With_spec_3_2018 promo

www.zbiam.pl
PzKpfw II
Pojazdy specjalne
na jego bazie
NUMER SPECJALNY 3/2018
Maj-Czerwiec
cena 18,50 zł (VAT 5%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
W NUMERZE:
Artyleria polowa
RKKA do 1941 r.
Praktyczna realizacja „planów
partii”, mających na celu wyposażenie
RKKA w nowoczesną
artylerię, odbywała się dwiema
drogami: poprzez modernizację
systemów z arsenału starej armii
oraz tworzenie nowych wzorów…
Brytyjskie lotnictwo
strategiczne
Z Wielkiej Wojny wyciągnięto kilka
nauk, które miały duży wpływ
na kształtowanie się doktryn
i planów dla brytyjskich sił bombowych.
Najważniejszą było przeświadczenie
o słabości środków
obrony przeciwko bombowcom…
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495

Praktyczna realizacja „planów
partii”, mających na celu wyposażenie
RKKA w nowoczesną
artylerię, odbywała się dwiema
drogami: poprzez modernizację
systemów z arsenału starej armii
oraz tworzenie nowych wzorów…
Z Wielkiej Wojny wyciągnięto kilka
nauk, które miały duży wpływ
na kształtowanie się doktryn
i planów dla brytyjskich sił bombowych.
Najważniejszą było przeświadczenie
o słabości środków
obrony przeciwko bombowcom…
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495
Vol. IV, nr 3 (16)
Maj-Czerwiec 2018; Nr 3
www.zbiam.pl
PzKpfw II
Pojazdy specjalne
na jego bazie
NUMER SPECJALNY 3/2018
Maj-Czerwiec
cena 18,50 zł (VAT 5%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
NUMER SPECJALNY 3/2018 1
W NUMERZE:
Artyleria polowa
RKKA do 1941 r.
Brytyjskie lotnictwo
strategiczne
Na okładce: działo samobieżne Wespe.
Rys. Rafał Zalewski
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Korekta
Dorota Berdychowska
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer, Tomasz Grotnik,
Andrzej Kiński, Leszek Molendowski,
Marek J. Murawski, Tymoteusz Pawłowski,
Tomasz Szlagor, Maciej Szopa, Mateusz Zielonka
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/19
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Anna Zakrzewska
anna.zakrzewska@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
spis treści
ARTYLERIA
Władimir Bieszanow
Artyleria polowa RKKA do 1941 r. (1)
LOTNICTWO
Łukasz Jaśkiewicz
Brytyjskie lotnictwo strategiczne do 1945 r. (1)
MONOGRAFIA PANCERNA
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
PzKpfw II. Czołgi rozpoznawcze i działa samobieżne
4
18
34
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2018
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
LOTNICTWO
Marek J. Murawski
Niemieckie samoloty pokładowe w II wojnie światowej
ARTYLERIA
Jędrzej Korbal
Pancernym w szczeliny
ZIMNA WOJNA
Robert Rochowicz
Lufowa artyleria nadbrzeżna w PRL
WOJNA W POWIETRZU
Tomasz Szlagor
Lotnictwo aliantów w walkach o Birmę (1)
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria
48
62
74
84
3

Władimir Bieszanow
Artyleria polowa RKKA
do 1941 r.
W 1922 r., kiedy na gruzach Imperium
Rosyjskiego pojawił się Związek
Socjalistycznych Republik Radzieckich,
w arsenałach Robotniczo-Chłopskiej Armii
Czerwonej (Rabocze-Kriestjanskaja
Krasnaja Armija, RKKA) były przechowywane
systemy artyleryjskie stanowiące
spadek po starej armii, ale jednocześnie
mające (w zasadzie) francuskie
i niemieckie pochodzenie.
Polowa artyleria lekka była wyposażona w 76,2 mm
armatę dywizyjną wz. 1902 z lufą długości 30 kalibrów,
stworzoną przez inżynierów Fabryki
Putiłowskiej w Petersburgu przy pomocy francuskich
specjalistów. Podstawowym pociskiem był szrapnel,
wypełniony 260 sferycznymi stalowymi kulami o wadze
10,7 g, mający prędkość początkową 588 m/s i zapalnik
z 22-sekundową zwłoką o działaniu podwójnym,
co odpowiadało odległości strzelania 5,5 km. Przyjęty
do uzbrojenia w 1912 r. zapalnik z 34-sekundową zwłoką
zwiększył dystans prowadzenia ognia do 8,3 km.
Nie miało to większego znaczenia, ponieważ laweta
i przyrządy celownicze były obliczone na maksymalną
odległość strzelania 6,5 km. Normalnym dystansem prowadzenia
ognia były 3-4 km – strzelanie na odległość ponad
5 km uważano za nieefektywne i rozrzutne, ponieważ
bazowało ono wyłącznie na danych wzrokowych.
Doświadczenia z wojny rosyjsko-japońskiej doprowadziły
do przyjęcia do uzbrojenia granatu burzącego
o wadze 6,5 kg z głowicowym zapalnikiem o działaniu
uderzeniowym. Szybkostrzelność armaty, wyposażonej
w zamek śrubowy, wynosiła 10 strzałów na minutę.
W położeniu marszowym system ważył 2017 kg, w bojowym
– 1092 kg. Działon w marszu ciągnęło 12 koni: sześć
z nich wprzęgano do armaty, a sześć do jaszcza.
4
Artyleria górska i forteczna dysponowała 76,2 mm
armatą górską wz. 1909 z lufą długości 16,5 kalibrów.
Była to produkowana na podstawie francuskiej licencji
w Fabryce Putiłowskiej 3-calowa armata systemu
Schneidera. Przystosowana do rozłożenia na sześć
części, mogła być przenoszona w jukach koni lub mułów.
