14.12.2012 Views

Mankhwala a HIV ndi EDZI - PIH Model Online - Partners in Health

Mankhwala a HIV ndi EDZI - PIH Model Online - Partners in Health

Mankhwala a HIV ndi EDZI - PIH Model Online - Partners in Health

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Chiyambi<br />

<strong>Mankhwala</strong> a ma-ARV amaletsa kachirombo ka <strong>HIV</strong> kuti kasaswane <strong>ndi</strong>kuononga<br />

chitetezo cha m’thupi. <strong>Mankhwala</strong>wa samachiza <strong>EDZI</strong>, choncho munthu wodwalayo<br />

afunika kuwamwa moyo wake onse. <strong>Mankhwala</strong>wa amafunika kuwamwa panthawi<br />

yomweyomweyo tsiku lililonse komanso kutsatira malangizo ake. Azaumoyo a<br />

m’mudzi akamvetsa bw<strong>in</strong>o za mankhwala a <strong>HIV</strong>/<strong>EDZI</strong> <strong>ndi</strong>ye kuti sikudzakhala kovuta<br />

kuwalimbikitsa odwala kuti apitirize kumwa mankhwala <strong>ndi</strong> kupewa makhalidwe<br />

omwe angaike moyo wawo pachiswe. Mutu uno ufotokoza za ma-ARV <strong>ndi</strong> nkhani<br />

zokhudza kusalekeza kumwa mankhwalawa koma kutsata ndondomeko zake. Mfundo<br />

zokhuza nkhaniyi zapitirizidwa m’gawo 6, lomwe likufotokoza za zovuta zomwe munthu<br />

amakumana nazo akamwa mankhwalawa.<br />

Zol<strong>in</strong>ga<br />

Pakutha pa gawoli ophunzirawa ayenera:<br />

a Kufotokoza kuti mankhwala a ma-ARV amagwira ntchito yoletsa<br />

kachirombo ka <strong>HIV</strong> kuswana m’thupi la munthu.<br />

b Kufotokoza nthawi yomwe ma-ARV ayenera kumwedwa, kangati pa tsiku,<br />

nthawi yayitali bwanji komanso kuchuluka kwake.<br />

c Kuzi<strong>ndi</strong>kira may<strong>in</strong>a a ma-ARV <strong>ndi</strong> zizi<strong>ndi</strong>kiro zomwe zimagwiritsidwa<br />

ntchito pa makhadi ola<strong>ndi</strong>rira mankhwala.<br />

d Kufotokoza kuti ma-ARV afunika kuwasunga pamalo ouma, osawalira<br />

dzuwa, ozizirira komanso posafikira ana.<br />

e Kuzi<strong>ndi</strong>kira zizi<strong>ndi</strong>kiro zoonetsa kuti odwala akumwa mankhwala a ARV<br />

mosadukizadukiza, akuchita z<strong>in</strong>thu zoyenera kuti moyo wawo upitirire<br />

kukhala wathanzi komanso zizi<strong>ndi</strong>kiro zoonetsa kuti sakuchita zimenezi.<br />

f<br />

Kupereka chitsanzo cha kagwiritsidwe ntchito ka makhadi ola<strong>ndi</strong>rira<br />

mankhwala.<br />

g Kufotokoza zimene timatanthauza tikati munthu akumwa mankhala<br />

mosadukiza <strong>ndi</strong> mavuto amene amakhalapo.<br />

Nthawi<br />

1 Hour, 40 M<strong>in</strong>utes<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera<br />

135


136<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Mutu Mwachidule<br />

Ntchito Zoti Ziphunzitsidwe Njira Nthawi Zipangizo Zofunikira<br />

1 Mphunzitsi<br />

2 Ali<br />

afotokoza<br />

mfundo zokhudza<br />

ma-ARV, zizi<strong>ndi</strong>kiro<br />

zimene zili pa makhadi<br />

ola<strong>ndi</strong>lira mankhwala<br />

<strong>ndi</strong> kumwa mankhwala<br />

mosadukizadukiza..<br />

awiriawiri,<br />

ophunzirawa apeza<br />

njira zothetsera mavuto<br />

akumwa mankhwala<br />

modukizadukiza omwe<br />

angathe kuchitika.<br />

Kufotokoza kwa<br />

Mphunzitsi<br />

Zokambirana<br />

za M’magulu<br />

Akuluakulu<br />

Kutha<strong>ndi</strong>zana<br />

Anthu Awiriawiri<br />

Mfundo Zikuluzikulu<br />

60 M<strong>in</strong>utes<br />

40 M<strong>in</strong>utes<br />

• Matchati kapena kudzera pa mak<strong>in</strong>a a<br />

kompyuta<br />

• Chipangizo chotulutsa mawu <strong>ndi</strong> zithunzi<br />

(ngati akugwiritsa ntchito kompyuta)<br />

• Makhadi ola<strong>ndi</strong>rira mankhwala<br />

• <strong>Mankhwala</strong> a ma-ARV<br />

• Bukhu la Wazaumoyo wa M’mudzi<br />

• Makhadi ola<strong>ndi</strong>rira mankhwala<br />

• Ziyelekezo (ikatha ntchito iyi)<br />

• Bukhu la Wazaumoyo wa M’mudzi<br />

• Ma-ARV amagwira ntchito yoletsa kachirombo ka <strong>HIV</strong> kuti kasaswane m’thupi.<br />

