
– odbudował twierdzę w stylu neogotyckim.
Zamek zyskał nową nazwę i wystrój w stylu
romantycznej epoki Goethego i Wagnera. Urządzone
z ogromnym przepychem wnętrza zdobią motywy
inspirowane dziejami mitycznego Lohengrina,

ycerza łabędzia. Poświęcono mu przede wszystkim
przepyszny Hall Łabędziego Rycerza. W pozostałych
komnatach pojawiają się motywy z sag
germańskich, m.in. Nibelungów, a także sceny
z dziejów najważniejszych rodów bawarskich,
w tym oczywiście Wittelsbachów. Rozglądając się
po Hohenschwangau, nietrudno odgadnąć, po
kim Ludwik Bawarski odziedziczył upodobanie do
germańskich legend i podań, a także egzotycznych
ekstrawagancji – znajduje się tu na przykład
urządzona w stylu tureckim sypialnia królowej.
Malowidła na ścianach przedstawiają sceny
z wizyty księcia Maksymiliana w Grecji i Turcji,
zaś sofy są darem sułtana Muhameda II.
Zamek położony jest w niezwykle malowniczej
okolicy. Wokół wznoszą się majestatyczne szczyty
Alp, w tym ośnieżony Tagelberg. Z kolei ponad
wąwozem Pöllat rozciąga się łączący oba brzegi
przepaści XIX-wieczny stalowy most Marienbrücke...
Turyści przyjeżdżają tu jednak nie dla krajobrazu
Allgäu ani przyciężkich wspaniałości zamku
Maksymiliana, lecz przede wszystkim dla znajdującego
się 2 km dalej drugiego „łabędziego” zamku
– najbardziej szalonego i niewiarygodnego projektu
architektonicznego Ludwika.
Wznoszący się na stromej górze, na średniowiecznych fundamentach, z kanciastymi wieżyczkami,
żółty Hohenschwangau to pierwszy w życiu Ludwika zamek z łabędziem (Schwan) w nazwie.
Neuschwanstein robi wrażenie budowli wyjętej
wprost z filmu Walta Disneya.
BUDOWLA Z MARZEŃ I SNÓW
Biały, ze strzelistymi wieżami Neuschwanstein
(Nowy Kamienny Zamek Łabędzia) wznosi się na
skale, na wysokości blisko 1000 metrów, tuż nad
przepaścią Pöllatschlucht. Jest pierwszym z trzech
zamków zbudowanych przez Ludwika, ostatnim,
który udało się ukończyć. Ta budowla miała
przyćmić wspaniałości Hohenschwangau, a zarazem
stać się dla Bajkowego Króla idealnym miejscem
do inscenizowania życia na wzór baśni i legend.
Te same opowieści, które zainspirowały Wagnera
do napisania oper – o Parsifalu i świętym Graalu,
Nibelungach i Lohengrinie – stały się tematem
malowideł i mozaik zdobiących wnętrza
Neuschwanstein. Wyglądem zewnętrznym zamek
miał z kolei nawiązywać do budowli średniowiecznych,
a raczej do takiego ich wizerunku,
jaki stworzyli sobie w umysłach romantycy, zakochani
w wyidealizowanym obrazie niemieckiego
średniowiecza. W efekcie na niektórych obserwatorachneoromańsko-pseudomauretańsko-neogotycki
Neuschwanstein robi wrażenie budowli
wyjętej wprost z filmu Walta Disneya. Inspiracja
płynie tu jednak dokładnie w drugą stronę. To Disney,
zachwycony inwencją Ludwika, stworzył swoje
baśniowe zamki na wzór Neuschwanstein.
Król sam czuwał nad pracami budowlanymi
i wystrojem wnętrz, powierzając sporządzenie
wszystkich elementów najwybitniejszym rzemieślnikom
i artystom w kraju: architektom, projektantom
scenografii (sale często bardziej przypominają
teatralną dekorację niż komnaty mieszkalne),
kamieniarzom i malarzom historycznym. W największej
komnacie – Sali Śpiewaków, gdzie
odbywały się koncerty muzyki Wagnera – można
podziwiać malowidła ukazujące życie legendarnego
Parsifala, zaś obrazy ścienne w pracowni
króla przedstawiają sceny ze średniowiecznej
opowieści o Tannhäuserze.
Zamek zaplanowano z niewiarygodnym rozmachem
i na ogromną skalę. Budowę, którą
kierowali architekci Riedel i Dollman, rozpoczęto
w 1869 roku, a ukończono w 1886 – roku śmierci
Ludwika. Tylko podczas jednego roku zużyto
ponad 5 tys. ton piaskowca, ponad 510 ton
marmuru i 400 tys. cegieł. Przejście przez
wszystkie komnaty i korytarze zajmuje tyle
czasu, ile 35-kilometrowy spacer. Całkowity koszt
budowy i urządzania wnętrz przekroczył sześć
milionów marek. Trudno się więc dziwić przedstawicielom
bawarskiego rządu, że postanowili
uniemożliwić królowi dalsze szaleństwa.