Strzelała wszystkimi pociskami 76,2 mm armaty
wz. 1902 na odległość do 7 km i miała taką samą szybkostrzelność
(zamek konstrukcyjnie identyczny z armatą
dywizyjną wz. 1902, jednak do armaty wz. 1909
używano nabojów z mniejszą ilością ładunku miotającego).
Waga systemu w położeniu marszowym wynosiła
1236 kg, w bojowym – 624 kg. Niewielka prędkość
początkowa pocisku – 380 m/s – i kąt podniesienia lufy
do 35° pozwalały na prowadzenie ognia stromotorowego
do przeciwnika, ukrywającego się za zboczami
górskimi. Faktycznie była to wystarczająco lekka i szyb-
122 mm haubica polowa Kruppa wz. 1909.
kostrzelna haubica, zdolna do działania bezpośrednio
w ugrupowaniu bojowym piechoty i rażenia zakrytych
celów. Armia rosyjska nie dysponowała niczym
podobnym i odpowiednia decyzja była tylko kwestią
czasu; ostatecznie Fabryka Putiłowska otrzymała zadanie
przerobić armatę górską wz. 1909 w działo polowe,
które otrzymało oznaczenie „3-calowa armata
krótkolufowa wz. 1913”. Sedno „modernizacji” polegało
na tym, że, zachowując ogólny układ konstrukcyjny
i zasadnicze mechanizmy w dotychczasowym kształcie
(jedynie oś kolankową zastąpiono prostą), działo uczyniono
nierozkładanym na części do transportu i zwiększono
rozstaw kół. Wojska otrzymały pierwsze armaty
wz. 1913 w 1916 r. Na froncie, razem z armatami górskimi
wz. 1909, były one wykorzystywane przez baterie
okopowe i szturmowe, pełniąc rolę artylerii pułkowej,
która oficjalnie w armii rosyjskiej nie istniała.

Po lewej: sowiecka 37 mm armata przeciwlotnicza wz. 1939. Po prawej: niemiecka 88 mm armata przeciwlotnicza Flak 18.
i obezwładniania odległych celów. Maksymalna odległość
strzelania wynosiła 18 km, szybkostrzelność zaś
– 1 strzał na dwie minuty. Dla działa przygotowano
naboje z kartaczami z jednym pełnym i 11 zmiennymi
ładunkami miotającymi. Dzięki kątowi podniesienia
do 60° zabezpieczona była możliwość wybierania optymalnych
trajektorii dla rażenia szerokiego spektrum
celów. Ogień można było prowadzić przeciwbetonowymi
i burzącymi pociskami, ważącymi 100 kg. Pocisk
przeciwbetonowy, wyrzucany z prędkością 600 m/s,
przebijał betonowe pokrycie o grubości do jednego
metra. Do transportu haubica była rozbierana na dwie
części: lufę, układaną na specjalny wóz, i połączoną
z przodkiem gąsienicową lawetę. W położeniu bojowym
system ważył 17 700 kg. Maksymalna prędkość
ruchu po drodze wynosiła 15 km/h. Działon składał
się z 15 ludzi. Produkcja w latach 1933-34 została rozwinięta
w dwóch fabrykach: „Bolszewik” i „Barrikady”.
Z powodu braku w ZSRR jednolitego systemu sporządzania
rysunków technicznych i norm oraz różnic
w technicznych możliwościach fabryk, każdy zakład
robił haubicę własnej konstrukcji. Z tego powodu często
dochodziło do spięć z przedstawicielstwami wojskowymi
dokonującymi odbioru produkcji, żądającymi
dotrzymania technicznych wymagań zarządu artylerii.
Zamawiający ze swojej strony także regularnie zmieniał
wymagania i proponował wniesienie różnych zmian
w konstrukcji, doprowadzając do histerii fabrycznych
technologów i robotników. Dopiero w 1937 r. opracowano
jednolite rysunki, ale całkowitej unifikacji nie
udało się osiągnąć. W 1938 r. do produkcji 203 mm
haubic wz. 1931 przyłączyła się nowa fabryka – Nowokramatorska.
22 czerwca 1941 r. RKKA miała na stanie
872 systemy artyleryjskie B-4.
Pod koniec lat 30. kierownictwo RKKA zamierzało
wprowadzić do artylerii korpuśnej 203 mm haubice
– lżejsze, bardziej manewrowe i tańsze niż B-4. W lutym
1938 r. Zarząd Artylerii zatwierdził wymagania
taktyczno-techniczne i skierował do dwóch fabryk
zamówienie na zaprojektowanie 203 mm haubicy
korpuśnej na podwoziu kołowym. Jednak ani jeden
z przedstawionych w 1940 r. wzorów nie wytrzymał
prób poligonowych. Do tego analogiczny los spotkał
203 mm korpuśną mortirę.
Na tle niemieckiej 21 cm mortiry Mrs 18 sowiecka
haubica wypada dość blado. Zmodernizowana
w 1936 r. „niemka” miała lufę o długości 31 kalibrów,
zamek klinowy z klinem poziomym, podwójny odrzut,
naboje rozdzielnego ładowania, kąt podniesienia
70°, kołową lawetę; mogła być transportowana w stanie
rozłożonym, a jej prędkość przewożenia wynosiła
do 20 km/h. Naprowadzanie i ładowanie działa mogło
być prowadzone jednocześnie i niezależnie jedno
od drugiego. Odległość strzelania 121 kg pociskiem
przeciwbetonowym sięgała 16,7 km. Najciekawsze jest
to, że – będąc mocniejszą od „stalinowskiego młota”
Sowiecka 85 mm armata przeciwlotnicza wz. 1939.