• Munthu amamwa ma-ARV moyo wake onse.<br />

• Anthu amene ali <strong>ndi</strong> kachirombo ka <strong>HIV</strong>/<strong>EDZI</strong> afunika kumwa ma-ARV pa<br />

nthawi yomweyoyomweyo tsiku lililonse motsatira malangizo ake.<br />

• N’zovuta kumwa ma-ARV tsiku <strong>ndi</strong> tsiku kwa moyo wonse, koma ngati anthu<br />

amene ali <strong>ndi</strong> <strong>HIV</strong>/<strong>EDZI</strong> adukiza kumwa mankhwala, <strong>ndi</strong>ye kuti mankhwalawo<br />

sagwiranso ntchito.<br />

• Ngati odwala amwa mowa kapena mankhwala osokoneza bongo zimachititsa<br />

kuti ma-ARV asamagwire bw<strong>in</strong>o ntchito mthupi.<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera


Ntchito 1<br />

<strong>Mankhwala</strong> a ma-ARV<br />

Kufotokoza kwa Mphunzitsi<br />

Zokambirana za M’magulu Akuluakulu<br />

Nthawi<br />

60 M<strong>in</strong>utes<br />

Zol<strong>in</strong>ga<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

a Kufotokoza kuti mankhwala a ma-ARV amagwira ntchito yoletsa kachirombo<br />

ka <strong>HIV</strong> kuti kasapitirire kuswana m’thupi.<br />

b Kufotokoza nthawi yomwe ma-ARV ayenera kumwedwa, kangati pa tsiku,<br />

kwa nthawi yaitali bwanji komanso kuchuluka kwake.<br />

c Kudziwa may<strong>in</strong>a a ma-ARV <strong>ndi</strong> zizi<strong>ndi</strong>kiro za mankhwalawa zomwe<br />

zimagwiritsidwa ntchito pa makhadi ola<strong>ndi</strong>rira mankhwala.<br />

d Kufotokoza kuti ma-ARV amafunika kuwasunga pamalo ouma, osawala dzuwa,<br />

ozizirira komanso oti ana sangawafikire.<br />

Kukonzekera<br />

• Sonkhanitsani mankhwala a ma-ARV osiyanasiyana <strong>ndi</strong> moti muikemo<br />

mankhwalawa monga mabokosi kapena mbale.<br />

• Konzani malo osachepera asanu m’chip<strong>in</strong>damo kuti pamalo alionse pakhale<br />

anthu asanu kapena ochepera apa. Ikani mankhwala <strong>ndi</strong> makhadi ola<strong>ndi</strong>rira<br />

mankhwala pa malo alionse.<br />

•<br />

•<br />

•<br />

Zipangizo Zofunikira<br />

Matchati kapena kudzera pa mak<strong>in</strong>a a kompyuta<br />

Chipangizo chotulutsa mawu <strong>ndi</strong> zithunzi (ngati akugwiritsa ntchito kompyuta)<br />

Makhadi ola<strong>ndi</strong>rira mankhwala<br />

• <strong>Mankhwala</strong> a ma-ARV<br />

•<br />

Bukhu la Wazaumoyo wa M’mudzi<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera 137


138<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

1<br />

2<br />

»<br />

Ndondomeko<br />

<strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Uzani ophunzirawa kuti gawo l<strong>in</strong>o likufotokoza nkhani za ma-ARV.<br />

Funsani ophunzira kuti:<br />

Kodi <strong>in</strong>u kapena w<strong>in</strong>a amene mukumudziwa adamwapo mankhwala?<br />

» azimwedwa?<br />

»<br />

Kodi pali nthawi zake zenizeni zimene mankhwala ena ake a mafunika kuti<br />

Kodi pali malangizo alionse amene amafunika kutsatidwa pakumwa mankhwala ena?<br />

» Izi zili chomwechi chifukwa chiyani?<br />

(<strong>Mankhwala</strong> osiyanasiyana amagwira nthito m’matupi athu mosiyananso<br />

<strong>ndi</strong>po <strong>ndi</strong>kofunika kuti ife tis<strong>in</strong>the zochita zathu kuti mankhwalawo atitha<strong>ndi</strong>ze<br />

mokwanira.)<br />

3 Fotokozani kuti ma-ARV amaletsa <strong>HIV</strong> kuswana <strong>ndi</strong> kupha ma-CD4, omwe<br />

<strong>ndi</strong> ofunika kwambiri pachitetezo cha m’thupi. <strong>HIV</strong> ikakaswana imafooketsa<br />

chitetezo cha m’thupi. Ngati munthu amwa ma-ARV moyenera komanso<br />

mosadumphitsadumphitsa, chitetezo cha m’thupi lake chimakhala champhamvu.<br />

Munthu akapezeka <strong>ndi</strong> kachirombo ka <strong>HIV</strong>, sikuti amayamba kumwa mankhwala<br />

a ma-ARV nthawi yomweyo. Dokotala kapena namw<strong>in</strong>o pamodzi <strong>ndi</strong> wazaumoyo<br />

wa m’mudzi angaone nthawi yoti munthuyo ayambe kumwa mankhwala a ma-<br />

ARV mal<strong>in</strong>ga <strong>ndi</strong> nthazi lake.<br />

4<br />

Mutu 5<br />

<strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

<strong>Partners</strong> In <strong>Health</strong><br />

Zanmi Lasante<br />

Bo-Mphato Litsebeletsong tsa Bophelo<br />

Inshuti Mu Buzima<br />

Abwenzi Pa Za Umoyo<br />

52<br />

Anthu amene apezeka <strong>ndi</strong> <strong>HIV</strong> amakakumana <strong>ndi</strong> dokotala kamodzi mwezi<br />