WITTCHEN 39

warto zobaczyć
Ludwik przebywał w swej sypialni w Neuschwanstein
– zdobionej freskami przedstawiającymi
sceny z „Dziejów Tristana i Izoldy” – kiedy do
komnaty wdarli się wysłannicy ministrów, pojmali
władcę i kazali mu podpisać akt abdykacji. Nikt
wówczas nie przypuszczał, że Nowy Kamienny
Zamek Łabędzia stanie się jedną z największych
atrakcji turystycznych w południowych Niemczech.
Dziś co roku przybywa tu około miliona
osób, a przychody ze zwiedzania zamku – średnio
900 tys. marek – znacznie przewyższają sumę
przeznaczoną na jego budowę.
BYĆ JAK KRÓL SŁOŃCE
Choć Neuschwanstein cieszy się największą
sławą, Ludwik II Bawarski pozostawił po sobie
jeszcze dwa inne zamki. Szalony król zakochany
był bowiem nie tylko w bohaterach Walhalli, ale
także w swym imienniku, francuskim Ludwiku XIV,
Królu Słońce. Zapragnął więc pozostawić po
sobie budowle godne Wersalu.
Zapewne właśnie we wspaniałościach Wersalu
należałoby doszukiwać się inspiracji dla neo-
40 WITTCHEN
Linderhof jest budowlą godną Wersalu.
barokowego zamku Linderhof. Choć nieco przypomina
on kremowy tort, nie jest jednak kopią
żadnej istniejącej budowli – na jego styl złożyły
się Petit Trianon i inne osiemnastowieczne
budowle francuskie. Przy Neuschwanstein Linderhof
prezentuje się umiarkowanie ekstrawagancko.
To najmniejszy z trzech zamków Ludwika (zapewne
słuszniej byłoby nazywać go pałacem). Miał być nie
tyle architektonicznym szaleństwem, ile raczej ładną
i wygodną rezydencją. Wzniesiony w latach
1874–1878, wyśmienicie spełniał swoje zadanie
– Ludwik przebywał w nim najchętniej i najczęściej.
Sypiał w złoconych komnatach, w łożu z baldachimem
z błękitnego aksamitu. Sporo czasu spędzał również
w pokoju tureckim, odziany w strój wschodniego
baszy, paląc fajkę wodną pośród przebranej za
Turków służby. Inne niezwykłe sceny miały miejsce
w przypałacowym parku, zaprojektowanym przez
Carla von Effnera. Linderhof swą nazwę zawdzięcza
ogrodowym, dziś 300-letnim lipom (Linde).
Otoczenie budowli sprawia wrażenie bardzo
dzikiego miejsca, w rzeczywistości jest to jednak
starannie zaplanowany park angielski, stopniowo
przechodzący w otaczający go górski las (wcześniej
w miejscu pałacu znajdował się dom łowiecki
Maksymiliana II). Jedną z atrakcji ogrodu jest dom
mauretański, inną – sztuczna grota z jeziorem. Król
miał zwyczaj pływać po nim łodzią w kształcie złotej
muszli. Czasem – podczas przesilenia wiosennego
– organizował również w parku święto Germanów.
Odgrywali ich młodzi kawalerzyści, specjalnie na tę
okazję wyuczeni odpowiednich pieśni i tańców.
Dziś na terenie Linderhofu takich atrakcji już się nie
zobaczy. Największą stanowi teraz sztuczny gejzer
przed pałacem, uaktywniający się co 30 minut.
Herrenchiemsee był ostatnim i największym
zamkiem stworzonym przez Ludwika.
„Król nie był obłąkany. Był po prostu ekscentrykiem, który żył w swoim własnym świecie. Powinni byli
potraktować go bardziej wyrozumiale” – mawiała jego kuzynka, cesarzowa Austrii Elżbieta zwana Sissi.
W przeciwieństwie do Linderhofu Herrenchiemsee
– ostatni i największy zamek Ludwika – miał być
repliką Wersalu. Miał, ponieważ na realizację projektu
zabrakło funduszy i udało się ukończyć jedynie
środkową część budowli. Mimo to Herrenchiemsee
robi wrażenie rozmachem, z jakim został zaprojektowany.
Mieści się na wyspie Herreninsel, a ta z kolei
na Chiemsee, największym jeziorze Bawarii, mającym
85 km kw. powierzchni, zwanym „bawarskim
morzem” (Bayerisches Meer). Wnętrza – jak zwykle
w zamkach Ludwika – oszałamiają przepychem.
Jak wyglądałaby budowla, gdyby udało się zrealizować
pierwotne zamierzenie? Czy Bajkowemu
Królowi udałoby się przyćmić blask Króla Słońce?
Czy gdyby ministrowie nie uznali władcy za
niepoczytalnego, gdyby pozwolili mu w pełni puścić
wodze fantazji, skończyłoby się to ruiną Królestwa
Bawarii czy powstaniem kolejnych fantastycznych
budowli? W historii nie ma miejsca na „gdyby”.
Zostaje nam opowieść o królu przez jednych
uważanym za szaleńca, przez innych – za jednego
z największych wizjonerów wśród władców świata.
Zofia Sawicka
Fot. Rainer Kiedrowski, Werner Stuhler, Jim McDonald, Bernd Römmelt, Andrew Cowin, Hans Peter Merten/German National Tourist Board