– kruppowska konstrukcja przy jednakowej szybkostrzelności
była o 1000 kg lżejsza i dwa razy szybciej
przechodziła z położenia marszowego w bojowe.
1 czerwca 1941 r. w linii znajdowało się 388 systemów
artyleryjskich tego typu.
Projekt 152 mm armaty dalekonośnej, przeznaczonej
do porażenia głęboko na tyłach rozmieszczonych
rezerw, wysuniętych lotnisk i innych obiektów na bliskim
zapleczu przeciwnika, we wrześniu 1929 r. także
został zlecony Fabryce „Bolszewik”. Doświadczalny wzorzec
działa B-10, składający się z wahliwej części z lufą
o długości 47 kalibrów i lawety z podwoziem gąsienicowym
od haubicy B-4, został zmontowany w listopadzie
1932 r. Przy strzelaniu pociskiem o wadze 49 kg
uzyskano prędkość początkową 880 m/s i maksymalny
zasięg 27 km. Musiały jeszcze upłynąć trzy lata prób,
dopracowań, eksperymentów z różnymi lufami i typami
pocisków, nim jednoznacznie zostało ustalone,
że armata do wykorzystania bojowego się nie nadaje.
Podstawowymi brakami systemu była niska prędkość
11

Łukasz Jaśkiewicz
1
Brytyjskie lotnictwo
strategiczne do 1945
Powstaniu brytyjskiego lotnictwa
strategicznego przyświecały ambitne
idee samodzielnego rozstrzygnięcia
konfliktu i przełamania impasu wojny
okopowej. I wojna światowa nie
pozwoliła na zweryfikowanie tych śmiałych
koncepcji, dlatego w trakcie lat
międzywojennych i kolejnego konfliktu
światowego wizjonerzy oraz „baronowie”
lotnictwa strategicznego stale
próbowali udowodnić, że przewodzą
broni o rewolucyjnych możliwościach.
Artykuł przedstawia historię
tych ambitnych dążeń.
W
okresie I wojny światowej operacje powietrzne
stały się nową formą prowadzenia
działań wojennych. Od pierwszego udanego
lotu samolotu braci Wright do momentu wybuchu
wojny minęło nieco ponad dziesięć lat, a trzy lata
od czasu przeprowadzenia przez włoskie siły powietrzne
pierwszego bombardowania lotniczego podczas
wojny włosko-tureckiej w 1911 r. Było oczywiste, że lotnictwo,
przedstawiające sobą tak dużą uniwersalność
i wszechstronność, musiało znaleźć się w obszarze
zainteresowań teoretyków i wizjonerów, snujących
niemal od samego początku niezwykle śmiałe plany
– oraz samego wojska, które od aeroplanów i pionierów
aeronautyki oczekiwało nieco mniej. Zacznijmy jednak
od samych początków.
miejsce 8 października 1914 r., gdy maszyny startujące się jednak dziwić takim reakcjom. Śmierć spadająca
z Antwerpii z powodzeniem zbombardowały 20-funtowymi
bombami Halesa hangary niemieckich sterow-
w jego własnym, pozornie bezpiecznym łóżku, była cał-
z powietrza, która mogła zaskoczyć człowieka nawet
ców w Düsseldorfie. Można przyjąć, że były to pierwsze kowicie nowym zjawiskiem dla społeczności, która została
wychowana w duchu gentlemańskiej wojny; efekt
działania lotnicze o charakterze strategicznym, gdyż
wymierzono je nie w wojska na polu bitwy, lecz w środki
przenoszenia wojny w samo serce terytorium prze-
nalotu mógł paść każdy, nawet król – a także początko-
pogłębiała całkowita losowość takich wydarzeń – ofiarą
ciwnika. W tym okresie nie istniały jeszcze samoloty wa nieskuteczność środków obronnych. Późną wiosną
stricte bombowe – o charakterze statku powietrznego 1917 r. niemieckie eskadry bombowców zaczęły się pojawiać
w porze dziennej nawet nad samym Londynem,
decydował sposób zastosowania, a nie wyposażenie;
bomby zrzucano ręcznie i „na oko”, gdyż nie było celowników
bombowych. Niemniej jednak już na tym pierne
– przykładowo 13 czerwca 1917 r. do odparcia nalotu
a wysiłki obrońców okazywały się początkowo daremwotnym
etapie rozwoju lotnictwa wojskowego ludność 21 bombowców Gotha, z których 14 skierowało się nad
cywilna poznała smak ataków lotniczych i chociaż niemieckie
sterowce i samoloty, sporadycznie pojawiające żadnego sukcesu 1 . Opinia publiczna była poważnie za-
stolicę, wystartowały 92 samoloty, które nie osiągnęły
się od stycznia 1915 r. nad Anglią, nie poczyniły wielkich
szkód materialnych, efekt moralny był duży i nie-
Zreorganizowano i wzmocniono siły obronne, które
niepokojona i brytyjskie władze musiały zareagować.
proporcjonalny do spowodowanych zniszczeń. Trudno wymusiły przejście Niemców do nalotów nocnych oraz
Rewolucyjne koncepcje bombardowań strategicznych były próbą przełamania impasu tragicznej, krwawej wojny okopowej.
I wojna światowa:
źródła i powstanie doktryny
Pierwsze bombardowanie, przeprowadzone przez
brytyjskie siły powietrzne – a dokładnie lotnictwo
marynarki wojennej, Royal Naval Air Service – miało
18

LOTNICTWO
Po lewej: Hitler nie wyśle ostrzeżenia – dlatego noś stale przy sobie swoją maskę przeciwgazową – brytyjski plakat ukazujący obawy wiążące się z możliwością rozpoczęcia terrorystycznych
nalotów na ludność cywilną. Po prawej: Zostań strażnikiem cywilnej obrony przeciwlotniczej. Odpowiedzialna praca dla odpowiedzialnej osoby. Front domowy szykował się
na nadejście bombardowań.
na dalekich pograniczach, gdzie przy braku oporu w powietrzu
pacyfikowano zbuntowane plemiona nomadów.