ulionse. Ngati sanayambe kumwa ma-ARV adokotala kapena anamw<strong>in</strong>o<br />

amawayeza n’kuona ngati akufunikira kuyamba ma-ARV. Ngati akumwa ma-<br />

ARV dokotala amawayeza kuti aone ngati mankhwalawo akugwira nthito.<br />

Chitetezo cha m’thupi (CD4) chikachepera pa 250, dokotala kapena namw<strong>in</strong>o<br />

amamuyambitsa munthuyo ma-ARV. (Nambalayi ikhonza kus<strong>in</strong>tha mtsogolomu<br />

kufika 350.)<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera


5<br />

6<br />

7<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Fotokozani kuti pofuna kuletsa kachirombo ka <strong>HIV</strong> kuti kasaswane, wodwalayo<br />

ayenera kumwa mitundu itatu ya ma-ARV tsiku <strong>ndi</strong> tsiku. Tili <strong>ndi</strong> mwayi kuti<br />

ma-ARV ambiri amene tili nawo ku Malawi kuno, anaphatikizamo mitundu<br />

iwiri kapena itatu m’pilisi limodzi kuti munthu asamachite kumwa mapilisi<br />

ambirimbiri. Mapilisi amenewa amatchedwa amphamvu z<strong>in</strong>gapo.<br />

Anthu amene ali <strong>ndi</strong> <strong>HIV</strong> akangoyamba kumwa mankhwala afunika kumwa<br />

mankhalawa nthawi yomweyomweyo tsiku lililonse moyo wawo wonse. Uku<br />

<strong>ndi</strong>ko timati kumwa mankhwala kosadukiza. Ngati wodwala alekeza kumwa<br />

mankhwala kapena adumphitsadumphitsa kamwedwe kake, <strong>HIV</strong> imayamba<br />

kuswana <strong>ndi</strong> kupha ma-CD4. Ngati odwala ali <strong>ndi</strong> chizolowezi chomamwa<br />

<strong>ndi</strong> kulekeza kumwa ma-ARV, kachirombo ka <strong>HIV</strong> kamene kali m’thupi lawo<br />

kadzatha kulimbana <strong>ndi</strong> ma-ARV. Zikafika apa timati kachilomboko sikakumva<br />

mankhwala <strong>ndi</strong>po <strong>ndi</strong>zoopsa kwambiri. <strong>Mankhwala</strong> a ma-ARV sadzathanso<br />

kugwira nthito yawo monga m’mene amayenera kuchitira.<br />

Fotokozani kuti amayi oyembekezera amene ali <strong>ndi</strong> <strong>HIV</strong> amathandzidwa<br />

mosiyana <strong>ndi</strong> anthu ena. Atha kuyambitsidwa kumwa ma-ARV pofuna kupewa<br />

kuti angapatsire kachirombo ka <strong>HIV</strong> mwana yemwe akuyembekezerayo. Amayi<br />

oyembekezera amene ali <strong>ndi</strong> <strong>HIV</strong> angafunike kupita ku chipatala kangapo pa<br />

mwezi m’malo mwa kamodzi. Wodwala akayamba kumwa ma-ARV dokotala<br />

kapena namw<strong>in</strong>o amakumana <strong>ndi</strong> wazaumoyo wa m’mudzi pamodzi <strong>ndi</strong><br />

wodwalayo n’kuwafotokozera mankhwala amene wodwalayo azimwa, nthawi<br />

yomwera <strong>ndi</strong>ponso kuchuluka kwake. Zimenezi azidzilemba pa pepala kuti<br />

wodwalayo <strong>ndi</strong> wazaumoyo wa m’mudzi adzitha kukumbukila.<br />

8 Mu ntchito iyi ophunzirawa aphunzira nkhani zokhudza ma-ARV. Ayesetse<br />

kukumbukira zomwe aphunzirazi, komabe mfundozi ziliponso mu Bukhu la<br />

Wazaumoyo wa M’mudzi (gawo 5 tsamba 113).<br />

9<br />

10<br />

Gawani ophunzirawa m’magulu asanu powauza kuti aliyense azitchula<br />

manambala kuchokera 1 mpaka 5 — onse amene anatchula 1 akhale gulu<br />

limodzi, amene anatchula 2 akhalenso gulu lawo mpaka 5. (Yesetsani kuika<br />

munthu amene amatha kulemba <strong>ndi</strong> kuwerenga kapena wazaumoyo wa m’mudzi<br />

yemwe amadziwa bw<strong>in</strong>o ntchito yake pa gulu lililonse.)<br />

Uzani ophunzirawa kuti pagulu lililonse pali makhadi ola<strong>ndi</strong>rira mankhwala.<br />

(mtundu ulionse wa ARV uli <strong>ndi</strong> khadi lake) <strong>ndi</strong> mapilisi a ma-ARV. Awa<br />

<strong>ndi</strong> ma-ARV osiynasiyana amene akupezeka m’dziko muno. Apatseni<br />

ophunzirawa nthawi yokwanira kuti awaone makhadi ola<strong>ndi</strong>rira mankhwala<br />

<strong>ndi</strong> kufunsa mafunso okhudza makhadiwo. Onetsetsani kuti akutha kuwerenga<br />

makhadiwa. Fotokozani kuti mu gawo 6, aphunzira mavuto amene amadza<br />

munthu akamamwa ma-ARV kotero kuti asadere nkhawa za zimenezi panopa.<br />

Onetsetsani kuti ophunzirawa akumvetsa zomwe zithunzi zomwe zili pa makhadi<br />

ola<strong>ndi</strong>rira mankhwala zikuimira.<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera 139