Były to słabe podstawy, ale nie śledząc nowych trendów
Niemcy wykorzystywali radary w obronie powietrznej już w 1939 r. Przyczyniły się one w dużym stopniu do odparcia
pierwszych dziennych wypraw Bomber Command. Po lewej radar typu Würzburg, po prawej Freya.
28
uznano je za wystarczające; dziwi jednak, że zupełnie nie
przemyślano tego, co działo się w drugiej połowie lat 30.
– i to na „własnym podwórku” – w dziedzinie rozwoju nowoczesnych
myśliwców i systemów obrony powietrznej,
a także na hiszpańskim niebie.
Wszystko to – brak badań rozwojowych, słaby
sprzęt i zdezaktualizowane doktryny – sprawiło, że niewłaściwie
oceniano zdolności operacyjne, co z kolei
wytworzyło rozziew pomiędzy zamierzeniami strategicznymi
a możliwościami ich realizacji. To jednak,
tak jak wiele innych rzeczy, miano dopiero odkryć. Tej
spuściźnie niemal dwóch dekad zaniedbań towarzyszył
swoisty dualizm członków Bomber Command w podejściu
do kwestii bombardowań strategicznych. Z jednej
strony akceptowano ograniczenia narzucone na ten
rodzaj działań wojennych w imię ochrony ludności cywilnej,
z drugiej zaś półoficjalnie i pod pozorem ataków
na centra przemysłowe ciągle podtrzymywano wiarę
w moc ataku na morale, co było również narzędziem
wywierania wpływu na polityków i summa summarum
pomogło ocalić Wielką Brytanię w czasie jej największego
zagrożenia. Całość można podsumować stwierdzeniem,
że nieprzygotowanie Bomber Command do wojny
było niemal wszechstronne…
Dziwna wojna. Niespodziewane
przejście do lotów nocnych:
wrzesień 1939 – maj 1940
W II wojnę światową Bomber Command weszło z dwiema
głównymi zasadami: oszczędzania sił i bezwzględnego
nieprowokowania ewentualnego niemieckiego
bombardowania brytyjskich miast. Wyżsi dowódcy formacji
schowali na bok ambicję i przyjęli je z ogromną

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
PzKpfw II.
Czołgi rozpoznawcze
i działa samobieżne
Wbrew początkowym obawom podwozie
czołgu PzKpfw II okazało się
dość udane i niezawodne. Podwozie
to wykorzystano więc do produkcji
lekkich dział samobieżnych,
przeciwpancernych Marder i haubic
Wespe. Inną linią rozwojową była
rodzina czołgów rozpoznawczych
z zawieszeniem na drążkach skrętnych
i ze wzmocnionym pancerzem.
Zaczniemy od czołgów rozpoznawczych, jako
że to główna linia rozwojowa tych wozów.
Miały być one przeznaczone dla batalionów
rozpoznawczych dywizji pancernych i grenadierów
pancernych (zmotoryzowanych). Warto w tym miejscu
odnotować, że do 1942 r. włącznie owe bataliony miały
dwie kompanie samochodów pancernych (lekkich
4-kołowych i ciężkich 6- lub-8 kołowych), kompanię karabinów
maszynowych na motocyklach z koszem i zmo-
34
toryzowaną kompanię wsparcia z plutonem armat przeciwpancernych,
plutonem dział piechoty i plutonem
moździerzy. W latach 1943-45 batalion miał odmienną
organizację: jedną kompanię samochodów pancernych
(zwykle SdKfz 234 z rodziny Puma), kompanię półgąsienicowych
transporterów rozpoznawczych (SdKfz 250/9),
dwie zmechanizowane kompanie zwiadowców
na SdKfz 251 oraz kompanię wsparcia z miotaczami
ognia, działami piechoty i moździerzami – wszystkie
na transporterach półgąsienicowych SdKfz 250. Gdzie
miałyby trafić lekkie czołgi rozpoznawcze? Do kompanii
używających transporterów SdKfz 250/9, które de facto
były substytutem czołgu lekkiego.
Mówiąc o czołgach rozpoznawczych, warto odnotować
jeden ważny fakt. Zadaniem pododdziałów
rozpoznawczych nie było toczenie walki, lecz pozyskiwanie
ważnych informacji o działaniach, położeniu
i siłach przeciwnika. Idealny sposób działania patroli
rozpoznawczych stanowiła skryta obserwacja, w ogóle
bez wykrycia przez przeciwnika. Dlatego czołgi rozpoznawcze
powinny być małe, łatwe do ukrycia. Mówiono,
że główną bronią pojazdów rozpoznawczych
jest radiostacja, umożliwiająca szybkie przekazywanie
przełożonym ważnych informacji. Ochrona pancerna
i uzbrojenie służyły głównie do samoobrony, umożliwiając
wycofanie się i oderwanie od przeciwnika.
Dlaczego podjęto próbę zbudowania czołgu rozpoznawczego,
choć używano do tego celu samochodów
pancernych, szybszych przecież od pojazdów gąsienicowych?
Chodziło o zdolność pokonywania terenu.
Czasem trzeba zjechać z drogi i na przełaj – przez pola,
łąki, pokonując niewielkie rowy ze strumykami czy
melioracyjne – ominąć zgrupowania wroga, by skrycie
do nich podejść z innej strony. Dlatego właśnie dostrzeżono
potrzebę posiadania rozpoznawczego pojazdu
gąsienicowego. Wykorzystanie w tym celu półgąsienicowych
SdKfz 250/9 było półśrodkiem wobec braku
odpowiednich wozów gąsienicowych.
Lekkie czołgi rozpoznawcze w Niemczech nie miały
szczęścia. Ich opracowania podjęto się jeszcze przed
II wojną światową. 18 czerwca 1938 r. Oddział 6 Urzędu
Uzbrojenia Wehrmachtu (Waffenprüfämter 6, Wa Prüf 6)
nakazał opracowanie nowego czołgu rozpoznawczego
na bazie PzKpfw II, który otrzymał oznaczenie

MONOGRAFIA PANCERNA
działa Marder II były zastępowane w linii przez Jagdpanzer
IV, wyprodukowane w znacznie większej liczbie
(razem około 1977).
Haubica samobieżna
SdKfz 124 Wespe
Haubice samobieżne dla wojsk pancernych pojawiły
się w Niemczech dopiero w drugiej połowie wojny,
choć potrzebę ich posiadania dostrzeżono znacznie
wcześniej – w 1934 r. Powstał wówczas pierwszy schemat
organizacyjny doświadczalnej dywizji pancernej,
w której uwzględniono dywizjon samobieżnych haubic
kal. 105 mm. Do opóźnienia w tworzeniu samobieżnej
artylerii polowej przyczynił się jednak brak funduszy,
mocy przerobowych przemysłu i biur konstrukcyjnych
oraz stosunkowo niski priorytet, jaki początkowo nadano
temu przedsięwzięciu. Dywizje pancerne miały
wszak mieć stosunkowo dużą siłę ognia dzięki posiadaniu
czołgu – środka, które łączy w sobie manewr i ogień
w jednym typie sprzętu bojowego.
W tym momencie musimy jednak wyjaśnić, że ani
czołgi nie zastąpią artylerii, ani odwrotnie. Od II wojny
44
światowej po czasy współczesne trio złożone z wojsk
pancernych, piechoty i artylerii tworzy manewrowo-
-bojowy element wojsk lądowych (obok elementów
zabezpieczenia działań – rozpoznania, obrony przeciwlotniczej,
saperów, łączności oraz logistyki – zaopatrywania,
remontowych, kwatermistrzowskich i medycznych).
W natarciu czołgi torują drogę, niszcząc punkty
oporu przeciwnika, jego stanowiska ogniowe, schrony,
a piechota je chroni walcząc z piechurami przeciwnika,
Działo Wespe w kamuflażu zimowym, powstałym przez naniesienie warstw wapna na stały kamuflaż; białe i kolorowe
łaty przeplatały się ze sobą.
Działo samobieżne Wespe powstało przez ustawienie haubicy leFH 18 kal. 105 mm na zmodyfikowanym podwoziu
czołgu lekkiego PzKpfw II Ausf. F.
wskazując czołgom cele, ale przede wszystkim zajmuje
i konsoliduje teren (wystawia punkty oporu w kluczowych
miejscach, a także patroluje dany obszar)
oraz broni szlaków komunikacyjnych. Jaka jest w tym
rola artylerii? Artyleria niszczy przede wszystkim tego
przeciwnika, z którym jeszcze nie nawiązano kontaktu
bojowego, a także udziela bezpośredniego wsparcia,
niszcząc jednostki wroga, z którymi prowadzimy walkę.
Jaka jest różnica między ogniem prowadzonym przez
czołgi ze swoich armat a ogniem artylerii, najczęściej
haubicznej? Otóż czołgi działają w grupie, ale strzelają
indywidualnie, do wykrytych celów, które czołgiści
widzą. Naprowadzają na nie swoje armaty i strzelają
na wprost. Natomiast artyleria prowadzi ogień zespołowy
do (najczęściej) celów grupowych, takich jak pozycje
wrogiej artylerii, kolumny wojsk, pozycje obronne
przeciwnika, zgrupowania pojazdów pancernych, stanowiska
dowodzenia itp. – i prowadzi go z odległości
przekraczającej zasięg obserwacji wzrokowej, często
ponad 10 km. Dlatego artyleria potrzebuje obserwatorów
określających położenie celów, czy to naziemnych,
czy też samolotów obserwacyjnych (dziś to także
śmigłowce, bezzałogowe aparaty latające i artyleryjskie
stacje radiolokacyjne). Nawet przy bezpośrednim
wsparciu, kiedy artyleria strzela do celów widocznych
z przedniego skraju własnych wojsk, to i tak działa
znajdują się za plecami własnej piechoty, nie narażone
na bezpośredni ostrzał wroga.
Czołgi są w stanie się szybko przemieszczać, więc
i piechota, która im towarzyszy, musi mieć mechaniczne
środki transportu: co najmniej samochody
ciężarowe, a najlepiej transportery opancerzone, które
w strefie działań bojowych lepiej chronią żołnierzy
przed odłamkami pocisków artyleryjskich oraz ogniem
strzelców wyborowych.
Artyleria też musi nadążyć za pozostałymi elementami
manewrowymi, czyli czołgami i piechotą zmotoryzowaną
(zmechanizowaną, jeśli jest ona na transporterach
opancerzonych). Dlatego w jednostkach
pancernych działa ciągnęły półgąsienicowe ciągniki,
a nie – jak w „pieszej” piechocie – konie. Ale to było
mało. Na stanowisku ogniowym działo trzeba było odczepić
od ciągnika, obrócić, rozłożyć ogony i zabezpieczyć
przed odrzutem, a to zajmowało często zbyt wiele
czasu. Przy zmianie stanowiska ogniowego trzeba było
znów złożyć ogony, podjechać ciągnikiem, zaczepić
działo, załadować na ciągnik wyjęty sprzęt (wyciory,
skrzynki z amunicją, łuski itd.) i dopiero można było ruszyć
w drogę. Co innego w przypadku działa samobieżnego,
którym zajeżdżało się na stanowisko ogniowe,
nawet takie, które dla ciągnika z działem na kołach nie
było dostępne, podnosiło lufę i można było prowadzić
ogień. Trwało to dosłownie sekundy – podobnie zmiana
stanowiska ogniowego. Działa samobieżne były
bardzo przydatne do wsparcia jednostek pancernych,
bowiem mogły nie tylko efektywnie podążać za czołgami
i piechotą zmotoryzowaną, ale natychmiast udzielać
im wsparcia ogniowego.