140<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

11 Sandutsani ntchitoyi kukhala sewero. Pamene mutchula ma<strong>in</strong>a a ma-ARVs,<br />

funsani ma gulu kuti a yang’ane <strong>ndi</strong> kukweza khadi yolodola <strong>ndi</strong> pirisi lake.<br />

Gulu loyamba kupeza khadi <strong>ndi</strong> pirisi mulipatse po<strong>in</strong>ti, <strong>ndi</strong>po potsiriza<br />

mudzanena opambana. Gulu likapeza pirisi lolondola, funsani magulu enao ngati<br />

akuvomereza kapena ayi. Akapeza pirisi logwirizana <strong>ndi</strong> khadi lake, onetsani<br />

tchati tsopano lomwe liri <strong>ndi</strong> izi.<br />

12<br />

13<br />

Abwenzi Pa Za Umoyo<br />

T 30 (Triomune)<br />

Pilisi limeneli anaphatikizamo Sitavud<strong>in</strong>i (D4T) Lamivud<strong>in</strong>i(3TC) <strong>ndi</strong> Nevirap<strong>in</strong>i<br />

(NVP). Pilisi limeneli limatchedwa T30. Auzeni ophunzira kuti aone mtundu<br />

wake, kaonekedwe <strong>ndi</strong> kukula kwa pilisili. Nthawi zambiri wodwala amafunika<br />

kumwa pilisi limodzi kawiri pa tsiku: 6 koloko m’mawa <strong>ndi</strong> 6 koloko madzulo.<br />

<strong>Mankhwala</strong>wa amaperekedwanso pa milungu iwiri yoyamba kula<strong>ndi</strong>ra<br />

mankhwala pa gulu la “ <strong>Mankhwala</strong> oyambira” pomwe wodwala amafunika<br />

kumwa pilisi limodzi m’mawa pa 6 koloko.<br />

Abwenzi Pa Za Umoyo<br />

T 30 (Triomune)<br />

Kuphatikiza mankhwala a Stavud<strong>in</strong>e (d4T), Lamivud<strong>in</strong>e (3TC),<br />

<strong>ndi</strong> Nevirap<strong>in</strong>e (NVP)<br />

1 pilisi<br />

(T30-d4T 30mg,<br />

3TC-150 mg,<br />

NVP-200mg)<br />

1 pilisi<br />

(d4T-30 mg,<br />

3TC-150mg)<br />

Imwani kawiri patsiku:<br />

M’mawa – 6 koloko<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

LS30<br />

Kuphatikiza mankhwala a d4T <strong>ndi</strong> 3TC<br />

Imwani kawiri patsiku:<br />

M’mawa – 6 koloko<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

53<br />

54<br />

LS 30<br />

Mpilisi ili anaphatizamo Sitavud<strong>in</strong>i (D4T) <strong>ndi</strong> Lamivud<strong>in</strong>i (3TC). Kawirikawiri<br />

mankhwalawa amaperekedwa pa milungu iwiri yoyambirira kumwa mankhwala<br />

pa gulu la mankhwala oyambira, <strong>ndi</strong>po wodwalayo amamwa madzulo 6 koloko.<br />

Nthawi z<strong>in</strong>a mankhalawa amaperekedwa kwa wodwala akadana <strong>ndi</strong> ena mwa<br />

mankhwala a gulu la T30. Zikatere dokotala amauza wodwalayo kuti adzimwa<br />

kawiri pa tsiku, 6 koloko m’mawa <strong>ndi</strong> 6 koloko madzulo <strong>ndi</strong>po kawiri kawiri<br />

amamupatsanso mankhwala ena otchedwa Efavirenzi.<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera


14<br />

15<br />

16<br />

Abwenzi Pa Za Umoyo<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Efavirenzi (Efavirenz—EFV)<br />

Auzeni ophunzira kuti aone kaonekedwe <strong>ndi</strong> kukula kwa pilisili. Kamwedwe<br />

kake: pilisi limodzi (600mg) kamodzi pa tsiku, madzulo 6 koloko. Wodwalayo<br />

ayenera kumwa asanadye kanthu kalikonse.<br />

Abwenzi Pa Za Umoyo<br />

Kombiviri kapena Duoviri (Comibivir or Duovir)<br />

Mpilisi ili muli zidovud<strong>in</strong>i (AZT) <strong>ndi</strong> Lamivud<strong>in</strong>i (3TC). Kawirikawiri<br />

mankhwalawa amaperekedwa kwa wodwala amene wadana <strong>ndi</strong> ena mwa<br />

mankhwala a mu T30. Auzeni ophunzira kuti aone mtundu, kukula <strong>ndi</strong><br />

kaonekedwe ka pilisili. Kamwedwe kake <strong>ndi</strong> pilisi limodzi (350/150g) kawiri pa<br />

tsiku, 6 koloko m’mawa <strong>ndi</strong> 6 koloko madzulo. Kawirikawiri mankhwalawa<br />

amaperekedwa pamodzi <strong>ndi</strong> Nevirap<strong>in</strong>i.<br />

Abwenzi Pa Za Umoyo<br />

Efavirenzi (Efavirenz—EFV)<br />

1 pilisi<br />

(600 mg akulu<br />

akulu, 200 mg<br />

kwa ana)<br />

Imwani<br />

musanadye<br />

Imwani kamodzi patsiku:<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

Kombiviri kapena Duoviri<br />

(Comibivir or Duovir)<br />

Kuphatikiza Zidovud<strong>in</strong>e (AZT) <strong>ndi</strong> 3TC<br />

1 pilisi<br />

(3TC-150 mg,<br />

AZT-300 mg)<br />

Imwani kawiri patsiku:<br />

M’mawa – 6 koloko<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

Nevirap<strong>in</strong>i (Nevirap<strong>in</strong>e—NVP)<br />

1 pilisi<br />

(200 mg)<br />

Imwani kawiri patsiku:<br />

M’mawa – 6 koloko<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

55<br />

56<br />

57<br />

Nevirap<strong>in</strong>i (Nevirap<strong>in</strong>e—NVP)<br />

Aauzeni ophunzira kuti aone mtundu, kaonekedwe <strong>ndi</strong> kukula kwa pilisili.<br />