W 1942 r. Zarząd 4 Urzędu Uzbrojenia (artyleria)
przygotował ogólne zasady, jakim powinny
odpowiadać działo samobieżne artylerii polowej.
Po pierwsze miało ono mieć identyczną mobilność,
a szczególnie prędkość, jak typowy czołg. Po drugie
działo powinno być natychmiast gotowe do otwarcia
ognia po zatrzymaniu się. Po trzecie działo miało
mieć możliwość prowadzenia ognia dookrężnego.
I po czwarte laweta z działem miała się dać łatwo
zdejmować z pojazdu (staczać), by prowadzić ogień
z ziemi. To ostatnie rozwiązanie miało obniżyć sylwetkę
działa w razie potrzeby jego ukrycia czy okopania.
Jednakże dział artylerii polowej zgodnie z tymi wymaganiami
nigdy nie wprowadzono do produkcji seryjnej.
Wszystkie wozy, w tym opisywany tu SdKfz 124
Wespe (osa), były traktowane jako rozwiązania tymczasowe,
spełniające pierwsze dwa z owych czterech
przedstawionych warunków.
Pierwszą próbą zbudowania działa samobieżnego
na bazie haubicy leFH 18 podjęto w 1939 r. 14 września

Marek J. Murawski
Niemieckie samoloty pokładowe
w II wojnie światowej
Ograniczenia dotyczące możliwości
posiadania własnych sił zbrojnych,
narzucone Niemcom po zakończeniu
I wojny światowej, objęły również lotnictwo
pokładowe. Nieliczne pancerniki
i krążowniki pozostawione w służbie
Reichsmarine nie mogły być wyposażone
w katapulty ani też w samoloty
pokładowe. Dopiero pod koniec lat
20. XX wieku Ministerstwo Obrony Rzeszy
(Reichswehrministerium) wspólnie
z dowództwem Reichsmarine wydało
pierwsze, wewnętrzne studium dotyczące
utworzenia lotnictwa morskiego.
operujący w oparciu o bazy lądowe rozmieszczone
wzdłuż wybrzeży, natomiast drugim wodnosamolotem
– również dwupłat, ale jednosilnikowy, który byłby
zdolny startować z pokładu dużego okrętu.
Rozpisany potajemnie w 1930 r. konkurs na stworzenie
obydwu typów samolotów morskich wygrała
firma Ernst Heinkel Flugzeugwerke, która już od wielu
lat zajmowała się konstruowaniem i produkcją wod-
48
nosamolotów. Dwusilnikowy samolot wielozadaniowy
otrzymał oznaczenie HD 59 (HD – Heinkel Doppeldecker,
czyli dwupłat Heinkla, zmienione później
na He 59), natomiast maszyna jednosilnikowa oznaczona
została HD 60 (później He 60).
Heinkel He 60
Dwupłatowy wodnosamolot He 60 pełnić miał rolę
przybrzeżnego samolotu rozpoznawczego oraz rozpoznawczego
samolotu pokładowego bazującego na pokładach
ciężkich okrętów, pancerników i krążowników.
Zgodnie z warunkami konkursu samolot pokładowy
miał być dwumiejscowy (pilot i obserwator), rozwijać
prędkość maksymalną 235 km/h, mieć zasięg 1100 km,
Heinkel He 60 a, W.Nr. 380 z czterołopatowym śmigłem podczas startu do próbnego lotu.
wznosić się na wysokość 3000 m w ciągu 10 minut oraz
być zdolnym do działania przy stanie morza dochodzącym
do pięciu stopni.
Procesem konstrukcyjnym kierował Reinhold Mewes,
który wybrał klasyczny układ dwupłata. Kadłub samolotu
składał się z kratownicy wykonanej ze spawanych rur stalowych.
Owalny przekrój nadawały kadłubowi drewniane
wręgi mocowane do zewnętrznej części kratownicy.
Środkowa oraz tylna część kadłuba od ściany ogniotrwałej
umieszczonej za silnikiem pokryte były płótnem, natomiast
osłona silnika – blachą duralową.
Płaty o drewnianej konstrukcji miały prostokątny
obrys z zaokrąglonymi końcówkami i różną rozpiętość.
Konstrukcja skrzydeł oparta była o dwa drewniane
W
ramach studium założono konieczność
skonstruowania dwóch podstawowych
typów samolotów. Jednym z nich miał być
duży, dwusilnikowy wodnosamolot wielozadaniowy

Jędrzej Korbal
Pancernym w szczeliny
Na długo przed wybuchem II wojny światowej w Wojsku Polskim obowiązywało
szereg wytycznych regulujących sposoby walki z czołgami. Jeszcze w 1933 r. powstały
„Tymczasowa instrukcja zwalczania broni pancernej przez oddziały piechoty”
oraz jej odpowiednik dla artylerii. Cztery lata później opublikowano dokument
„Działanie broni pancernej i jej zwalczanie”; w 1939 r. pojawiły się drukiem aż trzy
instrukcje: „Tymczasowa instrukcja zwalczania broni pancernej przez artylerię”,
„Tymczasowa instrukcja użycia i działania oddziałów przeciwpancernych” oraz
„Wskazówki dla walki z bronią pancerną dla małych oddziałów piechoty”.
Wszystkie te dokumenty starały się ubrać
w regulaminową formę czynność, która wymagała
dużej elastyczności i umiejętności
improwizacji w zmiennych, trudnych do ujednolicenia
warunkach. Dlatego równolegle do analizy dokumentów
normatywnych należną uwagę trzeba poświęcić dostępnym
środkom walki – zwłaszcza tym, dla których walka
z bronią pancerną była zadaniem dodatkowym.
Podrasowany Schneider
Temat drążków celowniczych (lub kierunkowych) wielokrotnie
pojawiał się w literaturze przedmiotu, jednak
na ogół przedstawiano go zdawkowo. Często trudno
jest nawet ustalić, o jakim okresie czasu mówi autor
i kiedy rozpoczęto prace. Niejasna pozostaje też rzeczywista
skala całego przedsięwzięcia. Wbrew pozorom
na wiele pytań dotyczących tego prostego mechanizmu
możemy dziś udzielić konkretnej odpowiedzi,
pomimo – jak to zwykle bywa – rozproszenia materiałów.
Równocześnie zaznaczyć należy, że w 1937 r.
zdawano sobie już sprawę, że kluczowym argumentem
w walce z czołgami jest zwrotność działonów armat
75 mm. Zaznaczyć tutaj należy, że 75 mm armaty polowe
wz. 02/26 były w nieco lepszej sytuacji, ponieważ
fabrycznie miały już drążki celownicze i etatowo obsłu-
62
gującego je kierowniczego. Mimo to „prawosławki”, tak
samo jak „Schneidery”, przy strzelaniu w piaszczystym
lub miękkim gruncie zapadały się w ziemię na tyle
głęboko, że zmiana ich kierunku zajmowała obsłudze
kilkadziesiąt niezwykle cennych w walce z bronią pancerną
sekund. Nie bez znaczenia pozostawał też fakt
dość dużych rozmiarów jak na broń przeciwpancerną,
a przez to trudności w maskowaniu. Aby choć częściowo
zmienić ten stan, prace nad faktyczną modyfikacją
standardowego działa lekkiego WP, czyli 75 mm armaty
polowej wz. 1897, podjęto wczesną wiosną 1937 r.
Dokładnie 5 maja kierownik Instytutu Technicznego
Uzbrojenia płk inż. Stanisław Witkowski wysłał
do zainteresowanych stron krótki meldunek „Przystosowanie
75 mm a wz. 97 do zwalczania czołgów – zwołanie
konferencji”. Informowano w nim m.in. szefów
Oddziału I Sztabu Głównego oraz DepArt. MSWojsk.,
że w Zbrojowni nr 2 trwa przeróbka dwóch armat,
w związku z czym konieczne będzie spotkanie ustalające
przebieg prób dla tego sprzętu. W czerwcu 1937 r.
powstaje pismo „Adaptacja 8 szt. a.p. 75 mm wz. 97
do strzelań przeciwczołgowych”, w którym zawiadamiano
szefa DepUzbr. o decyzji podjętej bezpośrednio
Armata wz. 02/26 otrzymała lemiesz wzorowany wprost na tym znanym z działa wz. 1897. „Schneider” natomiast miał
zostać wyposażony w drążek celowniczy z „Prawosławki”, co jednak nie udało się do wybuchu wojny.

Robert Rochowicz
Lufowa artyleria
nadbrzeżna w PRL
Artyleria nadbrzeżna była w pierwszych
latach po II wojnie światowej jedynym
prężnie rozwijającym się elementem
morskiego rodzaju sił zbrojnych. Na jej
rozbudowę nie szczędzono sił i środków,
a siłą rażenia wszystkich dział
wielokrotnie przewyższała możliwości
ogniowe wszystkich okrętów.
O
posiadaniu jednostek artylerii nadbrzeżnej
w odtwarzanej Marynarce Wojennej zdecydowano
już na początku maja 1945 r. Dwa
miesiące przed powołaniem do życia Dowództwa MW,
podczas wizyty w Moskwie delegacji z Naczelnego Dowództwa
Wojska Polskiego ustalono, że na początek
w kilku miejscach wybrzeża zostanie rozmieszczonych
pięć czterodziałowych baterii armat 122 mm. Nie było
to uzbrojenie typowo morskie, ale od czegoś musiano
zacząć. Na początku sierpnia pełniący obowiązki dowódcy
MW kmdr Iwan Szylingowski wystąpił do Naczelnego
Dowódcy Wojska Polskiego (NDWP) z prośbą
o przydzielenie do Marynarki Wojennej obsług dla
nich. Obsady miały być gotowe do 10 września 1945 r.
W dokumentach niestety brak lokalizacji wybranych
dla tych baterii – wiadomo tylko, że co najmniej dwie
zostały morskim siłom zbrojnym przekazane. Ich główne
zadanie stanowiła obrona przeciwdesantowa. Było
to rozwiązanie przejściowe, niebawem bowiem miały
je zastąpić armaty typowo morskie 130 mm.