Kamwedwe kake pilisi limodzi kawiri patsiku, 6 koloko m’mawa <strong>ndi</strong> 6 koloko<br />

madzulo.<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera 141


142<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

17<br />

18<br />

19<br />

20<br />

Abwenzi Pa Za Umoyo<br />

Lop<strong>in</strong>aviri/Ritonaviri (Lop<strong>in</strong>avir/Ritonavir--Lop/r)<br />

Auzeni ophunzira kuti aone mtundu, kaonekedwe <strong>ndi</strong> kukula kwa pilisili. Ku<br />

Malawi kuno wodwala amapatsidwa mankhwalawa ngati mankhwala a T30 kapena<br />

ena anamus<strong>in</strong>thila sakumutha<strong>ndi</strong>za. Kamwedwe kake <strong>ndi</strong> kawiri patsiku, 6 koloko<br />

m’mawa <strong>ndi</strong> 6 koloko madzulo, koma adokotala <strong>ndi</strong> amene amanena kuti munthuyo<br />

adzimwa mapilisi angati.<br />

Abwenzi Pa Za Umoyo<br />

Tenofoviri (Tenofovir—TDF)<br />

Auzeni ophunzira kuti aone mtundu, kaonekedwe <strong>ndi</strong> kukula kwa pilisili. Ku<br />

Malawi kuno wodwala amala<strong>ndi</strong>ra mankhwalawa ngati mankhwala a T30<br />

kapena ena amene anamus<strong>in</strong>thira sakumutha<strong>ndi</strong>za. Kamwedwe kake: pilisi<br />

limodzi (300mg) kamodzi patsiku, 6 koloko m’mawa.<br />

Werengetserani mapo<strong>in</strong>si <strong>ndi</strong>kulengeza gulu limene lapambana.<br />

Abwenzi Pa Za Umoyo<br />

Lop<strong>in</strong>aviri/Ritonaviri<br />

(Lop<strong>in</strong>avir/Ritonavir–Lop/r)<br />

1 pilisi<br />

(Lop<strong>in</strong>avir<br />

200 mg,<br />

Ritonavir 50 mg)<br />

Imwani kawiri patsiku:<br />

M’mawa – 6 koloko<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

Tenofoviri (Tenofovir—TDF)<br />

1 pilisi<br />

(300 mg Tenofovir<br />

Disoproxil<br />

Fumarate )<br />

(245 mg Tenofovir<br />

Disoproxil)<br />

1 pilisi<br />

(480 mg akulu<br />

akulu, kwa ana<br />

zimatengera<br />

zaka zawo)<br />

Imwani kawiri patsiku:<br />

M’mawa – 6 koloko<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

Bakitirimu (Bactrim)<br />

Imwani kawiri patsiku:<br />

M’mawa – 6 koloko<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

59<br />

60<br />

58<br />

Bakitirimu<br />

Fotokozani kuti anthu ambiri amene ali <strong>ndi</strong> <strong>HIV</strong> amafunikanso kumwa<br />

mankhwala ena otchedwa Bakitirimu. <strong>Mankhwala</strong> amenewa sali m’gulu la ma-<br />

ARV. Amenewa <strong>ndi</strong> mankhwala otha<strong>ndi</strong>za kulimbana <strong>ndi</strong> matenda ongopezerapo<br />

mwayi kamba ka <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong>po amagwira nthito yakupha mabakitiriya.<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera


21<br />

22<br />

23<br />

Abwenzi Pa Za Umoyo<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

<strong>Mankhwala</strong> Oyambira<br />

Afotokozereni ophunzira kuti pali magulu osiyanasiyana a ma-ARV <strong>ndi</strong>po<br />

anawapangira anthu osiyanasiyana. Odwala <strong>ndi</strong> azaumoyo a m’mudzi ayenera<br />

kufunsa a dokotala kapena anamw<strong>in</strong>o ngati sankumvetsa bw<strong>in</strong>o za mankhwala<br />

amene ala<strong>ndi</strong>ra. Odwala ambiri amamwa mankhwala oyambira kwa milungu<br />

iwiri yoyamba. Odwala amene akumwa mankhwala oyambira amamwa pilisi<br />

limodzi la T30 m’mawa 6 koloko <strong>ndi</strong> pilisi la Ls30 madzulo 6 koloko. Thupi la<br />

wodwala limafunika kuzolowela mankhwala a Nevirap<strong>in</strong>i mu T30. Pakatha<br />

milungu iwiri mankhwala a Nevirap<strong>in</strong>i angawaonjezere m’kuyamba kumamwa<br />