74
Armaty zamiast floty
Decyzja o przejęciu armat 130 mm zapadła zresztą bardzo
szybko. We wrześniu 1945 r., ponownie w Moskwie,
radziecki dowódca polskiej MW kontradmirał M. Abramow
i radziecki dowódca Marynarki Wojennej ZSRR admirał
M. Kuzniecow ustalili, że w ramach przyznanych
Polsce 15 proc. tonażu Kriegsmarine przejętego przez
Rosjan otrzymamy nie tylko okręty ze składu Floty Bałtyckiej,
ale również m.in. trzy 4-działowe baterie artylerii
nadbrzeżnej 130 mm z armatami typu B-13, zapasem
amunicji i systemem kierowania ogniem. W październiku
ustalono, że zostanie z nich sformowany dywizjon
z trzema bateriami (plus ewentualnie czwartą przedwojenną
baterią cyplową z działami Boforsa 152 mm)
w różnych lokalizacjach – z założeniem, że będą bronić
wejść do poszczególnych polskich portów. Szczegóły
przekazania całego sprzętu w ramach reparacji wojennych
zostały ustalone na przełomie stycznia i lutego
1946 r. Pod koniec tego roku na Oksywiu znalazły
się dwa działa szkolne i przyrządy kierowania ogniem,
wiosną 1947 r. zaś transportem kolejowym dotarło wyposażenie
dla dwóch pierwszych baterii.
Podczas budowy stanowisk ogniowych dla armat 130 mm typu B-13 skorzystano z ogólnej koncepcji planów przedwojennej
baterii cyplowej. Armata była ustawiana na działobitni, której podstawę tworzył jednokondygnacyjny schron
amunicyjny. Na zdjęciu jedno ze stanowisk na helskim cyplu. Widoczne pośrodku wejście do schronu amunicyjnego
i schody prowadzące na działobitnię; po bokach otwory po podajnikach pocisków i ładunków miotających.

Tomasz Szlagor
1
Lotnictwo aliantów
w walkach o Birmę
Wkrótce po wybuchu wojny na Pacyfiku
w centrum działań w Azji południowo-
-wschodniej znalazła się Birma. Ta ówczesna
brytyjska kolonia z racji strategicznego
położenia była areną licznych
ofensyw i kontrofensyw. Doniosłą rolę
w tych walkach odegrało lotnictwo.
Podbój Europy Zachodniej przez Hitlera stworzył
dla Japończyków, jego azjatyckich sojuszników,
znakomitą okazję do przejęcia kontroli nad posiadłościami
przeciwników III Rzeszy w tej części świata.
Bez trudu zagarnęli rozległe obszary Indochin Francuskich
(obecnie Laos, Kambodża i Wietnam) oraz Holenderskich
Indii Wschodnich (m.in. Sumatra, Borneo, Jawa
i znaczna część Nowej Gwinei). Następnie skierowali się
przeciwko koloniom brytyjskim, do ochrony których
Anglia nie miała kogo wysłać. Dotyczyło to przede
wszystkim Królewskich Sił Powietrznych (Royal Air Force,
RAF), zaangażowanych w tym czasie w walki nad
kanałem La Manche, w Afryce Północnej i na Morzu
Śródziemnym (gdzie m.in. broniły Malty).
wadziła tak zwana Droga Birmańska, która po zajęciu manie lądowego połączenia z Chinami, aby ten kraj
przez nich portów na wybrzeżu Morza Południowochińskiego
była jedynym szlakiem łączącym ten kraj ich siły, a docelowo stanowił bazę dla przyszłych ope-
mógł kontynuować walkę z Japończykami, wiążąc
ze światem zewnętrznym.
racji przeciwko japońskim Wyspom Macierzystym.
Inwazja na Birmę kusiła więc Japończyków perspektywą
marszu na Indie i jednoczesnego odcięcia ciedlało ich nieco naiwną i romantyczną wizję tego
Ponadto wsparcie Amerykanów dla Chin odzwier-
generalissimusa Czang Kaj-szeka (przywódcy nacjonalistycznych
Chin) od jedynego szlaku, którym docierała walkę z japońskim agresorem. Tymczasem Czang Kaj-
olbrzymiego kraju, rzekomo prowadzącego heroiczną
do niego pomoc wojskowa, a następnie wdarcia się -szek wolał zostawić pokonanie Japonii sojusznikom,
tą samą drogą do Chin Zachodnich. Z tych samych powodów
alianci nie mogli sobie pozwolić na to, by Birtelnym
wrogiem – chińskimi komunistami. Z kolei
a swoje siły oszczędzić na rozprawę z własnym śmierma
podzieliła los sąsiedniej Tajlandii i przyłączyła się Brytyjczycy, ku wielkiej irytacji Amerykanów, interesowali
się jedynie obroną Indii i odzyskaniem kontroli
do Japończyków. Ten scenariusz był całkiem realny,
ponieważ Brytyjczycy, którzy pod koniec XIX wieku
siłą uczynili z Birmy swoją kolonię, nie cieszyli się Te wszystkie czynniki, a także zaangażowanie
nad swoim kolonialnym imperium.
tam szczególną sympatią.
na innych frontach (dla aliantów zachodnich priorytetem
była Europa) spowodowały, że walki o Birmę
Słabość brytyjsko-amerykańsko-chińskiej koalicji
stanowiły odmienne interesy tworzących ją państw. trwały do ostatnich dni II wojny światowej. Wielki
Dla Stanów Zjednoczonych priorytetem było utrzy-
wpływ na tempo i czas trwania tej batalii miały klimat
Brewster Buffalo. Myśliwce tego typu stanowiły podstawowe wyposażenie RAF w pierwszych miesiącach wojny o Birmę.
Birmańska kość niezgody
Wojna dotarła do Birmy pod koniec grudnia 1941 r.
Ten górzysty, słabo rozwinięty i trudno dostępny kraj,
graniczący od zachodu z Indiami, a od wschodu z Chinami
i Tajlandią, leżał na granicy wpływów dwóch imperiów
– brytyjskiego i japońskiego. Dla Japończyków
miał kluczowe znaczenie z dwóch powodów: po pierwsze
znajdował się na drodze ich ekspansji w kierunku
Indii – „perły w koronie” brytyjskich kolonii, po drugie
zaś z Birmy do Chin, które podbijali od kilku lat, pro-
84