T30 kawiri patsiku, 6 koloko m’mawa <strong>ndi</strong> 6 koloko madzulo.<br />

Asungeni kutali<br />

<strong>ndi</strong> ana<br />

Abwenzi Pa Za Umoyo<br />

“<strong>Mankhwala</strong> Oyambira”<br />

(Starter Pack)<br />

Imwani kwa milungu iwiri<br />

yoyambirira kumwa mankhwala.<br />

Imwani pilisi limodzi la T 30<br />

6 koloko m’mawa –<br />

T 30 = d4T 30mg, 3TC 150 mg, <strong>ndi</strong><br />

NVP 200mg.<br />

Imwani pilisi limodzi la<br />

LS 6 koloko madzulo<br />

30<br />

150 mg Lamivud<strong>in</strong>e, 30 mg Stavud<strong>in</strong>e<br />

61<br />

Kusunga <strong>Mankhwala</strong><br />

Nenani kuti ma-ARV afunika kusungidwa pamalo amodzi: pouma, posawalira<br />

dzuwa, pozizirira komanso posafikira ana. Afunseni ophunzirawa chifukwa chake<br />

kusunga mankhwala pamalo abw<strong>in</strong>o kuli kofunika.<br />

Idyani chakudya<br />

chopatsa thanzi<br />

Abwenzi Pa Za Umoyo<br />

Kusunga <strong>Mankhwala</strong><br />

Asungeni posafi ka<br />

dzuwa <strong>ndi</strong> kutentha<br />

Kukhala <strong>ndi</strong> Moyo Wathanzi<br />

Asungeni pouma<br />

Musamwe mowa Musasute fodya<br />

62<br />

63<br />

Kukhala <strong>ndi</strong> Moyo Wathanzi<br />

Fotokozani kuti anthu amene ali <strong>ndi</strong> <strong>HIV</strong>/<strong>EDZI</strong> atha kukhala <strong>ndi</strong> moyo wathanzi<br />

nthawi imene akumwa ma-ARV ngati apewa kusuta fodya, osamwa mowa, kudya<br />

zakudya zabw<strong>in</strong>o nthawi zonse, kumayendayenda, kupuma nthawi yokwanira <strong>ndi</strong><br />

kuchita nawo zochitikachitika zabw<strong>in</strong>o zomwe anthu ena akuchita.<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera 143


144<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

24<br />

25<br />

26<br />

Gonanani Modziteteza Nthawi Zonse<br />

Abwenzi Pa Za Umoyo<br />

Kugonana Modziteteza<br />

Tsi<strong>ndi</strong>kani kuti kukhala <strong>ndi</strong> moyo wathanzi kumakhudzanso makhalidwe omwe<br />

amateteza anthu ena kutenga kachirombo ka <strong>HIV</strong>. Tsi<strong>ndi</strong>kani kuti anthu amene<br />

akumwa ma-ARV asagone <strong>ndi</strong> munthu popanda kudziteteza.<br />

Ph<strong>in</strong>du la <strong>Mankhwala</strong> a ma-ARV <strong>ndi</strong><br />

Kukhala <strong>ndi</strong> Moyo Wathanzi<br />

Abwenzi Pa Za Umoyo<br />

64<br />

65<br />

Ph<strong>in</strong>du la ma-ARV <strong>ndi</strong> Kukhala <strong>ndi</strong> Moyo Wathanzi<br />

Nenani kuti: Izi <strong>ndi</strong> zithunzi ziwiri za mayi wa ku Rwanda z<strong>in</strong>a lake Solange.<br />

Monga momwe mukuoneramu, pa chithunzi choyambacho mayiyu <strong>ndi</strong> woonda,<br />

wofooka komanso wodwala. Pa chithunzi ch<strong>in</strong>acho akuoneka wathanzi. Zithunzi<br />

zonsezi Solange anamujambula ali <strong>ndi</strong> <strong>HIV</strong>. Afunseni ophunzirawa kuti:<br />

» Kodi mukuganiza kuti mayiyu akuoneka mosiyana pa zithunzi ziwirizi chifukwa<br />

chiyani?<br />

(Chithunzi choyambacho anamujambla asanayambe kumwa ma-ARV.)<br />

Fotokozani kuti pa chithunzi choyambacho Solange anali asanayambe kumwa<br />

mankhwala. Fotokozan<strong>in</strong>so kuti ntchito yomwe azaumoyo a m’mudzi amagwira<br />

yotha<strong>ndi</strong>za odwala kuti adzimwa mankhwala, makamaka ma-ARV, <strong>ndi</strong>yofunika<br />

kwambiri. Anthu amene ali <strong>ndi</strong> <strong>HIV</strong>/<strong>EDZI</strong> amene akumwa ma-ARV <strong>ndi</strong>po<br />

akukhala mwansangala atha kukhala <strong>ndi</strong> moyo wathanzi <strong>ndi</strong> wautali. Azaumoyo<br />

a m’mudzi atha kutha<strong>ndi</strong>za kuti izi zichitike.<br />

27 Onetsetsani kuti ophunzirawa azipeza mfundozi mu gawo 5 m’ Bukhu la<br />

Wazaumoyo wa M’mudzi kuyambira tsamba 113. Auzeni kuti atha kugwiritsa<br />

ntchito bukhu lawoli mtsogolomu pofuna kuona z<strong>in</strong>a <strong>ndi</strong> z<strong>in</strong>a zomwe angafune<br />

kuti azidziwe<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera


1<br />

2<br />

3<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Ntchito 2<br />

Mavuto a Kusamwa <strong>Mankhwala</strong> Motsata Ndondomeko<br />

Kutha<strong>ndi</strong>zana Anthu Awiriawiri<br />

Nthawi<br />

40 M<strong>in</strong>utes<br />

Zol<strong>in</strong>ga<br />

e Kudziwa zizi<strong>ndi</strong>kiro zoonetsa kuti odwala sakudumphitsa kumwa ma-ARV<br />

<strong>ndi</strong> kuti akuchita z<strong>in</strong>thu zotha<strong>ndi</strong>za kuti akhale <strong>ndi</strong> moyo wathanzi komanso<br />

zizi<strong>ndi</strong>kiro zoti odwalawo sakutsatira zimenezi.<br />

f Kusonyeza kagwiritsidwe ntchito ka makadi ola<strong>ndi</strong>rira mankhwala.<br />

g Kufotokoza zimene timatanthauza tikati munthu akumwa mankhala<br />

mosadukiza <strong>ndi</strong> mavuto amene amakhalapo.<br />

Kukonzekera<br />

• Chitani fotokope mafunso kuti muthe kuwerenga mosachita kuvundukula<br />

masamba a bukhu.<br />

•<br />

•<br />

•<br />

Zipangizo Zofunikira<br />

Makhadi ola<strong>ndi</strong>rira mankhwala<br />

Ziyezekezo (ikatha ntchito iyi)<br />

Bukhu la Wazaumoyo wa M’mudzi<br />

Ndondomeko<br />

Uzani ophunzirawa kuti akhale awiriawiri <strong>ndi</strong> kuonetsetsa kuti m’modzi mwa<br />

anthu awiri alionse amatha kulemba <strong>ndi</strong> kuwerenga.<br />

Auzeni ophunzirawa kuti atsekule Bukhu la Wazaumoyo wa M’mudzi pamene<br />

pali makhadi ola<strong>ndi</strong>rira mankhwala mu gawo 5 (tsamba 123).<br />

Fotokozani kuti ayeserera kugwiritsa ntchito makhadi ola<strong>ndi</strong>rira mankhwala<br />

pomvetsera mafunso <strong>ndi</strong>po iwo achite z<strong>in</strong>thu zogwirizana <strong>ndi</strong> zomwe amvazo.<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera 145


146<br />

4<br />

5<br />

6<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Werengani mafunso mokweza <strong>ndi</strong> kuwapatsa ophunzirawo mphi<strong>ndi</strong> ziwiri zoti<br />

akambirane awiriawiri.<br />

Akatha kukambirana funsolo uzani gulu limodzi kuti lifotokozere anzawo<br />

onse zomwe akambirana. Funsani ngati pali ena amene sakugwirizana <strong>ndi</strong><br />

mayankho omwe anzawowo apereka. Fotokozerani ngati pali pena pamene<br />

sipanamveke bw<strong>in</strong>o<br />

Pitirizani mpaka mumalize kukambirana mafunso onse. Onetsetsani kuti gulu<br />

lililonse mwalipatsa mpata wolankhulapo.<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera


koperani kapena dulani<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

T30 (Triomune)<br />

Kuphatikiza mankhwala a Stavud<strong>in</strong>e (d4T), Lamivud<strong>in</strong>e (3TC),<br />

<strong>ndi</strong> Nevirap<strong>in</strong>e (NVP)<br />

1 pilisi<br />

(T30-d4T 30mg,<br />

3TC-150 mg,<br />

NVP-200mg)<br />

1 pilisi<br />

(d4T-30 mg,<br />

3TC-150mg)<br />

Imwani kawiri patsiku:<br />

M’mawa – 6 koloko<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

LS 30<br />

Kuphatikiza mankhwala a d4T <strong>ndi</strong> 3TC<br />

Imwani kawiri patsiku:<br />

M’mawa – 6 koloko<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera 147


148<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera<br />

koperani kapena dulanii


koperani kapena dulani<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Kombiviri kapena Duoviri<br />

(Comibivir or Duovir)<br />

Kuphatikiza Zidovud<strong>in</strong>e (AZT) <strong>ndi</strong> 3TC<br />

1 pilisi<br />

(3TC-150 mg,<br />

AZT-300 mg)<br />

Imwani kawiri patsiku:<br />

M’mawa – 6 koloko<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

Efavirenzi (Efavirenz—EFV)<br />

1 pilisi<br />

(600 mg akulu<br />

akulu, 200 mg<br />

kwa ana)<br />

Imwani<br />

musanadye<br />

Imwani kamodzi patsiku:<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera 149


150<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera<br />

koperani kapena dulanii


koperani kapena dulani<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Nevirap<strong>in</strong>i (Nevirap<strong>in</strong>e—NVP)<br />

1 pilisi<br />

(200 mg)<br />

Imwani kawiri patsiku:<br />

M’mawa – 6 koloko<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

Lop<strong>in</strong>aviri/Ritonaviri<br />

(Lop<strong>in</strong>avir/Ritonavir—Lop/r)<br />

1 pilisi<br />

(Lop<strong>in</strong>avir<br />

200 mg,<br />

Ritonavir 50 mg)<br />

Imwani kawiri patsiku:<br />

M’mawa – 6 koloko<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera 151


152<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera<br />

koperani kapena dulanii


koperani kapena dulani<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Tenofoviri (Tenofovir—TDF)<br />

1 pilisi<br />

(300 mg Tenofovir<br />

Disoproxil<br />

Fumarate )<br />

(245 mg Tenofovir<br />

Disoproxil)<br />

Imwani kawiri patsiku:<br />

M’mawa – 6 koloko<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

“<strong>Mankhwala</strong> Oyambira”<br />

(Starter Pack)<br />

Imwani kwa milungu iwiri<br />

yoyambirira kumwa mankhwala.<br />

Imwani pilisi limodzi la T 30<br />

6 koloko m’mawa –<br />

T 30 = d4T 30mg, 3TC 150 mg, <strong>ndi</strong><br />

NVP 200mg.<br />

Imwani pilisi limodzi la<br />

LS 30 6 koloko madzulo<br />

150 mg Lamivud<strong>in</strong>e, 30 mg Stavud<strong>in</strong>e<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera 153


154<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera<br />

koperani kapena dulanii


koperani kapena dulani<br />

1 pilisi<br />

(480 mg akulu<br />

akulu, kwa ana<br />

zimatengera<br />

zaka zawo)<br />

Bakitirimu (Bactrim)<br />

Imwani kawiri patsiku:<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

M’mawa – 6 koloko<br />

Madzulo – 6 koloko<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera 155


156<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera<br />

koperani kapena dulanii


1.<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

5.<br />

6.<br />

7.<br />

8.<br />

9.<br />

Mutu 5, Ntchito2: Ziyerekezo<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Ngati wodwala wanu ali pa mankhwala oyambira, kodi mankhwala a Ls30 azimwa<br />

nthawi yanji?<br />

(Madzulo 6 koloko.)<br />

Ngati wodwala wanu akumwa mankhala a T30, kodi azimwa nthawi yanji?<br />

(Kamodzi m’mawa <strong>ndi</strong> madzulo.)<br />

Wodwala wanu w<strong>in</strong>a akumwa Kombiviri <strong>ndi</strong>po akufuna kudziwa kuti azimwa<br />

mapilisi angati patsiku, mumuuza kuti chiyani?<br />

(Awiri.)<br />

Muli <strong>ndi</strong> munthu wodwala amene akumwa Nevirap<strong>in</strong>i. Kodi munthuyu azimwa<br />

mankhwalawa kangati patsiku <strong>ndi</strong>ponso azimwa mapilisi angatiangati?<br />

(Pilisi limodzi kawiri pa tsiku.)<br />

Wodwala wanu w<strong>in</strong>a akumwa Efavirenzi. Kodi azimwa mankhwalawa kangati pa<br />

tsiku?<br />

(Kamodzi.)<br />

Muli <strong>ndi</strong> munthu odwala amene akumwa Efavirenzi. Pamene <strong>in</strong>u mukufika<br />

kunyumba kwake m’mawa kukamuona akumwa mankhwalawa mwampeza akudya<br />

buledi. Kodi m’mene zakhalira zithumu pali vuto?<br />

(Inde. <strong>Mankhwala</strong>wa afunika kumwedwa munthu asanadye kanthu kalikonse.)<br />

Wodwala wanu w<strong>in</strong>a wamwa mankhwala oyambira kwa masiku khumi. Kodi<br />

kwatsala masiku angati kuti amwebe mankwalawa?<br />

(Masiku 4)<br />

Muli <strong>ndi</strong> munthu wodwala amene amasuta fodya nthawi zonse. Kodi mufunika<br />

kuchitapo kanthu? Ngati mungatero, mungachite chiyani?<br />

(Kusuta fodya kumachititsa kuti mankhwala asamagwire bw<strong>in</strong>o ntchito yake<br />

mokwanira. Wazaumoyo wa m’mudzi afunika ayankhule <strong>ndi</strong> wodwalayo<br />

<strong>ndi</strong>kupemphanso namw<strong>in</strong>o kuti ayankhule naye.)<br />

Muli <strong>ndi</strong> wodwala amene nthawi z<strong>in</strong>a amamveka fungo la mowa mukamafika pa<br />

khomo pake. Kodi limeneli <strong>ndi</strong> vuto? Chifukwa chiyani? Mungachite chiyani pa vuto<br />

limeneli?<br />

(Inde, limeneli <strong>ndi</strong> vuto. Mowa umachititsa kuti mankhwala asamagwire bw<strong>in</strong>o<br />

ntchito yake. Muyankhule naye wodwalayo komanso pemphani namw<strong>in</strong>o kuti<br />

ayankhule naye.)<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera 157


158<br />

Mutu 5: <strong>Mankhwala</strong> a <strong>HIV</strong> <strong>ndi</strong> <strong>EDZI</strong><br />

Zomwe Wazaumoyo wa M’mudzi<br />

Ayenera Kukumbukira<br />

Kukawatengera odwala mankhwala ku chipatala mwenzi ulionse.<br />

Kupita <strong>ndi</strong> wodwala kuchipatala mwezi uliwonse kukatenga mankhwala.<br />

Kuonetsetsa kuti odwala akusunga mankhwalawo pamalo otetezeka, ouma,<br />

osawalira dzuwa komanso oti ana sangafikire<br />

Kuonetsetsa kuti odwala akula<strong>ndi</strong>ra ma-ARV a mtundu woyenera.<br />

Kuonetsetsa kuti odwala akumwa ma-ARV awo moyenera.<br />

Kupenyetsetsa odwala kuti aone zizi<strong>ndi</strong>kiro zoti sakutsatira makhalidwe<br />

abw<strong>in</strong>o owatha<strong>ndi</strong>za kuti akhale <strong>ndi</strong> moyo wathanzi <strong>ndi</strong> kuwapatsa uphungu<br />

kapena kuwatumiza kuchipatala ngati nkofunika kutero.<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera


Zolembalemba<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera 159


160<br />

Zolembalemba<br />

Bukhu Lophunzitsira Alangizi Azaumoyo a M’mudzi a Bungwe la Abwenzi Pa Za Umoyo: Chisi<strong>ndi</strong>kizo Choyeserera

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!